Википедија

Шкрели (племе)

презиме

42°20′N 19°38′E / 42.333° СГШ; 19.633° ИГД / 42.333; 19.633

Шкрели е историско албанско племе и регион во областа Малесија Махе во Северна Албанија и е мнозинско католици. Со ширењето на Отоманската империја, дел од племето мигрирале во Ругова во Западно Косово почнувајќи од околу 1700 година, по што продолжиле да мигрираат во регионот Долна Пештар и Санџак (денес во Србија и Црна Гора).

Племето Шкрели кое мигрирало на Косово го прифатило исламот во 18 век и го задржало албанскиот јазик како мајчин јазик.

Некои членови на Шкрели во регионот Пештер и во Санџак (познат како Шкријељ / српски: Шкријељ) преминале во ислам и станале славофони до 20 век, кои од денес се самоидентификуваат како дел од бошњачката етничка припадност, иако во висорамнината Пестер делумно го користеле албанскиот јазик до средината на 20 век.[1] Шкрели во Албанија и Црна Гора се претежно католици.

Заштитник на племето Шкрели е Свети Никола (Шенкол).

Име уреди

За етимологијата на името Шкрели се предложени различни теории. За прв пат се појавило како патроним и селско име во 1416 година на денешната локација. На латински е напишано како Scirelli, Screlli, Strelli, Scrielli (1703) и Scarglieli (1614). Постара, историски недокажана етимологија ја поврзува со Свети Чарлс (Шен Крли на албански), за кој се претпоставува дека бил светец-заштитник на стара црква во областа.[2] Во реалноста, името на регионот му го дала роднинската заедница, која освен Шкрели се појавува и низ северна Албанија во средниот век.[3] Друг, повеќе лингвистички заснован пристап го поврзува името со shkrelë, збор што се користи во гегискиот албански јазик за големи листови пченка. Пченката е една од ретките култури кои се одгледуваат интензивно во расположливото обработливо земјиште на Шкрели. Луѓето од регионот се нарекуваат Шкреле. Оние во Санџачкиот регион кои се словенизирани го користат презимето Шкријељ.

Географија уреди

Шкрели се наоѓа во округот Малечи е Махе, северно од градот Скадар во заштитеното подрачје на Регионалниот парк на природата Шкрели во долината Прони и Тата (Сува поток). Тој е дел од општинската единица Шкрел. На север се граничи со Бога, на југ со Лохја и на запад со Кастрати. На исток од Шкрели се наоѓаат падините на Северниот планински венец.

Шкрели опфаќа четири села Врит, Бжете, Загора, Дедај. Овие четири села имаат и дополнителни населби во Гришај, Вуч-Куртај, Стеркуј, Чекедедај, Џај, Макај и Дучај кои се поврзани со нив. Во општинската единица Бушат постои и мала населба по име Шкрел. Надвор од Албанија, луѓето кои го следат своето потекло од Шкрели се наоѓаат особено во Улќин, Санџак и блискиот регион во западно Косово. Црногорско-косовските граници се обележани со многу микротопоними како Шкријељска Хаља и Шкријељска Река кои се поврзани со Шкрели.

Историја уреди

Потекло уреди

Според усна традиција, првиот Шкрели кој се населил во овој регион на Албанија бил Лек Шкрели, кој имал четири сина: Врит, Дед, Бужет и Зог/Заг, па оттука и имињата на четирите главни села на Шкрел: Врит, Дедај, Бжета и Загора.

Врит бил најстариот од синовите, неговото семејство станало најголемо, а неговите луѓе се Бајрактар од Шкрели. Деда, вториот син на Лека, имаше три сина: Чек Деда, Пап Деда и Вулет Деда. Бужета, неговиот трет син имал и три сина: Прекници, Дучи и Прекдуци. Четвртиот син на Леке, Зогу, имал само два сина: Андреа и Јусуф/Јосиф (за овој син се вели дека е исламизиран).

Кога племето Шкрели пристигнало во овој регион на Албанија, нашле население кое веќе било таму и ова население било примено во племето; тие се нарекуваат „Анас“.

Усни традиции и фрагментарни приказни беа собрани и интерпретирани од писатели кои патувале во регионот во 19 век и почетокот на 20 век за потеклото на Шкрелите.

Францускиот конзул во Скадар, во 1858 година забележал дека Шкрели потекнува од старо албанско семејство во регионот на Пеќ, чиј поглавар се викал Керли (Карл).[4] Шеесет години подоцна, Едит Дурам, која патувала во регионот, напишала во Висока Албанија (1908) дека снимила приказна во Шкрели дека потекнуваат од непознат регион на Босна . Во нејзината книга од 1928 година Некои племенски потекло, закони и обичаи на Балканот, таа исто така забележува дека тоа мора да се случило околу 1600 година [5] Карлетон С. Кун во неговите Планини на џинови од 1944 година: Расна и културна студија за северноалбанските планински геги ја усвои нејзината хипотеза и понатаму додаде дека жителите на Шкрели „заземале долина чие население било убиено и запалена црква. Името на црквата било Свети Карло (албански: Shën Kerli) кој станал Шкрели.[6]

Барон Нопча, добро познат научник на албанскиот фис систем, истакна дека спомнувањето на непознат регион на Босна може да значи област на санџакот на Нови Пазар или во непосредна близина на него.[7] Овој регион до крајот на 19 век административно бил дел од Ејалетот на Босна. Навистина, албанските пастирски заедници од областа Плав ги преместуваа своите стада во Босна во текот на зимските месеци, а потоа се враќаа во пролетните и летните месеци на нивните природни пасишта.[8]

Во децениите што следеа, анализата на снимениот историски материјал, лингвистиката и компаративната антропологија обезбедија повеќе историски засновани извештаи. Особено важна работа во овој поглед беше објавувањето на катастарот на Скадар од 1416-7 година во 1942 година и последователниот регистар на имиња на катастарот во 1945 година од Фулвио Кордињано. Целосниот документ е преведен на албански јазик во 1977 година. Тоа е првиот познат историски документ кој го споменува Шкрели и како населба и како презиме во 1416 година. Селото Шкрели се јавува во катастарот на Скадар како мала населба од осум домаќинства на чело со Влаш Шкрели.[9]

Во 1416 година, Шкрели се појавува како племе во процес на формирање бидејќи селското име е и презимето на повеќето негови домаќинства, што е показател за роднинската организација на населбата.[3] Фактот дека околу половина од домаќинствата кои го носеле презимето Шкрели живееле надвор од населбата укажува на фактот дека Шкрели во 1416 година бил поблиску до тоа да биде соси (племе засновано на роднински односи, но без заедничка територијална контрола) отколку фис (а роднина заедница која се поистоветува и со дадена комунална територија).

Отомански уреди

 
Племеници во посета на празникот Свети Никола во Бжета на територијата Шкрели, Албанија, 1908 година

Во 1613 година, Османлиите започнале кампања против бунтовничките племиња на Црна Гора. Како одговор, племињата Васојевиќи, Кучи, Бјелопавлиќи, Пипери, Кастрати, Кељменди, Шкрели и Хоти формирале политички и воен сојуз познат како „Сојуз на планините“ или „Албанските планини“. Во нивните заеднички собири, како што е Водачите се заколнаа на Беса дека со сите сили ќе се спротивстават на сите претстојни османлиски походи, со што ќе ја заштитат нивната самоуправа и ќе го оневозможат воспоставувањето на власта на османлиските спахии во северните висорамнини. Нивното востание имало ослободителен карактер. Со цел да се ослободат од Османлиите од албанските територии [10][11]

Скарглиели бил спомнат од Маријано Болица во 1614 година, како дел од санџакот Скутари. Бил римокатолички, имал 20 куќи и 43 луѓе наоружани под команда на Ѓон Поруба.[12] Во доцниот отомански период, племето Шкрели се состоело од 180 муслимански и 320 католички домаќинства.[13]

Во 1901 година, во студија спроведена од Италијанецот Антонио Балдачи, Шкрели има 4500 католици и 750 муслимански граѓани.

Во 1916-1918 година Франц Сејнер забележал дека Шкрели има 415 куќи, 2680 поединци: 2300 католици и 388 муслимани.

За време на Отоманската империја, племето Шкрели било во постојана војна со Империјата и уживало наизменична автономија од Портата. Години во војна 1614,1621,1645 (која им донесе автономија до 1700 година), 1803-1817,1834-1840, 1871 војна со Турците од Скадар поради малтретирање на локалното католичко население во градот, албански бунтови во 1910-1911 година, итн. Племето Шкрели учествувало во Лигата на Призрен 1878-1881 година претставено од Бајрактар Мараш Даши.

За време на албанскиот бунт од 1911 година, на 23 јуни, албанските племиња и други револуционери се собраа во Црна Гора и го подготвија Меморандумот на Грче со кој барале албанските социополитички и јазични права, а четворица од потписниците беа од Шкрели.[14] Во подоцнежните преговори со Османлиите, им била дадена амнестија на племенските членови со ветувања од владата дека ќе изградат едно до две основни училишта во нахието на Шкрели и ќе ги исплатат платите на учителите што им биле доделени.[14]

Пред да премине во ислам во 18 век, поголемиот дел од косовскиот дел од племето исповедале католицизам. И потомците на ова племе на Косово го задржале албанскиот јазик како мајчин јазик. Мнозинството од племето Шкрели се католици, зборуваат албански и живеат во Албанија (Шкрел-Шкодер-Лежа-Велипој) и Црна Гора (Улќин).[15] Заштитник на племињата е Свети Никола, а празникот се празнува на 9 мај.

Емиграција уреди

Во текот на историјата, делови од племето емигрирале од Албанија на различни локации: црногорското море, во Санџак и во висорамнините Ругова (се наоѓа во северозападно Косово во близина на Пеја). Некои од Ругова Шкрели се преселиле на територијата на Рожаје и Тутин во 1700 година, по Големата српска миграција.[16]

Тие го основале селото по име Шкријеље додека продолжиле да престојуваат во Санџак, присвојувајќи ја самогласката јат од словенските јазици, презимето отстапувало од Шкрели во Шкријељ. Подоцна во векот тие го населиле регионот на Долниот Пештер и градот Нови Пазар. Шкрелис продолжил да мигрира од Ругова на територијата на Пештер до 19 век.[17]

Огромното мнозинство на Шкрели биле асимилирани од словенското население во Санџачкиот регион. Но, во селата Бороштица, Угел, Доли и Градац на Горна Пештерска висорамнина успеале да го задржат изворниот албански јазик до денес.

Некои од Шкрели, исто така, мигрирале во Улќин и неговите околни села на брегот и покрај реката Буна. Шкрелите од Улќин се сите Албанци и Римокатолици. Тука сите ги имаат презимињата Шкрели, Шкрела, Шкреља, Скрела и Скреља. Оние од Улќинските Шкрели отсекогаш и сè уште одржуваат блиски односи со албанските Шкрели и секогаш се венчале и покрај тоа што живееле на спротивните граници и сè уште се дел од истиот Бајрак. По Втората светска војна и особено со почетокот на Југословенските војни, тие почнаа да мигрираат во Западна Европа, САД и Австралија.

Повеќето од Шкрели, кои се од Албанија, не носат Шкрели како презиме. Само иселените од планините го носат Шкрели како презимиња. Денес, луѓето што го носат презимето Шкрели (или Шкријељ) живеат на следниве локации:

**

Забележителни луѓе уреди

  • Мартин Шкрели - американски стопанственик, поранешен менаџер на хеџ фонд и осуден престапник од албанско потекло.
  • Леш Шкрели - црногорско-американски поранешен фудбалски напаѓач со албанско потекло.
  • Азем Шкрели - албански писател
  • Леш Мараши - албански националист и антикомунист

Наводи уреди

  1. ↑ Robert Elsie (30 May 2015). The Tribes of Albania: History, Society and Culture. I.B.Tauris. стр. 81. ISBN 978-1-78453-401-1.
  2. ↑ Topalli, Kolec (2004). Dukuritë fonetike të sistemit bashkëtingëllor të gjuhës shqipe. Shkenca. стр. 286. ISBN 9789992793886. Посетено на 17 March 2020.
  3. ↑ 3,0 3,1 Pulaha, Selami (1975). „Kontribut për studimin e ngulitjes së katuneve dhe krijimin e fiseve në Shqipe ̈rine ̈ e veriut shekujt XV-XVI' [Contribution to the Study of Village Settlements and the Formation of the Tribes of Northern Albania in the 15th century]“. Studime Historike. 12: 122. Посетено на 30 January 2020. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „Pulaha2“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  4. ↑ The Tribes of Albania:History, Society and Culture. Robert Elsie. 24 April 2015. стр. 183. ISBN 9780857739322.
  5. ↑ Durham, Edith (1928). Some tribal origins, laws and customs of the Balkans. стр. 28. Посетено на 28 January 2020.
  6. ↑ Carl Coleman Seltzer; Carleton Stevens Coon; Joseph Franklin Ewing (1950). The mountains of giants: a racial and cultural study of the north Albanian mountain Ghegs. The Museum. стр. 45. Посетено на 13 May 2013.
  7. ↑ The Tribes of Albania:History, Society and Culture. Robert Elsie. 24 April 2015. стр. 83. ISBN 9780857739322.
  8. ↑ Ajeti, Idriz (2017). Studime për gjuhën shqipe [Studies on the Albanian language] (PDF). Academy of Sciences of Kosovo. стр. 61. Посетено на 26 February 2020.
  9. ↑ Zamputi, Injac (1977). Regjistri i kadastrēs dhe i koncesioneve pēr rrethin e Shkodrës 1416-1417. Academy of Sciences of Albania. стр. 66. Посетено на 29 January 2020.
  10. ↑ Kola, Azeta (January 2017). „From serenissima's centralization to the selfregulating kanun: The strengthening of blood ties and the rise of great tribes in northern Albania from 15th to 17th century“. Acta Histriae. 25 (2): 349-374 [369]. doi:10.19233/AH.2017.18.
  11. ↑ Mala, Muhamet (2017). „The Balkans in the anti-Ottoman projects of the European Powers during the 17th Century“. Studime Historike (1–02): 276.
  12. ↑ Early Albania: A Reader of Historical Texts, 11th-17th Centuries. Otto Harrassowitz Verlag. 2003. стр. 147–. ISBN 978-3-447-04783-8.
  13. ↑ Gawrych 2006
  14. ↑ 14,0 14,1 Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913. London: IB Tauris. стр. 186–187. ISBN 9781845112875.
  15. ↑ Balkanistica. 13-14. Slavica Publishers. 2000. стр. 41.
  16. ↑ Mušović, Ejup (1985). Tutin i okolina. Serbian Academy of Science and Arts. стр. 27.
  17. ↑ Glasnik Etnografskog instituta. 20. Naučno delo. 1980. стр. 74.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Шкрели_(племе)&oldid=4756512“