Википедија

Ѓураѓ Бранковиќ

Ѓураѓ Бранковиќ (српски: Ђурађ Бранковић; унгарски: Brankovics György; 1377 - 24 декември 1456) — српски деспот од 1427 до 1456 година. Тој бил еден од последните српски средновековни владетели. Тој бил учесник во Битката кај Анкара (1402) и Османлискиот Интеррегнум (1403-1413). За време на неговото владеење, деспотот бил вазал и на османлиските султани и на унгарските кралеви. Деспотот бил неутрален за време на полско-литванските (1444) и унгарско-влашките (1448) крстоносни војни. Во 1455 година бил ранет и затворен за време на судирите со Унгарците, по што младиот султан Мехмед II ја започнал опсадата на Белград и неговиот голем унгарски гарнизон. Деспот Ѓураѓ починал на крајот на 1456 година, поради компликации што произлегле од раната. По неговата смрт, Србија, Босна и Албанија (Западен Балкан) станале практично припоени кон териториите на султанот Мехмед, што завршило по вековните дополнителни освојувања на византиските земји. Ѓураѓ поседувал голема библиотека со српски, словенски, латински и грчки ракописи. Неговиот главен град Смедерево го направил центар на српската култура. Тој бил првиот од династијата Бранковиќ кој ја држел српската монархија.

Ѓураѓ Бранковиќ
Деспот на Србија
На престол1427—1456
ПретходникСтефан Лазаревиќ
НаследникЛазар Бранковиќ
Роден(а)1377
Починал(а)24 декември 1456 (на 78–79 г.)
СопружникИрена Кантакузина
ДецаТодор Бранковиќ
Гргур Бранковиќ
Мара Бранковиќ
Стефан Бранковиќ
Катерина Кантакузина Бранковиќ
Лазар Бранковиќ
ДинастијаБранковиќ
ТаткоВук Бранковиќ
МајкаMara [sr]

Ран живот уреди

Тој бил син на господарот Вук Бранковиќ и Мара, ќерка на принцот Лазар Хребеjanановиќ. Неговата сопруга Ирена Кантакузина, внука на царот Јован VI Кантакузин, била византиска принцеза. Нејзиниот брат Тома бил командант на Смедерево.

Деспотот Стефан за себе присвоил имоти што биле дел од наследните земји на Вук, што резултирало со влегување на Вук во опозицијата. Вук влегол во пакт со Османлиите кога Стефан ја напуштил османлиската служба и се приклучил на Унгарија, разгорувајќи го домашниот судир меѓу двајцата братучеди; Вук се спријателил со Муса, само за одмазда. Судирот траел 10 години. Откако се помирил, Стефан се обидел да извлече најголема корист од Ѓураѓ, синот на Вук. Бидејќи бил без деца, деспотот Стефан Лазаревиќ го направил Ѓураѓ свој наследник. Кога Ѓураѓ го наследил Стефан, тој бил зрел со богато искуство, на возраст од 50 години во 1427 година. [1]

Меѓу два света уреди

Деспот на Србија уреди

 
Тврдината Смедерево, главниот град на Ѓураѓ.

Во времето на смртта на деспотот Стефан, Ѓураѓ Бранковиќ бил во Зета (Црна Гора0), а унгарскиот крал Сигизмунд бил во Влашка. Кога слушнале за смртта на деспотот, двајцата се упатиле кон Белградската тврдина. Преговорите околу Белград траеле во текот на септември и октомври 1427 година. Предавањето на градот било услов унгарскиот крал да го признае Ѓураѓ Бранковиќ за нов српски владетел. Државното собрание на чело со Ѓураѓ и српскиот патријарх Никанон одлучиле да им го препуштат Белград на Унгарците. Кралот Сигизмунд планирал Белград и Голубац да бидат вклучени во новиот унгарски одбранбен систем на границата покрај Дунав, кој се засновал на гранични тврдини. Српскиот војвода Еремија од тврдината Голубац, кој одбил да го признае Ѓураѓ за нов владетел, влегол во преговори со унгарскиот крал Сигизмунд. Тој од него побарал 12.000 дукати, кои тој наводно му ги дал на покојниот деспот Стефан за да го поседува градот и како доказ, Еремија доставил писмо на деспотот, барајќи од Сигисмунд да му ја плати споменатата сума. Кралот Сигизмунд ја оспорил автентичноста на печатот и на целото писмо на деспотот, кое Јеремија го доставил како доказ, одбил да ја плати побаруваната сума, а кон крајот на есента, во декември 1427 година, Еремија им го отстапил градот на Османлиите под истите услови. Загубата на Голубац беше голем удар за кралот Сигизмунд бидејќи Турците се здобија со важно утврдување на Дунав. Кралот Сигизмунд решил да го освои Голубац. На почетокот на пролетта 1428 година тој собрал војска и започнал опсада. Во меѓувреме, пристигнал султанот Мурат II со војската, поразувајќи го кралот Сигизмунд. По османлиската победа, Ѓураѓ Бранковиќ и војводата од Влашка Дан ја признале султанската супериорност и според договорот тие започнале да му оддаваат почит.

 
Српско Деспотство, 1455–1459

Откако Унгарците го освоиле Белград и Турците Голубац, деспотот Ѓураѓ решил да изгради нова тврдина и главен град на десниот брег на Дунав. Новата српска престолнина Смедерево се планирало да се наоѓа на исто растојание помеѓу унгарски Белград и турски Голубац и да ги разделува. Градот се градел постепено со огромно материјални и човечки ресурси. Во периодот од 1428 до 1430 година бил изграден мал град и таму бил сместен судот на деспот (curia domini despoti). Тогаш беше изграден Големиот град за да се заштити градската населба што се развивала по деспотскиот двор. Во Големиот град, покрај градските куќи имало цркви, продавници, магацини, засолниште за околното население. Делата биле предводени од браќата Ѓорѓи и Тома Кантакузин кои за проектот ангажирале голем број грчки ѕидари. Во летото 1429 година, римскиот цар Јован VIII Палеиолог го испратил Ѓорѓи Филантропенос со задача да го круниса Ѓураѓ Бранковиќ за деспот на Расија (Србија).

На 31 мај 1433 година, кралот Сигизмунд бил крунисан во црквата Свети Петар во Стар Рим за Цар на Светото Римско Царство. На 20 април 1434 година, најмладата ќерка на Ѓураѓ Бранковиќ, Катарина и Улрих II од Цеље, се венчале во новата тврдина. Овој брак ги потенцирал пријателските односи што деспотот ги имал со османлиската порта, иако сродството на Улрих со кралицата на Унгарија подразбирало зголемен српско-унгарски сојуз. Како резултат на тоа, везирот Мехмет Сариџе-паша пристигнал во Смедерево во средината на 1434 година со порака од султанскиот двор од Одрин. Во него се наведува дека безбедноста на Србија од Отоманското Царство може да се гарантира само преку бракот на постарата ќерка на Бранковиќ со султан Мурад. После многу размислувања, соборот се свикал во палатата и се договориле Мара да биде свршена со султанот. Таа есен Мурад испратил неколку свои „најпознати везири“ да ја извлечат својата свршеница. Деспотот Ѓураѓ бил во сложена ситуација, кралот Сигизмунд сметал дека е турска, а султанот Мурад дека е унгарска марионета.

На 14 август 1435 година, во салата за прием во Смедерево бил потпишан формален договор за „братство и пријателство“ меѓу Србија и Република Венеција

 
Вршачки замок, основан од Бранковиќ

Султанот Мурад слушнал дека Големата христијанска коалиција во Европа се подготвува против Турците. Тој бил информиран дека српскиот деспот ќе се приклучи на оваа коалиција. Всушност, во Фиренца постоел Голем собор на христијанскиот свет. Деспотот Ѓураѓ испратил пратеници до султанот Мурад кои тврделе дека тој не го крши нивниот договор и станува проунгарски. Како и да е, султанот Мурад решил да го спречи тоа и да ја освои Србија. Во 1439 година, армијата на султанот била испратена во Србија затоа што Мурад решил да го освои што побрзо новото Смедерево, Ново Брдо, а можеби и самиот унгарски Белград. Според извори, тој собрал војска од 200 000 луѓе (но најреална е 60–70 000 луѓе) и сите бродови на големите реки. Тој испратил една војска во Ново Брдо, а со другата главната, која броела околу 130.000 луѓе (веројатно 30.000 луѓе), кон крајот на април или почетокот на мај 1439 година започнале опсадата на Смедерево. По три месеци опсада, на почетокот на август 1439 година паднал Смедерево. Според фактите, бранителите предводени од синот на деспотот Ѓураѓ Бранковиќ и Тома Кантакузин останале без храна, по што тие одлучиле да ги отворат портите на градот за муслиманите и на тој начин да спречат грабеж и масакр. Во меѓувреме, деспотот Ѓураѓ заминал во егзил во логорот на унгарскиот крал Албрехт. По веста за падот на Србија под исламот, во Унгарија започнало да се шири страв. На мочурливиот дел на границата Дунав близу Белград, кралот Албрехт се разболел од дизентерија во септември 1439 година. Тој починал следниот месец на пат кон Виена. Со смртта на Алберт започнала граѓанска војна во Унгарија, која траела дваесет години (1439–1458) и завршила само со доаѓањето на Матија Корвин на унгарскиот престол. Во декември 1439 година, унгарскиот магнат Ѓорѓи бил номиниран за брак со Елизабета, за да го зачува тронот, но бил одбиен затоа што бил расколник. Посериозен кандидат бил кралот на Полска, Владислав III од литванската династија. На почетокот на 1440 година, Елизабета дала согласност за брак со младиот Вадислав. Бракот со него донел сојуз со Полска и крај на конфликтот против Унгарија (затоа што се знаело дека во Полска се наоѓале замениците на Мурад кои нуделе сојуз против Унгарија). Во меѓувреме, во февруари 1440 година, Елизабета родила син Ладислав Посмртниот, а потоа се предомислила за брак со Владислав. Во мај 1440 година, новороденчето било крунисано со украдена круна за кралот. Тогаш Елизабета и нејзиниот син се засолниле кај германскиот крал Фредерик III во Виена. Помеѓу оние кои го поддржувале Ладислаус за крал, како внук на кралот Сигисмунд, биле самиот Бранковиќ, Никола Илочки, Ладислаус Гараи, Фредерик II и Улрих II од Цеље. Во пресрет на доаѓањето на Владислав, деспотот Ѓураѓ одлучил да ја напушти Унгарија. Деспотот бил навреден што тој, а особено неговиот син Лазар, ја пропуштиле кралската круна.

 
Остатоци од манастирската црква, можно погребно место на деспотот Ѓураѓ Бранковиќ и неговата сопруга Ирена Кантакузина.

Османлискиот султан реагирал на промената на престолот и влијанието на Унгарија што се чувствувало повеќе отколку што може да си дозволи, со испраќање на војска во Србија, која ги освоила Ниш, Крушевац и го опседнала Ново Брдо. За да се обезбеди неговиот углед во Србија, кој бил ослабен, кралот Сигизмунд испратил своја војска за помош кон Ѓураѓ. Комбинираната војска уништила голем османлиски одред во близина на Раваница, за кое на 19 ноември 1427 година му се заблагодарил особено на Никола Боскај. Друг отомански одред ги нападнал соседните српски и унгарски места од Голубац, особено регионот Бранишево. Самиот деспот Ѓураѓ отишол под Голубац и и ветил на Еремија прошка и се обидел на секој начин да го освои градот; не само што Еремија опаднал, туку и ја нападнал придружбата на деспотот што се обидела да влезе во градските порти. Во пролетта 1428 година, нова унгарска војска пристигнала во Голубац и ја опсадила од земјата и од Дунав. Важноста на градот дополнително се гледа од фактот дека самиот Сигисмунд ја водел војската. Но, исто така, султанот Мурат вложил личен напор да ги охрабри и поддржи неговите стекнати позиции; кон крајот на мај, по Сигизмунд, тој пристигнал во областа Бранишево. Не сакајќи да влезе во борба со надмоќните Османлии, Сигизмунд побрзал да склучи мир. Кога Унгарците во првите денови од јуни започнале да се повлекуваат, османлискиот командант Синан-бег ги нападнал од зад грб, каде што бил Сигисмунд, сепак, со саможртвата на Марко де Сентлазло, тие биле спасени од катастрофа. За време на овие конфликти, јужна и источна Србија биле многу уништени, вклучувајќи го и развиениот манастир кај Голубац. Од манастирски документ, Сигисмунд за прв пат се нарекува „Наш цар“, за разлика од отоманскиот султан, кого го нарекувале пагански или нехристијански цар. [1]

 
Мермерна плоча на Деспот Ѓураѓ, првично во Цариград во 1448 година, за време на владеењето на Константин XI, денес во Истанбулскиот археолошки музеј.

Кога Османлиите го освоиле Солун во 1430 година, Бранковиќ платил откуп за многу негови граѓани, но не можел да ги избегне неговите вазални должности и испратил еден од неговите синови да им се придружи на османлиските сили кога го опседнале Драч и го нападнале Јован Кастриот.[2]

На почетокот на владеењето на Ѓураѓ, српската престолнина била преместена во Смедерево (близу Белград) откако во 1430 година изградил голема тврдина на сливот на Дунав и Језава. Откако бил назначен за наследник на неговиот чичко Стефан Лазаревиќ, владеењето на Бранковиќ било обележано со постојани конфликти кои се разменувале меѓу Унгарија и Османлиите, бидејќи тој привремено го изгубил Косово и Метохија во раното владеење. Бранковиќ се здружил со Кралството Унгарија. Во 1439 година Османлиите го зазеле Смедерево, главниот град на Бранковиќ. Принцот побегнал во Кралството Унгарија каде што имал голем имот.

Деспот Бранковиќ отпатувал од Унгарија до Зета, придружуван од неколку стотици коњаници и неговата сопруга Ирена. Најпрво отишол во Загреб, кај неговата сестра Катарина која била сопруга на Улрих, грофот од Цеље.[3] Потоа пристигнал во Дубровник на крајот на јули 1440 година и по неколку дена го продолжил патувањето кон неговите крајбрежни градови Будва и Бар [4] што станал нов главен град на преостанатиот дел од неговиот деспот. Во август 1441 година, Бранковиќ пристигнал во Бар каде останал до крајот на зимата 1440–41 година. [5] [6] Таму тој се обидел да ги мобилизира силите за да ја поврати територијата на српскиот деспот што го загубил од Османлиите. [5] За време на неговата посета на Зета тој одржувал комуникација со гарнизонот во Ново Брдо.[7] Бранковиќ се соочил со уште едно разочарување во Зета каде Црнојевиќ се побунил против војводата Комнен, гувернерот на Зета. [5] [8] Бранковиќ ја напуштил Зета во април 1441 година.[9] Тој најпрво престојувал во Дубровник што ги налутило Османлиите кои побарале Дубровник да го предаде Бранковиќ. Тие го одбиле ова барање со образложение дека Дубровник е слободен град кој прифаќа секој што бара засолниште во него. Тие исто така потенцирале дека е подобро Бранковиќ да биде во Дубровник бидејќи тоа е најдобрата гаранција дека тој нема да преземе никакви активности против Османлиите.[10]

Крстоносна војна на Варна уреди

Следејќи ги судирите што биле заклучени во 1443 година, Бранковиќ имал значајна улога во Битката кај Ниш и Битката кај Златица и, следствено, во олеснувањето на Сегедскиот мир (1444 година) помеѓу Кралството Унгарија и Османлиите. Мурад, кој исто така сакал мир, бил оженет со ќерката на Бранковиќ, Мара.[11] На 6 март 1444 година, Мара испратила пратеник до Бранковиќ; нивната дискусија ги започнала мировните преговори со Отоманското Царство.[12] Овој мир го вратило неговото српско владеење, но Бранковиќ бил принуден да го поткупи Јанош Хунади со неговите огромни имоти. На 22 август 1444 година, принцот мирно го зазел евакуираниот град Смедерево.

Мирот бил прекинат во истата година од страна на Хунади и кралот Владислав III од Полска за време на крстоносната војна на Варна, која кулминирала во Битката кај Варна. Крстоносната војска предводена од регентот Јанош Хунади од Унгарија била поразена од силите на султанот Мурад Втори на Косово Поле во 1448 година. Ова бил последниот договорен обид во средниот век да се протераат Османлиите од југоисточна Европа. Иако Унгарија била во можност успешно да им се спротивстави на Османлиите и покрај поразот во Косово Поле за време на животот на Јанош Хунади, кралството паднало во рацете на Османлиите во 16 век. Бранковиќ, исто така, го затворил Јанош Хунади во Смедерево за кратко време кога тој се повлекувал дома од Косово во 1448 година, поради нивна лична расправија.

Враќање и смрт уреди

 
Ѓураѓ Бранковиќ (1899) од Леон Коен

По победата на Јанош Хунади над Мехмет во опсадата на Белград на 14 јули 1456 година, започнал период на релативен мир во регионот. Султанот се повлекол во Одрин, а Бранковиќ го вратил владеењето на Србија. Сепак, пред крајот на годината починал 79-годишниот Бранковиќ. Српската независност преживела само уште три години, кога Отоманското царство официјално ги анектирала неговите земји по несогласувањето меѓу неговата вдовица и тројцата преостанати синови. Лазар, најмладиот, ја отрул својата мајка и ги прогонил своите браќа и земјата се вратила на султанот.[13]

Личност уреди

Неговиот портрет во осветлениот ракопис на Есфигмен (1429) го прикажува со блага брада, додека еден француски благородник во 1433 година за него кажал дека е „убав господар и голем [лично]“. Современиците го сметаат за најбогат монарх во цела Европа; Брокјер изјавил дека неговиот годишен приход од рудниците за злато и сребро во Ново Брдо изнесувал околу 200.000 венецијански дукати. Меѓу другите извори на приход, тој имал свои имоти во Кралството Унгарија, за што трошоците биле покриени со унгарската круна. Годишниот приход само од нив се проценува на 50.000 дукати.

Наследство уреди

Ѓураѓ Бранковиќ е вклучен во 100-те најистакнати Срби од Српската академија на науките и уметностите. Ликот на Ѓураѓ Бранковиќ го глуми Баки Даврак во оригиналната историска докудрама на Нетфликс, Rise of Empires: Ottoman (2020).[14]

Титули уреди

 
Грбот на Бранковиќ
  • „Деспот на Кралството Расија и Господар на Албанија“ (Nos Georgius dei gracia Regni Rascie despotus et Albanie dominus and illustres principes, dominus Georgius, regni Rascie despotus et dominus Albanie ).[15]
  • "Деспот на сите на кралства на Рашка и Албанија" (illustris princeps, dux et despotus totius regni Rascie et Albanie), од страна на Сигизмунд во 1427.[16]
  • „Деспот и војводата од Расија“ (illustris Georgius despotus seu dux Rascie), од Сигисмунд во 1429 година.[17]
  • „Господар на Расија [и] Албанија“ (Georgius Wlk Rascie Albanieque dominus), во 1429 година.[18]
  • „Господар, деспот на Србите“ (gospodin Srbljem despot), од Константин Костенец во 1431.[19]
  • „Господар на Србите, Поморие и Подунавие“ (Господин Србљем и Поморију и Подунавију), во неколку официјални документи.[20]
  • „Деспот, Господар на Србите и Зетанската морнарица“ (господин Србљем и поморју зетскому).[21]
  • „Принц, Деспот на кралствата на Расија и Албанија“ (illustrissimus princeps Georgius despotus regni Rascie et Albanie, Rive et totius Ussore dominus), во 1453 година.

Брак и деца уреди

Ѓураѓ и Ирена Кантакузина имале најмалку шест деца:

  • Тодор (р. пред 1429 година). Не спомнат во ракописот Масарели, веројатно починал рано
  • Гргур (околу 1415–1459). Прво споменат во ракописот Масарели. Таткото на Вук Гргуревиќ, исто така заслепен со Стефан во 1441 година.
  • Мара (околу 1416–1487) Спомената втора во ракописот Масарели. Се оженила со Мурад Втори.
  • Стефан (околу 1417–1476). Споменат трет во ракописот Масарели. Заслепен во 1441 година.[11] Тргнал за престолот на Србија по смртта на неговиот помлад брат Лазар.
  • Катарина (околу 1418–1490). Оженета со Улрих од Цеље. Споменета четврта во ракописот Масарели.
  • Лазар (околу 1421 / 27–1458). Споменат петти и последен во ракописот Масарели.

Наводи уреди

  1. ↑ 1,0 1,1 Ćirković 2004.
  2. ↑ Radovan Samardžić (1892). Istorija srpskog naroda: Doba borbi za očuvanje i obnovu države 1371–1537. Srpska knjiiževna zadruga. стр. 239. Посетено на 11 September 2013.
  3. ↑ Slavisticheskiĭ sbornik. Matica. 1989. стр. 100. ... жене Улриха Целског, а потом у Бар (Зету је још сачувао од Турака).
  4. ↑ Povijest Bosne i Hercegovine: od najstarijih vremena do godine 1463. Hrvatsko kulturno društvo Napredak. 1998. стр. 497. ISBN 978-9958-840-00-5.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Fine 1994.
  6. ↑ Stanojević, Stanoje; Stranjaković, Dragoslav; Popović, Petar (1934). Cetinjska škola: 1834–1934. Štamparija Drag. Gregorića. стр. 7.
  7. ↑ Божић, Иван (1952). Дубровник и Турска у XIV и XV веку. Научна књига. стр. 86.
  8. ↑ Godišnjak – Srpska akademija nauka i umetnosti, Belgrad. Srpska akademija nauk i umetnosti. 1929. стр. 286. На стр. 16 — 17 .г. Д-Ь пише: »(1) У примор(у ^е деспот (ЪураЬ) пмао да доживи ново разочаран>е. Зетом је управл>ао у иье- гово време војвода Комнен. (2) Против њега се побунише браЬа ЪурашевиЬи или Црноје- виЬи.
  9. ↑ Odjeljenje društvenih nauka. Društvo za nauku i umjetnost Crne Gore. 1975.
  10. ↑ Божић, Иван (1952). Дубровник и Турска у XIV и XV веку. Научна књига. стр. 88.
  11. ↑ 11,0 11,1 Florescu, Radu R.; Raymond McNally (1989). Dracula, Prince of Many Faces: His Life and His Times. Boston: Little, Brown & Co.
  12. ↑ Imber, Colin (July 2006). „Introduction“ (PDF). The Crusade of Varna, 1443–45. Ashgate Publishing. стр. 9–31. ISBN 0-7546-0144-7. Посетено на 2007-04-19.
  13. ↑ Miller, William (1896). The Balkans: Roumania, Bulgaria, Servia, and Montenegro. London: G.P. Putnam's Sons. Посетено на 2011-02-08.
  14. ↑ „Rise of Empires: Ottoma“. IMDb. Посетено на 6 September 2020.[мртва врска]
  15. ↑ József Teleki (gróf) (1853). Hunyadiak kora Magyarországon. Emich és Eisenfels könyvnyomdája. стр. 243–.
  16. ↑ Denkschriften. In Kommission bei A. Hölder. 1920. König Sigismund nennt ihn 1427 ‚illustris princeps, dux et despotus totius regni Rascie et Albanie'.2 In seinen eigenen ... nach Bestätigung des Despotentitels regelmäßi<r ‚Georgius dei gratia regni Rascie despotus et Albanie dominus etc.
  17. ↑ Monographs. Naučno delo. 1960. стр. 188. ... jyrca 1429 г. издатом у Пожуну, kojhm крал» Жигмунд flaje деспоту (illustris Georgius despotus seu dux Rascie) у посед „Torbaagh vocata in comitatu
  18. ↑ Radovi. 19. 1972. стр. 30. Georgius Wlk Rascie Albanieque dominus [...] illustrissimus princeps Georgius despotus regni Rascie et Albanie, Rive et totius Ussore dominus
  19. ↑ Recueil de travaux de l'Institut des études byzantines. Institut. 2006. стр. 38.
  20. ↑ Лазо М Костић (2000). Његош и српство. Српска радикална странка. ISBN 978-86-7402-035-7. Деспот Ђурађ Бранковић се више пута званично обележава као "Господин Србљем и Поморију и Подунавију", па га тако означава историк Чед. Мијатовић у веома лепој студији о њему, означава га тако у самом наслову студије ...
  21. ↑ Сима Ћирковић; Раде Михальчић (1999). Лексикон српског средњег века. Knowledge. стр. 436. господин Србљем и поморју зетскому

Надворешни врски уреди

Владејачки титули
Претходник
Стефан Лазаревиќ 		Деспот на Србија
1427–1456 		Наследник
Лазар Бранковиќ
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ѓураѓ_Бранковиќ&oldid=5129550“