Александар Ранковиќ
Александар Ранковиќ (псевдоним Лека, српски: Александар Ранковић}}, роден на 28 ноември 1909 - починал на 19 август 1983) — југословенски комунист од српско потекло, кој се смета за трет најмоќен човек во Југославија по Јосип Броз Тито и Едвард Кардељ[1]. Ранковиќ бил застапник на централизирана Југославија и се спротивставил на напорите што ја промовирале децентрализацијата за која сметал дека е против интересите на српскиот народ[2], тврдејќи дека Србите имаат силно присуство во номенклатурата на српската Социјалистичка Автономна Покраина Косово[2]. Ранковиќ предупредувал на сепаратистичките сили во Косово, кои биле најчесто осомничени дека извршуваат заводливи активности[3].
| Александар Ранковиќ | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Прв Потпретседател на Југославија | |
| На должноста 30 јуни 1963 – 1 јули 1966 | |
| Претседател | Јосип Броз Тито |
| Претходник | нема |
| Наследник | Коча Поповиќ |
| Заменик премиер на Југославија | |
| На должноста 1 април 1949 – 18 април 1963 | |
| Премиер | Јосип Броз Тито |
| Претходник | Јаша Продановиќ |
| Наследник | Светислав Стефановиќ |
| Министер за внатрешни работи | |
| На должноста 2 февруари 1946 – 14 јануари 1953 | |
| Премиер | Јосип Брос Тито |
| Претходник | Влада Зечевиќ |
| Наследник | Светислав Стефановиќ |
| Шеф на ОЗНА | |
| На должноста 13 мај 1944 – март 1946 | |
| Потпретседател на Собранието на Србија | |
| На должноста ноември 1944 – јануари 1946 | |
| Лични податоци | |
| Роден(а) | 28 ноември 1909 Дражевац, Србија |
| Починал(а) | 19 август 1983 (возр. 73) Дубровник, Хрватска, СФРЈ |
| Почивалиште | Нови гробишта, Белград, Србија |
| Националност | Србија |
| Партија | КПЈ (1928–1966) |
| Сопружник | Анѓа Ранковиќ (в. 1935; нејзина смрт 1942) Славка Ранковиќ (в. 1946; нејзина смрт 1983) |
| Деца | 2 |
| Занимање | политичар, војник |
| Награди | Орден на народен херојОрден на социјалистички трудОрден на народното ослободување |
| Воена служба | |
| Прекар | ЛЕка, Марко |
| Припадност | Предлошка:Country data Democratic Federal Yugoslavia |
| Род | Југословенски партизани |
| Траење | 1941–1945 |
| Чин | Генерал-полковник |
| Битки/војни | Југославија во Втората светска војна |
Популарноста на Ранковиќ во Србија станала очигледна на неговиот погреб во 1983 година, на која присуствувале голем број луѓе. Многумина сметаат дека Ранковиќ е српски национален водач[4]. Политиките на Ранковиќ се сметаат за основа на политиката на Слободан Милошевиќ[4].
Рани години
уредиРанковиќ е роден во селото Дражевац во близина на Обреновац во Кралство Србија. Ранковиќ, роден во сиромашно семејство, го загубил својот татко на рана возраст. Тој завршил средно училиште во неговиот роден град, по кое заминал во Белград за да работи и се приклучил на работничкото движење. Тој, исто така, бил под влијание на неговите колеги, кои во времето кога била забранета Комунистичката партија на Југославија, со себе ги носеле комунистичките списанија и литература, кои ги читал и самиот Ранковиќ. На 15-годишна возраст тој се приклучил на партијата. Во 1927 година ја запознал својата идна сопруга Анѓа, а една година подоцна се придружил во Комунистичката партија на Југославија. Наскоро тој бил именуван за генерален секретар на Сојузот на комунистите на младите на Југославија (СКОЈ) во Белград.
Предвоена активност
уредиВо 1928 година, кога станал член на Комунистичката партија, Ранковиќ бил именуван за секретар на Регионалниот комитет на СКОЈ на Србија. Диктатурата на 6 јануари не влијаела на неговата политичка активност. Како водач на Регионалниот комитет на СКОЈ делел флаери кои пак биле дистрибуирани во Белград и Земун. За време на печатењето на флаерите, еден од неговите соработници бил уапсен, а наскоро и Ранковиќ бил откриен од страна на полицијата во Белград во нелегален стан.
Судењето на Ранковиќ било едно од првите судски процеси по прогласувањето на диктатурата на кралот Александар. Тој бил осуден 6 години и казната ја издржал во затворите во Сремска Митровица и Лепоглава. За време на неговото затворање, тој ја ширел комунистичката агенда кај помладите затвореници. Во затвор, тој организирал напади врз полицијата од страна на политичките затвореници. Тој бил ослободен во 1935 година, а по ослободувањето бил регрутиран во армијата. По воената служба работел за работничкото движење во Белград. Преку синдикатите ја обновил активноста на Комунистичката партија. Во 1936 година станал член на Регионалниот комитет на Србија и во 1937 година член на Политбирото на Централниот комитет на Комунистичката партија. Во јануари 1939 година почнал да дејствува илегално под кодното име „Марко“. Во мај 1939 Ранковиќ учествувал на собранието на комунистите на Југославија во Дравска бановина, а подоцна учествувал на 5-тата конференција на КПЈ што се одржала во Загреб.
Подоцнежна кариера
уредиРанковиќ станал член на Политбирото од 1940 година. Ранковиќ бил заробен и мачен од страна на германскиот Гестапо во 1941 година, но подоцна бил спасен од страна на југословенските партизани[5]. Неговата сопруга и мајка биле убиени од Гестапо за време на војната[6]. Ранковиќ служел во Врховниот штаб во текот на војната. Тој бил прогласен за народен херој за неговите услуги за време на Втората светска војна.
Во мај 1944 Ранковиќ ја создал ОЗНА, агенција за безбедност. По војната тој станал министер за внатрешни работи и шеф на воено-разузнавачката агенција УДБА, кој ја заменила ОЗНА.
Тој од власт паднал во 1966 година, наводно поради злоупотреба на неговиот авторитет, прислушувајќи го претседателот Јосип Броз Тито. Истата година тој бил протеран од СКЈ[5].
Неговиот пад од власта го означил почетокот на крајот на централизираната структура на моќта на Сојузот на комунистите на Југославија над земјата и на социјалните и политичките сепаратистички и автономистички движења кои ќе кулминираат преку Хрватската пролет и ново децентрализираната Југославија што се појавила преку уставните реформи во 1971 година, а подоцна и со Уставот од 1974 година[7].
Смрт
уреди
Ранковиќ се пензионирал во Дубровник, каде што починал на 19 август 1983 година од срцев удар'[8].
На Белградскиот аеродром неговиот ковчег бил пречекан единствено од претставниците на СУБНОР. Додека бил во болница, некој влегол во куќата на Ранковиќ и ги украл сите негови медали, па затоа неговото семејство почнало да собира медали од поранешните воени другари за да ги прикаже на погребот, но на крајот СУБНОР ги обезбедил медалите за замена. На граѓаните и организациите им било забрането да објавуваат некролози. Некролог бил дозволен само на неговото семејство и само на денот на погребот[8].
И покрај целата таа цензура, денот на погребот претставувал голем шок за државните и партиските власти. Сепак, на неговиот погреб присуствувале голем број на луѓе. Луѓето го аплаудирале и поздравувале неговото име односно псевдоним „Лека“ и бидејќи немало место за секого, луѓето се качувале на дрвјата и надгробните споменици. Бројот на луѓе кои присуствувале на погребот сè уште не е утврден. Државната агенција пријавила 1.000, додека гласините низ цела Србија зборувале за неколку стотици илјади. Историчарите и новинарите, повеќе или помалку, се согласуваат на бројка од 100.000[8][9][10][11][12][13][14].
Наследство
уредиВластите останале вчудовидени од настаните на погребот, бидејќи очекувале дека луѓето заборавиле на некој што бил во целосна медиумска и политичка изолација речиси две децении. Со собирањето во такви толпи луѓето покажале на владата што мислат за него, но исто така и она што го мислат за сите обвинувања, изолација и тишина што го опколиле Ранковиќ од 1966 година. Сепак, властите со години потоа сè уште не дозволувале слики каде Ранковиќ стои до Тито, или до некој од светските водачи. Објавувањето на неговите мемоари исто така било забрането со години[8].
Историчарите често по смртта на Тито во 1980 година го сметале Ранковиќ за бранител на Југославија и верувале дека доколку останал на власт, демонстрациите и бунтовите на иредентистичките Албанци на Косово немало да се случат. Тие првпат протестирале само две години откако бил отстранет од функцијата, во 1968 година, кога во Приштина, но и во Тетово во Македонија, тие извикувале „Да живее Енвер Хоџа“ и „Да живее голема Албанија“. Следните протести се случиле во 1971 и 1981 година. Сепак, активностите кои биле преземени како на пример одземање на нелегалното оружје од Албанците на Косово и Призренските судења, не можеле да се направат без одобрување или знаење на Тито. Српските историчари воопшто не го сметаат Александар Ранковиќ за српски националист, туку го сметаат за верен Југословен и лојален соработник на Тито кој стоел покрај него во сите клучни моменти[8].
Наводи
уреди- ↑ Aleksandar Rankovic - Political Profile of A Yugoslav "Stalinist"
- ↑ 2,0 2,1 Melissa Katherine Bokovoy, Jill A. Irvine, Carol S. Lilly. State-society relations in Yugoslavia, 1945–1992. Scranton, Pennsylvania, USA: Palgrave Macmillan, 1997, p. 295.
- ↑ Independent International Commission on Kosovo. The Kosovo report: conflict, international response, lessons learned. New York, New York, USA: Oxford University Press, 2000. p. 35.
- ↑ 4,0 4,1 Lenard J. Cohen. Serpent in the bosom: the rise and fall of Slobodan Milošević. Boulder, Colorado, USA: Westview Press, 2002. p. 98.
- ↑ 5,0 5,1 „Aleksandar Ranković. Narodni heroj ili domaci izdajnik“ (српски). Yugoslavia Times. 1 октомври 2012. Архивирано од изворникот на 7 декември 2013. Посетено на 8 декември 2013.
- ↑ Gunther, John (1961). Inside Europe Today. New York City: Harper & Brothers. стр. 350. LCCN 61-9706.
- ↑ „Yugoslavia: The Specter of Separatism“. Архивирано од изворникот на 2013-07-21. Посетено на 2018-05-17.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 O.P., Mile Bjelajac (20 August 2017), „Istorija - Sahrana Aleksandra Rankovića: Događaj koji intrigira i posle 34 godine“, Politika-Magazin, No. 1038 (српски), стр. 28–29
- ↑ Jelena Cerovina, Biljana Baković (26 August 2013), „Srbija razgovara: Aleksandar Leka Ranković, između stvarnosti i mita“, Politika (српски), стр. 16
- ↑ D.Z. (22 August 2013), „Ko je bio Leka Ranković, ćovek koji je prisluškivao Tita“, Telegraf (српски)
- ↑ Slobodan Ranković (8 November 2013), „Moj otac Leka nije ikona srpskog nacionalizma“, Danas (српски)
- ↑ Mijat Lakićević (3 January 2017). „Paradigma Ra(n)ković“ (српски). Peščanik.
- ↑ „Sudbina Rankovića, sudbina Jugoslavije“ (српски). Radio Television Serbia. 19 August 2013.
- ↑ Video of Ranković's funeral
Надворешни врски
уреди
Александар Ранковиќ на Ризницата ?- Doder, Duško; Branson, Louise (1999). Milosevic: Portrait of a Tyrant. Free Press. ISBN 0-684-84308-0.
- Miller, Nick (2007). The Nonconformists: Culture, Politics, and Nationalism in a Serbian Intellectual Circle, 1944–1991. Central European University Press. ISBN 978-963-7326-93-6.
- Marcus, Marcus (1997). Croatia: A Nation Forged in War. Yale University Press. ISBN 0-300-06933-2.
