Википедија

Бесланска заложничка криза

Бесланската заложничка криза, исто така позната и како опсада на бесланското училиште или бесланскиот масакар[2][3][4], се случил на почетокот на септември 2004 година во градот Беслан, Северна Осетија-Аланија во Русија, кога биле киднапирани околу 1.100 заложници од кои на крајот од драмата повеќе од 380 биле убиени. Заложничката криза започнала кога група на вооружени бунтовници по потекло главно од Ингушетија и Чеченија киднапирале повеќе од 1.000 луѓе, вклучувајќи 777 деца[5] во бесланското училиште на 1 септември. Киднапирањето на заложниците било спроведено од групата Ријадус-Салихин, и била испратена од страна на чеченскиот сепаратистички водач Шамил Басаев. По заземањето на училиштето Басаев издал барање до руските власти во кое се барало повлекување на руските сили од Чеченија и крај на Втората чеченска војна. По три дена неуспешни преговори, руските сили биле принудени да влезат во зградата по неколкуте експлозии кои се случиле внатре во училиштето. При акцијата за влегување во објектот бил искористен тенк за влез во близина на галеријата на училиштето и други тешки оружја[6]. На крајот од драмата загинале 334 заложници од кои 186 деца[7][8] а стотици други биле повредени или се водат за исчезнати. Руските специјални сили изгубиле 21 војници за време на акцијата.

Бесланска заложничка криза
од горе и лево во правец на стрелките на часовникот: Полуразрушената зграда на училиштето бр. 1 во Беслан во 2008 година; православен крст истакнат во спортска сала во спомен на загинатите; „Дрво на жалта“ на меморијалните гробишта во Беслан; алманах со фотографии на загинатите заложници.
МестоБеслан, Северна Осетија-Аланија (Русија)
Датум1 септември 2004 (UTC+03:00)
ЦелУчилиште број 1
Вид нападЗаложничка криза
Мртвинајмалку 385
Повредениоколу 783[1]
СторителиРијадус-Салихин

Трагедијата довела до политички последици во Русија, особено по реформите за консолидирање на моќта на Московски Кремљ и зајакнување на овластувањата на претседателот на Русија. До 2011 година биле расветлени голем број на аспекти од кризата, вклучувајќи ги терористите кои биле вклучени, како и нивните подготовки и прашањето околу тоа дали некој од нив успеал да побегне. Прашањата поврзани околу кризата и владата и денес се тема на дискусија, главно од страна на медиумите, опишувајќи ги преговорите со бунтовниците, одговорноста од крвавите последици и употребата на можеби прекумерната сила при нападот[6][9][10][11][12]

Избор на локација

уреди

Училиштето во Беслан, град со околу 35,000 жители во Северна Осетија-Аланија било едно од седумте во градот. Во училиштето, кое се наоѓа веднаш до полициската локална полиција, имало околу 60 наставници и повеќе од 800 ученици[13]. Според некои извештаи, терористите имале скриено оружје и експлозиви во училиштето уште во текот на јули 2004 година, но од страна на руските служби ова било негирано.

Терористичкиот напад во Беслан бил планиран многу прецизно и професионално. Во текот на подготовката биле земани предвид грешките кои биле направени при терористичкиот напад во Дубровка во Москва, во 2002 година. Тогаш сите заложници се наоѓале во една просторија, вентилацијата била на ниско ниво а пуштениот гас делувал над сите во театрот. Затоа при оваа заложничка драма, самите експлозиви кои биле поставени, можеле да се активираат преку притискање на копче. Директен контакт меѓу заложниците и терористите скоро и немало, а една жена самоубиец била поставена меѓу киднаперите.

Училиштето Број 1 било избрано од страна на терористите бидејќи на него учеле голем број на ученици. Ова било најстарото училиште во градот кое било изградено во 1889 годиная[14]. Во текот на својата историја, училиштето на неколкупати било проширувано, кое во текот на кризата се покажало многу тешко за акција на руските служби ако се знае дека во училиштето имало голем број на училници, ходници и лавиринти[15]. Освен овие податоци, оваа училиште било избрано и поради тоа што останатите имале многу поедноставен распоред, и од страна на терористите би било невозможно да се одржи одбраната на високо ниво или пак нападот. Дополнителна предност на училиштето било тоа што поседувало голем училиштен двор, кое овозможило на напаѓачите со мал напор да ги блокираат излезните патишта за време на нападот.

Други фактори кои влијаеле за да биде избран градот Беслан било тоа што градот се наоѓа во близина на границата со Ингушетија, каде бил поставен и терористичкиот камп од кој на 1 септември во раните утрински часови заминале терористите кон градот од селото Пседак[16], кое се наоѓа на 30 километри оддалеченост од градот Беслан[17]. Освен ова, градот Беслан има релативно мал број на население, па според овој податок имал и послаб безбедносен систем и ограничено воено присуство со споредба со други поголеми градови во Северна Осетија како Владикавказ на пример.

Ставовите во врска со претходното складирање на оружје во училиштето се различни. Застапниците на оваа теорија тврдат дека оружјето во училиштето било пренесено за време на неговото летно реновирање[18][19]. Но од друга страна, во самото реновирање биле вклучени и дел од семејствата на учениците кои школувале во училиштето. Денеска не постојат точни информации околу тоа дали во училиштето навистина се наоѓало огромно количество на оружје пред да започне нападот[20].

Формирање на групата

уреди

Конечниот состав и број на вооружените сепаратисти бил дефиниран кон крајот на август и истиот бил формиран под раководство на Аслан Масхадов, Шамил Басаев и Абу Џеитов[21]. Во случај на неуспешна акција, последниот подготвил дополнителна група од 11 милитанти кои требало да го заземат средното училиште во Нестеровскаја во Ингушетија[21][22].

Составот на групата терористи кои го зазеле училиштето во Беслан претходно биле членови на криминални банди[23], како и на нелегални вооружени групи[24]. Голем дел од нив учествувале во борбите во Чеченија и Дагестан и постојано биле осудувани за различни кривични дела, но набргу по нивното апсење биле пуштани на слобода[24].

Предводник на групата бил родениот во селото Галашки во Ингушетија, Руслан Хучбаров наречен полковникот[25]. Во Чеченија се приклучил во групата на командантот Ибрахимов, а подоцна учествувал во групата на Арби Барајев, за да на крајот се приклучи кон групата на Басајев[26]. Како дел од овие групи учествувал во неколку терористички акции како нападот на една полициска колона во мај 2000 година, бомбардирањето на зградата на ФСБ во 2003 и учествувал во подготовката во нападот на театрот Дубровка во Москва и бомбашкиот напад на Црвениот плоштад[25][26].

Најверојатно, поголемиот дел од терористите биле етнички Чеченци[27]. Имало и терористи со потекло од Ингушетија, Осетија, Арапи и другите етнички групи[28]. Најверојатно терористите имале и соучесници надвор од објектот кои го следеле развојот на настаните и кои можеби биле помеѓу месното население кое се наоѓало пред училиштето, но за тоа не постои доказ.

Тек на кризата

уреди

1 септември

уреди

На 1 септември 2004 година, група на вооружени лица пристигнале во зградата на училиштето Број 1 во градот Беслан со "Газ-66" и "ВАЗ-2107"[29][30][31][32]. Првиот училиштен ден во училиштето започнал кога народот бил собран и терористите наеднаш започнеле најпрвин да пукаат во воздух, по кое следувало зазимањето на училишната зграда заедно со уште 1,100 луѓев[33] Во моментот на нападот во училиштето се одржувала свеченост по повод првиот училиштен ден. така, биле киднапирани деца, нивните родители и персоналот на училиштето. Дел од децата и родителите успеале да побегнат[34]. Според различни проценки овој број бил меѓу 50[35] до 150[18][36] главно ученици кои успеале да побегнат уште кога се наоѓале во дворот.

Во почетната фаза биле убиени двајца мажи. Од страна на полицискиот мајор, од обезбедувањето на јавниот ред немало скоро никаков отпор бидејќи тие биле невооружени[37]. Поголемиот дел од заложниците веднаш биле одведени во спортската сала, а останатите биле однесени во трпезаријата и други делови од зградата[38]. Терористите многу прецизно го имале направено планот кое им овозможило толку бргу да насоберат толкава голема толпа од народ за само неколку минути[39]. Водејќи ги кон заложничките места, терористите ги зеле и ги скршиле сите мобилни кои се наоѓале кај заложниците[40][41]. Надвор од училиштето биле поставени камери за надзор[42], а од "Газ-66" била извадена муницијата, тешкото оружје и експлозивот[43]. Оружјето на терористите се состоело од најмалку 22 автоматски пушки калашникови од различни модификации, вклучувајќи и ракетни гранати, митралези, два модернизирани митралези, две противтенковски гранати и слично[44]. Исто така терористите имале маски[45]и опрема за медицинска помош[46].

Следниот чекор на терористите било правење на барикада околу училиштето. За таа цел околу 20 терористи, вклучувајќи и уште неколку средношколци биле присилени голем дел од масите и столовите да ги фрлат надвор од прозорците[47]. Прозорците во училиштето биле разбиени, главно поради фактот што во претходниот напад во Московскиот театар, место каде бил користен гас за заспивање, целиот простор бил затворен. За разлика од таму, едниственото место каде прозорците биле добро затворени била салата[39][48]. Во близина на влезовите и низ скоро сите ходници биле поставени експлозивни направи[38]. Во салата, експлозовите биле поставени околу столиците и бил опфатен целиот објект, а експлозивот се спуштал преку кошаркарскиот обрач[46][49]. Исто така во училиштето биле поставени и противпешадиски мини од типот "OZM-72"[38]. Монтирањето на експлозивниот воз во салата и монтирањето на експлозивите во другите простории од училиштето биле планирани однапред, како што покажала и подоцнешната истрага, односно се знаело колку метри ќе бидат доволни за да се блокира училиштето со жица[50].

На заложниците им било наредено да зборуваат само на руски[40], и најмалите отстапки предизвикувале големо предупредување. Еден татко на две деца се обидел да ги смири своите деца на осетски јазик, и тој веднаш бил застрелан пред сите присутни заложници[51][52]. Друг заложник исто така бил сериозно повреден, а подоцна и починал кога одбил наредба да клекне на колена[51]. Во еден друг момент, кога започнале неколку заложници да плачат, терористите започнале да пукат во тавнот и извлекле еден дел од заложниците, без оглед на возраста и полот, и им се заканиле дека ќе ги убијат доколку не престанат[37]. Таквите видови на напади и заплашувања биле користени во текот на целата криза[46], заедно со малтретирањата и злоупотребата[39][53][54].

Опсада

уреди

Во 10:30 во близина на училиштето бил формиран кризен штаб на чело со претседателот на Северна Осетија-Аланија, Александар Џасоков[55]. Во овој момент, тој де факто бил заменик на шефот на ФСБ во Северна Осетија-Аланија, Валериј Андреев[55] бидејќи официјалната одлука за именувањето на Андреев за началник на Генералштабот била објавена следниот ден[31]. Во времето на нападот бил известен и претседателот Владимир Путин, кој ја откажал планираната посета на Карачаево-Черкезија и веднаш заминал за Москва на итен состанок со безбедносните агенции[56]. Оперативниот штаб наредил евакуација на жителите од околните куќи, формирање на кризна зона околу училиштето, котрола на звучните бранови, отстранување на околните возила и блокирање на сообраќајот во градот, како и железничката линија Беслан-Владикавказ[31].

Првите барања на терористите биле изјавени од страна на заложникот Лариса Мамитова, во 11:05 часот5[31] која била ослободена. Во белешката која била предадена, терористите барале преговорите да се водат со Мурат Зјазиков (претседателот на Ингушетија), Владимир Рушајло и Александар Засохов[40] Телефонска врска во текот на денот не била обезбедена, па оперативниот штаб се обидел да организира преговори со терористите со помош на микрофон, барајќи да не бидат користени вакви методи. Освен ова бил донесен и муфтијата на Северна Осетија-Аланија, Руслан Волгасов, но како одговор на неговиот обид да се направи каков било контакт милитантите отвориле оган[31][57].

По ова се слушнала втора експлозија во училишната зграда[31]. Се дознало дека експлозијата дошла од еден заложник на кој имало бомба[18][40]. Експлозијата била предизвикана од страна на женски бомбашки самоубиец која ја активирала направата. Во експлозијата биле сериозно повредени неколку заложници а еден маж починал. Според една од верзиите, експлозијата била предизвикана од страна на полковникот, односно од водачот на групата кој ја активирал бомбата со далечински управувач за да ги убие оние кои отворено не се согласувале за детските заложници. Заложниците од таа група, кои сè уште биле живи им било наредено да легнат. Од сите нив, во овој случај бил убиен еден заложник[58][59][60][61][62]. Милитантите по ова ги присилиле на дел од заложниците да ги фрлаат телата на загинатите надвор од зградата и да ја измијат крвта од подот[63]. Еден заложник кој бил принуден да ги фрла телата, успеал сам да се фрли низ прозорец.

Во вечерашните часови во Беслан пристигнал докторот Рошал[31], кој учествувал во преговорите во текот на терористичкиот напад во Дубровка во 2002 година. Терористите очекувале дека ќе пристигне всушност Владимир Рушајло[45][64], и одбиле да му дозволат на лекарот да влезе во училиштето[31].

2 септември

уреди
 
Поглед кон училиштето по нападот
 
Поглед кон една од училниците по нападот

На итен состанок на Советот за безбедност на ООН, кој се одржал ноќта помеѓу 1 и 2 септември во Москва, членовите на советот го осудиле чинот на земање на заложниците и побарале нивно итно и безусловно ослободување[65]. Барањата биле игнорирани. Во раните утрински часови, заложниците дале можност на некои заложници да зборуваат по телефон со нивните семејства, принудувајќи ги да соопштат до полицијата да не се врши никоков напад врз училиштето[31]. Познатиот стопанственик од Ингушетија, Михаил Гуцериев понудил пари на терористите, нивно безбедно патување надвор од Осетија, но истиот предлог бил одбиен[31].

Утрото на 2 септември одредени медиуми објавиле дека бројот е заробени е 354 луѓе. Овој факт во следниот период станал извор на контроверзии и дебати. Исто така оваа бројка на заложници била потврдена и од страна на руските власти, која изјава наводно ги разлутила киднапираните за понатамошно малтретирање на заложниците[66][67]. Неколку функционери исто така изјавиле дека станува збор за само 15 до 20 милитанти во училиштето.[13]. Кризата од страна на претседателот Владимир Путин била проследена речиси во молк, како и од остатокот на големите политички водачи во Русија.[68]. Путин дал само една изјава кога кажал дека главна цел на Русија била да се спасат животите на сите заложници[69]. Тоа била единствената изјава на Путин до крајот на кризата[68]. Во знак на протест, неколку луѓе на местото на настанот започнале да вадат транспаренти и да извикуваат пароли од типот на: „Премиере Путин, исполни ги нивните барања“ и „Путин! Постојат најмалку 800 заложници!“ Месното население исто така изјавило дека нема да дозволи нивните деца да бидат труени како во случајот со московскиот театар Дубровка.[70].

Во околу 11 часот, Александар Ѕасохов телефонирал со Ахмед Закајев, кој пак бил во потрага на Аслан Масхадов[21][71]. Александар Ѕасохов побарал од Закајев да оди кај Масхадов кој пак би ги започнал преговорите со терористите[71]. Претходно новинарката Ана Политковскаја побарала Масхадов да посредува во преговорите за ослободување на заложниците[71] Исто така, било побарано и од страна на Тајмураз Мамсуров, премиерот на Северна Осетија[72], да се вклучи во преговорите, чии две деца исто така се наоѓале во училиштето како заложници.

Во 16 часот, поранешниот претседател на Ингушетија, Руслан Аушев, пристигнал во Беслан и станал единствениот кој успеал да преговара со терористите лице во лице[31]. Аушев донел на заложниците храна и вода, но терористичкиот водач рекол дека заложниците доброволно одбивале да јадат, и штрајкувале со глад[37][49]. По ова тие се согласиле да бидат ослободени 24 луѓе, мајки со нивните деца[73]. Исто така, терористите му предале една видео снимка која била направена во училиштето и барањата на нивниот наводен водач Шамил Басаев. Ова видео на Басаев се чувало во тајност од страна на руските власти и тоа било прогласено од страна на јавноста за лажно. Во белешката пишувало дека главните барања биле повлекување на руските сили од Чеченија и било понудено примиеје по принцип независност во замена за безбедност[74]. Авторот на таа порака исто така барал и признавање на Чечската република и почитување на верските слободи во Русија, со ветување дека во име на сите руски муслимани. ќе биде откажано секакво делување или вооружена акција против Руската Федерација за најмалку десет до 15 години. Руслан Аушев подоцна изјавил дека бил шокиран од салата која била преполна со жени, деца и стари луѓе кои седеле, лежеле. Просторијата била доста затоплена, а децата биле голи. Според негова проценка, во училиштето се наоѓале најмалку 1000 заложници[75].

Во текот на 2 септември пропаднале и преговорите меѓу Рошал и терористите, кои одбиле да им се овозможи храна, вода и лекови на киднапираните лица, а телата на мртвите да бидат отстранети од училиштето[76]. Во текот на денот, голем дел од заложниците започнале да пребледуваат од умор и жед. Поради условите во салата, кога следниот ден настапила експлозијата и започнала конечната престелка, голем дел од преживеаните деца биле толку уморни што едвај можеле да побегнат од масакрот.[77][78]

Првиот заменик директор на ФСБ, генерал полковник Владимир Проничев покажал декрет потпишан од страна на премиерот на Русија, Михаил Фрадков, според кој Валериј Андреев бил именуван за шеф на оперативниот штаб.[79]

3 септември

уреди
 
Поглед кон салата на училиштето

На 3 септември, заложниците биле исцрпени до таа мера што дури не одговарале на терористичките налози и закани.[49][80] Голем дел од луѓето, особено децата и болните од дијабетис се онесвестиле, додека други доживеале халуцинација.[41][81] Терористите повторно ги поврзале експлозовните синџири, и го подместиле своите снајперисти од подот кон ѕидот[37][48] испукувајќи неколку ракетни гранати на околината при што бил повреден еден полицаец.[82]

Во 11:00, Михаил Гуцериев се согласил со терористите за евакуација на телата на мажите кои биле фрлени од прозорците на првиот ден[31]. Милитантите дале предуслов до зградата да се приближи отворен автомобил[83][84] по кое операциониот штаб дал согласност да се подготви транспортот[31]. Така, во 12:40 автомобил се приближил до училишната зграда по кое од страна на спасувачките екипи под надзор на милитантите започнало да се евакуираат мртвите трупови[31]..

Во 13:05 во салата се слушнале две големи експлозии во времетраење од половина минута[31][84]. Веднаш по експлозијата, терористите отвориле оган врз спасувачите. Дмитриј Кормилин бил убиен на самото место, Валериј Замараев бил сериозно повреден и подоцна починал поради загуба на крв, а уште двајца други биле полесно повредени[85]. Од втората експлозија настанало рушење на покривот, при што наводно загинале околу 160 заложници, повеќе од половината од целиот број на жртвите од заложничката криза[86]. Дел од заложниците започнале да скокаат низ прозорците и преку влезната врата во дворот на училиштето. Терористите започнале да пукаат со автоматско оружје и гранати[48], при што наводно загинале 29 луѓе[31].

Постојат неколку широко спротивставени верзии за изворот и природата на експлозовите:

  • Според првата теорија, причината за експлозијата била сосема случајна. Оваа теза е застапувана од страна на Асламбек Аслаканов и Руслан Аушев[87]
    • според почетната официјална верзија, една од бомбите која била врзена со селотејп паднала на подот и експлодирала.[88]. Сепак, овој настан скоро никој не го видел или потврдил.
    • Според Игор Сенин, во училишната зграда некој ја употребил рачната граната, и тоа било сосема случајно по кое терористите одлучиле да отворат оган сметајќи дека се нападнати[89].
  • Според извештај од Станислав Кесајев, дел од очевидците тврделе дека снајперски истрел го погодил еден од терористите па по неговото паѓање на подот била активирана првата експлозија.[90][91]. Сепак, оваа верзија била отфрлена.
  • Официјалната верзија од 2006 година кажува дека самите терористи ја започнале детонацијата на експлизивите меѓу заложниците. Според истиот извештај, оваа драма била планирана како самоубиствен напад уште од почетокот и дека училиштето било предвремено подготвено за заложничката драма.

Напад

уреди
 
Поглед кон салата на училиштето

Дел од ѕидовите од спортската сала бил срушен од страна на експлозијата, дозволувајќи им на заложниците да избегат[92]. Локалната полиција отворила оган на кое милитантите возвратиле. Голем дел од заложниците биле убиени во оваа престелка, бидејќи самите заложници се нашле во центарот на огнот Руските власти за ова изјавиле дека милитантите започнале да ги убиваат заложниците кои започнале да бегаат на кое морале да реагираат и руските единици[91]. Владата тврдела дека откако започнала акцијата, војниците немале друг избор освен да упаднат во зградата. Сепак, изјавите на некои очевидци се спротивставени на официјалната верзија на настаните[93].

Полицискиот потполковник Елбрус Ногајев, чија сопруга и ќерка загинале во училиштето изјавил дека најпрвин ја слушнал командата за да се сопре со пукањето, за да останатите војници продолжат со пукањето[36]. Откако започнал нападот, преговарачот Михаил Гуцериев им телефонирал на киднаперите на кое тие му одговориле дека вината целата вина била негова и на Кремљ[94].

Хаотичната битка започнала откако специјалните сили започнале да се борат за влез во училиштето. Во нападот учествувале силите на ФСБ, придружувани од војници на руската армија и Министерството за внатрешни работи, поддржани од голем број на Т-72 тенкови од 58-ма руска армија, оклопни транспортери од типот БТР-80, хеликоптери вклучувајќи најмалку едеб Ми-24[95]. Многу месни жители исто така се приклучиле кон хаотичната битка, донесувајќи ги своите оружја со себе. Барем еден од овие вооружени волонтери е познато дека е убиен. Во исто време, еден редовен војник наводно избегал од местото на настанот кога започнала акцијата. Цивилните сведоци тврделе дека голема паника постоела и меѓу локалната полиција[96][97]

Според Воениот обвинител, оклопното возило БТР се приближило до училиштето и отворило оган од својот митралез со 14,5×114 мм, и тоа на вториот спрат од училиштето. Голем дел од очевидците, меѓу кои и Тортони[98] и Кесајев[99] виделе два Т-72 тенкови, и според нив барем еден од нив бил употребен во акцијата. Употребата на тенкови и оклопни возила на крајот било примено од страна на генерал-полковник Виктор Соболев, командант на 58-та армија.[95]. Голем дел од заложниците најпрвин биле однесени во други делови од училиштето од страна на терористите, особено во кафетеријата, каде биле принудени да застанат на прозорците. Многу од заложниците биле убиени кога застанале на прозорците од страна на руските сили, а дел биле убиени бидејќи истите биле користени како жив штит,[36][100][101]. Савелјев проценува дека од 106 до 110 заложници биле убиени откако биле пренесени во кафетеријата.[102].

Во 15:00, два часа по почетокот на акцијата, руските сили изјавиле дека ја имаат контролата врз поголемиот дел од училиштето. Сепак, борбата продолжила и понатаму со оглед на тоа што група на милитанти држеле заложници во подрумот на училиштето[103]. За време на битката, група од околу 13 милитанти се пробиле и се верува дека дел од нив влегле во една двокатна зграда, која била уништена од тенковите.[104]. Друга група на милитанти се појавиле на железничката линија, и тие биле гоенти со хеликоптери по градот[92].

Пожарникарите, кои биле повикани од страна на Андрејев два часа по пожарот[4], не биле подготвени да се борат со пожарот што беснеел во гимназија. Еден камион пристигнал по два часа на сопствена иницијатива, но со само 200 литри вода и не можел да се поврзе со блиските хидранти[9][105], и првата вода била фрлена речиси два и пол часа по почетокот на огнот во 15:28[106] Неколку амбулантни возила биле достапни за транспорт на стотици повредени жртви, а останатите главно биле пренесени до болницата со приватни автомобили.[36]. Еден осомничен милитант бил линчуван на местото на настанот од страна на толпа цивили, настан снимен од страна на Sky News[107], а невооружен милитант бил фатен жив од единиците на ОМОН додека се обидувал да се скрие под камион.

Споредни експлозии и престрелки продолжиле во текот на ноќта и покрај извештаите дека милитантите биле совладани[108], до околу 12 часа по првата експлозија[109]. Рано следниот ден Путин наредил на границите на Северна Осетија да бидат затворени[108].

Последици

уреди

По крајот на кризата, голем дел од повредените починале во болницата во Беслан, која според многумина не била сосема доволно подготвена за да се справат со повредените, па голем дел од пациентите биле испратени во Владикавказ[110]. Освен тоа, немало доволно кревети, лекови и опрема од страна на болницата[111]. На роднините не им било дозволено да ги посетат болниците, а на докторите не им било дозволено да ги користат своите мобилни телефони[112][113].

Еден ден по крајот на кризата, булдожерите започнале да ги собираат остатоците од зградата, вклучувајќи ги и делови од телата на жртвите[6][9]. Првите погреби на починатите биле спроведени на 4 септември. Биле погребани 120 луѓе[114]. Локалните гробишта биле премали и морале да бидат проширени во соседните парцели. По три дена од опсадата, 180 луѓе сè уште се воделе како исчезнати[115]. Голем дел од преживеаните останале сериозно трауматизирани и најмалку еден женски заложник извршил самоубиство по враќањето во својот дом[116].

Рускиот претседател Владимир Путин се појавил во јавноста за време на својата посета во болницата во Беслан во раните утрински часови на 4 септември за да види дел од повредените жртви[117]. По враќањето на претседателот во Москва, тој наредил во земјата да се прогласи дводневен ден на жалост. На вториот ден на жалоста во Русија, околу 135,000 луѓе се приклучиле кон митингот организиран од владата против тероризмот на Црвениот плоштад во Москва.[118]. Митинг бил организиран и во Санкт Петербург, каде присуствувале околу 40,000 луѓе[119].

Во следниот период по градовите во Русија биле зголемени безбедносните мерки. Повеќе од 10,000 луѓе биле уапсени бидејќи немале соодветни документи од страна на полицијата. Според анкета спроведена во текот на септември 2004 година, 58% од руските граѓани поддржале построги мерки и воведување на построги терористички напади, вклучвајќи и смртна казна за тероризам, додека 33% поддржале иницијатива чеченските граѓани да не влегуваат во руските градови[120][121].

Жртви

уреди
Жртви
Заложници 334
Други 10
Специјални сили 10 +
Киднапери 31
Вкупно 385 +
–
Повредени[122]
Специјални сили 55
други 728
Влупно 783

Најмалку 396 луѓе, претежно заложници, биле убиени за време на кризата. Од 7 септември 2004 година, руските официјални лица го ревидира бројот на жртвите до 334, вклучувајќи 156 деца, но 200 луѓе останале исчезнати или неидентификуван[123]. Се зборувало од страна на месното население дека над 200 од пронајдените мртви тела се наоѓале во изгореници а стотина изгореле за време на акцијата на руските сили[9][36].

Рускиот министер за здравство и социјални реформи Михаил Зурабов изјавил дека вкупниот број на луѓе кои биле повредени во кризата ја надминал бројката од 1.200 луѓе. Точниот број на луѓето кои добиле мдицинска помош веднаш по кризата не е познат, но се смета дека бил околу 700 (753 во согласност со ОН[5]). Московскиот воен аналитичар Павел Фелгенхауер тврди дела 90% од преживеаните претрпиле големи повреди на здравјето. Најмалку 437 лица, вклучќувајќи у 221 дете биле хоспитализирани. 197 деца биле однесени во детската клиничка болница во Владикавказ. Уште најмалку 150 луѓе биле префрлени во Ургентниот медицински центар во Владикавказ. 62 лица, вклучувајќи 12 деца биле на медицински третман во Беслан, додека шест деца со тешки повреди биле пренесени во Москва за специјалистичко лекување[124]. Голем дел од преживеаните исто така имале големи изгореници, прострелни рани предизвикани од експлозивите[125]. По еден месец од нападот, 240 луѓе сè уште биле под медицински третман во болниците во Владикавказ и Беслан[124][126]. Преживеаните деца и родители добиле психолошки третман во центарот за рехабилитација во Владикавказ[127].

Не е познато колку членови на елитата од специјалните сили на Русија загинале во борбите, но официјалните бројки се движат од 11[96] до 12[128] или до 16[115] to more than 20[87] На меморијалниот споменик во Беслан се напишани имињата на само десет припадници на руските специјалци[129], Најмалку 30 командоси претрпеле сериозни повреди[89].

Идентитет на киднаперите, мотиви и одговорност

уреди

Одговорност

уреди
 
Меморијален споменик во Московска област
 
Путин во посета на болницата во Беслан

Првично, идентитетите и потеклото на наоаѓачите не биле познати. Уште на почетокот од кризата се претпоставувало дека станува зброр за сепараристи од околината на Чеченија. Асламбек Аслаканов тоа го негирал изјавувајќи дека кога започнал да преговара, тие одговориле дека не го разбираат што зборува, па му рекле да зборува на руски јазик[130]. Ослободените заложници изјавиле дека киднаперите зборувале на руски јазик со типичен кавкаски акцент[92]

За разлика од минатото кога рускиот претседател Владимир Путин директно ги обвинувал чеченските сепаратистички организации, овој пат поголемо внимание во своите изјави дал кон вмешаноста и интервенцијата на меѓународниот тероризам, избегнувајќи го прашањето за Втората чеченска војна[131]. Првично, од страна на руските власти било објавено дека девет членови на групата биле со арапско потекло а еден со африканско иако подоцна се утврдило дека само двајца биле со арапско потекло[1][132]. Независни аналитичари како Андреј Пионтковски, изјавиле дека во овој случај Путин се обидел да го минимизира чеченскиот напад, како што било во минатото[133] Gurazhev escaped after reaching the town and went to the district police department to inform that his duty handgun and badge were taken away.[70], објавувајќи му војна на тероризмот[134] но во исто време обвинувајќи го западот дека ги препушта терористите[135].

На 17 септември 2004 година, радикалниот чеченски герилски командант Шамил Басаев издал соопштение во кое потврдил дека е одговорен за кризата во училиштето во Беслан[136], карактеризирајќи ги како слични на заложничките кризи во Будјоновск и Дубровка. Басајев изјавил дека Ријадус-Салихин го извршил нападот, а исто така ја презел и одговорноста на серијата од терористички напади недели пред Бесланската криза. Тој изјавил дека првично било планирано да се искористи барем едно училиште во Москва и Санкт Петербург, но недостигот од финансиски средства го принудиле да се сврти кон Северна Осетија. Тој исто така ја обвинил руската држава за ужасната трагедија во Беслан.[137] и дека не бил воодушевен од она што се случило таму но исто така потврдил дека планира нови операции од типот на Беслан бидејќи самиот тој бил принуден на тоа[138]. Овој терористички акт бил последен до 2009 година.

Чеченскиот сепаратистички водач Аслан Масхадов веднаш негирал дека неговите сили биле вклучени во опсадата.[139]. Тој сторителите во Беслан ги нарекол лудаци, осудувајќи ја акцијата за напад врз невиното цвилно население. Подоцна, тој исто така ги повикал на западните сили да иницираат мировни преговори меѓу Чеченија и Русија[140]. Како одговор на ова, Путин изјавил дека не сака да преговара со деца-убијци[119] и ставил 10 милиони долари награда на Масхадов[141] кој бил убиен од страна на руските командоси во Чеченија на 8 март 2005 година[142] и закопан во непозната локација[143].

Набргу по кризата, од страна на руските владини институции било објавено дека напаѓачите биле дел од меѓународна група која требало да биде предводена од самиот Басајев и во која биле вклучени голем број на Арапи кои имале врска цо Ал-Каеда, и изјавиле дека тие имале телефонски разговори на арапски од училиштето кон Саудиска Арабија и во уште една непозната земја во арапскиот свет.[144].

Така, главни и одговорни според изворите на руската влада биле:

  • Шамил Басајев, чеченски бунтовнички водач кој ја презел одговорноста за нападот. Тој починал во 2006 година под мистериозни околнисти
  • Камел Рабат Бурала, британско-алжирски државјанин, осомничен за организација на нападот. Тој бил притворен во Чеченија во септември 2004 година
  • Абу Омар ал-Саиф, главен финансиер на кризата,[145], убиен во Дагестан во 2005 година.
  • Абу Заид ал-Кувајити, организатор кон починал во Ингушетија во 2005 година

Во ноември 2004 година, 28-годипниот Ахмед Мерзојев и 16-годишната Марина Коригова биле уапсени од страна на руските власти поради учество во организирањето на заложничката криза. Мерзојев бил обвинет поради обезбедување на храна и опрема на киднапираните.

Мотиви и барања

уреди

Руските преговарачи изјавиле дека бесланските милитанти никогаш експлицитно не ги навеле нивните барања, иако на еден лаптоп во училиштето биле наведени независноста на Чеченија и повлекување на руските сили. Освен овие барања, тие барале присуството во училиштето на Александар Ѕасоков (претседател на Северна Осетија), Мурарт Зјазиков (претседател на Ингушетија), Руслан Аушев (поранешен претседател на Ингушетија), Леонид Рошал (педијатар). Алтернативно, наместо Рошал и Аушев, киднаперите ги побарале Владимир Рушалио и Алу алханов, прорускиот претседател на Чеченија[146].

Ѕасоков и Зјазиков не дошле до Беслан. Ѕасоков подоцна тврдел дека насилно бил сопрен од страна на многу висок генерал на Министерството за внатрешни работи на Руската Федерација, кој му рекол дека ќе биде уапсен доколку се обиде да оди во Беслан[147]. Наводната причина зошто Зјазиков не дошол е дека во тоа време тој бил болен[94]. Руслан Аушев, кој поднел оставка од функцијата претседател на Ингушетија во 2002 година, успеал да влезе во училиштето и да ги наговори киднаперите да ослободат 26 заложници.

Аслаканов изјавил дека киднаперите исто така барале ослободување на околу 30 осомничени кои биле притворени во акција по бунтовничките напади во Ингушетија истата година во месец јуни[13][86].

На 1 септември во 11:00 било испратено писмо до јавноста:

8-928-738-33-374 Бараме претседателот на република Ингушетија Зјазиков и лекарот Рашило да дојдат на преговори. Доколку некој од нас биде убиен, ние ќе пукаме врз 50 луѓе. Доколку некој од нас биде ранет, ние ќе убиеме 20 луѓе. Ако 5 од нашите бидат убиени, че ја кренеме во воздух зградата. Ако светлината или комуникацијата бидат отсечени за една минута, ќе бидат убиени 10 луѓе[148]

.

На 2 септември во 16:45 едно писмо било испратено по Руслан Аушев во кое се вели:

Од робот на Алах до претседателот Путин. Владимир Путин, не беше ти тој кој ја започна оваа војна. Но, можете да јазавршите доколку имате доволно храброст и одлучност како Де Гол. Ние ви нудиме разумен мир врз основа на заемна корист од принципот за независност во замена за безбедност. Во случај на повлекување на војниците и признавање на Чеченска Република Ичкерија, ние сме должни да не направиме ниту еден политички, воен или економски договор со никого против Русија, да не се воспостават странски бази на нашата територија, дури и привремено, да не финанситаме или поддржуваме групи кои вршат борбени дејствија против Руската Федерација, да влеземе во ЗНД. Исто така, спремни сме да потпишеме договор за неутрален статус на земјата, кој договор би бил прифатлив за нас. Ние исто така ќе ја гарантираме безбедноста на Русија од сите муслимани за најмалку 10 до 15 години под услов да се почитува слободата на религијата. Ние сме поврзани со станбените бомбашки напади во Москва и Владикавказ, но одговорноста можеме да ја преземаме на поприфатлив начин. Чеченскиот народ е водечки во национално-ослободителната борба за својата слобода и независност, за самозаштита, а не за уништување на или понижување на Русија. Ние ви нудиме мир, но изборот е ваш.

Идентитет

уреди

Според официјалната верзија на настаните, 32 милитанти учествувале директно во нападот, од кој еден се спасил, додека останатите биле убиени при нападот на руските сили. Бројот и идентитетот на милитантите останува контроверзна тема, поткрепена со честите контрадикторни владини изјави и официјални документи. На 3 септември владата изјавила дека 26 до 27 милитанти биле убиени за време на опсадата[108].

Голем дел од преживеаните заложници и очевидци тврдат дека бројот на киднаперите бил многу поголем, а некои од нив избегале. Исто така, првично се тврдело дека три од киднаперите биле фатени живи, заедно со водачот Владимир Ходов и две жени[149]. Според извештајот на Кесајев од 2005 година, бројот на бунтовниците бил околу 50 луѓе[99]. Според извештајот на Савелјев од 2006, нивниот број бил од 58 до 78 и голем дел од нив успеале да побегнат[99]. Според извештајот на Торшин од декамври 2006 година, бројот на милитантите бил 34 од кои 32 влегле во училиштето и 31 умреле пре нападот на руските сили, а два од учесниците останале на слобода, од кои еден бил телохранителот на Басајев,[99] Според извештајот на Басајев, 33 муџахедини учествувале во нападот. Двајца од напаѓачите биле жени. Во групата имало 14 луѓе од Чеченија, 12 мажи и 2 жени, потоа, 9 биле од Ингушетија, 3 биле Руси, 2 биле Арапи и Осетијци, и по еден Татар, Кабардинец и Курд.

Критика

уреди

Неодговорност и права

уреди
 
Путин на состанок со организацијата Мајките од Беслан

Поставувањето на опсадата од страна на администрацијата на Владимир Путин била критикувана од страна на голем број на набљудувачи и локални организации, меѓу нив и организацијата на мајките од Беслан и Гласот на Беслан[150]. Наскоро по кризата, независниот пратеник Владимир Рижков го обвинил врвот на раководството на Русија[151]. Во почетокот, Европската Унија исто така ја критикувала опсадата и нападот[152].

Критиката, вклучувајќи ги и жителите на Беслан, заедно со преживеаните и роднините на жртвите била доста голема[153], наведувајќи го употребата на тешко оружје и тенкови. Павел Фелгенхауер ја обвинил владата дека употребила оружје од МИ-24 хелокоптери[154], и истото обвинение било негирано од страна на руските власти[95]. Некои активисти за човекови права тврдат дека најмалку 80% од заложниците биле убиени од страна на руските сили.[6]. Самиот Фулгенхауер изјавил дека операцијата била насеочена кон ликвидација на терористите, а не кон спасување на заложниците[95]. Дејвид Сатер од Хадсонскиот институт изјавил дека индидентот претставува застрашувачка слика на руското раководство и негово целосно непочитување на човековите права[102].

Локалната влада и полиција биле критикувани од страна на месното население поради тоа што не го обезбедиле реонот околу Беслан. Многумина обвиниле за корупција. Милитантите поткупиле дел од управата за да дојдат до контролните пунктови. Исто така, полицијата наводно знаела за времето и местото на планираниот напад. Согласно документите, внатрешната полиција знаела четири часа најмалку пред да се случи настанот[6][155]. Според Басајев, патот кон Беслан бил ослободен од блокади на патиштата бидејќи ФСБ верувала дека нападот на бунтовниците ќе биде на парламентот во Северна Осетија во Владикавказ.

Критичарите исто така обвиниле дека властите не ја организирале опсадата правилно и не успеале да го обезбедат влезот на училиштето, додека службите за итни случаи не биле подготвени во текот на сите 52 часа од кризатаГрешка во наводот: Неважечки параметар во ознаката <ref>. во една депонија која се наоѓала на периферијата од градот Беслан. Ова откритие предизвикал дополнителен бес кај народот[156][157]. Исто така имало обвиненија дека федералните власти се обиделе неискрено да преговараат со терористите, вклучувајќи ја и наводната закана од Москва на за апсење на Ѕасоков доколку дојде да преговања.

Независни извештаи

уреди

Според извештајот на Јуриј Савелјев, еден од водечките истражувачи во Русија, одговорноста за пследниот масакр треба да се бара кај руските сили и највисоките функционери во сојузната влада. Според овој извештај од 2006 година, во кој извештај се состои од 280 и има доста пишувано за првата експлозија, се заклучува дека властите одлучиле дека училиштето треба да одекне, но сакале да создадат впечаток дека тие започнале со операцијата како одговор на преземаните активности од страна на теороистите[99]. Јуриј Савелјев го обвинил Торшин за фалсификување на вистината[102].

Жалба пред Европскиот суд

уреди
 
Мајка пред гробот на своја роднина во Беслан
 
Поглед кон гробиштата на починатите

На 26 јуни 2007 година, 89 роднини на жртвите поднеле заедничка тужба против Русија пред Европскиот суд за човекови права. Тужителите изјавиле дека нивните права биле повредени за време на заложничката драма.[158][159]. Во самиот суд пристигнале голем број на поплаки против Русија, а голем дел од истите се од Чеченија. Human Rights Watch, судот го нарекол последна надеж за жртвите[160].

Теорија на заговор

уреди

Убиениот Александар Литвиненко изјавил дека руските тајни служби морале да имаат сознанија за акцијата уште пред да се нападне училиштето. Пред неговата смрт, Литвиненко тврдел дека дел од киднаперите претходно биле уапсени од ФСБ и лежеле во притвор за извршување на терористички напади, кое било незамисливо дека по нивнито ослободување тие нема да се вратат на својата стара задача и покрај тоа што ФСБ изјавила дека тие ќе бидат под нејзин строг режим и надзор, оневозможувајќи го нивното делување во Беслан[161]. Од организацијата Мајките од Беслан, исто така се тврди дека земањето на зложниците било внатрешна работа, наведувајќи го како доказ фактот што милитантите користеле оружје кое се наоѓало во училиштето уште пред инцидентот[162]. Еља Кесајева исто така го привлекла вниманието на јавноста кога изјавила дека голем дел од киднаперите биле ослободени од притвор непосредно пред нападот[163].

Дезинформации и лажни информации

уреди

Според анкетата која била спроведена една недела по кризата во Беслан, 83% од анкетираните Руси веруваат дека владата крие барем еден дел од вистината за настаните[164].

Од страна на медиумите, кризата не била емитувана во живо од страна на трите најголеми државни телевизии. Двете главни државни телевизии, Канал 1 и Росија, дури не ја ни прикинале својата редовна програма кога настапила кризата.[151]. Според анкетата на радио Ехо Москва, 92% од испитаниците верувале дека руските телевизиски канали сокриле од јавноста голем дел на информации[112].

Руската државна телевизија само ја објавила официјалната информација за бројот на заложниците во текот на кризата. Изјавата дека станува збор за само 354 заложници ја замислила јавноста. Се смета дека оваа дадена лажна бројка предизвикала тешки последици за заложниците, каде киднаперите започнале со малтретирање. Киднаперите наводно изјавиле дека можеби би требало да се убие доволно луѓе за да ги изброите заложниците, по кое следувал штрајкот со глад[36][165]. Владините дезинформации исто така предизвикале и инциденти на насилство од страна на месните жители, свесни за реалните бројки на заложниците.[112].

На 8 септември 2004 година, неколку водечки руски и меѓународни организации за човекови права, како Amnesty International, Human Rights Watch, Memorial и Moscow Helsinki Group, излегле со заедничка изјава во која ја посочиле одговорноста на руските власти во ширењето на лажни информации[112].

Инциденти врз новинари

уреди

Дел од новинарите, како Андреј Бабицки ги нападнале на руските власти дека не им било дозволено да дојдат во Беслан и да известуваат. Самиот тој бил обвинет за хулиганство во една тепачка која се случила во Москва и тој бил осуден на 15 дена притвор[166][167]. Новинарката Ана Политковскаја, која преговарала во текот на кризата во Москва, на двапати била спречена од страна на властите да дојде во Беслан. Кога на крајот успеала, таа паднала во кома во авионот.[112][168]. Американскиот новинар Лариса Александровна во една сурова изјава сугерира дека Политковската можеби подоцна била убиена во Москва, бидејќи таа пронашла докази за соучество на руската влада во Бесланската заложничка криза.

Според извештајот на Организацијата за безбедност и соработка на Европа, неколку дописници биле уапсени или на друг начин малтретирани, вклучувајќи ги Ана Горбатова, Оксана Семјонова, Мадина Шавлокова, Елена Милашина, Симон Островски. Исто така неколку странски новинари биле накратко уапсени. Екипажот на Рустави 2 бил уапсен, а грузискиот министер за здравство рекол дека дописникот Нана Лежава била чувана пет дена во притвор и отруена со опасни дроги, а еден дописник од Грузија бил насилно протеран од Беслан[112].

Раф Шакиров, главен уредник на рускиот весник Известие, бил принуден да поднесе оставка по критиката која му била упатена од страна на акционерите на весникот[169]. За разлика од останатите руски весници, Известие подготвувал големи слики од мртвите тела и од повредените заложници. Тоа исто така, изразило сомневање за верзијата на владата[170].

Тајни видеоматеријали

уреди

Видеоснимката која била дадена од страна на киднаперите на Руслан Аушев на вториот ден, од страна на многумина била прогласена за лажна[171], иако видеото било прикажано од страна на руската телевизија ХТВ неколку дена по кризата. Друг дел од видеото било покажано на медиумите во јануари 2005 година[172]. Aushev himself did not watch the tape before he handed it to government agents.

Во јули 2007 година, организацијата на Мајките од Беслан побарало од ФСБ да се објави оригиналното видео, барајќи да не ги крие тајните од истрагата[173]. Тие не добиле ниту еден официјален одговор на ова барање[174]. Според нив, во едно анонимно видео се гледало како руските безбедносни сили го започнеле масакрот со фрлање на ракетни гранати[175]. Филмот се чувал во тајност од страна на властите речиси три години, пред да биде официјално објавено од страна на органзиацијата на 4 септември 2007 година[176][177].

Откази и испитувања

уреди

По настанот, три локални политичари ги загубиле своите позиции[178]:

  • Министерот за внатрешни работи на Северна Осетија, Казбек Ѕантијев, кој поднел оставка веднаш по кризата изјавувајќи дека по ова што се случило во Беслан, тој повеќе немал право да биде на таа функција"[108][179]
  • Шефот на ФСБ за Осетија, Валериј Андрејев, кој исто така поднел оставка наскоро по настанот, Но подоцна тој бил поставен за заменик-ректор во академијата на ФСБ.[79][180]
  • Претседателот на Осетија, Александар Ѕасоков, поднел оставка од функцијата на 31 мај 2005 година, по серија демонстрации против него во Беслан[119][181]

Пет полицајци биле судени во локалните судови, но во 2007 година сите биле амнестирани. Заклучно со декември 2009 година, никој од руските федерални власти не претрпел никакви последици во врска цо бесланските настани.

Други инциденти и настани

уреди

Други инциденти

уреди

Во септември 2005 година, самопрогласениот исцелител Григориј Гробовој изјавил дека може да ги воскресне загинатите деца за голема сума на пари. Тој по ова бил уапсен и обвинет за измама во април 2006 година. Во март 2006 година, помошникот на рускиот водач на опозицијата на партијата на Гари Каспаров бил брутално претепан од страна на неидентификувани напаѓачи во Москва, кои му рекле дека треба да биде внимателен што пишува на своето мрежно место. Во септември 2007 година, Таимураз Чеџемов, адвокат на органзиацијата на Мајките од Беслан ијавил дека се повлекува од случајот поради смртни закани до неговото семејство[182].

Плановите на рускиот патријарх Алексеј II Московски да изгради православен храм, како дел од споменикот во Беслан предизвикал сериозен конфликт помеѓу Православната црква и раководството на руските муслимани во 2007 година[183]. Повеќе организации сакале урнатините од училиштето да се зачуват, и се спротивставувале на планот да се сруши училиштето[184].

Меѓународни изјави

уреди

Нападот во Беслан од страна на меѓународните организации бил остро осуден. Голем број на земји и доброволни организации од целиот свет донирале средства на семејствата на загинатите. На 1 септември 2005 година, УНИЦЕФ ја одбележал првата година од трагедијата со повик сите возрасни да ги заштитат децата од војните и конфликтите[185].

Марија Шарапова, заедно со останатите женски руски тенисерки ставиле црни летни на своите дресови во турнирот во САД во 2004 година, во чест на трагедијата.

Во медиумите

уреди
Филмови

Children of Beslan Архивирано на 10 јануари 2010 г. (2005), документарен филм на HBO и BBC, режиеан од Ева Еварт и Лесли Вудхед. Документарецот бил номиниран во три различни категории во 2006 година за „Еми“

Музика
Книги

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 The Beslan Aftermath: New Papers Critical of Russian Security Forces, Der Spiegel, July 4, 2005
  2. ↑ Beslan mothers' futile quest for relief, BBC News, 4 June 2005
  3. ↑ Beslan School Massacre One Year Later, U.S. Department of State, 31 August 2005
  4. ↑ 4,0 4,1 Putin's legacy is a massacre, say the mothers of Beslan, The Independent, 26 February 2008
  5. ↑ 5,0 5,1 August 31, 2006: Beslan – Two Years On, UNICEF
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 The Truth About Beslan. What Putin's government is covering up. Архивирано на 20 мај 2011 г., by David Satter, The Weekly Standard, 13 November 2006, Volume 012, Issue 09
  7. ↑ „Woman injured in 2004 Russian siege dies“. The Boston Globe. 8 December 2006. Архивирано од изворникот 2008-05-02. Посетено на 9 January 2007.
  8. ↑ „Putin meets angry Beslan mothers“. BBC News. 2 September 2005. Посетено на 28 July 2006.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 ACHING TO KNOW, Los Angeles Times, 27 August 2005
  10. ↑ Beslan's unanswered questions, International Herald Tribune, 30 May 2006
  11. ↑ Beslan siege still a mystery, BBC News, 2 September 2005
  12. ↑ One year later, Beslan's school tragedy still haunts, The Boston Globe, 2 September 2005
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Insurgents seize school in Russia and hold scores, The New York Times, 2 September 2004
  14. ↑ „История СОШ № 1 г.Беслана“. Архивирано од изворникот на 2011-07-25. Посетено на 22 јануари 2011.
  15. ↑ „23 заседание по делу Кулаева“. 2005-08-18. Посетено на 2011-07-12.
  16. ↑ „В Северной Осетии начались траурные панихиды по погибшим“. Посетено на 7 октомври 2010.
  17. ↑ „Народная энциклопедия "Мой город". Беслан“. Посетено на 7 октомври 2010.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 „15-е заседание по делу Кулаева“. 19 јули 2005. Посетено на 29 ноември 2010.
  19. ↑ „Беслан погрузится 1 сентября в траур в память о жертвах теракта“. 1 септември 2010. Посетено на 3 декември 2010.
  20. ↑ Игорь Цагоев (2008-11-09). „"Беслан: факты и мифы" (часть1)“. Архивирано од изворникот на 2009-12-27. Посетено на 2011-07-29.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 „Доклад комиссии Федерального собрания РФ“ (PDF). 2006. Посетено на 23 декември 2010.
  22. ↑ „Поймана дублирующая группа террористов, захвативших школу в Беслане“. Архивирано од изворникот на 2016-03-04. Посетено на 26 декември 2010.
  23. ↑ „Дело адвоката Трепашкина: «Я встречался с Цечоевым, труп которого обнаружен в школе № 1 гор. Беслана“. 7 септември 2007. Архивирано од изворникот на 2011-07-22. Посетено на 23 декември 2010.
  24. ↑ 24,0 24,1 „Беслан без грифов. Правда, которая не нужна, — о теракте, которого ждали“. Посетено на 29 септември 2010.
  25. ↑ 25,0 25,1 Владислав Куликов (11 септември 2004). „Как сообщили «РГ» в МВД Ингушетии, под кличкой «Полковник» в Беслане скрывался уроженец ингушского села Галашки Руслан Хучбаров“. Российская газета. Посетено на 2010-08-14.
  26. ↑ 26,0 26,1 „Раскрыта личность «Полковника», руководившего захватом школы в Беслане“. NEWSru. 11 септември 2004. Посетено на 23 декември 2010.
  27. ↑ „Басаев, которому никто не должен верить. Новое письмо террориста“. 17 септември 2004. Архивирано од изворникот на 2012-03-27. Посетено на 9 јануари 2011.
  28. ↑ „Арифметика террора“. 19 септември 2004. Посетено на 23 декември 2010.
  29. ↑ „New Video Of Beslan School Terror“. Архивирано од изворникот на 2012-05-19. Посетено на 6 октомври 2010.
  30. ↑ „Beslan still a raw nerve for Russia“. 1 септември 2006. Посетено на 6 октомври 2010.
  31. ↑ 31,00 31,01 31,02 31,03 31,04 31,05 31,06 31,07 31,08 31,09 31,10 31,11 31,12 31,13 31,14 31,15 „Заключение комплексной криминалистической (ситуационной) экспертизы по действия оперативного штаба“. Посетено на 2011-05-18.
  32. ↑ „Аушев рассказал подробности переговоров с террористами, захватившими школу в Беслане“. 28 септември 2004. Посетено на 4 јануари 2011.
  33. ↑ „В захвате бесланской школы участвовал саудовский наемник“. Lenta.Ru. 1 септември 2005. Посетено на 1 септември 2010.
  34. ↑ „9-е заседание по делу Кулаева“. 23 јуни 2005. Посетено на 2011-03-18.
  35. ↑ „Attackers storm Russian school“. BBC News. 1 септември 2004. Посетено на 6 октомври 2010.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 36,5 „For Russians, Wounds Linger in School Siege“. NY Times. 26 август 2005. Посетено на 13 октомври 2010.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 „13 заседание по делу Кулаева“. 2005-07-12. Посетено на 2011-07-12.
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 „1-е заседание по делу Кулаева“. 17 мај 2005. Посетено на 2011-03-18.
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 „16-е заседание по делу Кулаева“. 21 јули 2005. Посетено на 2011-03-18.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 „7-е заседание по делу Кулаева“. 16 јуни 2005. Посетено на 2011-03-18.
  41. ↑ 41,0 41,1 „120 дней Беслана“. декември 2004. Посетено на 7 октомври 2010.[мртва врска]
  42. ↑ „48 заседание по делу Кулаева“. 20 декември 2005. Посетено на 2011-03-18.
  43. ↑ „11-е заседание по делу Кулаева“. 5 јули 2005. Посетено на 18 март 2011.
  44. ↑ „62 заседание по делу Кулаева“. 16 мај 2006. Посетено на 2011-03-18.
  45. ↑ 45,0 45,1 „17-е заседание по делу Кулаева“. 26 јули 2005. Посетено на 2011-03-18.
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 „18-е заседание по делу Кулаева“. 28 јули 2005. Посетено на 2011-03-18.
  47. ↑ „8-е заседание по делу Кулаева“. 21 јуни 2005. Посетено на 31 јануари 2010.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 „24-е заседание по делу Кулаева“. 23 август 2005. Посетено на 2011-03-18.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 „6-е заседание по делу Кулаева“. 14 јуни 2005. Посетено на 20 ноември 2010.
  50. ↑ „52-е заседание по делу Кулаева“. 2006-01-17. Посетено на 2011-07-11.
  51. ↑ 51,0 51,1 „The School“. 1 јуни 2006. Посетено на 2011-03-18.
  52. ↑ „На переговоры идет сильный“. Посетено на 2011-03-18.
  53. ↑ „12-е заседание по делу Кулаева“. 7 јули 2005. Посетено на 2011-03-18.
  54. ↑ „33 заседание по делу Кулаева“. 18 октомври 2005. Посетено на 2011-03-18.
  55. ↑ 55,0 55,1 „51 заседание по делу Кулаева“. 12 јануари 2006. Посетено на 6 јануари 2010.
  56. ↑ „Уроки войны“. 2004-09-02. Посетено на 2011-03-28.
  57. ↑ „Хроника захвата заложников в школе №1 г. Беслана в сентябре 2004 года“. Посетено на 8 октомври 2010.
  58. ↑ New Video Of Beslan School Terror Архивирано на 13 март 2012 г., CBS, January 21, 2005
  59. ↑ School Is Symbol of Death for Haunted Children of Beslan, The Washington Post, 28 August 2005
  60. ↑ (руски) „The insurgents, who have taken a school in Beslan, have shot fifteen hostages“. YTRU. 2 September 2004. Посетено на 13 August 2006.
  61. ↑ „Killers Set Terms, a Mother Chooses“. Los Angeles Times/Pulitzer Prize. 3 September 2004. Архивирано од изворникот 2006-09-25. Посетено на 28 July 2006.
  62. ↑ Hostages murder detailed report Архивирано на 28 септември 2004 г., Caucasus Times, 2 September 2004
  63. ↑ Defenseless Targets Архивирано на 22 мај 2013 г., Time (magazine), September 5, 2004
  64. ↑ „19-е заседание по делу Кулаева“. 2 август 2005. Посетено на 2011-07-12.
  65. ↑ „Заявление Председателя Совета Безопасности“. 1 септември 2004. Посетено на 2011-04-28.
  66. ↑ (руски) „Lies provoked terrorists' aggression“. Novaya Gazeta. 6 September 2004. Архивирано од изворникот на 2007-09-29. Посетено на 2011-10-30.
  67. ↑ (руски) „Vladimir Khodov: Where were the Arabs from? Where were the blacks from? And this number – 354 hostages...“. Novaya Gazeta. 18 October 2004. Архивирано од изворникот на 2007-09-29. Посетено на 2011-10-30.
  68. ↑ 68,0 68,1 Putin's Silence on Crisis Underscores Chilling Trend, The Washington Post, 4 September 2004
  69. ↑ Russia: Recounting The Beslan Hostage Siege – A Chronology, Radio Free Europe/Radio Liberty, 9 September 2004
  70. ↑ 70,0 70,1 Storm Warnings // Relatives of the Hostages Swear They Won’t Let the Special Forces into the School Архивирано на 3 јануари 2009 г., Kommersant, 3 September 2004
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 „Сегодня Москва находится под Чечней“. 26 октомври 2009. Посетено на 4 јануари 2011.
  72. ↑ „«Никто и никогда не сможет сказать, что он сделал все для Беслана»“. 31 август 2009. Архивирано од изворникот на 2012-05-19. Посетено на 4 јануари 2011.
  73. ↑ „Список заложников, освобожденных 2 сентября Р.Аушевым“. Посетено на 7 декември 2010.
  74. ↑ „Обнародована записка Басаева Путину по Беслану“. 29 јуни 2006. Посетено на 4 јануари 2011.
  75. ↑ „Беслан без грифов“. Посетено на 6 октомври 2010.[мртва врска]
  76. ↑ {{Наведена мрежна страница|year=2006|url=http://www.esquire.com/features/articles/2006/060610_mfe_June_06_School_4.html%7Ctitle=The School|publisher=CJ. Chivers, [[Esquire (magazine)|5=Esquire|accessdate=29 July 2006|archive-date=2006-11-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20061111035701/http://www.esquire.com/features/articles/2006/060610_mfe_June_06_School_4.html%7Curl-status=dead}}
  77. ↑ „Beslan Children Testify“. St. Petersburg Times. 26 August 2005. Архивирано од изворникот на 2006-05-19. Посетено на 28 July 2006.
  78. ↑ „Boy in Hostage Videotape Recounts How He Survived the Beslan Ordeal“. St. Petersburg Times. 14 September 2004. Архивирано од изворникот на 2007-09-28. Посетено на 29 July 2006.
  79. ↑ 79,0 79,1 The Security Organs of the Russian Federation (Part IV) Post-Soviet Armies Newsletter
  80. ↑ „15-е заседание по делу Кулаева“. 19 јули 2005. Посетено на 16 јануари 2010.
  81. ↑ „14-е заседание по делу Кулаева“. 14 јули 2005. Посетено на 29 ноември 2010.
  82. ↑ „Террористы вновь открыли неспровоцированный огонь“. 3 септември 2011. Посетено на 18 јануари 2011.
  83. ↑ „47-е заседание по делу Кулаева“. 15 декември 2005. Посетено на 7 јануари 2011.
  84. ↑ 84,0 84,1 „Хроника событий“. Коммерсантъ № 164 (3003). 4 септември 2004. Посетено на 14 август 2010.
  85. ↑ „Первая пуля - спасателям: Четыре офицера МЧС встретили шквальный огонь террористов“. 6 септември 2010. Посетено на 2011-03-18.
  86. ↑ 86,0 86,1 The 2002 Dubrovka and 2004 Beslan Hostage Crises: A Critique of Russian Counter-Terrorism, Prospect Magazine, July 2006
  87. ↑ 87,0 87,1 Hostage Takers in Russia Argued Before Explosion, The Washington Post, 7 September 2004
  88. ↑ Basketball Bomb Sparked Beslan Battle Архивирано на 29 септември 2007 г., The Moscow Times, 7 September 2004
  89. ↑ 89,0 89,1 After School Siege, Russia Also Mourns Secret Heroes, The New York Times, September 13, 2004
  90. ↑ „Government snipers triggered Beslan bloodbath, court told“. CBC News. 1 June 2005. Посетено на 14 February 2007.
  91. ↑ 91,0 91,1 Who's To Blame for Beslan?, Slate, 22 July 2005
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 When hell came calling at Beslan's School No 1, The Guardian, 5 September 2004
  93. ↑ Russian military, politicians handled Beslan siege poorly: inquiry head, CBC News, 28 June 2005
  94. ↑ 94,0 94,1 Critics Detail Missteps in School Crisis, The New York Times, September 17, 2004
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 95,3 Flame-throwers used at Beslan siege, The Independent, 24 October 2004
  96. ↑ 96,0 96,1 „Soldiers fled, special forces borrowed bullets at siege end“. The Sydney Morning Herald. 12 September 2004. Посетено на 2007-02-14.
  97. ↑ „Russia: Rumors, Theories Still Swirl Around Beslan Tragedy“. Radio Free Europe/Radio Liberty. 26 October 2004. Посетено на 14 February 2007.
  98. ↑ Who Should We Kill Now, Zarema? Архивирано на 3 јануари 2009 г., Kommersant, 24 December 2005
  99. ↑ 99,0 99,1 99,2 99,3 99,4 Russia: Beslan Reports Compared, The Jamestown Foundation, January 3, 2007
  100. ↑ 'Mondrage' in Beslan: Inside the School Siege, National Public Radio, 31 August 2006
  101. ↑ KULAEV TRIAL PROVIDES NEW BESLAN DETAILS, The Jamestown Foundation (North Caucasus Weekly), 16 June 2005
  102. ↑ 102,0 102,1 102,2 The Aftermath of Beslan Архивирано на 26 октомври 2008 г., Hudson Institute, November 15, 2006
  103. ↑ What happened in Beslan?, BBC News, 10 September 2004
  104. ↑ Kesayev, S. „Хронология террористического акта в СОШ № 1 г. Беслана Республики Северная Осетия-Алания“ (руски). PravdaBeslana.ru. Посетено на 29 July 2006.
  105. ↑ Beslan Militant Calms Down Victims Архивирано на 3 јануари 2009 г., Kommersant, 17 August 2005
  106. ↑ The Truth About Beslan by Marina Litvinovich
  107. ↑ Beslan residents lynch disguised terrorist, Pravda, 10 September 2004
  108. ↑ 108,0 108,1 108,2 108,3 Timeline: the Beslan school siege, The Guardian, September 6, 2004
  109. ↑ More Than 200 Bodies Recovered From Russian School Архивирано на 20 мај 2011 г., San Diego News, September 3, 2004
  110. ↑ Beslan's Hospital Shocked Doctors and Putin Архивирано на 23 декември 2007 г., The Moscow Times, December 20, 2007
  111. ↑ Triggle, Nick (September 6, 2004). „The strain on Russia's health service“. BBC News. Посетено на 2006-07-29.
  112. ↑ 112,0 112,1 112,2 112,3 112,4 112,5 Предлошка:Наведена мрежна страницаsite Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „osce“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  113. ↑ On medical workers having phones removed Архивирано на 5 април 2005 г., Gazeta.ru, September 4, 2004. Machine-translated by www.online-translator.com
  114. ↑ „120 funerals in one day for Russian town“. CBS News. September 6, 2004. Архивирано од изворникот 2006-03-21. Посетено на 2006-07-29.
  115. ↑ 115,0 115,1 Frantic search for missing as Beslan begins to bury its dead, The Guardian, September 6, 2004
  116. ↑ (руски) „Psychiatrists struggle for a life of former hostages“. Kommersant. September 10, 2004. Посетено на 2006-07-29. |archive-url= is malformed: timestamp (help)
  117. ↑ Putin overture angers Beslan mothers Архивирано на 17 септември 2011 г., The Times, August 30, 2005
  118. ↑ Inside the horror of Russia's Beslan school, The Age, September 9, 2004
  119. ↑ 119,0 119,1 119,2 Russia: Putin Rejects Open Inquiry Into Beslan Tragedy As Critical Voices Mount, Radio Free Europe/Radio Liberty, September 7, 2004
  120. ↑ (руски) „How to end terrorism in Russia?“. September 16, 2004. |access-date= бара |url= (help)
  121. ↑ The Beslan Massacre
  122. ↑ Beslan Women Demand Justice, The Other Russia, November 8th, 2007
  123. ↑ Under a 'Crying' Sky, Beslan's Dead Are Laid to Rest, The Washington Post, September 7, 2004
  124. ↑ 124,0 124,1 „Full list of victrims of Beslan in Moscow hospitals (Word doc)“. September 23, 2004. Архивирано од изворникот (DOC) на 2015-05-01. Посетено на 2006-07-29.
  125. ↑ „Latest Follow Up on Beslan Children“. PR Web. October 7, 2004. Архивирано од изворникот на 2005-03-29. Посетено на 2006-07-29.
  126. ↑ „Children in the Russian Federation (Word Doc)“. UNICEF. November 16, 2004. Архивирано од изворникот (DOC) на 2006-06-25. Посетено на 2006-07-29.
  127. ↑ „One year after siege, Beslan's children still need help“. UNICEF. 2005. Архивирано од изворникот на 2006-07-26. Посетено на 2006-07-29.
  128. ↑ Beslan mothers tell Putin: stay away Архивирано на 17 септември 2011 г., The Times, August 28, 2005
  129. ↑ Monument to special forces and rescuers unveiled in Beslan Архивирано на 25 декември 2008 г., NEWS.rin.ru, September 2, 2006
  130. ↑ (руски) „На этом этапе мы должны быть бдительны“. Radio Mayak. September 8, 2004. Архивирано од изворникот на 2009-01-06. Посетено на 2011-10-30.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
  131. ↑ Russia: On Beslan, Putin Looks Beyond Chechnya, Sees International Terror, Radio Free Europe/Radio Liberty, September 7, 2004
  132. ↑ Chechnya: 'War on terror' legends debunked
  133. ↑ Officials evade responsibility as death toll remains in doubt, The Jamestown Foundation, 6 October 2004
  134. ↑ "The Whole World Is Crying" Архивирано на 22 мај 2013 г., Time (magazine), September 12, 2004
  135. ↑ „Putin: Western governments soft on terror“. American Foreign Policy Council. September 17, 2004. Архивирано од изворникот 2005-11-19. Посетено на 2006-07-29.
  136. ↑ „Chechen 'claims Beslan attack'“. CNN. September 17, 2004. Посетено на 2006-07-29.
  137. ↑ Excerpts: Basayev claims Beslan, BBC News, 17 September 2004
  138. ↑ We're going to do it again, says man behind Beslan bloodbath Архивирано на 27 септември 2011 г. The Times, February 3, 2005
  139. ↑ President Maskhadov on the events in Beslan, Kavkaz Center, 18 September 2004
  140. ↑ Chechen envoy warns of bloodshed, BBC News, 14 September 2004
  141. ↑ Putin's Chechnya options narrow, The Christian Science Monitor, September 29, 2004
  142. ↑ Chechen leader Maskhadov killed, BBC News, 8 March 2005
  143. ↑ Russia buries Maskhadov in secret, BBC News, 22 April 2005
  144. ↑ „Beslan militants 'called Middle East'“. London: The Guardian. September 27, 2004. Посетено на 2006-07-29.
  145. ↑ Abu Omar reportedly killed, Jamestown Foundation, 15 December 2005
  146. ↑ „Beslan terrorists confused Roshal with Rushailo“. Russian Information Network. 7 October 2005. Посетено на 14 February 2007.
  147. ↑ Communication Breakdown Архивирано на 1 мај 2009 г., Time (magazine), 12 September 2004
  148. ↑ (руски) „Interview with hostage ER doctor from SNO“. Novaya Gazeta. November 29, 2004. Архивирано од изворникот на 2006-07-27. Посетено на 2006-07-29.
  149. ↑ Beslan hostage-takers were allowed to flee, soldier says, The Independent, November 9, 2004
  150. ↑ Beslan Mothers Stay In Court All Night, The Moscow Times, May 4, 2007
  151. ↑ 151,0 151,1 Putin's media censorship Архивирано на 4 ноември 2005 г., The Telegraph, 07/09/2004
  152. ↑ Smith, David (September 5, 2004). „EU doubts shatter unity“. London: The Guardian. Посетено на 2006-07-31.
  153. ↑ The sensational statement of the representative of public prosecutor: "Tanks and flame throwers were used during the storm", Novaya Gazeta 07.04.2005 (Pravda Beslana translation/mirror)
  154. ↑ How The School Was Stormed, Novaya Gazeta, 7 October 2004
  155. ↑ Police Under Fire for Beslan, The Moscow Times, June 20, 2007
  156. ↑ Victims of Beslan siege found in a rubbish dump Архивирано на 12 септември 2011 г., The Times, February 26, 2005
  157. ↑ New remains discovered in Beslan: Incompetence or crime?, The Jamestown Foundation, March 4, 2005
  158. ↑ Beslan Mothers Sue in Strasbourg, The Moscow Times, June 29, 2007
  159. ↑ Relatives Of Beslan Victims Apply To European Court, Radio Free Europe/Radio Liberty, June 26, 2007
  160. ↑ Chechnya: European Court Last Hope for Victims; France, EU, Should Use Rulings to End Abuses, Human Rights Watch, June 9, 2008
  161. ↑ A. Litvinenko: "The identities of the terrorists prove 100% the participation of the FSB in the seizure of the school in Beslan", Chechenpress, 8 September 2004
  162. ↑ Beslan mothers: Putin is culpable, Christian Science Monitor, 29 August 2007
  163. ↑ Terrorists or Agents? Strange facts about the Beslan tragedy Архивирано на 7 септември 2009 г., Novaya Gazeta, 20 October 2008.
  164. ↑ (руски) „What do you think? Are the authorities truthful about the events of the capture and freeing of the hostages of Beslan?“. September 16, 2004. |access-date= бара |url= (help)
  165. ↑ Beefed-up security could have prevented Beslan siege, probe head says, CBC News, December 28, 2005
  166. ↑ 2 Reporters Unable to Travel to Beslan Архивирано на 18 октомври 2007 г., The Moscow Times, September 6, 2004
  167. ↑ On the Moscow Vnukovo airport conflict[мртва врска], Radio Free Europe/Radio Liberty, September 3, 2004. Machine-translated by www.online-translator.com
  168. ↑ On Anna Politkovskaya falling into a coma, Novaya Gazeta, September 4, 2004
  169. ↑ „The Current for Show September 8, 2004“. CBC Radio One. September 8, 2004. Архивирано од изворникот 2005-02-23. Посетено на 2007-02-14.
  170. ↑ Izvestia, September 4, 2004; p. 1, p. 2, p. 3, p. 4, p. 5, p. 6, p. 7, p. 8, p. 9, p. 10, p. 11, p. 12
  171. ↑ Report: 16 Killed in Russian School Standoff Fox News, September 2, 2004
  172. ↑ Russian TV shows school siege terror, BBC News, 8 September 2004
  173. ↑ "Beslan Mothers" ask FSB to declassify video and audio archives on Beslan Архивирано на 28 јули 2011 г., Memorial, July 27, 2007
  174. ↑ No answer from FSB to request of "Beslan Mothers" to declassify the video archive of the tragedy Архивирано на 11 август 2011 г., Caucasian Knot, August 14, 2007
  175. ↑ Beslan Mothers Say New Video Refutes Official Version, Radio Free Europe/Radio Liberty, July 30, 2007
  176. ↑ Video Reopens Debate Over Beslan Attack, The Guardian, July 31, 2007
  177. ↑ [Beslan Mothers Release a Film Beslan Mothers Release a Film], The Moscow Times, September 4, 2007
  178. ↑ „Putin: 'An attack on our country'“. CNN. September 4, 2004. Посетено на 2006-07-31.
  179. ↑ Hostage town buries its children BBC News, 5 September 2004
  180. ↑ „Ex-North Ossetian law-enforcer describes endemic corruption“. The Jamestown Foundation. September 13, 2004. Архивирано од изворникот 2006-07-18. Посетено на 2006-07-29.
  181. ↑ Beslan mothers trust Putin, demand Dzasakhov's head, The Jamestown Foundation, February 24, 2005
  182. ↑ INTERVIEW-Lawyer drops Beslan probe after death threat Архивирано на 23 април 2009 г., Reuters/AlertNet, 5 September 2007
  183. ↑ Beslan memorial sparks religious tension in North Ossetia, The Jamestown Foundation, April 12, 2007
  184. ↑ Beslan residents are against erection of a temple in the place of the tragedy Архивирано на 1 септември 2011 г., Memorial, May 17, 2007
  185. ↑ Beslan one year on: UNICEF Calls On Adults to Shield Children from Conflict Архивирано на 3 март 2016 г., UNICEF, 1 September 2005
  186. ↑ Hollywood to film Beslan tragedy, BBC News, 18 May 2006
  187. ↑ After Forever|Interview @ Metalmessage Online Magazine

Литература

уреди

Надворешни врски

уреди

Предлошка:Wikinewshas

Слики и видео материјали

уреди

43°11′03″N 44°32′27″E / 43.184096° СГШ; 44.540731° ИГД / 43.184096; 44.540731


  Статијата „Бесланска заложничка криза“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Бесланска_заложничка_криза&oldid=5278161“