Википедија

Тврдина (Осиек)

Тврдина (хрватски: Tvrđa) или Цитадела ― стариот град на градот Осиек во Хрватска. Тоа е најдобро зачуваниот и најголемиот збир на барокни згради во Хрватска и се состои од хабсбуршка бастионска (ѕвездена) тврдина изградена на десниот брег на реката Драва. Тврѓа е опишана од Светскиот фонд за споменици како „уникатен пример на барокен воен, административен и комерцијален урбан центар од XVIII век“.[1]

Тврдина
Tvrđa
Осиек, Хрватска

Тип Бастионска тврдина
Координати 45°33′40″N 18°41′46″E / 45.561073° СГШ; 18.696093° ИГД / 45.561073; 18.696093
Изграден 1693–1735
Изградил Хабсбуршка Монархија
Вклучени архитекти:
Градежни
материјали 		Варовник, цигла
Под управа на Список на владетели
Тврдина, стариот град на Осиек

Ѕвездената тврдина била изградена во непосредната близина на средновековен Осиек по поразот на османлиските сили во 1687 година, поради стратешкото значење на Осиек. Изградени почнувајќи од 1712 година според плановите на Матијас фон Кајзерфелд и потоа Максимилијан Госо де Енеф, сите пет планирани бастиони и две порти биле завршени до 1715 година. До 1735 година, внатрешниот град бил завршен и биле додадени три северни бастиони. Кога е завршена, таа била најголемата и најнапредната хабсбуршка тврдина на границата со Отоманската Империја, која се состоела од осум бастиони и со оружарници, складишта, штаб на гарнизон, воен суд, градежна канцеларија, гарнизонски лекар, стражарница, живеалишта за офицери, воена болница и седум касарни. Завршената тврдина била целосно опкружена со ѕидови и палисади и имала четири главни порти на секоја страна (север, југ, исток, запад). Тврѓа имала улични светилки до 1717 година и било местото на првото јавно водоснабдување во Хрватска, отворено во 1751 година.

Военото значење на Тврѓа се намалило по Берлинскиот конгрес во 1878 година, со зголемената стабилност на околниот регион. Поголемиот дел од ѕидовите и утврдувањата на тврдината биле уништени во 1920-тите поради препреката што ја претставувале за развојот на Осиек. Додека утврдувањата се во голема мера отстранети, внатрешното јадро на тврдината останало недопрено и сега е дом на цркви, музеи, училишта и други јавни згради, како и бројни барови и ресторани. Од утврдувачкиот систем, сега останале недопрени само северната страна на ѕидините, како и делови од првиот и осмиот бастион заедно со северната порта позната како „Водната порта“ (хрватски: vodena vrata). Тврѓа претрпела значителна штета за време на Хрватската војна за независност во текот на 1990-тите и била вклучена на Списокот за најзагрозени места за набљудување на светските споменици во 1996 година. Сега се наоѓа на „пробниот список“ на Хрватска за разгледување како номиниран за место на светско наследство.

Историја

уреди

Средновековно и отоманско време

уреди
 
Тврдината гледана од преку реката Драва (можна местоположба на поранешниот Мост на Сулејман I).

Новото име Осиек првпат се појавило во 1196 година.[2] Центарот на средновековниот Осиек се наоѓал на бреговите на реката Драва каде што сега стои Тврѓа.[2] Градот бил трговско-пристанишна населба од почетокот на 12 век поради неговата положба на патот од Печ и Буда кон југ.[3] Местото било дом на романескната црква „Св. Троица“. Помеѓу 1526 и 1687 година, Осиек бил управуван од Османлиите, кои не го промениле изгледот на населбата на некој суштински начин, туку вовеле исламски места за богослужба, давајќи му на областа ориентален изглед.[2] Траги од средновековни и отомански градови останале до ден-денес, вклучително и остаток од стариот ѕид на отоманската тврдина, познат денес како „Турски ѕид“ (хрватски: Turski zid) или „Филибејска тврдина“ (Filibejeva utvrda), кои лежат до пристапниот пат кон Тврѓа.[1][4]

За време на отоманскиот период, Осиек бил меѓународно познат поради Мостот на Сулејман I.[2] Изградбата на мостот ја започнал Ибрахим-паша на 16 август 1526 година по наредба на Сулејман Величествениот.[5] Мостот, кој ги поврзувал Осиек и Дарда, имал облик на дрвен пат на столбови и бил приближно 7 км долг и 6 м широк.[2] Гледано како голема закана за христијанска Европа, мостот бил напаѓан неколку пати, уништен во 1664 година, кога бил запален по наредба на унгарскиот феудалец Миклош VII Зрински (хрватски: Nikola VII. Zrinski, унгарски: VII. Zrínyi Miklós).[6] Мостот бил обновен за време на владеењето на Сулејман II.[2] Конечно, бил запален од хабсбуршките војски во 1686 година.[2]

Дизајн и изградба

уреди

Прв распоред на крајот на 17 век

уреди

Развојот на воената населба во Тврдината започнал во 1687 година кога хабсбуршките војски ги протерале Османлиите од градот за време на Големата турска војна.[7] Главниот командант на царската армија, Лудвиг Вилхелм, маркгроф на Баден-Баден, го гледал Осиек како место од исклучително стратешко значење во војната против Османлиите.[8] Тој побарал поправка на градските ѕидини и предложил изградба на нова тврдина според Вобановите начела за воено инженерство.[3][8]

Градскиот магистрат бил создаден во 1690 година, додека плановите за новата тврдина сè уште биле изготвувани, а еден од неговите документи од август истата година ја опишал состојбата на населбата како „уништена“.[8] Два месеци подоцна, на 29 октомври, османлиската војска ненадејно нападнала.[8] Нападот бил одбиен само благодарение на добро организираната одбрана, а Османлиите се повлекле на 6 ноември, по кратка опсада.[8] Настанот бил јасна поука дека изградбата на тврдината не смее дополнително да биде одложувана.[8] Првата фаза од претворањето на Тврдина во барокна тврдина била заснована на планот што го смислил инженерот Матијас фон Кајзерфелд од 1691 година.[3]

Втор распоред во 18 век

уреди
 
Оваа еднокорабна црква „Св. Михаил“ со две кули (1725–1748) била изградена од Језуитите на темелите на Касим-пашината џамија.
 
Поранешната Генерална команда е прикажана на банкнотата од 200 куни.[9]

Првичниот план за Тврдина бил изготвен поради потребата од зајакнување на градските ѕидини, но не вклучувал одредби за редизајнирање на внатрешноста и предвидувал главно неконтролиран развој. Новите планови за тврдината на десниот брег на реката Драва ги подготвил Максимилијан Госо де Енеф. Госо го презел планирањето на тврдината кога изградбата веќе била во тек.[2] Почнувајќи од август 1712 година, австриските инженери, надгледувани од командантот на тврдината, генералот Јохан Штефан фон Бекерс,[10] изградиле касарни, штабови, цркви и манастири, опкружени со систем од ровови, бастиони и местоположби за оружје, почитувајќи го дизајнот на Госо.[2][7][11] Дизајнот го следел моделот на низинските холандски воени утврдувања од тој период.[10]

До 1715 година, сите пет планирани бастиони и две порти биле завршени. Дополнителна, западна порта што води до Горниот град била додадена во 1716 година. Изградбата на доградбата на спротивниот брег на реката Драва, дизајнирана да нуди заштита од северната страна и да служи како мост, била завршена до 1721 година.[2] Последната, четврта порта, која води до Долниот град, била додадена дури во 1783 година.[12] Изградбата на внатрешниот град била завршена до 1733 година, а во 1735 година биле завршени три дополнителни северни бастиони, заедно со поштата, градежната канцеларија на тврдината и болницата.[2] Завршената тврдина имала „осум бастиони, две оружја, две големи складишта, штаб на гарнизон, воен суд, градежна канцеларија, лекар од гарнизон, стражарница, офицерски станови, воена болница и седум касарни“.[2] Врз основа на „прстениот модел“, утврдувањата заземале површина од 80 хектари[3], што ја направило Тврѓа најголемата тврдина на границата со Отоманската Империја.[1]

 
Поранешна Главна стража (хрватски: Glavna straža, германски: Hauptwache), изградена во 1729 година, сега е домаќин на Археолошкиот музеј.[13]

Планот на Госо оставил простор да бидат градени цркви каде што некогаш постоеле џамии. Првично, пренаменетите џамии биле користени како цркви, но Францисканците почнале да градат барокна црква во 1709 година и била осветена во 1732 година.[2] Францисканскиот манастир бил изграден помеѓу 1699 и 1705 година, а новото крило било додадено помеѓу 1731 и 1733 година, кое подоцна станало нов манастир во 1761 година.[2][14] Во 1725 година, Језуитите ја започнале изградбата на парохиската црква „Св. Михаил“ (хрватски: Sveti Mihovil), по изградбата на сопствен манастир. Оваа црква била во употреба по 1734 година, иако била нецелосна.[2] Столбот на Света Троица бил подигнат на главниот плоштад на тврдината во 1730 година како споменик на чума со волути со постаменти на кои се поставени четири заштитници од чума. Четири дополнителни постаменти биле додадени на споменикот во 1784 година, на секој од нив има статуа на светец.[14] Тврѓа имала улично осветлување уште во 1717 година.[2] Првиот систем за снабдување со јавна вода во Хрватска бил отворен во Тврѓа во 1751 година.[15]

Во средината на 18 век, наводно, имало повеќе од 35 анови во Тврѓа, што се проценува на една од три згради на тврдината.[2] Престолонаследникот Јозеф престојувал во еден од гостилниците при посетата на Осиек. Во 1786 година, сега како Јозеф II, тој донел одлука за спојување на Горниот град, Долниот град и Тврѓа во еден единствен градски совет.[2][16]

19 и 20 век

уреди

[[Податотека:Vodena_vrata_Tvrdja.jpg|десно|мини| „Водната порта“ (хрватски: Vodena vrata) е единствената преживеана порта од четирите првично изградени.[2][4]

[[Податотека:Plan_of_Tvrdja_in_Osijek_1861.jpg|лево|мини|300x300пкс| План на Тврѓа (германски: Festung Essegg) од 1861 година.]] Уште во втората половина на 18 век во Тврѓа имало малку или воопшто немало нови градби, па дури и одржувањето на тврдината станало товар.[8] Во 1809 година Осиек добил статус на слободен кралски град. Советот на Осиек бил сместен во зграда на југоисточниот агол на главниот плоштад на Тврѓа.[2]

Военото значење на Тврѓа се намалило по Берлинскиот конгрес од 1878 година како резултат на зголемената политичка и воена стабилност во регионот.[2] Два северозападни бастиони биле урнати во 1870-тите, отворајќи пат за Амброзиевиот парк (хрватски: Ambrozijev perivoj).[3] Изградбата на Кралското средно училиште започнала во 1881 година, а Кралското општо средно училиште било завршено во 1890 година. Епископската семинарија била изградена и во југозападниот агол на главниот плоштад во 1898 година.[2] Ова биле единствените градби подигнати во ѕидовите на Тврѓа во последните три децении од 19 век.[8]

Како што Осиек растел како град, присуството на тврдината го попречи потенцијалот за урбан развој. Уривањето на повеќето од ѕидовите на тврдината се случило помеѓу 1923 и 1926 година, со изградба на електричен трамвај. Последниот магацин за барут, кое се наоѓал зад црквата „Св. Михаил“, бил срушен во 1958 година.[8] Додека повеќето утврдувања биле урнати (само првиот и осмиот бастион и северниот ѕид со таканаречената „водна порта“ биле задржани),[2] средиштето на Тврѓа останало недопрено.[7] Југословенската народна армија одржувала гарнизон и воена болница во Тврѓа, но во 1980-тите овие згради постепено биле напуштени и приспособувани во ателје за месни сликари и вајари.[17]

Од февруари до јуни 1986 година, тврдишниот град бил користен како место за снимање на епската американска минисерија „Војна и сеќавање“. Ја играл улогата на речиси идентичниот град Терезиенштат во Чехословачка, кој бил претворен во концентрационен логор познат како „Рајско гето“, во кој истакнати Евреи биле испраќани од нацистите.[18] Ѕвездите Џејн Симор, Џон Гилгуд и Роберт Стивенс снимале низ градот.[19]

Тврдината претрпела значителна штета за време на Хрватската војна за независност, која траела од 1991 до 1995 година.[1][20] Војната донела структурни оштетувања од уривањето на покриви, ѕидови и подови.[1] Овие оштетувања се закана за малтерот, скулптурите и муралите кои немат соодветна заштита и се предмет на постојано распаѓање.[1]

Денешен ден

уреди
 
Карта на денешна Тврѓа.

Откако военото значење на тврдината се намалило на крајот на 19 век, Тврѓа станала средиште на административен, образовен, културен и научен живот во Осиек и во целиот регион.[21] Првото училиште во Осиек било организирано во Тврѓа; првата наставна програма била воведена во 1707 година, за подоцна да се прошири и обнови, а првата печатница почнала да работи во 1735 година.[21] Значењето на образовните установи ви Тврѓа најдобро се подвлекува со фактот дека хрватските лауреати на Нобеловата награда, Лавослав Ружичка и Владимир Прелог, заедно со српскиот научник Милутин Миланковиќ (Миланковиќиеви циклуси), сите биле дипломци на училиштата во Тврѓа.[21] Земјоделскиот факултет на Универзитетот „Јосип Јурај Штросмаер“ во Осиек бил сместен во поранешниот генерален штаб од 1995 година, откако претходното место било уништено во Хрватската војна за независност.[14][22] Факултетот за прехранбена технологија е преместен во зграда која служела како прва воена болница во Осиек, од средината на 17 век до почетокот на 1990-тите.[23] Други денешни образовни установи во Тврѓа ги вклучуваат II и III гимназија, музичко училиште „Фрањо Кухач“ (поранешна Римокатоличка семинарија), Језуитска класична гимназија (поранешни логистички бараки изградени во средината на 18 век) и Средно економско училиште (поранешна гимназија за девојки).[4]

Според пописот од 2001 година, во градскиот округ Тврѓа, живеле 10.277 жители во 3.310 домаќинства.[24][25] Внатрешноста на тврдината сега е средиште на ноќниот живот на Осиек. Во Тврѓа има многу барови и ресторани.[26] Тврдината е домаќин на Музејот на Славонија, најголемиот музеј од општ вид во Хрватска, кој се наоѓа во Тврѓа од 1946 година.[14][27] Во поранешниот градски музеј и архивска зграда денес се наоѓа Државната управа за заштита на спомениците, оддел на хрватското Министерство за култура. Заштитник на Тврѓа е Свети Михаил, а неговиот празник 29 септември се слави како ден на градскиот округ Тврѓа.[24]

Статус на културно наследство

уреди

„Сум видел многу европски градови, но никогаш не најдов идентичен развој со кој постоечкото урбано јадро ќе биде претворено во утврдување или слично урбанистичко решение“.[2]

—Иве Мажуран, стручњак за Тврдина

Светскиот фонд за споменици ја опишал Тврѓа како „уникатен пример на барокен воен, административно и комерцијално урбано средиште од осумнаесеттиот век“.[1] Тврѓа е на „Пробната листа“ на Хрватска за разгледување како кандидат за Светско наследство.[28] За време на судирот во Хрватска од 1991 до 1995 година, 90 отсто од зградите во Тврѓа биле оштетени до одреден степен, а тврдината била вклучена на списокот за најзагрозени места за набљудување на светските споменици од 1996 година.[1] Оттогаш не била појавена на списокот, кој е објавуван на секои две години.[29]

На задната страна на хрватската банкнота од 200 куни, издадена во 1993 и 2002 година, се прикажани зградата на главниот штаб, која датира од 1726 година, и планот на тврдината.[30][31]

Агенцијата за обнова на осиечката Тврдина (хрватски: Agencija za obnovu osječke Tvrđe) е основана во 1999 година.[32] Нејзини наведени цели се заштита, обновување и заживување на Тврѓа. Постапката на обнова има за цел да ги зачува архитектонските, историските и естетските квалитети на Тврѓа во целосна согласност со начелата на реставрација поставени од Меѓународниот совет за споменици и локалитети, притоа задржувајќи го неговиот повеќефункционален карактер. Се предвидува и меѓународна соработка, особено со Советот на Европа.[33] Агенцијата е заеднички финансирана од Владата на Хрватска, Осиек-барањската жупанија и Град Осиек.[32]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 World Monuments Watch List of 100 Most Endangered Sites 1996 (PDF). New York: World Monuments Fund. стр. 22. ISBN 0-9627931-7-5. Архивирано од изворникот (PDF) на 20 март 2013.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 Croatian Ministry of Culture Directorate for the Protection of Cultural Heritage (1 February 2005). „Historical-Town Planning Ensemble Tvrda (Fort) in Osijek“. UNESCO. Посетено на 11 May 2010.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Krajnik, Damir; Obad Šćitaroci, Mladen (December 2008). „Preobrazba bastionskih utvrđenja grada Osijeka“ [Conversion of bastion fortifications in Osijek] (PDF). Prostor (хрватски). University of Zagreb, Faculty of Architecture. 16 (2): 168–179. ISSN 1330-0652.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 „Tvrđa“. gctvrdja.com. Tvrđa City District. 22 December 2008. Посетено на 12 September 2010.[мртва врска][мртва врска]
  5. ↑ Çiçek, Kemal (2000). Great Ottoman Turkish civilization. Yeni Türkiye. ISBN 9789756782217.
  6. ↑ Yugoslav review (9th. изд.). Jugoslovenska Revija. 1979. стр. 41.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 „Tvrđa“. Essential Osijek. In Your Pocket. Архивирано од изворникот на 12 October 2008. Посетено на 30 November 2008.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 Mažuran, Ive (14 January 2010). „Tvrđa: ishodište Osijeka“. Vijenac (хрватски). Zagreb: Matica hrvatska. 414. ISSN 1330-2787. Архивирано од изворникот на 2018-09-20. Посетено на 16 March 2015.
  9. ↑ „Croatian National Bank – Coins and banknotes“ (хрватски). Архивирано од изворникот на 3 July 2013. Посетено на 5 July 2013.
  10. ↑ 10,0 10,1 „History of Tvrđa“. Agencija za obnovu osječke Tvrđe. Посетено на 6 April 2015.
  11. ↑ „Osijek In Your Pocket 2009/2010“ (PDF). Zagreb: In Your Pocket. Посетено на May 12, 2010.
  12. ↑ Bajto, Amoreta (29 September 2014). „Tvrđa svetkuje Miholje“. radio.hrt.hr (хрватски). Croatian Radiotelevision. Архивирано од изворникот на 2021-04-18. Посетено на 13 April 2015.
  13. ↑ „Muzejska Udruga Istočne Hrvatske – Arheološki muzej Osijek“. muih.hr (хрватски). Muzejska udruga istočne Hrvatske. Архивирано од изворникот на 6 March 2016. Посетено на 29 August 2010.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 „Cultural and Historical Heritage of Osijek-Baranja County“ (PDF). Osijek: Tourist Board of the Osijek-Baranja County. Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-04-17. Посетено на 12 May 2010.
  15. ↑ Živaković-Kerže, Zlata (2008). „The first public water supply system in Osijek“. Scrinia Slavonica. 8 (1): 147–151.
  16. ↑ Tomašić, Nebojša; Radovanović, Karin (1982). Treasures of Yugoslavia: An Encyclopedic Touring Guide. Belgrade: Yugoslaviapublic. стр. 188.
  17. ↑ Mitoš Svoboda, Ljiljanka (28 February 2007). „Memento umjetnicima, ili kako je Đapić dokrajčio osječku umjetničku scenu“ (хрватски). ZaMirNET. Архивирано од изворникот на 30 June 2012. Посетено на 11 October 2010.
  18. ↑ „Rat i sjećanja: Osječka Tvrđa kao židovski geto u Drugom svjetskom ratu“. SiB RTL. November 3, 2017.
  19. ↑ Katya Krylova (11 April 2020). The Long Shadow of the Past: Contemporary Austrian Literature, Film, and Culture. Boydell & Brewer. стр. 34. ISBN 978-1571139399.
  20. ↑ „IVth European Conference of Ministers responsible for the Cultural Heritage, Helsinki, 30–31 May 1996: Report by the Secretary General submitted in pursuance of paragraph 8 of Resolution (71) 44 of the Committee of Ministers“. Strasbourg: Council of Europe. 9 July 1996. стр. 34. Посетено на 12 May 2010.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Matić, Vilim (2001). „Spomenici svjetske kulturne baštine – osječka Tvrđa“. Hrvatski iseljenički zbornik (хрватски). Croatian Heritage Foundation. Архивирано од изворникот на 29 September 2011. Посетено на 12 October 2010.
  22. ↑ „About the Faculty“. Faculty of Agriculture in Osijek. Архивирано од изворникот на 13 July 2009. Посетено на 12 May 2010.
  23. ↑ Kralik, Gordana (2008). „A brief history of higher education in Osijek“ (PDF). Technical Gazette. 15 (1): 5–16. ISSN 1330-3651. Посетено на 19 September 2010.
  24. ↑ 24,0 24,1 „Gradska četvrt Tvrđa“. Osijek.hr (хрватски). City of Osijek. Посетено на 31 October 2017.
  25. ↑ „Grad Osijek – Izbori 2006 – Gradska četvrt Tvrđa“ (хрватски). City of Osijek. 2006. Архивирано од изворникот на 3 March 2016. Посетено на 15 October 2010.
  26. ↑ Oliver, Jeanne (2007). Croatia (4th. изд.). London: Lonely Planet. стр. 85–87. ISBN 978-1-74104-475-1.
  27. ↑ „The Museum's History“. Museum of Slavonia. Архивирано од изворникот на 16 May 2011. Посетено на 12 May 2010.
  28. ↑ „Tentative Lists: Croatia“. UNESCO. Посетено на 11 May 2010.
  29. ↑ „Watch sites since 1996“. World Monuments Fund. Посетено на 12 May 2010.
  30. ↑ „Features of kuna banknotes: The 200 kuna banknote“. Croatian National Bank. Архивирано од изворникот на 4 June 2011. Посетено на 11 May 2010.
  31. ↑ „Features of kuna banknotes: The 200 kuna banknote, Issue 7, March 2002“. Croatian National Bank. Архивирано од изворникот на 4 June 2011. Посетено на 11 May 2010.
  32. ↑ 32,0 32,1 „Ugovor o osnivanju Agencije za obnovu osječke Tvrđe“ (PDF) (хрватски). Agency for Restoration of Osijek Tvrđa. 12 March 1999. Посетено на 12 October 2010.
  33. ↑ „Program rada“ (хрватски). Agency for Restoration of Osijek Tvrđa. Посетено на 12 October 2010.

Дополнителни извори

уреди

 

  • Mažuran, Ive (2000). Grad i tvrđava Osijek (хрватски). Osijek: Grafika. ISBN 953-6711-00-1.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Тврдина_(Осиек)&oldid=5212901“