Википедија

Византиска Малта

Малта (грчки: Μελέτης, Melétēs) била управувана од Византија, од времето на византиското освојување на Сицилија во 535-6 до 869-870 година, кога островите биле окупирани од Арапите. Доказите за трите века византиско владеење на Малта се многу ограничени, а понекогаш и двосмислени. Историчарите теоретизираат дека византиска Малта била изложена на истите феномени кои го зафатиле Средоземното Море, имено значителен прилив на грчки доселеници и хеленска култура, административни промени предизвикани од реорганизацијата на Сицилија по линијата на византиската тема и значајна поморска активност во Медитеранот по подемот на исламот.

Постојат малку византиски извори на малтешките острови, иако неколку записи ги групираат заедно како Гаудомелете (Γαυδομελέτη, Gaudomelétē), [1] термин кој првпат се појавува во псевдоепиграфските Дела на Петар и Павле.[2] Островите биле место на прогонство. Со муслиманската експанзија во Северна Африка, Малта се префрлила од воена база и трговски пункт што ги поврзува Сицилија и другите византиски поседи на Италијанскиот Полуостров со Егзархијата на Африка, на оддалечен сателит и стражарница на византиската тема Сицилија.

Историчарите заклучиле дека Малта играла ограничена стратешка улога во рамките на Византија. Последователното арапско освојување довело до целосен прекин помеѓу византискиот период и подоцнежните периоди. Иако постојат проучувања за наводното византиско или христијанско преживување, скудноста на доказите имплицира слаб случај за трајно византиско наследство во Малта.[3]

Заднина

уреди

Најраните спомнувања на Малта во овој период се малку и обично се заклучуваат во пасуси кои се однесуваат на Сицилија. Во пасус од Виктор Витенсис, бискуп од Вита, историчарите заклучуваат дека кон крајот на 5 век, островите на Малта биле освоени од Вандалите од нивното кралство во Северна Африка, а потоа му биле предадени на Одоакар, остроготскиот крал на Италија. [б 1]Историчарите теоретизираат дека Малта останала во рацете на Вандалите од околу 455 до 476 година, а потоа му била доделена на Одоакар како почит, пред да премине на Теодорик по поразот на Одоакар во 493 година.[б 2]

Нема докази дека имало епископ од Малта пред 553 година, без запис за појавување на малтешки епископ кој присуствувал на некој собор во вандалска Африка. [7] Меѓутоа, бидејќи нема епископски списоци од Африка, историчарите не можат да проценат дали Малта имала епископ или дали островите биле дел од африканската црква во оваа рана фаза. [7]

Малта страда од недостаток на внимание во византиските извори, што се претворило во долгорочна перцепција меѓу историчарите дека архипелагот лежи на маргините на стратешките, политичките и воените интереси на Византија. [8] Овој став бил отфрлен само во последниве години, по напредокот во археологијата на Малта. [9] Анализата на керамиката покажала дека Византијците сè уште испраќале морнарици во Западниот Медитеран во 9 век - потврдувајќи дека Малта била стратешка отскочна даска во одбранбениот систем околу Северна Африка, Сицилија и Балеарските Острови. [8] Иако повремено била напаѓана од арапските поморски сили, Малта - заедно со Сардинија и Балеарските Острови - им обезбедила на Византијците добра стратешка база во средниот и западниот Медитеран, овозможувајќи им да одржат економско и воено присуство. [10]

Обемот на трговија со островите на Малта не бил само воен по природа. [11] Местните политички елити, исто така, се снабдувале со стоки од источниот Медитеран. Сигилографски докази заклучуваат дека малтешките елити вклучувале архонти,[б 3] епископи и членови на црковните заедници. [8] Комерцијалната виталност на островите, што ја одразува нивната стратешка позиција во Средоземно Море и одреден степен на автономија што веројатно им овозможило на елитите да го премотаат јазот помеѓу муслиманската Африка и „византиската Италија“. [8] Малтешките елити зазеле активен став и се вклучиле во политичка и трговска размена со муслиманските заедници во Северна Африка - докажана со наодите на монети од Омејадите на островите и пронаоѓањето на печат што им припаѓал на Никета - Архон и дронгариите од Малта - во Тунис [8]

Рановизантиски извори за Малта

уреди

Јустинијанов период

уреди
 
Член на свитата на цар Јустинијан I во мозаикот во црквата Сан Витале, Равена, кој обично се поистоветува со Велисариј

Едно од најраните спомнувања на островите на Малта може да се пронајде во списокот на донации на римскиот цар Констатин I во почетокот на 4 век, кој вклучува грант за латеранската крстилница со приходи од 222 солиди кои очигледно се наоѓале[б 4] на островот Гоцо. [7] [13] Сепак, првото соодветно спомнување на Средновековна Малта во контекст на Источното Римско Царство се наоѓа во Bellum Vandalicum на Прокопиј, кој детално го опишува византискиот поход во Северна Африка. Византискиот генерал Белизариј е опишан како „допира“ до Малта во 533 година, додека римската експедициска сила пловела од Каукана кон Северна Африка.[б 5] [14][15][16] Сепак, употребениот грчки глагол може да значи или „слета“ или „приближуваше“. Во истиот пасус, Прокопиј ја опишува Малта како што ги дели Јадранското и Тиренското море, што покажува дека островите можеби лежеле на поморска граница што ги дели вандалската и византиската сфера. [17] Пасусот не кажува дека Велисариј ги освоил островите или дека островите на Малта веќе биле во византиски раце. Всушност, Малта не е вклучена во Синекдмус на Хиерокле, кој детално го прикажува списокот на градови кои припаѓаат на Византија во 527/8 година.[18]

Малта веројатно им преминала на Византијците околу времето на нивното освојување на Сицилија во 535 година. Дополнителен цитат во Bellum Gothicum на Прокопиј, кој ја опишува војната против готското кралство во Италија, сугерира дека Малта била дел од царството до 544 година, иако не ги спомнува конкретно островите.[б 6] Последниот навод кај Прокопиј во врска со Малта се однесува на 550 година, во врска со патувањето на Артабанес до Сицилија. Назначен за магистер милитум по Тракија, Артабанес бил испратен да го замени остарениот сенатор Либериј кој командувал со експедицијата која била во тек против Сицилија, која неодамна била прегазена од остроготскиот крал Тотила. Артабанес не успеал да ја достигне експедицијата пред да отплови за Сицилија, а неговата сопствена флота била отфрлена назад и била уништена од силните бури во Јонското Море,[19] при што самиот Артабанес бил неочекувано спасен по пристигнувањето на Малта.[б 7] Иако постојат сугестии дека Артабанес стигнал до Меледа наместо до Малта, сепак традицијата на ракописот и географската веројатност ја фаворизираат Малта. [7]

Другите извори за Малта од Јустинијанов време се ограничени, со малку детали за историјата на островите. Писателот од шестиот век Аратор ја опишал Малта како statio, пристаниште за бродови, [21] иако ова се користи во врска со бродоломот на Свети Павле на островите,[22] и не треба да се користи за да се заклучи поморскиот статус на Малта, иако наводот за пристаништата на Малта и Гоцо се наоѓаат во подоцнежните арапски текстови. [21]

Епископи од Малта

уреди

Во 553 година, Јулијан, бискуп од Малта (латински: Iulianus episcopus Melitensis) се споменува во Constitutum de Tribus Capitulis на папата Виргилиј, но може да има одредена нејасност во врска со името и врската со Малта поради недоследности во имињата во различни ракописи. [7] Првиот навод за бискуп од Малта се појавува во три писма од папата Григориј I, при што папата го замолил епископот Луцил од Малта во 592 година да се погрижи малтешкото свештенство кое поседува земјиште што и припаѓа на африканската црква да го плати данокот што им се должи. [23] Историчарите претпоставуваат дека овие земји се наоѓаат на Малта, а нивната врска со африканската црква може да биде поврзана со вандалското владеење во претходниот век. [7] Второто писмо, од октомври 598 година, бара од бискупот од Сиракуза да го смени Луцил за неодредено злосторство, да ги казни неговите соучесници со ставање во манастири и отстранување на нивните почести. [23] Фразата за деградирање на војниците имплицира дека Малта имала воен гарнизон во тоа време. Потоа, папата Григориј побарал од бискупот од Сиракуза да им наложи на свештеникот и народот да изберат нов епископ. [23] Третото писмо, кое датира од септември или октомври 599 година, бара од Роман, бранителот на Сицилија, да се погрижи Луцил и неговиот син да му го предадат имотот земен од црквата на новиот епископ Трајан. [23] Иако се смета дека нема доволно докази за да се одреди Малта како епископија на Сиракуза од порано, писмата се смета дека откриваат блиски црковни и административни врски помеѓу малтешката престолнина и бискупијата Сиракуза. [7] Малта можеби била на сличен начин поврзана со секуларната администрација на Сицилија, како што сугерира цивилната географска листа составена од Ѓорѓи Кипарски во околу 603 - 606 година. [7]

Византијци прогонети во Малта

уреди

Малта се користела како место за прогонети, како што се наоѓа во пасуси од двајца историчари. Во Historia syntomos, патријархот Никифор детализира како византискиот цар Ираклиј го испратил Теодор, судија по чин, на островот Гаудомелете, [24] наредувајќи му на дуксот од местото да му ампутира едно стапало по пристигнувањето. [7] Ова открива дека до 637 година, датумот на бунтот што довел до прогонство на Јован Аталариј и Теодор, Малта можеби била управувана од воени офицери, слично на начинот на кој владееле со Сицилија и Италија. [7] Хроничарот Теофан опишува како во 790 година, царот Константин VI ги казнил водачите на бунтот во ерменската тема со жигосување на нивните лица и протерување на водачите на Сицилија и „другите острови“.[25]

Администрација

уреди

Секуларна власт

уреди

Пронајден е печат кој датира од 8 век и кој му припаѓа на Никита, архонт и дронгариос од Малта, (грчки: + Νικήτᾀ δρονγγ'[αρίῳ]ς [καὶ] ἄρχοντ[ι] Μελέτ᾿[ης], + Nikētas dronggariōs kaì árkhonti Melétēs) [7] според кој историчарите кои заклучуваат дека со Малта можеби управувал висок поморски функционер, кој командувал со мала флота. [21] Други историчари отишле подалеку од оваа анализа, велејќи дека Малта била база на важна поморска ескадрила под директна царска, а не тематска контрола. [7] Сепак, недостигот на докази и извори, како и историските блиски врски меѓу Сицилија и Малта, се сметаат против постоењето на таква владејачка структура за Малта, како и постоењето на важна византиска поморска база на островите. [7] Сепак, може да се направи случај за византиски функционер да биде и командант на копнена војска на друнго, кој исто така ја презел улогата на архонт или граѓански гувернер на градот. [7]

Неодамнешните ископувања фрлиле повеќе светлина на улогата на Малта како трговско место, при што регионалните политички сили поседувале силни интереси во Малта во текот на 8 век. [26] Се смета дека островите дејствувале како привилегирана територија, делувајќи како мост помеѓу Северна Африка и јужниот дел на Италија. [26] Малта била способна да увезува големи количества стоки од далечни региони и да се поврзува со византиските и арапските трговски мрежи. Урбаните јадра, како што е Мелит, биле релативно богати, политички моќни и уживале пристап до разни увезени стоки, додека периферните области како што е Сафи, имале пристап до повеќе основна материјална култура. [26]

Црковна власт

уреди

Историчарите тврдат дека преносот на сицилијанските епархии од Римската патријаршија во Цариград и издигнувањето на Сиракуза во статус на митрополија, ја заматуваат црковната организација на Малта во овој период. Ниту еден епископ на Малта не се појавил на римските синоди или на вселенските собори на Исток од 7 до 9 век. [7] Малтешкиот бискуп по име Манас можеби присуствувал на Осумте вселенски собор одржан во Цариград во 869-870 година, и е идентификуван со малтешки епископ кој бил заробен во Палермо од страна на Аглабидите во 878 година. [7] Сепак, ниту еден малтешки бискуп не е идентификуван во актите на соборот, што ја прави идентификацијата на историчарите неоправдана. [7]

Во најмалку седум записи, Малтешката епископија е класифицирана како епископија под митрополитското седиште во Сиракуза, или припаѓа на провинцијата Сицилија. [7] Нотиција X и Нотиција III конкретно ги спомнуваат протопите назначени за Мелит во 12 и 13 век, а Х спомнува еден, Николаос и неговата сопруга Мило, по име. Фиорини и Вела забележуваат дека понекогаш било византиска практика да се назначува протопоп (старогрчки: πρτωπαπάς) за слободните епархии, а авторите го гледаат ова како доказ за континуитетот на византиската црковна хиерархија, во скратена форма, во периодот на муслиманското владеење; христијански „епископ“ (ἐπίσκοπος, epískopos) пронајден на островот по неговото освојување од страна на Роџер II Сицилијански веројатно всушност бил таков протопоп наместо тоа.[2]

Византиска базилика во Тас-Силг

уреди
„ Секоја исечена плоча, секој мермерен столб во оваа тврдина бил донесен од црквата на Малта од Хабаши ибн Омар со надеж дека ќе го заслужи одобрението и љубезноста на Алах, Моќниот и Славниот. “
 
Остатоци од византиската базилика во Тас-Силг.

Хеленистичкиот храм на повеќепериодното светилиште во Тас-Сил, помеѓу Жејтун и Марсакслок, бил претворен во христијанска базилика. [27] Базиликата била изградена во тремовиот двор на храмот. [27] Квадратната зграда имала трикорабна со апсида на источниот крај. Праисторискиот мегалитски храм бил повторно користен како крстилница, која била поставена во средината на античката структура. Црквата, или барем нејзината структура, останала во употреба до 8-9 век. [27] Околу дел од местото бил изграден утврден ѕид со најмалку една кула, веројатно како одговор на арапската закана. Повеќе од двесте византиски монети биле пронајдени во одводот на крштението, кои датираат од средината на IV век, односно од реформите на Јустинијан (538-539) и златник датиран од Константин IV. [27]

Култура

уреди

Архитектонскиот и уметничкиот стил кој преовладувал во Малта не бил оној на Цариград, туку од византиските стилови на Сицилија. Била откриена керамика со карактеристични ознаки на амфори од типот Отранто, кои дополнително сведочат за блиските врски меѓу Малта и Јужна Италија. Бројот на грчките натписи пронајдени на Малта и Гоцо ги наведува историчарите да веруваат дека дошло до одреден степен на хеленизација, на сличен начин како процесот забележан во Сицилија. [7] Натписите и катакомбите во кои најчесто се наоѓаат, обично датираат од третиот до петтиот век.[7]

Базиликата во Тас-Силг била проширена, модифицирана и повторно искористена за да вклучи утврдена населба поврзана со пристаништето Марсакслок подолу. Остатоците од керамика од Тас-Силг се протегаат од 6 до 9 век, доказ дека пристаништето и населбата имале врски во текот на вековите со различни делови на Медитеранот. [17] Ова е потврдено и со наодите на амфора со спатеион во Големото Пристаниште и доцноримски амфори во Марсаскала и други остатоци во Та' Ксбиекс, островот Маноел, потокот Слиема и заливот Мистра. Количеството на остатоци ги наведува историчарите да заклучат широко распространета употреба на малтешките пристаништа за време на византискиот период. [17]

Во 1768 година, 260 доцноримски северноафрикански амфори биле пронајдени наредени во комората на магацините Кортин [б 8], од кои дваесет и четири имаа графити од религиозна природа. [17] Со оглед на оддалеченоста од главниот град, историчарите претпоставуваат дека овие складишни објекти биле користени за прераспределба кон други пристаништа во Централниот Медитеран. [17] Големо количество керамика од византискиот период, исто така, било пронајдено на издигнувањето Кортин во Марса, со траги од пожар што ги навело багерите да претпостават дека зградите и кејот биле напуштени кон крајот на осмиот или почетокот на деветтиот век, со датумот утврден поради присуството на глобуларни амфори на локацијата. [17] Присуството на претходна керамика на исто ниво може да укаже на порано напуштање. [17]

Магацините во внатрешното пристаниште во Марса биле напуштени порано од оние во Кортин, поради тиња, без докази за употреба пронајдени до 5 и 6 век. [17] Поради залевањето, главната поморска активност веројатно била концентрирана на областа Кортин, хипотеза која била потврдена со голем број подоцнежни погребни места. [17]

Други погребни остатоци поврзани со византискиот период се голем број катакомби, вклучувајќи ги катакомбите на Свети Павле, хипогеалниот комплекс Абатија Тад-Дејр и Тал-Барани.

Муслиманско освојување

уреди
„ Секоја исечена плоча, секоја мермерна колона во оваа тврдина била донесена од црквата на Малта од Хабаши ибн Омар со надеж дека ќе го заслужи одобрението и љубезноста на Алах, Моќниот и Славниот. “
 
Стратешката местоположба на Малта помеѓу Византија (во портокалова боја) и Аглабидскиот емират Ифрикија (во зелено), в. 867.

Со загубата на Византиската егзархија на Африка најпрвин, и на крајот загубата на Сицилија, Малта се нашла во сè повеќе политички фрагментиран Медитеран. [17] Малта ја загубила својата позиција меѓу Егејското Море и Северна Африка кога Византија ги загубила провинциите за производство на жито во Африка. [17] Островите доживеале понеповолна економска ситуација, напуштање на главното пристаниште Марса и магацини, како и арапски напади. Тие довеле до намален потенцијал за претовар на стоки преку Малта и обезбедување поморски услуги. [17]

 
Можна реконструкција на римските ѕидини на Мелит.

Оваа нова геополитичка фрагментација била пресликана со случувањата во Малта, бидејќи местата на руралните населби или биле напуштени или биле сведоци на сериозни опаѓања во 8 и 9 век, при што погребните места низ островите биле напуштени, што подразбира напуштање на отворените простори во руралните и крајбрежните области и потег кон зајакнати јадра. [17] Главниот урбан центар на островот, Мелит, бил силно изменет во текот на овој период, со промени вклучително зајакнување на утврдувањата и додавање на тврдина во градот. [17]

Од втората половина на 7 век наваму, муслиманските напаѓачи биле активни во Средоземно Море. Иако нејзината стратешка позиција значела дека Малта била под зголемен притисок, нема наводи за рации на Малта пред 9 век. Постои навод за веројатен напад на Малта во хрониките на Ибн ал-Атир во 835-836 година, велејќи дека Абу Икал, од династијата Ал-Аглаб, подготвил експедиција која ги нападнала островите во близина на Сицилија и добил голем грабеж. [29] Овој напад обично се смета за ништо повеќе од извидувачки напад, [30] бидејќи историчарите сметаат дека нападот е прерано за конечно освојување на Малта. [7] Сите грчки и арапски извори се согласуваат дека освојувањето на Малта се случило подоцна.

 
Мермерот и столбовите пронајдени во Рибат во Сус биле ограбени од Малта во 870 година.

Од сите острови околу Сицилија, Малта била последната која останала во византиски раце, а во 869 година флотата под водство на Ахмад ибн Омар ибн Убајдалах ибн ел-Аглаб ел-Хабаши го нападнал островот. Византијците, откако добиле навремено засилување, во почетокот успешно се спротивставиле, но во 870 година Мухамед испратил флота од Сицилија на островот, а главниот град Мелит паднал на 29 август 870 година. Местниот гувернер бил заробен, градот бил ограбен - Ахмад ел-Хабаши наводно ги зел мермерните столбови на месната катедрала за да ја украси својата палата - а нејзините утврдувања биле срамнети со земја.[31] [32] Падот на Малта имало важни последици за одбраната на она што останало од византиска Сицилија: со Реџо Калабрија и веќе Малта во нивни раце, муслиманите го завршиле опкружувањето на Сицилија и лесно можеле да ја забранат секоја помош испратена од исток. [32]

„ Румите ја нападнаа [Малта] по 440 година (1048/9), војуваа со [жителите] и бараа од нив богатство и жени [...] А муслиманите се собраа и се пребројаа, а бројот на нивните робовите го надминаа бројот на слободни луѓе [...] Така тие им рекоа на своите робови: „ Борете се со нас; и ако победиш, ќе бидеш слободен и тоа што го имаме ќе биде и твое; ако не се согласите со ова, ние ќе бидеме убиени, а и вие, „[...] И кога Рум излезе [муслиманите и робовите] му забранија на непријателот како самец; и Бог им помогна. така што поразија и заклаа голем број Рум. Робовите беа издигнати на ниво на слободни луѓе; нивната [заедничка] моќ стана многу силна и по овој настан Рум повеќе никогаш не ги нападна.
 – Ал-Казвини [7]

Ибн Халдун известува дека освојувањето на Малта од страна на Аглабидите се случило уште во 868 година [7]. Ибн ел-Хатиб го датира освојувањето на Малта и заробувањето на нејзиниот „крал“ помеѓу 11 февруари и 12 март 875 година, додека ел-Нувејри се однесува на истиот општ период, без да наведе конкретен датум. [7] Ибн ел-Атир раскажува дека во 869-870 година, емирот на Сицилија испратил војска во Малта, бидејќи островот бил опколен од Византијците кои потоа побегнале. [7] Овој датум е потврден и од една грчка хроника од Касано, Калабрија, која вели дека островот Мелит се предал на 29 август 870 година. Овој датум е повторно потврден во друг арапски извор, Китаб ел-Ујун, кој вели дека Малта била освоена од Абдала I, а датумот на освојувањето е три дена пред Рамазан 256 година, односно 28 август 870 година. Историчарите го објаснуваат малото несовпаѓање поради несигурноста во набљудувањата на Месечината во врска со исламскиот календар. [7]

Опсадата на Мелит (денешна Мдина) првично била предводена од Халаф ел-Хадим, познат инженер, но тој бил убиен и заменет со Савада Ибн Мухамед. Градот ја издржал опсадата неколку недели или месеци, но на крајот паднал во рацете на напаѓачите, а неговите жители биле масакрирани и градот бил ограбен.

Сепак, Ибн ел-Атир наведува дека до 870 година Малта веќе била муслиманска населба и дека островот што го држеле Арапите бил опколен од византиска флота. Откако била испратена помош од муслиманска Сицилија, Византијците се повлекле без борба на 28 Рамазан 256 година (29 август 870 година). Некои историчари претпоставуваат дека местното население застанало на страната на византиската флота, кршејќи го претходниот завет со арапските владетели, така што муслиманите потоа возвратиле, го затвориле епископот и ги уништиле црквите на островите. [30]

Употребата на мермер во црквите во Мелит е потврдена со натпис кој во превод значи: [33]

Византиски обид да се врати Малта

уреди

Иако ел-Хијари наведува дека Малта останала „ненаселена руина“ по опсадата и дека била повторно населена дури во 1048–49 година, археолошките докази сугерираат дека Мдина веќе била просперитетна муслиманска населба до почетокот на 11 век. [34] Византијците ја опседнале оваа нова населба во 445 (1053–1054), „со многу бродови и во голем број“. [33] Жителите на Мдина побарале помилување, но биле одбиени. Муслиманите не биле многубројни, туку биле побројни од нивните робови. На робовите им била понудена слободата од муслиманите, [33] и робовите се согласиле со овие услови. Напаѓачите започнале со напад следниот ден, но по некои борби биле одбиени „и тие побегнале поразени без да гледаат назад“, при што повеќето од византиските бродови биле изгубени во нападот. [17] Историчарите не можат да потврдат дали овој напад бил обид за повторно освојување на островите и воспоставување на поморска база или станува збор за казнен напад врз пирати кои можеби дејствувале од островите. [17] По оваа епизода, Византијците никогаш повеќе не се обиделе да ја нападнат Малта. [33]

Белешки

уреди
  1. ↑ "Post cuius (sc. Valentiniani), mortem totius Africae ambitum obtinuit (Geisericus), nec non et insulas maximas Sardiniam, Siciliam, Corsicam, Ebusum, Maioricam, Minoricam vel alias multa superbia sibi consueta defendit. Quarum unam illarum id est Siciliam Oduacro Italiae regi postmodum tributario iure concessit; ex qua eis Oduacar singulis quibusque temporibus ut dominis tributa dependit, aliquam tamen sibi reservantibus partem." - Victor Vitensis, Historia Persecutionis Africae Provinciae.[4]
  2. ↑ Амари погрешно ја поврзува донацијата на имот во вредност од 200 солиди од Одоакр во 489 н.е. со Малта.[5] Сепак, се чини дека текстот на донацијата сосема јасно се однесува на Далматинскиот остров Меледа, современ Млет.[6]
  3. ↑ Врз основа на наодот на печат од 8 или 9 век кој му припаѓа на архонт по име Теофилактос.
  4. ↑ Ако корумпираниот Mengaulus го претставува островот Гоцо.[12]
  5. ↑ „Но, кога слугата дојде пред него и му ја раскажа целата приказна, Велисариј многу се израдува, го пофали Прокопиј и нареди труби да го сигнализираат заминувањето. (грчки: προσέσχον) островите Гоцо и Малта, кои го делат Јадранското од Тиренското Море. Таму за нив се крена силен источен ветер и ги однесе бродовите следниот ден до тој дел од африканскиот брег. Римјаните на свој јазик ја нарекуваат „Главата на плиткиот“. - Прокопиј, „Белум Вандаликум“.
  6. ↑ „Некои од преживеаните Либијци побегнаа во (утврдените) градови, други во Сицилија и другите острови.“ - Прокопиј, „Белум Готикум“.
  7. ↑ „Но, на еден брод, на кој пловел самиот Артабанес, му се скрши јарболот во тешкото море. И така се случи додека Артабанес неочекувано беше спасен.“ - Прокопиј, Белум Готикум..[20]
  8. ↑ Гамбин ја идентификува областа околу електраната Марса како веројатна област за овие магацини, што се совпаѓа со имињата Кортин и Кортино. [28]

Наводи

уреди
  1. ↑ Dalli 2008.
  2. ↑ 2,0 2,1 Fiorini, Stanley; Vella, Horatio C.N. „Reactions to Tristia ex Melitogaudo: A Response“ (PDF). Literatūra. 58 (3): 75–87. doi:10.15388/Litera.2016.3.10425. Архивирано од изворникот (PDF) на 2020-07-09. Посетено на 2020-04-25.
  3. ↑ Brown 1975, стр. 86.
  4. ↑ Petschening 1881, стр. 13-14.
  5. ↑ Amari 1933, стр. 115.
  6. ↑ Tjäder 1955, стр. 288.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 7,20 7,21 7,22 7,23 7,24 7,25 Brown 1975.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Zavagno 2017.
  9. ↑ Bruno & Cutajar 2013.
  10. ↑ Brubaker & Haldon 2011.
  11. ↑ Zavagno 2018.
  12. ↑ Davis 2000, стр. xxxi.
  13. ↑ Davis 2000.
  14. ↑ Hughes 2009
  15. ↑ Diehl 1896
  16. ↑ Bury 1923
  17. ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 17,12 17,13 17,14 17,15 Gambin 2004.
  18. ↑ Honigmann 1939
  19. ↑ Martindale 1992; Bury 1958.
  20. ↑ Procopius of Caesarea 2016, стр. III. 40. 17.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Busuttil 1971.
  22. ↑ Acts 27:39–44 {{{3}}}
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Coleiro 1965.
  24. ↑ Mango 1990.
  25. ↑ Theophanes, p. 469
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Fsadni 2019.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Cardona 2013.
  28. ↑ Gambin 2005, стр. 50.
  29. ↑ Amari 1933.
  30. ↑ 30,0 30,1 Rossi 1991.
  31. ↑ Metcalfe 2009.
  32. ↑ 32,0 32,1 Vasiliev 1968.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 Brincat 1995.
  34. ↑ Blouet 2007.

Библиографија

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Византиска_Малта&oldid=5287506“