Википедија

Делфин (соѕвездие)

Делфин (латински: Delphinus) — мало соѕвездие во Северната небесна полутопка, блиску до небесниот екватор. Неговото име е латинска верзија за грчкиот збор за делфин (δελφίς). Тоа е едно од 48-те соѕвездија наведени од астрономот од 2 век, Птоломеј, и останува едно од 88-те современи соѕвездија признати од Меѓународниот астрономски сојуз. Тоа е едно од помалите соѕвездија, рангирано на 69 место по големина. Петте најсјајни ѕвезди на Делфин формираат карактеристичен астеризам кој симболизира делфин со четири ѕвезди кои го претставуваат телото и едната опашката. Се граничи (во насока на стрелките на часовникот од север) со Лисица, Стрелец, Орел, Водолија, Ждребе и Пегаз.

Делфин
лат. Delphinus
КратенкаDel
ГенитивноDelphini
Ректасцензија20.7 ч.
Деклинација+13.8°
Површина189 (°)² (69th)
Главни ѕвезди5
Бајерови/Флемстидови
ѕвезди		19
Ѕвезди со планети4
Ѕвезди посјајни од 3,00m0
Ѕвезди во полупречник од 10,00 пс (32,62 сг)0
Најсјајна ѕвездаRotanev (β Del) (3.63m)
Најблиска ѕвездаHD 197076
( сг,  пс)
Месјеови објекти0
Метеорски дождовинема
Соседни
соѕвездија		Лисица
Стрела
Орел
Водолија
Ждребе
Пегаз
Видливо на ширина од +90° до −70°.
Најдобро се гледа во 21:00 ч. во текот на месец септември.

Делфин е слабо соѕвездие со само две ѕвезди посветли од привидна светлинска величина, Бета Делфин (Ротанев) со светлинска величина 3,6 и Алфа Делфин (Суалокин) со светлинска величина 3,8.

Митологија

уреди
 
Делфин е прикажан лево од оваа карта од Огледалото на Уранија (1825)

Делфин е поврзан со две приказни од грчката митологија.

Според митот, најпрвин грчкиот бог Посејдон сакал да се ожени со Амфитрита, убава нереида. Меѓутоа, сакајќи да ја заштити својата невиност, побегнала во планините Атлас. Нејзиниот додворувач потоа испратил неколку трагачи, меѓу кои и извесен Делфи. Делфин случајно налетал на неа и успеал да ја убеди Амфитрита да го прифати додворувањето на Посејдон. Заради благодарност, богот меѓу ѕвездите ставил лик од делфин.[1]

Втората приказна раскажува за грчкиот поет Арион од Лезбос (VII век п.н.е.), кој бил спасен од делфин. [2] Тој бил дворски музичар во палатата на Перијандер, владетел на Коринт. Арион собрал богатство за време на неговите патувања во Сицилија и Италија. На враќање дома од Тарентум, неговото богатство предизвикало екипажот на неговиот брод да заговара против него. Заканувајќи се со смрт, Арион побарал да му се исполни последната желба која екипажот му ја исполнила: тој сакал да пее за поздрав.[3] Тоа му било исполнето и додека пеел, тој се фрлил во морето. Таму, тој бил спасен од делфин кој бил шармиран од музиката на Арион. Делфинот го однел Арион до брегот на Грција и заминал.[4]

Во незападната астрономија

уреди

Во кинеската астрономија, ѕвездите на Делфин се наоѓаат во Црната желка на северот (北方玄武, Běi Fāng Xuán Wǔ).[5]

Во Полинезија, две култури го препознале Делфин како соѕвездие. Во Пукапука се викало Те Толоа, а во Туамоту Те Уру-о-тики. [6]

Во хиндуската астрологија, Делфин одговара на Накшатра, или лунарната палата на Даништа.

Карактеристики

уреди

Делфин се граничи со Лисица на север, Стрелец на северозапад, Орел на запад и југозапад, Водолија на југоисток, Ждребе на исток и Пегаз на исток. Соѕвездието зафаќа 188,5 квадратни степени, што одговара на 0,457% од небото, и се рангира на 69-то место од 88-те соѕвездија по големина.[7] Кратенката со три букви за соѕвездието, усвоена од МАС во 1922 година, е „Del“.[8] Официјалните граници на соѕвездијата, поставени од Ежен Делпорт во 1930 година, се дефинирани со многуаголник од 14 отсечки. Во екваторијалниот координатен систем, координатите на десната асцензија на овие граници лежат помеѓу 20ч 14м &1000000000014159400000014,1594с и 21ч 08м &1000000000059607300000059,6073с, додека координатите на деклинација се помеѓу +2.4021468° и +20.9399471°. Целото соѕвездие е видливо за набљудувачите северно од географската ширина 69°S.[7] [б 1]

Особини

уреди
 
Соѕвездието Делфин како што може да се види со голо око
 
Фотографија на Делфин со подобрен контраст и боја

Ѕвезди

уреди

Делфин има две ѕвезди над четвртата (привидна) величина; нејзината најсветла ѕвезда е со светлинска величина 3,6. Главниот астеризам во Делфин со врв од 45° се четирите најсветли ѕвезди: Алфа, Бета, Гама и Делта Делфин. Делфин е во богато ѕвездено поле на Млечниот Пат. Алфа и Бета Делфин имаат имиња од 19 век, како Суалокин и Ротанев, читани наназад: Никола Венатор, латинизирано име на директорот на опсерваторијата во Палермо, Никола Качаторе (р. 1841). [2]

Алфа Делфии е ѕвезда од главната низа со синобела нијанса со светлинска величина 3,8,[9] и се наоѓа на 241 светлосна година од Земјата. Тоа е спектроскопски двоен систем.[10] Официјално е наречена Суалокин.[11] Ѕвездата има апсолутна величина од -0,4.[12]

Бета Делфин официјално се нарекува Ротанев.[13] Таа била откриена во 1873 година како двојна ѕвезда.[14] Јазот помеѓу нејзините блиски двојни ѕвезди е видлив од големите аматерски телескопи. Со голо око се смета дека е бела ѕвезда со светлинска величина 3,6.[15] Има период од 27 години и е оддалечена 97 светлосни години од Земјата.

Гама Делфин е прославена двојна ѕвезда меѓу астрономите аматери. Примарната е портокалово-златна со светлинска величина 4,3; секундарната е светложолта ѕвезда со светлинска величина 5,1. Парот формира вистинска двојна форма со проценет орбитален период од над 3.000 години. Оддалечени се на 125 светлосни години и двете компоненти се видливи преку мал аматерски телескоп. [2] Секундарната ѕвезда, исто така опишана како зелена, е на 10 лачни секунди од примарната. Струве 2725, е пар што изгледа слично, но помрачно. Неговите компоненти со величина 7,6 и 8,4 се одвоени со 6 лачни секунди и се на 15 лачни минути од самата Гама Делфин. Непотврдена вонсончева планета со минимална маса од 0,7 јупитерови маси може да орбитира околу една од ѕвездите.[16][17]

Делта Делфин е ѕвезда од типот А [18] со светлинска величина 4,43.[19] Тоа е спектроскопска двојна форма, и двете ѕвезди се променливи од типот Делта Штит.[20]

Ипсилон Делфин, Денеб Дулфим (литам. „опашка [на] делфинот“), или Алдулфин, е ѕвезда од ѕвездената класа Б6 III.[21] Нејзината величина е променлива на околу 4,03.[22][23]

Зета Делфин е ѕвезда од главната низа A3Va [24] со светлинска величина 4,6. Таа била откриена во 2014 година дека има кафеаво џуџе што орбитира околу неа. Зета Делфини В има маса од 50±15 MJ .[24]

Избледување на анимацијата на Орел, Делфин, Стрела и летниот Млечен Пат како што се гледа во заштитниот простор Вестхавеленд на темното небо

Ро Орел со светлинска величина 4,94 [25] се наоѓа на околу 150 светлосни години од Земјата.[25] Поради правилното движење, таа е во границите на соѕвездието (параметар со кружна фигура) од 1992 година.[26] Таа е ѕвезда од главната низа од типот А со помала металичност од Сонцето.[27]

HR Делфин била нова која осветлила со величина од 3,5 во декември 1967 година.[28] Невообичаено долго време и требало на новата да го достигне врвот на осветленоста што укажува дека едвај ги исполнува условите за термојадрено бегство.[29] Друга нова со името V339 Делфин била откриена во 2013 година; го достигнала врвот со величина 4,3 и била првата нова забележана која произведува литиум.[30][31][32][33]

Мусика, позната и по ознаката Фламстид 18 Делфин, е една од петте ѕвезди со познати планети кои се наоѓаат во Делфин. Има спектрален тип на G6 III.[34] Арион, планетата, е многу густа и масивна планета со маса најмалку 10,3 пати поголема од Јупитер.[35] Арион била дел од првиот натпревар NameExoWorlds каде јавноста имала можност да предложи имиња за вонсончеви планети и нивните ѕвезди домаќини.[36]

Вонсончеви планети

уреди

Во 2024 година, планетата TOI-6883 b била откриена во соѕвездието Делфин.[37] Има орбитален период од 16,249 дена околу својата ѕвезда домаќин,[38] полупречник 1,08 пати поголем од Јупитер, и маса 4,34 пати поголема од Јупитер. Откриена е од еден премин[39] во податоците на TESS и тоа било потврдено од мрежа на граѓани-научници.

Длабоконебесни тела

уреди

Нејзиното богато ѕвездено поле на Млечниот Пат значи многу скромни тела на длабокото небо. NGC 6891 е планетарна маглина со светлинска величина 10,5; друга е NGC 6905 или сина маглина. Маглината Син Блесок покажува широки линии на емисија. Средишната ѕвезда во NGC 6905 има спектрал од WO2, што значи дека е богата со кислород.[40]

NGC 6934 е збиено јато со светлинска величина од 9,75. Тоа е оддалечено околу 52.000 светлосни години од Сончевиот Систем.[41] Тоа е во Шепли-Соерова концентрациона класа VIII [42] и се смета дека дели заедничко потекло со друго расеано јато во Воловар.[43] Има средна металничост за глобуларно јато,[44] но од 2018 година е слабо проучено.[45] На растојание од околу 137.000 светлосни години,[43] расеаното јато NGC 7006 се наоѓа на надворешниот дострел на галаксијата. Исто така е прилично слабо со величина од 11,5 и е во класа I.[42]

Белешки

уреди
  1. ↑ Додека делови од соѕвездието се издигнуваат над хоризонтот за набљудувачи помеѓу 69°S и 87-та јужна паралела, ѕвездите на неколку степени од хоризонтот се практично незабележливи.[7]

Наводи

уреди
  1. ↑ Pseudo-Hyginus. „HYGINUS, ASTRONOMICA 2.1-17“. Theoi Classical Texts Library. Посетено на June 26, 2017.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Ridpath & Tirion 2017.
  3. ↑ Herodotus, Histories I.23-24;
    also Aulus Gellius, Noctes Atticae XVI.19; Plutarch, Conv.
  4. ↑ Schaaf, Fred (September 2012). „The Celestial Dolphin“. Sky and Telescope. 124 (3): 47. Bibcode:2012S&T...124c..47S.
  5. ↑ (на кинески) AEEA (Activities of Exhibition and Education in Astronomy) 天文教育資訊網 2006 年 7 月 4 日 Архивирано на 22 мај 2011 г.
  6. ↑ Makemson 1941.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Ridpath, Ian. „Constellations: Andromeda–Indus“. Star Tales. Self-published. Посетено на 4 March 2016.
  8. ↑ Russell, Henry Norris (1922). „The New International Symbols for the Constellations“. Popular Astronomy. 30: 469. Bibcode:1922PA.....30..469R.
  9. ↑ Oja, T. (1991). „UBV photometry of stars whose positions are accurately known. VI“. Astronomy and Astrophysics Supplement Series. 89: 415. Bibcode:1991A&AS...89..415O.
  10. ↑ Malkov, O. Yu.; Tamazian, V. S.; Docobo, J. A.; Chulkov, D. A. (2012). „Dynamical masses of a selected sample of orbital binaries“. Astronomy & Astrophysics. 546: A69. Bibcode:2012A&A...546A..69M. doi:10.1051/0004-6361/201219774.
  11. ↑ „Naming Stars“. IAU.org. Посетено на 16 December 2017.
  12. ↑ Jaschek, C.; Gomez, A. E. (1998). „The absolute magnitude of the early type MK standards from HIPPARCOS parallaxes“. Astronomy and Astrophysics. 330: 619. Bibcode:1998A&A...330..619J.
  13. ↑ Kunitzsch, Paul; Smart, Tim (2006). A Dictionary of Modern star Names: A Short Guide to 254 Star Names and Their Derivations (2nd rev.. изд.). Cambridge, Massachusetts: Sky Pub. ISBN 978-1-931559-44-7.Kunitzsch, Paul; Smart, Tim (2006).
  14. ↑ Burnham, Robert (1978), Burnham's celestial handbook: an observer's guide to the universe beyond the Solar System, Dover Books on Astronomy, 2 (2nd. изд.), Courier Dover Publications, стр. 820, ISBN 0-486-23568-8
  15. ↑ Davidson, James W. Jr.; и др. (November 2009), „A Photometric Analysis of Seventeen Binary Stars Using Speckle Imaging“, The Astronomical Journal, 138 (5): 1354–1364, Bibcode:2009AJ....138.1354D, doi:10.1088/0004-6256/138/5/1354
  16. ↑ Irwin, A. W.; и др. (1999), Hearnshaw, J. B.; Scarfe, C. D. (уред.), „A Program for the Analysis of Long-Period Binaries: The Case of γ Delphini“, Precise Stellar Radial Velocities. IAU Colloquium 170, ASP Conference Series #185, 185: 297, Bibcode:1999ASPC..185..297I, ISBN 1-58381-011-0
  17. ↑ Wittemeyer; и др. (2006). „Detection Limits from the McDonald Observatory Planet Search Program“. The Astronomical Journal. 132 (1): 177–188. arXiv:astro-ph/0604171. Bibcode:2006AJ....132..177W. doi:10.1086/504942.
  18. ↑ Gray, R. O.; Napier, M. G.; Winkler, L. I. (April 2001), „The Physical Basis of Luminosity Classification in the Late A-, F-, and Early G-Type Stars. I. Precise Spectral Types for 372 Stars“, The Astronomical Journal, 121 (4): 2148–2158, Bibcode:2001AJ....121.2148G, doi:10.1086/319956.
  19. ↑ Chang, S.-W.; и др. (2013), „Statistical Properties of Galactic δ Scuti Stars: Revisited“, The Astronomical Journal, 145 (5): 132, arXiv:1303.1031, Bibcode:2013AJ....145..132C, doi:10.1088/0004-6256/145/5/132.
  20. ↑ Liakos, Alexios; Niarchos, Panagiotis (February 2017), „Catalogue and properties of δ Scuti stars in binaries“, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 465 (1): 1181–1200, arXiv:1611.00200, Bibcode:2017MNRAS.465.1181L, doi:10.1093/mnras/stw2756.
  21. ↑ Lesh, Janet Rountree (December 1968), „The Kinematics of the Gould Belt: an Expanding Group?“, Astrophysical Journal Supplement, 17: 371, Bibcode:1968ApJS...17..371L, doi:10.1086/190179.
  22. ↑ Samus, N. N.; и др. (January 2017), „General Catalogue of Variable Stars“, Astronomy Reports, GCVS 5.1, 61 (1): 80–88, Bibcode:2017ARep...61...80S, doi:10.1134/S1063772917010085.
  23. ↑ Crawford, D. L.; и др. (1971), „Four-color, H-beta, and UBV photometry for bright B-type stars in the northern hemisphere“, The Astronomical Journal, 76: 1058, Bibcode:1971AJ.....76.1058C, doi:10.1086/111220.
  24. ↑ 24,0 24,1 De Rosa, R. J.; Patience, J.; Ward-Duong, K.; Vigan, A.; Marois, C.; Song, I.; Macintosh, B.; Graham, J. R.; Doyon, R. (December 2014). „The VAST Survey - IV. A wide brown dwarf companion to the A3V star ζ Delphini“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (англиски). 445 (4): 3694. arXiv:1410.0005. Bibcode:2014MNRAS.445.3694D. doi:10.1093/mnras/stu2018. ISSN 0035-8711.
  25. ↑ 25,0 25,1 Wielen, R.; и др. (1999), „Sixth Catalogue of Fundamental Stars (FK6). Part I. Basic fundamental stars with direct solutions“, Veroeffentlichungen des Astronomischen Rechen-Instituts Heidelberg, Astronomisches Rechen-Institut Heidelberg, 35 (35): 1, Bibcode:1999VeARI..35....1W.
  26. ↑ Patrick Moore (29 June 2013). The Observer's Year: 366 Nights of the Universe. Springer Science & Business Media. стр. 132–. ISBN 978-1-4471-3613-2.
  27. ↑ Anders, F.; Khalatyan, A.; Chiappini, C.; Queiroz, A. B.; Santiago, B. X.; Jordi, C.; Girardi, L.; Brown, A. G. A.; Matijevic, G. (1 August 2019), „Photo-astrometric distances, extinctions, and astrophysical parameters for Gaia DR2 stars brighter than G = 18“, Astronomy and Astrophysics, 628: A94, arXiv:1904.11302, Bibcode:2019A&A...628A..94A, doi:10.1051/0004-6361/201935765, ISSN 0004-6361.
  28. ↑ Isles, J. E. (1974). „HR Delphini (Nova 1967) in 1967 - 71“. Journal of the British Astronomical Association. 85: 54–58. Bibcode:1974JBAA...85...54I.
  29. ↑ Friedjung, M (17 March 1992). „The unusual nature of nova HR Delphini 1967“. Astronomy & Astrophysics. 262 (262): 487. Bibcode:1992A&A...262..487F. Посетено на 19 July 2020.
  30. ↑ Tajitsu, Akito; Sadakane, Kozo; Naito, Hiroyuki; Arai, Akira; Aoki, Wako (18 February 2015). „Explosive lithium production in the classical nova V339 Del (Nova Delphini 2013)“. Nature. 518 (7539): 381–384. arXiv:1502.05598. Bibcode:2015Natur.518..381T. doi:10.1038/nature14161. PMID 25693569.
  31. ↑ King, Bob (August 14, 2013). „Bright New Nova In Delphinus — You can See it Tonight With Binoculars“. Universe Today (initial designation PNV J20233073+2046041). Посетено на August 15, 2013.
  32. ↑ Guido, Ernesto; Ruocco, Nello; Howes, Nick (August 15, 2013). „Possible Bright Nova in Delphinus“. Associazione Friulana di Astronomia e Meteorologia. Посетено на August 15, 2013.
  33. ↑ Masi, Gianluca (August 15, 2013). „Nova Delphini 2013 (formerly PNV J20233073+2046041): images, spectra and maps“. Gianluca Masi - Virtual Telescope Project. Посетено на August 15, 2013.
  34. ↑ Opolski, A. (1957). „The spectrophotometric parallaxes of 42 visual binaries“. Arkiv för Astronomi. 2: 55. Bibcode:1957ArA.....2...55O.
  35. ↑ Sato, Bun’ei; Izumiura, Hideyuki; Toyota, Eri; Kambe, Eiji; Ikoma, Masahiro; Omiya, Masashi; Masuda, Seiji; Takeda, Yoichi; Murata, Daisuke (25 June 2008). „Planetary Companions around Three Intermediate-Mass G and K Giants: 18 Delphini, ξ Aquilae, and HD 81688“. Publications of the Astronomical Society of Japan (англиски). 60 (3): 539–550. arXiv:0802.2590. Bibcode:2008PASJ...60..539S. doi:10.1093/pasj/60.3.539. ISSN 0004-6264.
  36. ↑ „International Astronomical Union | IAU“. www.iau.org. Посетено на 19 July 2020.
  37. ↑ Martin, Pierre-Yves (2024). „Planet TOI-6883 b“. exoplanet.eu (англиски). Посетено на 2024-05-30.
  38. ↑ Sgro, Lauren A.; Dalba, Paul A.; Esposito, Thomas M.; Marchis, Franck; Dragomir, Diana; Villanueva Jr., Steven; Fulton, Benjamin; Billiani, Mario; Loose, Margaret (2024-05-23). „Confirmation and Characterization of the Eccentric, Warm Jupiter TIC 393818343 b with a Network of Citizen Scientists“. The Astronomical Journal. 168 (1): 26. arXiv:2405.15021. Bibcode:2024AJ....168...26S. doi:10.3847/1538-3881/ad5096.
  39. ↑ Conzo, G.; Moriconi, M. (2024-02-26). „TOI-6883.01: A Single-transit Planet Candidate Detected from TESS“. Research Notes of the AAS. 8 (2): 53. Bibcode:2024RNAAS...8...53C. doi:10.3847/2515-5172/ad2c85. ISSN 2515-5172.
  40. ↑ Gómez-González, V M A.; Rubio, G.; Toalá, J. A.; Guerrero, M. A.; Sabin, L.; Todt, H.; Gómez-Llanos, V.; Ramos-Larios, G.; Mayya, Y. D. (2022). „Planetary nebulae with Wolf–Rayet-type central stars – III. A detailed view of NGC 6905 and its central star“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 509: 974–989. arXiv:2110.09551. doi:10.1093/mnras/stab3042.
  41. ↑ Dinescu, Dana I.; и др. (October 2001). „Orbits of Globular Clusters in the Outer Galaxy: NGC 7006“. The Astronomical Journal. 122 (4): 1916–1927. arXiv:astro-ph/0106259. Bibcode:2001AJ....122.1916D. doi:10.1086/323094.
  42. ↑ 42,0 42,1 Shapley, Harlow; Sawyer, Helen B. (August 1927), „A Classification of Globular Clusters“, Harvard College Observatory Bulletin, 849 (849): 11–14, Bibcode:1927BHarO.849...11S.
  43. ↑ 43,0 43,1 Hessels, J. W. T.; и др. (November 2007), „A 1.4 GHz Arecibo Survey for Pulsars in Globular Clusters“, The Astrophysical Journal, 670 (1): 363–378, arXiv:0707.1602, Bibcode:2007ApJ...670..363H, doi:10.1086/521780.
  44. ↑ Kaluzny, J.; и др. (March 2001). „Image-Subtraction Photometry of Variable Stars in the Field of the Globular Cluster NGC 6934“. The Astronomical Journal. 121 (3): 1533–1550. arXiv:astro-ph/0010303. Bibcode:2001AJ....121.1533K. doi:10.1086/319411.
  45. ↑ Marino, A. F.; и др. (June 2018). „Metallicity Variations in the Type II Globular Cluster NGC 6934“. The Astrophysical Journal. 859 (2): 20. arXiv:1804.04158. Bibcode:2018ApJ...859...81M. doi:10.3847/1538-4357/aabdea. 81.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Делфин_(соѕвездие)&oldid=5278532“