Википедија

Хаплогрупа H (Y-ДНК)

Хаплогрупата H (Y-DNA), позната и како H-L901/M2939 — хаплогрупа со Y-хромозом.

Хаплогрупа H (Y-ДНК)
Можно време на потекло~48,500 години пред сегашноста
Можно место на потеклоЈужна Азија или Западна Азија[1] или Средна Азија[2][3]
ПредокHIJK
ПотомциH1 (L902/M3061);
H2 (P96);
H3 (Z5857)
Својствени мутацииL901/M2939
Најголеми честотиЈужноазијци и Роми

Примарната гранка H1 (H-M69) и нејзините подклади е една од најдоминантните хаплогрупи меѓу населението во Јужна Азија, особено нејзиниот потомок H1a1 (M52). Примарната гранка на H-M52, H1a1a (H-M82), најчесто се наоѓа кај Ромите, кои потекнуваат од Јужна Азија и мигрирале на Блискиот Исток и Европа, околу почетокот на 2-риот милениум н.е., и народот Кмери кој бил под влијание на индиското население.[4] Многу поретката примарна гранка H3 (Z5857) е исто така концентрирана во Јужна Азија.

Сепак, примарната гранка H2 (P96) се смета дека била пронајдена во ретки нивоа првенствено во Европа и Западна Азија уште од праисторијата. Пронајдена е во остатоци од предгрнчарскиот неолит Б ( ПГГНБ), кој е дел од предгрнчарскиот неолит, неолитска култура со центар во Горна Месопотамија и Левант, која датира пред околу ок. 10,800 – ок. 8,500 години, а исто така и подоцнежната Линискокерамичка култура и неолитска Иберија.[5][6] H2 најверојатно влегла во Европа за време на неолитот со ширењето на земјоделството.[6][7] Нејзината денешна распространетост е составена од различни индивидуални случаи распространети низ Европа и Западна Азија.[8]

Структура

уреди

H-L901/M2939 е директен потомок на хаплогрупата GHIJK. Таа има три свои директни потомци на H-L901/M2939 - нивните дефинирачки SNP се како што следува:

  • H1 (L902/M3061)
    • H1a претходно хаплогрупа H1 (M69/Page45, M370)
    • H1b B108, Z34961, Z34962, Z34963, Z34964
  • H2 претходно хаплогрупа F3, (P96, L279, L281, L284, L285, L286, M282)
    • H2a FGC29299/Z19067
    • H2b Z41290
    • H2c Y21618, Z19080
  • H3 (Z5857)
    • H3a (Z5866)
    • H3b (Z13871)

Античка распространетост

уреди

Се верува дека H-L901/M2939 се одвоила од HIJK 48.500 години пред сегашноста.[9] Се смета дека ја претставува главната хаплогрупа на Y-хромозомот на палеолитските жители на Јужна Азија. Можно место за воведување може да биде Јужна Азија, бидејќи таму е многу концентрирана.[10]

H1a

уреди

Шахре Сухте и Гонур

Шахре Сухте, Иран и Гонур, Туркменистан. H1a1d2 - бронзено време, 3200-1900 п.н.е.[11][12]

H1a АНТИЧКИ ПРИМЕРОЦИ
ИД на примерок Локација Радиојаглероден период Y-ДНК
I11459 Шахре Сухте, Иран 2875-2631 calBCE H1a1d2
I10409 Гонур, Туркменистан 2280-2044 calBCE H1a1d2

Локалитети Гогдара и Барикот

Бидејки има ограничено античко тестирање на ДНК во Јужна Азија, според тоа, постои и ограничена количина на антички примероци за H1a, и покрај тоа што таа денес е многубројна и добро распространета хаплогрупа. Првиот сет на античка ДНК од Јужна Азија бил објавен во март 2018 година Биле собрани 65 примероци од долината Сват во северен Пакистан, од кои 2 и припаѓале на H1a.[13]

H1a АНТИЧКИ ПРИМЕРОЦИ
Дата Подклада Место Земја Култура Придружни хаплогрупи Извор
1100-900 п.н.е H1a1 Гогдара, долина Сват Пакистан железно време E1b1b1b2, E1b1b1b2a
1000-800 п.н.е H1a1 Барикот, долина Сват Пакистан железно време [13]

H2

уреди

Најраниот примерок на H2 бил пронајден во предгрнчарската неолитска Б култура на Левант пред 10.000 години.[14] Од античките примероци, јасно е дека H2, исто така, има силна поврзаност со проширувањето на земјоделството од Анадолија во Европа, и најчесто се среќава со хаплогрупата G2a.[15] H2 била пронајдена во неолитска Анадолија, како и во повеќе подоцнежни неолитски култури во Европа, како што е Винчанската култура во Србија,[16] и мегалитската култура на Западна Европа.[16]

Проучувањето од 2021 година покажало нови докази за двонасочна неолитска експанзија во Западна Европа [7] и покажало дека иако H2 е помалку од 0,2% во современата западноевропска популација, таа е повеќе вообичаена за време на неолитот, помеѓу 1,5 и 9%. Тие идентификувале две главни клади H2m и H2d . Во однос на тековната ISOGG номенклатура, H2m се смета дека е дефинирана со мешавина од H2, H2a, H2a1 и H2c1a SNP додека H2d се смета дека е дефинирана со два H2b1 SNP и четири дополнителни SNP кои претходно не биле откриени. Тие процениле дека TMRCA (најнов заеднички предок) за H2d и H2m е ~ 15,4 киа со H2m и H2d проценети TMRCA од ~ 11,8 и ~ 11,9 киа соодветно. H2 разновидноста веројатно постоела кај ловците-собирачи од Блискиот Исток и раните фармери, а последователно се проширила преку неолитската експанзија во Централна и Западна Европа. H2d била пронајдена по должината на внатрешната/дунавската рута во централна Европа, но повеќето H2m индивидуи биле пронајдени по должината на медитеранската рута во Западна Европа, Пиринејскиот Полуостров и на крајот, Ирска.

Ималоп, исто така, две појави на H2a пронајдени во неолитските погребувања на Линкардстаун во југоисточна Ирска.[17] Повеќе неолитски примероци H2 биле пронајдени во Германија и Франција.[18]

H2 антички примероци
Дата Место Земја Култура Придружни хаплогрупи Извор
7300-6750 п.н.е Моца Израел Левантскипредгрнчарски неолит Б E1b1b1b2, T1a1, T1a2a (PPNB од Јордан) [14]
6500-6200 п.н.е Барчин, долина Јенишехир Турција Анадолски неолит G2a, I2C, C1a, J2a
6500-6200 п.н.е Барчин, долина Јенишехир Турција Анадолски неолит G2a, I2C, C1a, J2a [19]
5832–5667 п.н.е Старчево Србија Винча G2a [16]
5710–5662 п.н.е Тел Курду, долината Амик Турција Анадолски неолит J1a2a, G2a2 [20]
5702–5536 п.н.е Старчево Србија Винча G2a [16]
5400–5000 п.н.е Шемели Унгарија Винча G2a2a, G2a2b2a1a [16]
3900–3600 п.н.е Ла Мина, Сорија Шпанија Мегалитска I2a2a1 [16]
3500–2500 п.н.е Монте Сан Бјаџо, Лациј Италија Култура на Риналдоне / Култура на Гаудо [21]
3925–3715 п.н.е Арслантепе Турција Рано бронзено време J2a1a1a2b2a, J1a2b1, E1b1b1b2a1a1, G2a2b1, J2a1a1a2b1b, R1b1a2 [20]
3366–3146 п.н.е Арслантепе Турција Рано бронзено време J2a1a1a2b2a, J1a2b1, E1b1b1b2a1a1, G2a2b1, J2a1a1a2b1b, R1b1a2 [20]
3336–3028 п.н.е Џулиуница Бугарија Бугарско бронзено време G2a2a1a2
2899–2678 п.н.е Пештерата Ел Порталон Шпанија Пред- ѕвонести пехари I2a2a [5]
2470–2060 п.н.е Будимпешта - Бекасмеѓер Унгарија Пред- ѕвонести пехари R1b1a1a2a1a2b1
1881–1700 п.н.е Алалах Турција Левантско средно бронзено време II J1a2a1a2, J2b2, T1a1, L2-L595, J2a1a1a2b2a1b [22]
550–332 п.н.е Бејрут Либан Железно доба III Ахеменидски период G2a2a1a2, G2a2b1a2, J1a2a1a2, I2a1b, Q1b [23]

Современа распространетост

уреди

H1a

уреди

Јужна Азија

уреди

H-M69 е вообичаена помеѓу популациите на Бангладеш, Индија, Шри Ланка, Непал и Пакистан, со помала честота во Авганистан.[2] Највисоката честота на Халпогрупата H била пронајдена во племенските групи како што се 87% кај Корагите, 70% кај Коите и 62% кај Гондите.[24][25] Високите честоти на H-M69 се во Индија, и во дравидската и во индо-ариевската каста (32,9%) ,[26] во Дака, Бангладеш (35,71%),[27] и H-M52 меѓу Калашите (20,5%) во Пакистан.[28]

Хаплогрупата H обично се среќава меѓу индоариевските, дравидските и племенските (индиски, како и пакистанските Калаши) популации во индискиот потконтинент. Во Европа најмногу се среќава кај Ромите, кои припаѓаат претежно (помеѓу 7% и 50%) на подкладата H1a (M82).

Хаплогрупата H-M69 била пронајдена во:

  • Бангладеш - 35,71% (15/42) во примероци од Дака,,[27] и 17.72% (115/649) помеѓу бенгалски примероци од различни области на земјата.
  • Индија - поделена на две зони:
    • Јужна Индија – 27,2% (110/405) од примерок од неодреден етнички состав.[29][30] Хаплогрупата H пронајдена меѓу дравидските племенски групи со најголема честота. Корагите носат 87%, а племето Која имаат 70% хаплогрупа Х. Гондите носат околу 62% од халпогрупата Х.[31] Друга студија ја открила хаплогрупата H-M69 во 26,4% (192/728) од етнички разновидна група примероци од различни региони на Индија.
    • Западна Индија - Во Махараштра - 33,3% од примерокот од (68/204)[32] и во Гуџарат, 20,69% (12/58) меѓу Гуџарати во САД 13.8% (4/29) меѓу неодредените гуџарати во Индија,[33] 26% (13/50) кај Давуди Бохра,[34] 27.27 (6/22) помеѓу Бхилите,[35] 1,56% кај браманите од Гуџарати
    • Северна Индија - Според една студија (Триведи, 2007) е пронајдено 24,5% (44/180) и кај каста и кај племенското население на Северна Индија. Најчесто пронајдени: 44,4% (8/18) кај Утар Прадеш, Чамарите, 20,7% (6/29) кај Раџпутите, 18,3% (9/49) кај Хиндусите во Њу Делхи[36], 16,13% (5/31) меѓу Браманите, 11,11% (6/54) кај Колите, 10,53% (2/19) кај хималаиските Брамани, 10,2% (5/49) кај кашмирските Гуџари, 9,8% (5/51) кај кашмирските Пандити, 10,2% (5/49) во кашмирски Гуџари, 9,8% (5/51) кај кашмирските Пандити, Источна Индија 14,81% (4/27) меѓу Бихарските Пасвани, 9,7% (3/31) меѓу Бенгалците од Западен Бенгал (СБ), 5,56% (1/18) меѓу Браманите од Западен Бенгал.
  • Шри Ланка – во 25,3% (23/91) од примерок од неодреден етнички состав и во 10.3% (4/39) од примероци кај Синхалезите.
    • Непал – една студија ја открила хаплогрупата H-M69 кај приближно 12% од примерокот на мажи од општата популација на Катманду (вклучувајќи 4/77 H-M82, 4/77 H-M52( xM82), и 1/77 H-M69(xM52, APT)) и 6% од примерокот од Неварите (4/66 H-M82).[37] Во друга студија, Y-DNA што припаѓа на Хаплогрупата H-M69 е пронајдена во 25,7% (5/37 = 13,5% H-M69 од село во Округот Моранг, 9/57 = 15,8% H-M69 од село во Округот Читван , и 30/77 = 39,0% H-M69 од друго село во округот Читван) од Тарус во Непал.[38]
    • Авганистан – кај 6,1% Паштуните, во 7,1%Таџикистанците.

Роми

уреди

Хаплогрупата H-M82 е главен кластер на лозата кај Ромите, особено балканските Роми, меѓу кои сочинува приближно дури 60% од мажите.[39] Бришење од 2 bp во локусот M82 што ја дефинира оваа хаплогрупа било пријавено и кај една третина од мажите од традиционалната ромска популација што живее во Бугарија, Шпанија и Литванија.[40] Високата распространетост на азиската специфична Y хромозомска хаплогрупа H-M82 го поддржува нивното индиско потекло и хипотезата за мал број основачи кои се разликуваат од една етничка група во Индија (Грешам и неговите соработници, 2001).

Важните проучувања покажуваат ограничена интрогресија на типичната ромска Y-хромозомска хаплогрупа H1 во неколку европски групи, вклучително и приближно 0,61% кај Албанците Геги и 2,48% кај Албанците Тоски.[41]

H1a кај ромската популација
Популација n/Големина на примерок Процент Извор
бугарски Роми 98/248 39,5 [40]
унгарски Роми 34/107 31.8 [42]
косовските Роми 25/42 59,5 [43]
литвански Роми 10/20 50 [40]
македонски Роми 34/57 59.6 [39]
португалски Роми 21/126 16.7 [44]
српски Роми 16/46 34.8 [43]
Словачки Роми 19/62 30,65 [42]
шпански Роми 5/27 18.5 [40]

Европа, Кавказ, Средна Азија и Блискиот Исток

уреди

Хаплогрупата H1a се наоѓа на многу пониски нивоа надвор од индискиот потконтинент и ромската популација, но сè уште е присутна кај другите популации:

  • Европа - 0,9% (1/113) H-M82 во примерок од Срби, 2% (1/57) H-M82 во примерок од македонски Грци,[45] 1% (1/92 H-M82) до 2% (1/50 H-M69) [46] од Украинци, H1a2a во 1,3% (1/77) од примерокот на Грци.
  • Кавказ - 2,6% (1/38) H-M82 во примерок од Балкарци,
  • Средна Азија - 12,5% (2/16) H-M52 во примерок од Таџици од Душанбе,[47] 5,19% (7/135) H-M69 во примерок од Салар од Ѓингхај,[48] 5,13% (2/ 39) H (вклучувајќи 1/39 H(xH1, H2) и 1/39 H1) во примерок од Ујгури од округот Јутијан (Керија), Шјинџјианг,[49] 4,65% (6/129) H- M69 во примерок од Монголите од Кингхај, 4,44% (2/45) H-M52 во примерок од Узбеци од Самарканд, 3,56% (17/478) H-M69 и 0,84% (4/478 ) F-M89(xG-M201, H-M69, I-M258, J-M304, L-M20, N-M231, O-M175, P-M45, T-M272) во примерок од Ујгури од областа Хотан, Шјинџјианг, 2,86% (2/70) H-M52 во примерок од Узбеци од Хорезам, 2,44% (1/41) H-M52 во примерок од Ујгури од Казахстан, 1,79% (1/56) H-M52 во примерок од Узбеци од Бухара, 1,71% (3/175) H-M69 во примерок од Хуи од областа Чанги, Шјинџјианг, 1,59% (1/63 ) H-M52 во примерок од Узбеци од долината Фергана, 1,56% (1/64) H1 во примерок од Ујгури од селото Карчуга, Шјинџјианг, 1,32% (1/ 76) H2 во примерок од Ујгури од градот Хорикол, округот Ават, Шјинџјианг, 0,99% (1/101) H-M69 во примерок од Казаци од областа Хами, Шјинџјианг.
  • Западна Азија - 6% (1/17) H-M52 во примерок од Турци, 5% (1/20) H-M69 во примерок од Сиријци, 4% (2/53 ) H-M52 во примерок од Иранци од Самарканд, 2,6% (3/117) H-M82 во примерок од јужен Иран,[50] 4,3% (7/164) од мажи од Обединетите Арапски Емирати,[51] 2% од мажите од Оман,[52] 1,9% (3/157) од мажите од Саудиска Арабија,[53] 1,4% (1/72 H-M82) од мажите од Катар, и 0,6% (3/523) H-M370 во друг примерок Турци.[54]

Источна и Југоисточна Азија

уреди

На најисточниот степен на неговата распространетост, хаплогрупата H-M69 била пронајдена кај Тајланѓаните од Тајланд (1/17 = 5,9% H-M69 Северен Тајланд;[55] 2/290 = 0,7% H-M52 северен Тајланд;[56] 2/75 = 2,7% H-M69 (xM52) и 1/75 = 1,3% H-M52 (xM82) општа популација на Тајланд [57] ), Балијци (19/551 = 3,45% H-M69), Тибетќани (3/156 = 1,9% H-M69 (xM52, APT)),[58] Филипинци од јужен Лусон (1/55 = 1,8% H-M69 (xM52) [57] ), Бамари од Мјанмар (1/59 = 1,7% H-M82, при што релевантниот поединец бил земен примерок во регионот Баго),[59] Чами од Бин Туан, Виетнам (1/59 = 1,7% H-M69), и Монголци (1/149 = 0,7% H-M69). Подкладата H-M39/M138 е забележана во близина на Камбоџа, вклучувајќи еден примерок во примерок од шест Камбоџанци и еден примерок од 18 лица од Камбоџа и Лаос.[60] Студијата за геном за Кмерите резултирала со просечно количество од 16,5% од кмерите кои припаѓаат на Y-ДНК H.

H1b

уреди

H1b е дефиниран од SNP - B108, Z34961, Z34962, Z34963 и Z34964.[61] Откриен само во 2015 година, H1b беше откриен во еден примерок од поединец во Мјанмар.[62] Поради тоа што е класифициран само неодамна, во моментов нема студии за снимање на H1b кај современите популации.

H2

уреди

H2 (H-P96), којa е дефиниранa од седум SNP - P96, M282, L279, L281, L284, L285 и L286 - е единствената примарна гранка пронајдена главно надвор од Јужна Азија. Порано била именувана како F3, H2 била рекласифицирана како припадник на хаплогрупата H поради споделување на маркерот M3035 со H1.[63] Иако е пронајдена во бројни антички примероци, H2 ретко е пронајдена кај современите популации низ Западна Евроазија.

H2 кај современите популации
Регион Популација n/Големина на примерокот Процент Извор
Средна Азија Долани 1/76 1.3 [64]
Западна Азија ОАЕ 1/164 0,6
Западна Азија Јужен Иран 2/117 1.7 [65]
Западна Азија Асирци 1/181 0,5 [66]
Западна Азија Ерменија 5/900 0,6 [67]
Јужна Европа Сардинија 2/1194 0.2 [68]

H3

уреди

H3 (Z5857) како H1, исто така е главно центрирана во Јужна Азија, иако на многу пониски честоти.[62]

Како и другите гранки на H, поради тоа што е ново класифицирана, не е експлицитно пронајдена во современите иследувања на населението. Примероците кои припаѓаат на H3 најверојатно биле означени под F*. Во тестирањето на потрошувачите, таа е пронајдена главно меѓу јужните Индијанци и Шри Ланка, како и други области на Азија, како што е Арабија.

Следната табела дава резиме на повеќето проучувања кои конкретно ги тестирале подкладите H1a1a (H-M82) и H2 (H-P96), порано F3, покажувајќи ја нејзината распространтост во различни делови на светот.[69]

Континент или Регион Земја или етничка припадност Големина на примерок H1a1a (M82) фрек. (%) Извор
Источна/Југоисточна Азија Камбоџа 6 16.67 Сенгупта и соработниците, 2006
Источна/Југоисточна Азија Камбоџа/Лаос 18 5.56 Андерхил и соработниците, 2000
Јужна Азија Непал 188 4.25 Гајден и соработниците, 2007
Јужна Азија Афганистан 204 3.43 Хабер и соработниците, 2012
Јужна Азија Малезиски Индијци 301 18.94 Памјав и соработниците, 2011
Јужна Азија Терај - Непал 197 10.66 Форнарино и соработниците, 2009
Јужна Азија Хиндуси – Њу Делхи 49 10.2 Форнарино и соработниците, 2009
Јужна Азија племиња од Андра Прадеш 29 27.6 Форнарино и соработниците, 2009
Јужна Азија племе Ченчу - Индија 41 36.6 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија племе Која - Индија 41 70.7 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Западна Бенгалска Индија 31 9.6 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Конканашта Брахмин - Индија 43 9.3 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Гуџарт - Индија 29 13.8 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Ламбади - Индија 35 8.6 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Пенџап - Индија 66 4.5 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Синхалези од Шри Ланка 39 10.3 Кивисилд и соработниците, 2003
Јужна Азија Југозападна Индија 842 14.49 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Јужна Индија 1845 20.05 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Средна Индија 863 14.83 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Северна Индија 622 13.99 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Источна Индија 1706 8.44 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Западна Индија 501 17.17 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Североисточна Индија 1090 0.18 Рај и соработниците, 2012
Јужна Азија Андамански Остров 20 0 Тангарај и соработниците, 2003
Близок Исток и Северна Африка Саудиска Арабија 157 0.64 Абу Амеро и соработниците, 2009
Близок Исток и Северна Африка Туркски народи 523 0.19 Џиниоглу и соработниците, 2004
Близок Исток и Северна Африка Иран 150 2 Абу Амеро и соработниците, 2009
Близок Исток и Северна Африка Иран 938 1.2 Гругни и соработниците, 2012

Наводи

уреди
  1. ↑ Mahal, David G.; Matsoukas, Ianis G. (2018). „The Geographic Origins of Ethnic Groups in the Indian Subcontinent: Exploring Ancient Footprints with Y-DNA Haplogroups“. Frontiers in Genetics. 9: 4. doi:10.3389/fgene.2018.00004. PMC 5787057. PMID 29410676.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Afghanistan's ethnic groups share a Y-chromosomal heritage structured by historical events“. PLOS ONE. 7 (3): e34288. 2012. Bibcode:2012PLoSO...734288H. doi:10.1371/journal.pone.0034288. PMC 3314501. PMID 22470552.CS1-одржување: display-автори (link)
  3. ↑ Tariq, Muhammad; Ahmad, Habib; Hemphill, Brian E.; Farooq, Umar; Schurr, Theodore G. (2022). „Contrasting maternal and paternal genetic histories among five ethnic groups from Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan“. Scientific Reports. 12 (1): 1027. Bibcode:2022NatSR..12.1027T. doi:10.1038/s41598-022-05076-3. PMC 8770644 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 35046511 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  4. ↑ „Polarity and temporality of high-resolution y-chromosome distributions in India identify both indigenous and exogenous expansions and reveal minor genetic influence of Central Asian pastoralists“. American Journal of Human Genetics. 78 (2): 202–221. February 2006. doi:10.1086/499411. PMC 1380230. PMID 16400607.CS1-одржување: display-автори (link)
  5. ↑ 5,0 5,1 „Ancient genomes link early farmers from Atapuerca in Spain to modern-day Basques“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 112 (38): 11917–11922. September 2015. Bibcode:2015PNAS..11211917G. doi:10.1073/pnas.1509851112. PMC 4586848. PMID 26351665.CS1-одржување: display-автори (link)
  6. ↑ 6,0 6,1 „Ancient DNA from European early neolithic farmers reveals their near eastern affinities“. PLOS Biology. 8 (11): e1000536. November 2010. doi:10.1371/journal.pbio.1000536. PMC 2976717. PMID 21085689.CS1-одржување: display-автори (link)
  7. ↑ 7,0 7,1 Rohrlach, Adam B.; Papac, Luka; Childebayeva, Ainash; Rivollat, Maïté; Villalba-Mouco, Vanessa; Neumann, Gunnar U.; Penske, Sandra; Skourtanioti, Eirini; и др. (22 July 2021). „Using Y-chromosome capture enrichment to resolve haplogroup H2 shows new evidence for a two-path Neolithic expansion to Western Europe“. Scientific Reports. 11 (1): 15005. doi:10.1038/s41598-021-94491-z. PMC 8298398 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 34294811 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  8. ↑ St. Clairl, Michael (March 2018). „Haplogroup H-M2713“ (PDF). St. Clair Database. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-06-26. Посетено на 2024-02-09.
  9. ↑ „H YTree“. YFull.
  10. ↑ Tariq, Muhammad; Ahmad, Habib; Hemphill, Brian E.; Farooq, Umar; Schurr, Theodore G. (19 January 2022). „Contrasting maternal and paternal genetic histories among five ethnic groups from Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan“. Scientific Reports (англиски). 12 (1): 1027. Bibcode:2022NatSR..12.1027T. doi:10.1038/s41598-022-05076-3. ISSN 2045-2322. PMC 8770644 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 35046511 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  11. ↑ Narasimhan, Vagheesh M.; и др. (2019). „The formation of human populations in South and Central Asia“. Science. 365 (6457). doi:10.1126/science.aat7487. PMC 6822619. PMID 31488661.
  12. ↑ „Indus Valley DNA“. 2 May 2022.
  13. ↑ 13,0 13,1 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Narasimhan_2018.
  14. ↑ 14,0 14,1 „Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East“. Nature. 536 (7617): 419–424. August 2016. Bibcode:2016Natur.536..419L. doi:10.1038/nature19310. PMC 5003663. PMID 27459054.CS1-одржување: display-автори (link)
  15. ↑ „Early farmers from across Europe directly descended from Neolithic Aegeans“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 113 (25): 6886–6891. June 2016. Bibcode:2016PNAS..113.6886H. doi:10.1073/pnas.1523951113. PMC 4922144. PMID 27274049.CS1-одржување: display-автори (link)
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 „Parallel palaeogenomic transects reveal complex genetic history of early European farmers“. Nature. 551 (7680): 368–372. November 2017. Bibcode:2017Natur.551..368L. doi:10.1038/nature24476. PMC 5973800. PMID 29144465.CS1-одржување: display-автори (link)
  17. ↑ Cassidy, Lara M.; Maoldúin, Ros Ó; Kador, Thomas; Lynch, Ann; Jones, Carleton; Woodman, Peter C.; Murphy, Eileen; Ramsey, Greer; и др. (17 June 2020). „A dynastic elite in monumental Neolithic society“. Nature. 582 (7812): 384–388. Bibcode:2020Natur.582..384C. doi:10.1038/s41586-020-2378-6. ISSN 0028-0836. PMC 7116870. PMID 32555485.
  18. ↑ Rivollat, Maïté; Jeong, Choongwon; Schiffels, Stephan; Küçükkalıpçı, İşil; Pemonge, Marie-Hélène; Rohrlach, Adam Benjamin; Alt, Kurt W.; Binder, Didier; и др. (29 May 2020). „Ancient genome-wide DNA from France highlights the complexity of interactions between Mesolithic hunter-gatherers and Neolithic farmers“. Science Advances. 6 (22): eaaz5344. Bibcode:2020SciA....6.5344R. doi:10.1126/sciadv.aaz5344. PMC 7259947. PMID 32523989.
  19. ↑ Mathieson I, Lazaridis I, Rohland N, Mallick S, Patterson N, Roodenberg SA, Harney E, Stewardson K, Fernandes D, Novak M, Sirak K (10 October 2015). „Eight thousand years of natural selection in Europe“. bioRxiv 10.1101/016477.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Skourtanioti, Eirini; Erdal, Yilmaz S.; Frangipane, Marcella; Balossi Restelli, Francesca; Yener, K. Aslıhan; Pinnock, Frances; Matthiae, Paolo; Özbal, Rana; и др. (2020). „Genomic History of Neolithic to Bronze Age Anatolia, Northern Levant, and Southern Caucasus“. Cell. 181 (5): 1158–1175.e28. doi:10.1016/j.cell.2020.04.044. PMID 32470401. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  21. ↑ Antonio, Margaret L.; Gao, Ziyue; M. Moots, Hannah (2019). „Ancient Rome: A genetic crossroads of Europe and the Mediterranean“. Science (англиски). Washington D.C.: American Association for the Advancement of Science (објав. 8 November 2019). 366 (6466): 708–714. Bibcode:2019Sci...366..708A. doi:10.1126/science.aay6826. PMC 7093155. PMID 31699931. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  22. ↑ Skourtanioti, Eirini; Erdal, Yilmaz; Frangipane, Marcella; Balossi Restelli, Francesca; Yener, K (2020). „Genomic History of Neolithic to Bronze Age Anatolia, Northern Levant, and Southern Caucasus“. Cell. 181 (5): 1158–1175.e28. doi:10.1016/j.cell.2020.04.044. PMID 32470401. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  23. ↑ Haber, Marc. „A Genetic History of the Near East from an aDNA Time Course Sampling Eight Points in the Past 4,000 Years“. Cell.
  24. ↑ „Independent origins of Indian caste and tribal paternal lineages“. Current Biology. 14 (3): 231–235. February 2004. doi:10.1016/j.cub.2004.01.024. PMID 14761656.
  25. ↑ „The genetic heritage of the earliest settlers persists both in Indian tribal and caste populations“. American Journal of Human Genetics. 72 (2): 313–332. February 2003. doi:10.1086/346068. PMC 379225. PMID 12536373.CS1-одржување: display-автори (link)
  26. ↑ „A prehistory of Indian Y chromosomes: evaluating demic diffusion scenarios“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 103 (4): 843–848. January 2006. Bibcode:2006PNAS..103..843S. doi:10.1073/pnas.0507714103. PMC 1347984. PMID 16415161.CS1-одржување: display-автори (link)
  27. ↑ 27,0 27,1 Poznik, G. David; Xue, Yali; Mendez, Fernando L.; Willems, Thomas F.; Massaia, Andrea; Wilson Sayres, Melissa A.; Ayub, Qasim; McCarthy, Shane A.; Narechania, Apurva (June 2016). „Punctuated bursts in human male demography inferred from 1,244 worldwide Y-chromosome sequences“. Nature Genetics. 48 (6): 593–599. doi:10.1038/ng.3559. ISSN 1061-4036. PMC 4884158. PMID 27111036.
  28. ↑ „Y-chromosomal evidence for a limited Greek contribution to the Pathan population of Pakistan“. European Journal of Human Genetics. 15 (1): 121–126. January 2007. doi:10.1038/sj.ejhg.5201726. PMC 2588664. PMID 17047675.CS1-одржување: display-автори (link)
  29. ↑ „Dual origins of the Japanese: common ground for hunter-gatherer and farmer Y chromosomes“. Journal of Human Genetics. 51 (1): 47–58. 2006. doi:10.1007/s10038-005-0322-0. PMID 16328082.
  30. ↑ „Balinese Y-chromosome perspective on the peopling of Indonesia: genetic contributions from pre-neolithic hunter-gatherers, Austronesian farmers, and Indian traders“. Human Biology. 77 (1): 93–114. February 2005. doi:10.1353/hub.2005.0030. PMID 16114819. |hdl-access= бара |hdl= (help)CS1-одржување: display-автори (link)
  31. ↑ „The Indian origin of paternal haplogroup R1a1* substantiates the autochthonous origin of Brahmins and the caste system“. Journal of Human Genetics. 54 (1): 47–55. January 2009. doi:10.1038/jhg.2008.2. PMID 19158816.
  32. ↑ Sahoo, Sanghamitra; Singh, Anamika; Himabindu, G.; Banerjee, Jheelam; Sitalaximi, T.; Gaikwad, Sonali; Trivedi, R.; Endicott, Phillip; Kivisild, Toomas (24 January 2006). „A prehistory of Indian Y chromosomes: Evaluating demic diffusion scenarios“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 103 (4): 843–848. Bibcode:2006PNAS..103..843S. doi:10.1073/pnas.0507714103. ISSN 0027-8424. PMC 1347984. PMID 16415161.
  33. ↑ Kivisild, T.; Rootsi, S.; Metspalu, M.; Mastana, S.; Kaldma, K.; Parik, J.; Metspalu, E.; Adojaan, M.; Tolk, H.-V. (February 2003). „The Genetic Heritage of the Earliest Settlers Persists Both in Indian Tribal and Caste Populations“. The American Journal of Human Genetics. 72 (2): 313–332. doi:10.1086/346068. ISSN 0002-9297. PMC 379225. PMID 12536373.
  34. ↑ Eaaswarkhanth, Muthukrishnan; Haque, Ikramul; Ravesh, Zeinab; Romero, Irene Gallego; Meganathan, Poorlin Ramakodi; Dubey, Bhawna; Khan, Faizan Ahmed; Chaubey, Gyaneshwer; Kivisild, Toomas (March 2010). „Traces of sub-Saharan and Middle Eastern lineages in Indian Muslim populations“. European Journal of Human Genetics. 18 (3): 354–363. doi:10.1038/ejhg.2009.168. ISSN 1018-4813. PMC 2859343. PMID 19809480.
  35. ↑ Sharma, Swarkar; Rai, Ekta; Sharma, Prithviraj; Jena, Mamata; Singh, Shweta; Darvishi, Katayoon; Bhat, Audesh K.; Bhanwer, A. J. S.; Tiwari, Pramod Kumar (January 2009). „The Indian origin of paternal haplogroup R1a1 * substantiates the autochthonous origin of Brahmins and the caste system“. Journal of Human Genetics (англиски). 54 (1): 47–55. doi:10.1038/jhg.2008.2. ISSN 1435-232X. PMID 19158816.
  36. ↑ Battaglia V, Fornarino S, Al-Zahery N, Olivieri A, Pala M, Myres NM, и др. (June 2009). „Y-chromosomal evidence of the cultural diffusion of agriculture in Southeast Europe“. European Journal of Human Genetics. 17 (6): 820–830. doi:10.1038/ejhg.2008.249. PMC 2947100. PMID 19107149.
  37. ↑ Gayden T, Cadenas AM, Regueiro M, Singh NB, Zhivotovsky LA, Underhill PA, и др. (May 2007). „Хималаите како насочена бариера за генскиот тек“. American Journal of Human Genetics. doi:10.1086/516757. PMC 1852741. PMID 17436243. Занемарен непознатиот параметар |издание= (help); Занемарен непознатиот параметар |страници= (help); Занемарен непознатиот параметар |том= (help)
  38. ↑ Предлошка:Цитирај списание
  39. ↑ 39,0 39,1 „High-resolution phylogenetic analysis of southeastern Europe traces major episodes of paternal gene flow among Slavic populations“. Molecular Biology and Evolution. 22 (10): 1964–1975. October 2005. doi:10.1093/molbev/msi185. PMID 15944443.CS1-одржување: display-автори (link)
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 „Origins and divergence of the Roma (gypsies)“. American Journal of Human Genetics. 69 (6): 1314–1331. December 2001. doi:10.1086/324681. PMC 1235543. PMID 11704928.
  41. ↑ „Y-STR variation in Albanian populations: implications on the match probabilities and the genetic legacy of the minority claiming an Egyptian descent“. International Journal of Legal Medicine. 124 (5): 363–370. September 2010. doi:10.1007/s00414-010-0432-x. PMID 20238122.CS1-одржување: display-автори (link)
  42. ↑ 42,0 42,1 „Genetic structure of the paternal lineage of the Roma people“. American Journal of Physical Anthropology. 145 (1): 21–29. May 2011. doi:10.1002/ajpa.21454. PMID 21484758.
  43. ↑ 43,0 43,1 „Divergent patrilineal signals in three Roma populations“. American Journal of Physical Anthropology. 144 (1): 80–91. January 2011. doi:10.1002/ajpa.21372. PMID 20878647.
  44. ↑ „A perspective on the history of the Iberian gypsies provided by phylogeographic analysis of Y-chromosome lineages“. Annals of Human Genetics. 72 (Pt 2): 215–227. March 2008. doi:10.1111/j.1469-1809.2007.00421.x. PMID 18205888.
  45. ↑ „Y-chromosomal evidence of the cultural diffusion of agriculture in Southeast Europe“. European Journal of Human Genetics. 17 (6): 820–830. June 2009. doi:10.1038/ejhg.2008.249. PMC 2947100. PMID 19107149.CS1-одржување: display-автори (link)
  46. ↑ „The genetic legacy of Paleolithic Homo sapiens sapiens in extant Europeans: a Y chromosome perspective“. Science. 290 (5494): 1155–1159. November 2000. Bibcode:2000Sci...290.1155S. doi:10.1126/science.290.5494.1155. PMID 11073453.CS1-одржување: display-автори (link)
  47. ↑ „The Eurasian heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (18): 10244–10249. August 2001. Bibcode:2001PNAS...9810244W. doi:10.1073/pnas.171305098. PMC 56946. PMID 11526236.CS1-одржување: display-автори (link)
  48. ↑ Lu Yan (2011), "Genetic Mixture of Populations in Western China." Shanghai: Fudan University, 2011: 1-84. (Doctoral dissertation in Chinese: 陆艳, “中国西部人群的遗传混合”, 上海：复旦大学，2011: 1-84.)
  49. ↑ LIU Shuhu, NIZAM Yilihamu, RABIYAMU Bake, ABDUKERAM Bupatima, and DOLKUN Matyusup, "A study of genetic diversity of three isolated populations in Xinjiang using Y-SNP." Acta Anthropologica Sinica, 2018, 37(1): 146-156.
  50. ↑ „Iran: tricontinental nexus for Y-chromosome driven migration“. Human Heredity. 61 (3): 132–143. 2006. doi:10.1159/000093774. PMID 16770078.
  51. ↑ „Y-chromosome diversity characterizes the Gulf of Oman“. European Journal of Human Genetics. 16 (3): 374–386. March 2008. doi:10.1038/sj.ejhg.5201934. PMID 17928816.
  52. ↑ „The Levant versus the Horn of Africa: evidence for bidirectional corridors of human migrations“. American Journal of Human Genetics. 74 (3): 532–544. March 2004. doi:10.1086/382286. PMC 1182266. PMID 14973781.CS1-одржување: display-автори (link)
  53. ↑ „Saudi Arabian Y-Chromosome diversity and its relationship with nearby regions“. BMC Genetics. 10: 59. September 2009. doi:10.1186/1471-2156-10-59. PMC 2759955. PMID 19772609.
  54. ↑ „Excavating Y-chromosome haplotype strata in Anatolia“. Human Genetics. 114 (2): 127–148. January 2004. doi:10.1007/s00439-003-1031-4. PMID 14586639.CS1-одржување: display-автори (link)
  55. ↑ „Patrilineal perspective on the Austronesian diffusion in Mainland Southeast Asia“. PLOS ONE. 7 (5): e36437. 2012. Bibcode:2012PLoSO...736437H. doi:10.1371/journal.pone.0036437. PMC 3346718. PMID 22586471.CS1-одржување: display-автори (link)
  56. ↑ „Y chromosomal evidence on the origin of northern Thai people“. PLOS ONE. 12 (7): e0181935. 2017. Bibcode:2017PLoSO..1281935B. doi:10.1371/journal.pone.0181935. PMC 5524406. PMID 28742125.
  57. ↑ 57,0 57,1 „Taiwan Y-chromosomal DNA variation and its relationship with Island Southeast Asia“. BMC Genetics. 15: 77. June 2014. doi:10.1186/1471-2156-15-77. PMC 4083334. PMID 24965575.
  58. ↑ „The Himalayas as a directional barrier to gene flow“. American Journal of Human Genetics. 80 (5): 884–894. May 2007. doi:10.1086/516757. PMC 1852741. PMID 17436243.CS1-одржување: display-автори (link)
  59. ↑ „Retrieving Y chromosomal haplogroup trees using GWAS data“. European Journal of Human Genetics. 22 (8): 1046–1050. August 2014. doi:10.1038/ejhg.2013.272. PMC 4350590. PMID 24281365.CS1-одржување: display-автори (link)
  60. ↑ „Y chromosome sequence variation and the history of human populations“. Nature Genetics. 26 (3): 358–361. November 2000. doi:10.1038/81685. PMID 11062480.CS1-одржување: display-автори (link)
  61. ↑ International Society of Genetic Genealogy (25 May 2016). „Y-DNA Haplogroup Tree 2016 Version: 11.144“.
  62. ↑ 62,0 62,1 „A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture“. Genome Research. 25 (4): 459–466. April 2015. doi:10.1101/gr.186684.114. PMC 4381518. PMID 25770088.CS1-одржување: display-автори (link)„Supplementary Information“ (PDF).
  63. ↑ „Seeing the wood for the trees: a minimal reference phylogeny for the human Y chromosome“. Human Mutation. 35 (2): 187–191. February 2014. doi:10.1002/humu.22468. PMID 24166809.
  64. ↑ „A study of genetic diversity of three isolated populations in Xinjiang using Y-SNP“. Acta Anthropologica Sinica. 2018. Архивирано од изворникот на 2019-01-14. Посетено на 2024-02-09.
  65. ↑ „Iran: tricontinental nexus for Y-chromosome driven migration“. Human Heredity. 61 (3): 132–143. 2006. doi:10.1159/000093774. PMID 16770078.
  66. ↑ „Assyrian“. FamilyTreeDNA. Gene by Gene, Ltd.
  67. ↑ „Armenian DNA Project“. FamilyTreeDNA. Gene by Gene, Ltd.
  68. ↑ „Low-pass DNA sequencing of 1200 Sardinians reconstructs European Y-chromosome phylogeny“. Science. 341 (6145): 565–569. August 2013. Bibcode:2013Sci...341..565F. doi:10.1126/science.1237947. PMC 5500864. PMID 23908240.CS1-одржување: display-автори (link)
  69. ↑ „The phylogeography of Y-chromosome haplogroup h1a1a-m82 reveals the likely Indian origin of the European Romani populations“. PLOS ONE. 7 (11): e48477. 2012. Bibcode:2012PLoSO...748477R. doi:10.1371/journal.pone.0048477. PMC 3509117. PMID 23209554.CS1-одржување: display-автори (link)

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Хаплогрупа_H_(Y-ДНК)&oldid=5252348“