Историја на Србија под Хабсбуршката монархија

Историјата на Србија под Хабсбуршката Монархија е историскиот развој на територијата на Србија под оваа управа. Делови од територијата на денешна Србија биле под власт на Хабсбуршката монархија од 1687 до 1918 година. Хабсбуршката контрола над овие области започнала со победата на Хабсбург над Османлиите во Големата турска војна, а завршила со Хабсбуршкиот пораз во Првата светска војна . Хабсбуршката монархија главно контролирала делови од територијата на денешна Србија северно од Сава и Дунав, но нејзината контрола повремено се проширувала на области јужно од овие реки.

Воспоставување Хабсбуршка контрола

Словенските племиња живееле во Унгарија уште пред доаѓањето на Унгарците. Словенечкото население, сепак, преживеало само од другата страна на Драва, во Славонија. Имало српско-хрватски огранок на словенското семејство. Оваа состојба траела до крајот на 17 век, кога голем број Срби биле принудени да бараат нова татковина. Причината е Австро-турската војна (1683-1699), водена како дел од поголемата војна на Светата лига против Отоманската империја (Големата виенска војна). Големата преселба на Србите на територијата на Унгарија започнала во XIV век, за време на владеењето на императорот Душан, а се интензивирала во XV век, особено по падот на српскиот деспотат во 1459 година. Понатаму, Србите се населиле по битката кај Мохач, а во втората половина на 16 век, главно Срби живееле во јужна Унгарија. Во првата половина на векот била формирана институцијата Воена граница, мешавина од селани и војници од српско-хрватскиот словенски огранок. Доселувањето на српските бегалци добил нов замав кон крајот на 17 век. Првите преселби, претходник на Големата преселба, се случиле во 1686 година. По австриската окупација на Белград (1688), императорот Леополд испратил проглас до Србите, Бугарите и Албанците во кој повикал на востание против турските власти. Грофот Ѓорѓе Бранковиќ значително придонел за мобилизација на христијанските трупи на Балканот, а духовен водач на востанието бил патријархот Арсенија Чарнојевиќ. Помеѓу војводата Ѓорѓи Бранковиќ и австриските власти дошло до конфликт околу власта, па војводата бил затворен. Царот се обидел да го ублажи незадоволството на Србите со прогласот кој им ветувал заштита на австриската војска доколку се приклучат на војната на страната на Хабсбуршката монархија. Во прогласот се повикале на ненапуштање на своите огништа и ниви; се гледало дека целта не му била да ги покани Србите да се иселат. Меѓутоа, војната се одвивала лошо за христијанската војска од 1690 година, а веќе во јуни 1690 година, српските бегалци биле во Белград. Патријархот потоа испратил молба до царот барајќи слобода на вероисповед за неговиот народ, како и користење на стариот (Јулијански) календар и избор на архиепископ од самите Срби. Србите немале намера трајно да се иселат, но верувале дека по војната ќе се вратат во своите домови. Со привилегијата од 1690 година, царот им дозволил на Србите да го користат стариот календар, архиепископот на српското семејство и јазик, ослободувањето од црковниот десеток итн. Патријархот Чарнојевиќ одвел меѓу 37.000 и 40.000 Срби (последната бројка ја наведува самиот Чарнојевиќ) во Унгарија. Во декември истата година, Србите го избркала капитенот Јован Монарстирлија како замена за Бранковиќ. Со новиот патент од 1691 година, српскиот патријарх бил прогласен за духовен и секуларен водач на Србите во Унгарија. Кралот имал намера да ги задржи Србите заедно како единствен ентитет. Србите се населуваат во области кои биле напуштени од Турците, што го зајакнало населението на тие места, како и заштитен бедем против муслиманите. По склучувањето на Карловачкиот мир (1699), српските бегалци биле принудени трајно да останат во унгарските земји.

Капелата на мирот во Сремски Карловци.

Карловачкиот мир во 1699 г. Хабсбуршката монархија и Отоманската империја воспоставиле граници, а Хабсбуршката монархија потоа ги опфаќала Бачка и северозападниот дел на Срем, додека Отоманската империја ги опфаќала југоисточниот Срем, Банат и областите јужно од Сава и Дунав. Хабсбуршките власти вклучиле делови од Бачка и Срем во воената граница, а останатите ги припоиле кон нивните кралски земји, Кралството Славонија (Срем) и Кралството Унгарија (Бачка). Во делот на Бачка кој е вклучен во Кралството Унгарија биле основани окрузите Бачка и Бодрошка.

Положбата на српскиот народ во Хабсбуршката монархија во 18 век. век

За таа цел Леополд им издал нова повелба на Србите со која ја основал институцијата Воена граница на Сава, Дунав и Тиса. Повелбата го регулирала и создавањето на милиција, чардаклија (чувари), ослободувањето од окружните власти, слободното практикување на религијата, користењето на шумите итн. Населението, во согласност со царската резолуција од 1702 година, било поделено на: активна копнена милиција, чардаклије и поранешни војници на милицијата и преброени. На почетокот на векот, Хабсбуршката империја била вклучена во војната за шпанското наследство, а во Унгарија избувнал бунт на Ференц Ракоци. Ракочи ги повикал Србите да се приклучат на востанието, ветувајќи им трајни привилегии. Србите сепак останале лојални на императорот. Во 1706 година, Леополд им ги потврдил привилегиите на Србите, со заканувајќи се со парична казна од 300 марки за сите што ги прекршиле. Истата година умрел и патријархот Чарнојевиќ. За прв пат Србите се собираат во парламентот, каде што го избрал митрополитот (не патријархот) Исаија Ѓаковиќ. На почетокот на XVIII век до царскиот двор дошле првите жалби на месното население против Србите, како и жалбите на Србите против жителите на Империјата. Конфликтите продолжуваат и по завршувањето на новата австро-турска војна (1718). Во следните децении забележлив е напорот за ограничување на српските привилегии. Во овој поглед, биле донесени важни декрети од 1728 до 1734 година. Употребата на јулијанскиот календар (на места со мнозинско српско население) и овластувањето на митрополитот да избира епископи (сега морало да се побара дозвола од царот) биле ограничени. Најважно е, сепак, што митрополитот ја загубил секуларната власт над Србите. Врховната управа над српските работи останала во рацете на Судскиот воен совет, иако унгарската судска канцеларија и Судскиот совет се повеќе се вклучиле во нив. Поглаварот на црквата сега ја имал титулата митрополит, но се сметало дека тој е природен наследен патријарх на Пеќ. По новата руско-австриско-турска војна, околу 45.000 Срби се преселиле во Унгарија под раководство на патријархот Арсениј Јовановиќ Шакабента до 1740 година.

Карло VI бил наследен во 1740 година од царицата Марија Тереза. Новата царица ги потврдила српските привилегии дури во 1743 година. Истата година, Шакабента положил заклетва на царицата. Србите добилe гаранции за слобода на движење, ослободување од десеток, но биле принудени да се потчинат на унгарските закони. Србите побарале рамноправна положба со другите жители на Империјата. Патријархот повеќе немал световна власт (која ја добил со привилегија од 1691 г.). Србите, кои се собрале на соборот во 1744 година, барале обновување на световната власт на патријархот (митрополитот), бидејќи нивната цел била да создадат илирска црковна држава во Унгарија. Тие барале да се назначат двајца министри кои ќе се грижат за српскиот народ. Тереза делумно ги исполнила овие барања со создавањето на илирската дворска комисија (1745). Две години подоцна, оваа институција била преименувана во Илирска дворска депутација (за Трансилванија, Банат и Илирија). Оваа институција во иднина ќе биде средство на Судот, односно судска институција. На нејзино чело бил грофот Коловрат. Веќе во 1748 година дошло до конфликт меѓу унгарската судска канцеларија и илирското дворско претставништво, бидејќи по смртта на патријархот Чарнојевиќ, депутацијата не ја известила канцеларијата за изборот на новиот митрополит Исаија Антоновиќ (починал во февруари 1749). По 1749 г. година, српски митрополит бил Павле Ненадовиќ. Во конфликтот со Унгарија, Србите се потпрале на милоста на царскиот двор.

Марија Тереза

Во средината на 18 век, влијанието на Русија врз Србите во Унгарија се зголемило. Истото постоело уште од времето на владеењето на Петар Велики, кој како симпатизер на Ференц Ракоци се обидел да ја придобие наклоноста на Србите против царот. Русија тогаш не успеала во намерата. Во Русија, воинствената способност на српскиот народ била позната бидејќи таму имало еден српски хусарски полк. Српски бегалци во Русија имало уште од 1737 година, односно од руско-австриско-турската војна. Бегалците биле предводени од капетанот Хорват и Петар Текелија. Во 1752 и 1753 година, Србите на пат кон Русија биле предводени од Рајко Прерадовиќ. Во тоа време, наводно, 100.000 души се преселиле во Русија, која ја исполнила покраината која го добила името „ Нова Србија “. Оваа провинција била поделена на „Нова Србија“ (во потесна смисла) и „Славенско-Србија“ (од 1760 г.). Нова Србија (помала) била распуштена во 1764 година, а Србите постепено ја изгубиле својата национална независност и денес (т.е. во 1862 година) ги има околу 1.400 во Русија. Така, во 1755 година во Вараждинскиот генералат се случила Вараждинската буна. За кратко време се кренале 17.000 Срби. Властите успеале да го задушат востанието. Србите, како војска на Марија Тереза, учествувале во Седумгодишната војна (1756-1763). Од почеток до крај се бореле на различни боишта и стекнувале воени заслуги. Митрополитот 1763 г пред години побарал нови привилегии за српскиот народ, но царицата ги одбила.

За време на неговото владеење, митрополитот Павловиќ постојано ја молел царицата да му дозволи да свика црковен собор. Конечно, во 1768 година, царицата му испратила одобрение. Повод за големиот народен собор биле бројните поплаки од необединети владици. Свикувањето на парламентот бил последен успех на Ненадовиќ. Не го доживеал собранието. Умрел по долго боледување во август 1768 година. Поради смртта на митрополитот, соборот бил одложен за 1769 година. Официјално бил отворен на 4 мај. Траело повеќе од 5 месеци, до 5 октомври истата година. Расправите во парламентот биле долги, понекогаш доста жестоки. Опозицијата била предводена од владиката Висентије Јовановиќ. По завршената работа, во септември 1769 година, парламентот започнал да избира нов митрополит. Гласачите се определиле за Јован Георгијевиќ, кандидат на Судот. Одлуките на парламентот биле јавно објавени и печатени. Така настанала првата илирска „ Регулатива “. Унгарската судска канцеларија била против печатење, бидејќи печатењето на одлуките на српскиот парламент ќе навлезеле во унгарските национални закони. Одлуката паднала на царицата Тереза. Таа зазела став дека одлуките на парламентот треба да му бидат достапни на народот преку печатот само во оние точки кои се важни за народот да знае како да се однесува. Така настанал „Извадокот“ од „Правилникот“, кој бил печатен на латински и на илирски (српски). Правилникот е отпечатен во 1771 година, иако датумот е 27 септември 1770 година. Регулативата е поделена на 10 делови и еден додаток, кој е проследен со девет анекси. Извадокот е поделен на 28 параграфи.

Воведот укажува на грижата што хабсбуршките императори ја посветувале на српскиот народ кој се засолнил во Унгарија во 1690 година. Презентирана е и кратка историја на илирската дворска депутација од 1747 година. Првиот дел ја одредува идната примена на привилегиите и институциите на кои Србите можат да се жалат во случај на прекршување на нивните права. Вториот дел ја регулира зависноста на свештенството и нацијата. Третото се однесува на митрополитот кој е врховен заповедник на илирската нација само во црковните работи. Четвртиот е посветен на епископите, а петтиот на протоереите. Шестиот дел ја регулира положбата на свештеникот. Седмиот дел се однесува на манастирите, а во осмиот се уредува основањето, составот на архиепископијата и составот на епископската конзола. Деветтиот дел го регулира судството, а десеттиот ги регулира училиштата и печатниците.

Во 1773 година умрел митрополитот Георгијевиќ. Митрополитското столче останало празно некое време; до свикување на нов парламент во 1774 година, на кој за митрополит бил избран судскиот кандидат Висентије Јовановиќ. Илирската дворска депутација била сериозно разочарана од некои работи; некои одредби од Регулативата биле генерално оспорени. Таа побарала да се сменат некои делови од Правилникот. Врз основа на овие претставки, Судската депутација изготвила нова регулатива, која била потврдена во Собранието во 1776 година, по што јавно му било соопштено на народот.

Србите не биле задоволни од прописите. Тие биле најмногу погодени од одредбата за погреби, со која се смениле претходните српски православни обреди. Архиерејскиот синод од 1776 година се жалел на одлуката да не се дозволи во иднина мртвите да се погребуваат во и околу црквите. Забраната предизвикала голема огорченост кај народот, кој ја сметал за кршење на правата загарантирани со привилегиите на императорот Леополд. Како резултат на забраната избувнале востанија во Нови Сад и Вршац. Властите биле згрозени од востанијата. Пратеникот ѝ рекол на царицата дека бунтовите ќе се смират доколку се повлече одлуката за погребување на мртвите. Унгарската судска канцеларија се кренала против депутацијата и побарала од Марија Тереза да ја укине судската депутација. Царицата го прифатила тој предлог. Така било во 1777 година кога престанала да функционира илирската дворска депутација. Царицата се правдала дека целта на Депутацијата била да ги реши српските прашања во империјата, а тие се решавале со донесување на Правилникот и дека целта на неговото постоење повеќе не постои. Главната причина за распуштањето на Депутацијата е тоа што Тереза ја загубила поддршката во оваа институција, која била средство за влијание на Судот врз Србите од почетокот. Работите на илирското дворско претставништво биле пренесени во унгарската судска канцеларија. Митрополитот ја послушал одлуката.

Немирите во Вршац и Нови Сад ги наведоа властите делумно да ги променат прописите. Било јасно дека Регулативата во сегашната форма не може да опстане. Така, во 1779 година бил усвоен Декларативниот запис (Декларација). Поделено на 70 точки. Во воведот се вели дека причина за неговото донесување е укинувањето на илирската дворска депутација. Најважните промени се во многу спорниот начин на погребување на мртвите. Декларацијата предвидува дека мора да се почитуваат санитарните одредби. Одлучено е мртвите да бидат внесени во црквата, но во затворени, а не отворени ковчези. Употребата на стариот календар била реафирмирана, како што било вообичаено до 1769 година.

Банат, посебен српски регион побаран во Парламентот на Темишвар во 1790 година. години.

По смртта на митрополитот Јовановиќ, цар Јосиф дозволил свикување на нов парламент, на кој за митрополит бил избран Мојсије Путник, кандидатот на судот (1781). Наследникот на Јосиф Леополд пристигнал на власт во тешки услови. Во Белгија избувнало востание против австриската власт, а неколку години подоцна во Франција избувнала француската револуција. Војната против Отоманската империја сè уште траела. Општа мешаница настанала и меѓу Србите, поради грижата за Србите од другата страна на Сава и Дунав. Исто така, некои идеи за Француската револуција им биле пренесени на Србите. Царот го прифатил барањето на митрополитот Мојсије Путник да се одржи народно собрание во 1790 година, собрание на Темишвар. Собранието започнало со работа на 1. септември. Имало две струи; судска партија и унгарско-филско малцинство. Вториот го предводел Сава Текелија . Сепак, неговата партија била во малцинство. Парламентот до царот поднел три барања: барање за посебна територија и посебна судска институција, за признавање на грчката необединета религија и формирање гранична милиција. Кралскиот комесар му предложил на парламентот да биде избран Банат како територија што треба да се одвои. Собранието со благодарност ја прифатло одлуката. Леополд позитивно одговорил на барањата, ветувајќи дека ќе се справи со нив веднаш штом ќе се врати од Франкфурт (од крунисувањето). За митрополит во Парламентот на Темишвар бил избран Стефан Стратимировиќ.

Едно од ветувањата на царот било формирање на специјална судска канцеларија за српските прашања. Така, во 1791 година била обновена илирската дворска канцеларија. Меѓутоа, таа постоела многу кратко, до 1792 година. Поради противењето на унгарската судска канцеларија, царот во 1792 година, донел одлука за укинување на илирската судска канцеларија. Работните места поврзани со Србите повторно биле префрлени во унгарската судска канцеларија.

Половина век по одржувањето на Парламентот на Темишвар, желбите изразени на него не биле исполнети. Само законите донесени на епохалниот национален собор (1847/8) ја признавале еднаквоста на христијанските религии. Во тоа време било обновено највисокото достоинство на српскиот патријарх и институцијата српски војвода како световен поглавар на Србите. Следната година за Србите била издвоена посебна територија: Српското Војводство и Тамис Банат. Постоел до времето на големата реставрација во 1860 година. Денес (1880) во Унгарија имало околу 1.020.000 Срби, од кои половина живееле во Унгарија, а половина во Хрватска и Славонија. Српската национална црква вклучувала една архиепископија и неколку епископии. Од училиштата, Србите имале теолошки семинар во Карловци како и гимназија во Нови Сад и Карловци.

Политичка историја

По Карловачкиот мир, Австрија започнала да ја средува состојбата во новоосвоените области Унгарија, Славонија, Хрватска и Срем. Оваа задача и била доверена на Судската комисија за регулирање на имотно-правните односи (Комисија Neoacquist), основана на 29 јули 1688 година. на чело со висок функционер во комората, Фердинанд Дитрихштајн; Таму големо влијание имал и унгарскиот примат, кардинал Леополд Колониќ, архиепископ Острошки. Меѓу другото, требало да се реши и прашањето за српските привилегии што императорот Леополд I им ги дал на Србите. Нео-Аква комисијата не ја криела својата нетрпеливост кон патријархот Арсениј III Чарнојевиќ, додека највисоките власти во Виена упорно се обидувале да го намалат неговиот голем углед и влијание кај српскиот народ. Римокатоличката реакција и пропаганда предводена од Колониќ добила голема замав меѓу 1699 и 1703 година и отворено се застапувало мислењето дека српскиот народ мора да се обедини со Римската црква. Привилегијата на императорот Леополд од 4 март 1695 година, ја признавал организацијата на Српската православна црква и опкружувањето на нејзините епархии на територијата на Хабсбуршката монархија, но по војната царот донекаде ја променил својата одлука. Со декрет од 1700 година, тој утврдил дека ерес не може да се толерира во Пеќ и дека расколниците мора да се обединат со Католичката црква или ќе бидат протерани. Патријархот се спротивставил на новиот бран на обединување, па во декември истата година се одржале три народни собори во Ораховица, духовниот центар на Србите од Подравина и Барања. Поради решителниот отпор, унијата не можела да се спроведе во Срем или Славонија. Нов удар врз српските привилегии пристигнал на 8 октомври 1701 година, кога императорот во Еберсдорф одлучил да го ограничи авторитетот на патријархот на свети Андреј, да му забрани да ги посетува и собира приходите и дека сите Срби мора да бидат под јурисдикција на католичката црква. Одлуката ја донел патријархот, грофот Надажди, а тој поднел барање до баронот Дитрих Шлихтинг (претставник на Судскиот воен совет за словенската граница) барајќи заштита, наведувајќи дека Надажди издал наредби спротивни на српските привилегии од унгарската судска канцеларија. . Ако не добил заштита, барал дозвола да оди кај друг христијански владетел. На почетокот на 1702 година, околу 1.000 српски семејства емигрирале во Турција и се стравувало дека доколку самиот патријарх замине, други Срби ќе го следат и на тој начин незаштитени ќе ја напуштат границата со Турција. Меѓутоа, со уредувањето на Потиско-поморишката и Славонската граница во 1702/3 г. се создале нешто подобри услови за Србите. Но, веќе во март 1703 година. царот наредил на подделегираната комисија во Буда да му забрани на Арсениј да ја користи титулата патријарх.

Арсеније Чарнојевиќ

Меѓутоа, востанието на Фрањо II Ракоци во истата година го принудил судот во Виена да попушти на сите фронтови. Србите во 1704 г. го замолиле Петар Велики да ги прифати како поданици и кога стана јасно дека нема ништо од тоа, решија да ја поддржат Виена против Унгарците. По стапувањето на престолот на царот Јосиф I (1705-1711), на барање на патријархот Арсениј, српските привилегии биле потврдени во 1706 година. години. По тој повод биле истакнати новите српски барања:

Дека православните Срби не се нарекуваат расколници; дека патријархот доживотно може да го назначи својот наследник; дека православните епископи не мора да се потчинат на политичката власт на другите народи; Србите да не се вознемируваат кога градат нови цркви; синдикатите да бидат лишени од сите привилегии и прогонети затоа што го вознемируваат српскиот народ, а со тоа и службата на царот; дека во случај на опасност од војна, патријархот може да определи друго живеалиште; ако имаат 2 советници во унгарската судска канцеларија кои би се избрале и отповикале, тие би го застапувале и штителе српскиот народ од унгарското угнетување; Србите да можат да основаат свои печатници и училишта и да им се дозволи да се запишат во католичките училишта и факултети; дека свештенството може да собира десеток и други приходи од Србите, Власите и Рутените; дека српските војници уживаат почит и привилегии на германските војници; присутни биле и некои трговски прашања; да се пресели српскиот народ ветен претходно; на крајот, патријархот побарал да му се даде некој имот затоа што сите претходни му биле одземени, претрпел голема штета и барал заостаната пензија, притоа нагласувајќи ја својата лојалност кон Хабсбуршката монархија во востанието што сè уште траело.

Заедно со текстот на српските молби, на императорот му бил претставен извештајот составен од кардиналот Колониќ. Тој бил остро против некои прашања, но поддржувал и некои барања на Србите, бидејќи тие се совпаѓале со интересите на Католичката црква и австриската држава.

Создавање на Карловачката митрополија

Со заминувањето на патријархот Арсениј, престолот во Пеќ останал празен. Големиот везир Мустафа Ќуприлиќ го повикал српскиот народ да се врати, но тој не го сторил тоа поради страв од одмазда. Портата во 1691 година го назначил Калиник I Скопски за патријарх под влијание на неговиот братучед Александар Маурокордат, кој бил голем драгоман во Порта, главниот турски преведувач на Карловачкиот мировен конгрес. Калиник спречил нови преселби во Австрија и успеал да ги зачува правата и положбата на Српската православна црква во Турција, која била потресена од преселбата. Не е позната причината зошто бил уапсен заедно со неговиот брат Дефио во 1704 година. Но, набрзо бил ослободен и ги убедил Турците во својата мирољубива политика. Пребеганиот патријарх Арсеније се обидувал да се врати на престолот во Пеќ, па се обидел прво да ги среди канонските односи. Тој се обратил и до Ерусалимскиот патријарх, а на Синодот на Вселенската патријаршија во 1705 година било заклучено дека мора да се зачува единството меѓу Српската црква во Австрија и Турција. Арсенија не ги средил односите меѓу нив. Починал во октомври 1706 година. во Виена, а погребан е во Круседол. После тоа дошло до несогласување меѓу архиепископите околу прашањето за односите со Пеќската патријаршија. Митрополитот Стефан Метохијац-Пеќанин сметал дека Српската црква во Австрија треба да биде автономен регион кој канонски ќе биде дел од Пеќската патријаршија. Епископот Исаија Ѓаковиќ се борел за самостојна автокефална српска црква, а бил поддржан и од Австријците. По погребот на Арсениј, во Крушедол бил свикан состанок, на кој за патријарх бил избран Стефан Метохијац, но виенскиот суд одбил да го признае тоа и го поддржал Исаија Ѓаковиќ во барањето средбата да се одржи во Виена.

Во декември 1707 година, царскиот пратеник пристигнал во Сремске Карловце и му донел одобрение на царот да се одржи изборно собрание. Биле истакнати двајца кандидати, Стефан Метохијац и Исаија Ѓаковиќ. Првиот решил сам да се повлече за да избегне сериозни несогласувања, додека Ѓаковиќ се обврзал да не ги раскинува врските со Пеќскиот патријарх. Бил избран за голем митрополит, кому Народноцрковниот собор му доделил власт во СПЦ во Австрија. За негово седиште бил одреден Круседолскиот манастир. Во мај 1708 година, Ѓаковиќ бил официјално потврден од царот. Тој ги повторил српските барања од 1706 година преку српскиот магистрат во Буда, со помош на Павле Ритер Витезовиќ . Меѓутоа, во јули истата година, тој умрел оставајќи го престолот празен 2 години, при што Виена на сите начини ги спречувала врските со Пеќската патријаршија. Во 1710 година, новоизбраниот митрополит Подгорички Софронија бил спречен да положи заклетва пред пешкиот патријарх, но патријархот му испратил потврда, што се смета за акт со кој се признава автономијата на Крушедолската митрополија. Софроније починал уште во 1711 година, а дури во 1713 година бил избран нов митрополит Висентије Поповиќ Хаџи-Лавиќ. Во војната од 1716-1718 година. Турците го уништиле Крушедол, па Виќентије го преселил своето седиште во Сремски Карловци.

Граница

На почетокот на 1698 година, уште пред официјалното завршување на Големата виенска војна, од Виена во Осиек пристигнала комисија со грофот Јован Караф, која наизменично работела до 1703 година за да ја среди ситуацијата во Славонија и Срем. Во тој период населението било поделено на гранично, привилегирано и оданско, кметско, кое било подредено на цивилните власти. Воената граница е проширена и сега ја следи граничната линија меѓу Турција и Австрија. Славонската (Посавина) граница се протегала од Градишка до Рача, а Осиек бил седиште на генералот. Била поделена на 3 области - Горњопосавска со седиште во Градишка, Средњопосавска во Брод и Доњопосавска со седиште во Рача. Границата на Дунав, со седиште во Петроварадин, била поврзана со границата Посавина и, според воените и камерно-покраинските прашања, потпаѓала под Генералатот во Осиек. Воената граница Труст била воспоставена долж Тиса и се проширила сè до Сегед, каде што исто така била базирана. Следувала поморската граница, чие седиште била во Арад. На чело на новите воени граници биле штабови со германски офицери, додека речиси сите други офицери и оберкапетанци биле Срби. Милицијата во градовите останала надвор од воените граници, кои ќе играат голема улога во задушувањето на востанието на Ракоциј, а подоцна постепено ќе се удави во градските гардисти. Српскиот народ на територијата на Воената граница бил ослободен од разни давачки, но поради тоа морал постојано да биде во готовност и да ја брани границата од сите напаѓачи. Меѓутоа, ситуацијата во Провинцијата била многу тешка бидејќи унгарските и хрватските благородници постојано наметнувале нови даноци и давачки и се обидувале да воспостават целосен феудален систем. Исто така, српското население постојано било изложено на притисоци од Католичката црква, која не поднесувала постоење на православни христијани на нејзината територија.

По освојувањето за време на Виенската војна, голем број Срби паднале под власт на хрватските класи, кои се обиделе легално да ги потчинат. Имено, разграничувањето меѓу Воената граница и Покраинскиот не било извршено, па не се знаело на кои населени места припаѓаат. Србите се бореле нивните населби да бидат вклучени во воената граница, а на насилството и притисокот на хрватските благородници и католичките свештеници често одговарале со немири и грабежи. Царот починал во 1703 година. Тој ги уверил Србите дека ќе ги земе под своја заштита и дека ќе ги ужива сите привилегии, истакнувајќи дека тие мора да се подложат на цивилната власт на хрватската забрана, во спротивно ќе мора да ја повика германската армија на смирување нив надолу. На царот му биле потребни Срби поради избувнувањето на востанието на Ракоци против австриската влада.

Учество на Србите во Ракоциевото востание

Ференц Ракочи

Востанието на унгарскиот магнат, принцот Фрањо Ракочи, избувнало во 1703 година во Мункачево, на некогашниот имот на куќата Ракоци, од каде што набргу се проширило во поголемиот дел од Унгарија. Главни причини биле воведувањето на постојан портален данок од 38 форинти, продолжување на некои обврски кон благородништвото и воспоставување на многу краток рок за поднесување докази за наследните права, со што де факто било инаугурирано „мечевото право“ во освоениот територии. Меѓу причините треба да се споменат одлуките на Советот на Пожуна во 1687 година, со кои се признаваат наследните права на династијата Хабсбург во Унгарија, се откажува од „правото на отпор“ и му се дозволува на владетелот да преиспита некои традиционални права на класата. Унгарското благородништво било предадено во очекувањата дека по протерувањето на Турците ќе има големи имоти, бидејќи тие имоти биле дадени на странци кои имале заслуги во војната. И австриската влада и востаниците веднаш сфатиле дека Србите ќе имаат многу важна, ако не и одлучувачка, улога во војната и двете страни се обиделе да ги придобијат. Србите решиле да ја поддржат легитимната австриска влада и во таа прилика се повикале на нивните претходни привилегии. На почетокот на летото 1703 година, востаниците (куруци) продреле на териториите на Потишката и Поморишката воена граница, а потоа се воделе првите борби меѓу нив и австриската војска на чија страна учествувале и српските граничари. Во текот на 1704 година се воделе спорадични битки и биле извршени масакри врз цивилното население од двете страни. Без разлика на тоа, Ракочи продолжил да се обидува да ги привлече Србите на своја страна и неколкупати стапил во контакт со патријархот Арсениј. Пресвртот во востанието дошол дури во 1708 година, кога војската на Ракоци била поразена кај Тренчин, и од тој момент иницијативата преминала на страната на Австријците. 1710 година година, австриската армија ја превзела контролата над повеќе или помалку целата земја и започнаа мировните преговори. Во април следната година, воената состојба завршила со склучување на посебен договор во Сатмар. За српскиот народ, овој конфликт бил огромно искушение; покрај десетици илјади жртви, Србите биле принудени да се преселат и да ги напуштат своите имоти и имоти. Тие најмногу се населиле на територијата на воената граница и во јужниот дел на Унгарија.

Србите во Австриско-турската војна (1716-1718)

По неповолниот карловачки мир, во Турција преовладувал духот на реваншизмот и се правеле планови за враќање на изгубените територии. Во декември 1714 година Турција објавила војна на Венецијанската Република со цел да ја врати Мореја (Пелопонез), а причината биле одбивањето на Венецијанците да го предадат бискупот Данило I од Цетиње и другите бегалци кои биле во Котор. Венецијанците изгубиле Мореја и некои острови во 1715 година, но тие ги одбраниле Сињ и Книн и ги освоиле Попово поле и Требиње. Во април 1716 година, Австрија склучила сојуз со Венецијанците за да ги брани достигнувањата на Карловачкиот мир. И двете земји се подготвувале за војна, па започнала дипломатска борба, која се свела на префрлање на вината за војната на спротивната страна. Турција прва презела акција и објавила војна на Австрија на 1 јуни. Во првата битка, кај Петроварадин, австрискиот војсководец Јуџин Савојски ја поразил турската војска. При повлекувањето низ Срем, Турците го уништиле Крушедол и тоа резултирало со преселување на метрополата во Карловац. Истата година Јуџин ги освоил Темишвар, Панчево и Нова Паланка, па цел Банат потпаднал под австриска власт. Граничните чети ја освоиле Рача и неуспешно ги нападнале Босанска Градишка, Нови и Бихаќка. Поголем успех имале кај Шабац, каде бил освоен Лешничкиот ров, а капетанот Јован Монастирлија ја зазел куќата во Бјелина. Освоени се и Добор и Брчко. Овие освојувања го принудиле Мустафа-паша, командантот на Белград, да испрати 1.000 војници во тврдината Шабац. Капетаните Трегер и Монастирлија ги обединиле своите чети и на 30 август навлегле во градот, но брзо се повлекле. Зимата ги прекинала понатамошните операции на фронтот и царската војска била повлечена за зима во јужна Бачка, Банат и Срем. Во пролетта 1717 година, австриската војска од 150.000 луѓе и 10.000 српски доброволци тргнала во офанзива во правец на Белград. Во средината на јуни, Јуџин Савоски ја започнал опсадата на градот, која завршила два месеци подоцна со големата турска смрт и австриското освојување. Договорот за капитулација на турската војска предвидувал нејзино заминување од Белград, со обврска да ја остави тврдината во првобитната состојба, со артилерија и муниција. На Турците им било дозволено да се пензионираат со своите семејства и малку багаж. Освен турската војска, целото муслиманско население го напуштило Белград, а во градот почнале да се доселуваат Германци, како и некои Срби кои емигрирале во 1690 година. Набргу по падот на Белград, Турците го напуштиле Шабац, а за нов командант бил назначен граничен капетан Никола Рашковиќ. Турците ги оставиле сите утврдувања на Дунав на Орша, а Србија сè до Ниш. Капетанот фон Бате Змејски бил назначен за командант на австриската војска во Србија, кому во протерувањето на Турците од западна Србија му помагале капетанот Станиша Марковиќ Младисума, капетанот Тодор Продановиќ и капетанот Михат. Освојувањето на Белград имал голем одек во Европа и се очекувало Австрија да ја продолжи војната. Но, поради слетувањето на шпанската војска на Сардинија, која им припаднака на Хабсбурзите малку порано, започнале мировните преговори на кои учествувала и Венеција. Императорот Чарлс VI се плашел од потешки компликации и со посредство на Англија и Холандија на 21 јули 1718 година го склучил Пожаревачкиот мир.

Границата што ја дефинира Пожаревачкиот мир.

Во почетната фаза од преговорите Австријците истакнале големи територијални барања: ја барале цела Србија до Ниш и Видин, Влашка до реката Алута и Босна со тврдините Зворник и Бихаќ. Тие исто така побарале Мореа да биде вратена во Венеција или да и се даде соодветна отштета. Турците ги одбиле таквите барања, а кога ситуацијата во Сардинија и Сицилија станала опасна за Австрија, таа се нашла во дефанзива во преговорите. Конечните одредби на договорот биле следни: Австрија да ги добие Банат, остатокот од Срем, Мала Влашка, северна Србија и северна Босна по реката Сава. Границата одела по реката Алута до нејзиното вливување во Дунав, оттаму по Дунав до вливот на Тимок, а потоа по планинскиот венец Дели Јован, Столови и Гавран до Чиќевац. Оттаму го следел текот на Јужна Морава до Сталац (исто така потпаднал под австриска власт), каде што свртел кон запад и го следел текот на Западна Морава до над Чачак. Понатаму избувнал на Дрина кај Лешница преку Рудничка и Ужичка нахија. Преминувајќи го Дрина, опфатил тесен појас земја на десниот брег на Сава, сè до устието на Уна.

Кралството

Австрија ја формирала Покраинската администрација во Банат како административно тело, предводено од генералот Флоримунд Мерси. Во „Кралството Србија“ најпрво била формирана привремена воена управа под претседателство на фелдмаршалот генерал Јосиф Одвие. Имал тројца советници, по еден од воените и коморските власти и еден од Воениот комесаријат, а тие вршеле воени, судски, финансиски и покраински работи. На 7 септември 1720 година, воената администрација била заменета со цивилна, кога Неоаквисистичката комисија, составена од членови на Судскиот воен совет и Советот на Судскиот совет во Виена, ја формирал Белградската управа (Управа на Кралството Србија). Со него раководело Претседателството на Администрацијата, чиј претседател бил фелдмаршалот принцот Александар од Виртемберг, а членови биле двајца советници од цивилниот и воениот ред кои вршеле административна и судска власт. Финансиската власт ја организирал Судскиот совет преку Коморскиот инспекторат кој бил под негова управа. Принцот Александар бил наследен во 1733 година од генералот Марули, а во 1738 година од тогашниот гувернер на Влашка, фелдмаршал Георг Оливие де Валис. Административно, Србија и Банат се поделени на области или провизии. Банат е поделен на 12, Србија на 15, не сметајќи ги 7-те окрузи кои се ставени под управа на Покраинската управа во Темишвар (Орша Обервервалтерство). Округот бил управуван од фармацевт, потпомогнат од Шпанец со двајца ибериски писатели, помлади административни службеници. Голем број офицери и полицајци, исто така, припаѓале на персоналот на окружната влада, кои примале плати од државната каса. Окружната власт од турската управа ги презела само пониските управни органи во селата. Областите биле поделени на кнежевства на чело со Оберкнез, кои броеле 20-30 села со селски кнезови или бири. Правосудството е така организирано што провизорите биле првостепениот судски орган задолжен за помали спорови, а жалбите на нивните пресуди ги решавала белградската управа, како повисока инстанца. Во деликти од посериозен карактер, пресудил земјишниот ревизор. Принцовите поради нивната судиска функција се споменуваат како судии, повисоки судии или виши и пониски судии. Поголемите градови имале посебни управи. Српската општина во Белград имала свое собрание, односно општинско собрание составено од „советнички мајстори“ и општинскиот одбор, како извршна власт на чело со принцот. Принцот понекогаш се нарекувал градски судија, бидејќи тој имал првостепена судска власт.

Територии кои Австрија ги доби преку Пожаревачкиот мир.

Што се однесува до воениот систем, во Србија под австриска власт постоела редовна (гарнизонска) војска и српска народна милиција распоредена меѓу капетаните. Седиштето на врховниот командант било и во Белград, а ограноците биле во Шабац, Јагодина, Ваљево и Рудник. Капетаните биле организирани како постојана одбранбена воена гранична институција која не била одделена на посебна територија. Првично, значителен дел од товарот на воената организација го сносик командантот на трупите на екипажот во Србија, коњаничкиот генерал Хајнрих фон Бате. Во април 1718 година, тој го известил Судскиот воен совет во Виена дека побарал од капетанот Милисав да му помогне во организирањето на српската милиција. Записот на игуменот на манастирот Хопово, Спиридон Вујановиќ, сè уште кажува дека организацијата на милицијата била дело на Евгениј Савојски. По потпишувањето на Пожаревачкиот мир, го формирал командниот штаб на српската милиција, кој го сочинувале 2 високи капетани, 10 капетани, 1 мајор и 2 поручници. Најдобри капитени биле Вук Исаковиќ од Зворник и Станиша Марковиќ-Млатишум од Нови Пазар. Покрај офицери, српската милиција ја сочинувале и пешадија (хајдуци) и коњаници (хусари). Сите села во Србија биле поделени на воени, чии жители уживале привилегии за воена служба, и земјоделски, кои биле под управа на Судскиот совет во Виена, врховен финансиски авторитет на кој му плаќале разни феудални давачки. Биле формирани вкупно 15 капетани, а тој број бил зголемен на 19 во 1725/9 година со реорганизација во 1725 година. Посебната комисија за регулирање и ревизија на Српската народна милиција укинал една капетанија, така што имало 18, а на чело на сите го ставил оберкапетанот Вук Исаковиќ.

Во војните од 1683 до 1718 г. населението во Србија е значително намалено. Еден дел е убиен, а другиот е раселен во околните земји. Австријците го протерале муслиманското население од сите поголеми места и почнале да носат германски колонисти, главно од областа околу Шпајер, Пфалц, Вормс и Мајнц. Најмногу се преселиле во Белград. Според резолуцијата на императорот Карло VI од 1726 година, крајната цел била да се создаде компактен етнички германски ентитет кој би бил бедем против исламот и Турција. Се разбира, само римокатолиците биле погодни за тоа. Заедно со населувањето на окупираните територии, австриските власти настојувале да ја оживеат трговијата, што донело голем профит. Патентите на царот Карл од 1717 година прогласиле слободна трговија во Јадранското Море, а во 1719 година Риека и Трст станале увозно-извозни пристаништа кои ќе одиграат значајна улога во преземањето на трговијата во Банат и Србија, а потоа и на целиот Балкан. Империјалната привилегирана источна компанија, основана на 27 мај 1717 година (1719), исто така придонела за економското продирање на Хабсбуршката монархија на Исток. со седиште во Виена и филијали во Белград, Риека и Трст. Имало и монопол над трговијата со мед и восок во Србија. Трговијата на релација Србија и Банат - Риека се одвивала на Сава, Дунав и Купа по морски пат, а од Карловац до Риека т.н. Каролиншкиот пат бил завршен во 1726 година. Трговската компанија Темишвар, основана во 2525 година од 25 Срби и Грци, била од особено значење во таа трговија.

Новите австриски власти спровеле и нов даночен систем; главните даноци што ги плаќало населението во Србија биле придонесите и разните десетоци. Придонесот бил директен данок на земјата, вклучувајќи го и данокот на земја, кој бил скратен и наплатен од фармацевтот со помош на принцовите и кметовите. Најголем дел одел во воената каса, а помал дел одел во коморската, така што практично било воена должност. Висината на придонесот за цела Србија се движел од 90 до 100 илјади форинти годишно. Даночната единица првично била наречена сесија (30 ора изоре, 6 дена косење на ливадата и 8 коњи или волови) и за неа биле платени 24 форинти придонес. Од 1724 г. името станува дом, но старото име е задржано во терминологијата. Сите десетоци и закупи ѝ припаѓале на државата, а тие приходи Судскиот совет во Виена ги собирал преку службеници во комората. Тие вклучувале царини, десетини од земјоделските даноци, воден транспорт и разни други даноци.

Во 1718 година царот Карло VI го потврдил во тоа достоинство митрополитот белградски Мојсије Петровиќ (1713-1730) и ја признал автокефалноста на Белградската митрополија. Нему му било дадено право да може да ги користи сите права, декрети, слободи и привилегии што му биле дадени на српскиот народ во други области, што значи дека сите досегашни привилегирани права биле проширени на територијата на Србија и Банат. Подоцна, во 1720 и 1727 година, царот ги ставил Банат и Мала Влашка под управа на белградската митрополија. Проширувањето на привилегиите значело дека српскиот народ во новите области формирал единствен ентитет со српскиот народ во Унгарија, Славонија и Хрватска и Срем, кој Австрија се обидувала да го скрши. Тоа најмногу се видело во борбата против обединувањето на карловачката и белградската митрополија. Во 1721 година, Мојсије Петровиќ добил писмо од Пеќскиот патријарх Мојсије Рајовиќ (1712—1726), со кое се признава автономијата на Белградската митрополија и предвидува дека во случај на смрт на тогаш тешко болниот карловачки митрополит Виќентије Поповиќ Хад Лавиќ (1713—1725), врховен митрополит на Српската црква под австриски, станал митрополит Белградски, а Белград „прва митрополија“. По ова, во септември 1722 година, бил свикан собор во Петроварадинскиот ров (Нови Сад), на кој официјално било одлучено во иднина да се избира само еден, врховен митрополит, а за соработник (помошник) бил избран и Мојсије Петровиќ. болниот Висенциј. По неговата смрт во 1725 година, во февруари 1726 г. Во Сремски Карловци бил свикан собор, на кој за митрополит Карловачки е избран Мојсије Петровиќ, со што де факто е постигнато обединување на Српската црква во Хабсбуршката монархија. Царскиот комесар во Собранието, фелдмаршалот гроф Одвие, имал задача да го спречи тоа со сите сили, но не успеал. Белград станал единствен духовен и национален центар на целиот српски народ под австриска власт.

Веднаш по прогласувањето на обединувањето, белградско-карловачката митрополија се соочила со стремежот на највисоките австриски власти да им ги намалат привилегиите. Тоа најмногу гои охрабрило Судскиот воен совет и Судскиот совет. Во април 1727 година била издадена првата декларација, со која се стесниле привилегиите во корист на државната власт и на Католичката црква. На соборот во Сремски Карловци истата година Србите енергично се кренале против него, а во мај 1728 година митрополитот во Виена ги предал српските контрапредлози. Тоа немало ефект и стеснувањето на привилегиите продолжило со издавањето на втората декларација во 1729 година. привилегии. Во јули истата година, Мојсије Петровиќ ненадејно починал, што ја отежнало делегацијата кај царот, кој само неколку месеци подоцна му врачил меморандум. На соборот во Карловац во 1731 година за митрополит бил избран Висентије Јовановиќ (1731-1737), епископ Арадски. Во февруари 1732 година, царот издал Објаснување, кој, како и декларациите, имал за цел да ги намали српските привилегии. Српската амбасада пристигнала на судот во 1734 година со задача да побара отповикување на декларацијата и препис. Одговорот на императорот бил да објави уште еден запис во есента 1734 година. која била отстапена само со исклучување на фискусот (државната каса) од поделбата на оставината на српските епископи.

Во времето на австриското освојување, во Белград имало само едно основно или тривијално грчко училиште со настава на грчки јазик, во кое имало српски деца и српски учители. За време на неговиот престој во Виена во 1718 година, митрополитот Мојсије Петровиќ го молел рускиот пратеник за рускиот цар да испрати учители на словенскиот и грчкиот јазик кај Србите. Во 1721 година тој го повторил барањето, овојпат барајќи книги, бидејќи Србите немале печатница. Потоа, во 1722 година, секретарот на митрополитот донел 70 граматики од Мелетиј Смотрики, 10 речници и 400 буквари. Бидејќи властите го забраниле увозот на книги од Русија во 1727 година, Мојсије го отпечатил рускиот буквар на српски и романски во Мала Влашка. Во 1726 година, на негова иницијатива во Ср. Во Карловац пристигнал првиот руски учител меѓу Србите, Максим Суворов. Таму отворил училиште со 7 ученици, но набрзо се преселил во Белград и во февруари 1727 година отворил редовно руско-словенско училиште со 29 ученици, со плата од 300 форинти годишно. Таму наишол на голем отпор од австриските власти, па во септември училиштето престанало со работа, а тој се вратил во Карловац и отворил училиште под истото име. Во писмото на Мојсеј до Суворов од 1727 г. а делот „Мислење за училиштата“ ги содржи основните идеи за активностите на Митрополитот во областа на образованието. Тој се залагал за формирање основни, средни и високи училишта во кои ќе се изучува словенски, латински и грчки јазик, а потоа граматика, реторика, логика, филозофија и богослужба. Целта била учениците да учат духовна политика, а од најдобрите ќе се изберат идни епископи, свештеници и учители кои ќе застанат во одбрана од католичката прозелитистичка пропаганда. По смртта на Мојсеј, условите за работа се промениле, па Суворов се вратил во Русија. Неговото руско-словенско училиште е значајно затоа што неговата дејност ги поставила темелите за нижи и средни училишта кај српскиот народ.

Победата на Австрија во војната не ѝ донела на Турција никакво подобрување и зајакнување на положбата на граничарите на Воената граница, иако тие направиле големи жртви и значително придонеле за победата. Наместо тоа, се поставило прашањето за нивниот статус и продолжувањето на опстанокот на воените граници. Како што Австријците напредувале далеку, Воената граница изгледала како да станува излишна и непотребна институција. Судскиот совет и унгарските благородници биле најмногу за негово укинување, бидејќи им биле потребни што повеќе феудални поданици, од кои би собирале даноци. На оваа намера се спротивставиле воените кругови, Судскиот воен совет на чело со Јуџин Савојски, иако меѓу нив немало консензус за понатамошната судбина на граничарите. Само 1722 година бил постигнат договор меѓу Судскиот совет и Воениот совет да се задржат воените граници во нивната сегашна форма, но да се оданочуваат граничарите, што било спротивно на нивниот привилегиран статус. Тие протестирале против тоа и побарале придонесот целосно да се укине или да се намали на минимален можен износ. Освен тоа, имало и многу други обврски со што им се чинело дека полека се сведуваат на обични кметови и соработници. Во овој период забележливо е раслојувањето на српскиот народ во Австрија, кое полека зема замав. Поделбите на офицери и свештеници и обични селани биле јасно наведени.

Овој период од историјата на Србите во Хабсбуршката монархија се одликува со голем број бунтови, предизвикани од различни фактори. Од една страна, наметнувале големи даноци и давачки за граничарите, а од друга страна, разни злоупотреби од австриски и унгарски службеници, кои на сите можни начини го експлоатирале српското население. Посебно голем број немири избувнале во Славонија, каде грабежите и оние на вооружените банди што крстосувале долж и преку него придонеле за и онака хаотичните околности. Речиси секоја година во Карловачкиот и Вараждинскиот генералат и Приморска Краина избувнувале немири, најмногу поради одлуката на австриските власти да плаќаат придонес и жителите на Воената граница. Така за цела Хрватска бил скратен придонес во износ од 24.000 форинти. Во првите 3 години по неговото воведување, ниту една од пограничните области не платила за тоа, туку веќе во 1727 г. откако го скрши отпорот, генералот Тојфенбах можел да го извести Судскиот воен совет дека сепак ќе се собираат даноци. Голем проблем и неволја за српското население на Воената граница, но и на сите територии под австриска власт, бил постојаниот стремеж на Католичката црква за обединување на православното население. Католичката црква уживала сесрдна поддршка од австриските власти, но не успеала да го преобрати целиот српски народ во католицизам. Точно, имало многу случаи кога поединци, но и цели српски населби, ја прифатиле унијата, не можејќи да издржат понатамошно насилство и притисок. Оваа појава била крајно штетна за српскиот народ, бидејќи на тој начин добар дел бил засекогаш отуѓен и денационализиран поради прифаќањето на друга вера.

Австриско-турска војна (1737-1739)

Арсеније IV Јовановиќ Шакабента.

По неуспешното движење на Петар I Велики против Турците и поразот на Прут во 1711 година, Русија била привремено запрена во нејзиното проширување на југ. Меѓутоа, во 1736 година, таа повторно презела офанзива и влегла во војна со Турската империја. Бидејќи постоел договор за сојуз меѓу неа и Австрија, Австрија била обврзана да и се придружи во воените операции. Според оперативниот план од 1736 година, нејзината војска требало да напредува од Србија што подлабоко кон внатрешноста на Балканскиот Полуостров, освојувајќи ги Босна и Херцеговина, Албанија до устието на Дрим, Влашка и Молдавија. За што поуспешно да го реализира својот план, во пролетта 1737 година Австрија започнала тајни преговори за востанието на Србите и албанското племе Климената против Турците. Во март 1737 година, во Пеќската патријаршија се одржала средба на која присуствувале некои епископи и игумени на манастирот, атлантскиот кнез Атанасија Рашковиќ, Стефан од Студеница, Стефан од Брвеница и други. За одлуката за востанието бил информиран командантот на Белград, генерал Марули, а за тоа го известил и Судскиот воен совет. Царот Карло, имајќи ја предвид подготвеноста на Србите за востание, решил да војува и на 15 јуни 1737 година во Лаксенбург објавил повик за борба против Турците. Тој на бунтовниците им ветил заштита, слобода на вероисповед и други привилегии. Австријците го поделиле својот фронт на 3 дела: главната војска предводена од војводата Франциско од Лорен и фелдмаршалот Секендорф требало да го освои турскиот дел на Србија со Видин и Ниш. Војниците на Бан Хрватска под команда на Бан Јосиф Естерхази и граничарите, под врховна команда на принцот Јосиф Хилдбургхаузен, имале за цел да навлезат во Босна. Третата војска, под команда на генералот Валис, имала задача од Ердељ да ги нападне Влашка и Молдавија за да го олесни освојувањето на Видин.

На 14 јули Австрија официјално и објавила војна на Турција и ја преминала границата напредувајќи во правец на Ниш. Неколку дена подоцна српската коњаничка милиција под команда на Станиша Марковиќ Младишума го освоила Крушевац, запленувајќи многу добиток. Веќе 28 јули, заедно со Атанасије Рашковиќ, влегол во Нови Пазар, кој претходно бил ослободен од востаниците подигнати од патријархот Арсеније IV. Истиот ден Ниш им се предал на Австријците, а набргу биле освоени Трстеник, Карановац, Пожега, Нова Варош и Пирот. Секендорф се согласил да соработува и со племињата Климент, Куч, Васојевиќ, Пајпер и Братоножиќ. Во почетокот на август, Турците го фатиле писмото на патријархот упатено до Австријците, го уапсиле и го затвориле во Пеќ. Планирале да го обесат, но тој ноќта побегнал од затвор и земајќи вредни предмети избегал во Васојевиќи . Набрзо со околу 3.000 востаници тргнал кон Нови Пазар, каде што пристигнал на 23 август. Но, пред да влезе во градот, се проширила веста дека војската под команда на Млатишума заминала и го напуштила градот незаштитена бидејќи Турците биле во близина. Во страв побегнале и отишле во Крагуевац, а потоа во Ниш. На фронтот во Босна работите тргнале лошо за Австријците, а во првата голема битка, кај Бања Лука 4. Август, тие биле поразени и се повлекле во западна Србија. Таму Австријците и српската милиција под команда на надзорникот Вук Исаковиќ го окупирале Лешничкиот ров во јули.

Првичните успеси на австриската војска и востаниците биле поништени бидејќи Турците брзо се консолидирале и започнале концентрична контраофанзива од сите правци. Австријците морале да ја напуштат опсадата на Видин, а на 18 октомври дури морале да капитулираат во Ниш. Целиот австриски фронт се распаѓал и повлекувал. Секендорф се повлекол во Шабац, а со него била и целата австриска војска, која дотогаш била распоредена на неколку фронтови. Таа започнала да го зацврстува градот, бидејќи таму се очекувал главниот турски удар. Кога на 28 ноември почнал да паѓа снег, Австријците се повлекле во Срем за зима, а со нив и 633 припадници на српската милиција под команда на мајорот на коњаницата Вук Исаковиќ и албанската милиција под команда на Атанасије Рашковиќ. На крајот на 1737 година, патријархот Арсениј отишол во Виена за да се обиде да ги заинтересира Русија и Австрија за судбината на српскиот народ кој бил под напад на турската одмазда. Во Белград се вратил дури на 7 јуни 1738 година, кога царот Карло привремено ја признал неговата јурисдикција во сите новостекнати области и така се нашол на престолот на белградско-карловачкиот митрополит Висентије Јовановиќ, кој починал во јуни 1737 година.

Војната од 1738 година не и донела никаква корист на австриската армија на фронтот. На почетокот на годината Турците ја освоиле Рача и вршеле силен притисок од Босна во правец на Шабац. Австријците некако ги одбивале сите напади, но од друга страна работите тргнале наопаку. Во средината на август Турците го освоиле Смедерево и почнале да му се закануваат на Белград. Исплашениот патријарх уште порано го напуштил градот и се засолнил во Нови Сад. Франција интервенирала во војната, обидувајќи се да го убеди Порто да преговара за мировни преговори во текот на оваа година. Порта барал враќање на Србија и Босна, но Австрија била категорична и инсистирала појасот на земјата јужно од Сава и Дунав да остане под нејзина власт. Последната година од војната го донела конечниот исход на штета на Австрија. Како и лани, Турците вршеле силен притисок од правецот на Босна, но повторно ништо не постигнале. Поголемиот дел од австриската армија ги напуштил зимските квартови во март па кампувале во близина на Белград во јуни. На воената конференција на 22 јули, под претседателство на маршал Валис, било одлучено да се тргне кон Гроцка за да се сретне со турската војска. Еден ден подоцна, и големиот везир Иваз Мехмед-паша тргнал кон Грочка, каде што се водела битка во која Австријците биле целосно поразени. Морале да се повлечат во Белград, а на 26 јули Турците ја започнале опсадата на градот. Преговорите за примирје завршиле на 1-ви септември, а конечниот мир бил потпишан на 18-ти. септември. Следејќи ги одредбите на Белградскиот мировен договор, Австрија и ја вратила на Турција Србија, Мала Влашка (Северин Банат) и дел од Босна покрај Сава. Така, Сава и Дунав станале гранични реки, не само меѓу Австрија и Турција, туку и меѓу Карловачката и митрополијата и Пеќската патријаршија.

Со Белградскиот мировен договор од 1739 година, била воспоставена нова хабсбуршко-отоманска граница на Сава и Дунав, со што Хабсбуршкото Кралство Србија и јужниот дел на Тамис Банат повторно биле под отоманска власт. Поради новите државни граници и општествено-политичките движења во земјата, Хабсбуршката монархија набрзо ја реорганизирала својата администрација во Срем, Бачка и Банат: меѓу 1743 и 1750 година укинала делови од воената граница во Бачка и дел од Срем, но воспоставила нови. долж границата со Отоманската империја. Во Кралството Славонија, монархијата во 1744 година, наместо војска, воспоставила цивилна управа и ја вклучила оваа територија во Кралството Хрватска и Кралството Унгарија . Сепак, Славонија сè уште имала статус на круна, а според податоците од 1790 година, најбројни биле Србите, кои сочинувале 46,8% од населението, додека втори по број биле Хрватите, кои сочинуваат 45,7%. Во 1790 година, на воената граница имало 42,4% Срби, 35,5% Хрвати, како и голем број Романци, Унгарци и Германци .

Уредување

Границата воспоставена од белградскиот мир.

Во војната со Турција 1737-1739 г. покрај редовната војска учествувале и голем број српски граничари. За време на војната, српската милиција предводена од Вук Исаковиќ била принудена да се повлече во Срем, а таа останала таму. Иако не бил голем по број, бил од големо значење бидејќи ја обезбедувал граничната зона на Сава. Наскоро започнале преговорите за трајно населување на српската милиција и нејзина обука за воена гранична служба. Меѓутоа, уште пред да завршат преговорите, српската милиција и граничните чети на границата Потиско-Помориска, Посавска и Подунавска морале да започнат борба против Баварците, Прусите и Французите во 1741 година, кои го оспорувале правото на Марија Тереза на престолот. Во таа војна тие биле под команда на странски офицери и поради тоа имале мала волја за борба, а биле и слабо снабдени и слабо опремени. Нивното заминување на фронтот се совпаднало со одлуката на унгарскиот парламент дека воените граници Потиско-Помориска и Подунавска морале да се развијат и да се припојат кон соседните окрузи. Иако воените кругови во Виена не биле за, царицата ја потврдила одлуката, но поради војната, нејзиното спроведување морало да се спроведува етапно. Први во редот во 1743 година биле 3 чети на граничари под притисок во Сегед, а две години подоцна рововите во Бачка биле распуштени. Во исто време, границата на Посавина била реорганизирана, проширена до Земун и биле формирани 3 пешадиски и 2 коњанички полкови во 1746-7 година. Исто така, формирани биле 3 посебни воени заедници во Петроварадин, Земун и Карловац, кои директно биле подредени на Судскиот воен совет. Населението на заедницата било во поповолна положба од онаа во полковите. Од друга страна, во 1750 година била донесена дефинитивна одлука за развој на Потиско-помориската граница, оставајќи ги граничарите до Михољдан во 1751 година да одлучат дали да се иселат и да го задржат својот воен статус или да останат и да станат соработници. Залудни биле барањата на митрополитите и граничните собори и нередите што избиле. Двете граници биле распуштени и голем број погранични семејства се преселиле во Банат. Меѓутоа, седумгодишната војна што започнала во 1756 година им ја покажа на австриските власти неопходноста од гранични одреди и ја елиминирала опасноста од распаѓање цел век. Во оваа војна бил ангажиран голем дел од граничарите кои се истакнале во сите борби и претрпеле големи загуби. Воената граница била проширена во Срем, на југот на Банат и во Бачка, со создавањето на баталјонот Шајкаш. Состојбата на српскиот народ во неа била неспоредливо подобра отколку во Провинцијалската, а била значително поразвиена културно, економски и духовно. Храброста на граничните одреди и неговата лојалност кон дворот им го отвориле патот на Србите да напредуваат, па Михајло Микашиновиќ станал првиот Србин со чин генерал. По развојот на границата Потиска, во 1751 година на нејзината територија бил формиран привилегиран потишки крунски округ. На неговото српско население свечено му било ветено дека никогаш нема да бидат продадени на спахиите и дека само ќе можат да одлучат кога ќе ги примат во нивните населби. Меѓутоа, во 1774 година, одредбата за населби била отфрлена, па округот набргу го изгубил карактерот на српска привилегирана област и во неа се населиле разни националности. Слично на Потиск, бил округот Велико Кикинда во Банат, кој бил формиран од царицата во 1774 година. Србите имале слични привилегии во него и станал едно од важните засолништа на Србите во Унгарија. Округот бил формално инкорпориран во округот Торонто во 1779 година, но ги задржал своите привилегии. Тоа се случило затоа што царицата, попуштајќи се на барањата на Унгарците, конечно го припоила цел Банат, освен воената граница, кон Унгарија. Во периодот од 1776 до 1790 г. била спроведена колонизациска политика, која резултирала со доселување на голем број Германци во областите Бачка, Банат, Барања и Срем. Со тоа е нарушено етничкото единство на овие простори, каде што дотогаш мнозинството од населението било со српско потекло.

На подрачјето на воената граница во Хрватска продолжија немирите на граничарите од претходниот период биле предизвикани најмногу од реорганизација на границата и дополнително стеснување на привилегиите. Земјите испратиле безброј пратеници до судот, молејќи ги да не ги допираат правата што ги стекнале претходно, но ништо не ги потресло австриските власти. Конечниот исход на крајот од 18 век бил како што следува: немало приватни региони, кои биле заменети со организирани, строго воени единици - полкови; Србите во Воена Краина ги загубиле своите „влашки“ самоуправни привилегии и биле затегнати во строги правила, а оние надвор од Краина паднале во положба на обесправени кметови; сепак, Србите опстанале како народ бидејќи успеале да го зачуваат своето културно и духовно единство и нивното економско значење.

Миграција во Русија

словенска Србија

Првиот конкретен чекор во политичкото зближување на српскиот народ во Австрија и Русија бил престојот на рускиот претставник Возњичин на мировните преговори во Карловац во 1699 година. Надежите за ослободување што српскиот народ ги положил во царот Леополд се претвориле во надеж на „големиот руски цар Петар“. Ова е донекаде и разбирливо, бидејќи Србите и Русите биле поврзани со припадност на иста, словенска група на народи и православна црква. Во предвечерието на Руско-турската војна во 1710 година, поморскиот граничен полковник Јован Текелија му испратил на капетанот Богдан Поповиќ писмо до цар Петар во кое изразува надеж за победа на руската војска и им нуди помош на Србите. Во 1711 година во руската војска се борел и српска чета под команда на капетанот Јован Албанец . Војната со Турција на рускиот суд му покажал дека јужните граници не се ни способни за одбрана, а камоли појдовна точка за можно натамошно ширење на руската држава во тој правец. Иако ја признале руската влада, месното население не било подготвено да се потчини на апсолутизмот на рускиот цар и стапи во контакт со Полјаците и Кримскиот Кан. Тоа ја покренал идејата дека одреден број Срби ќе се населат во тие области и ќе формираат нешто слично на Воената граница во Австрија. Мисијата за регрутирање Срби му била доверена на Јован Албанец, а во 1727 година од првите српски доселеници бил основан српскиот хусарски полк. По враќањето од војната со Персија во 1729 година, полкот бил распореден меѓу Славјански и Линија, а војниците добиле земја да обработуваат, што потсетувало на системот на Воената граница. Во следните години немало повеќе масовни миграции, туку се случувале индивидуални доселувања. Поттик за нови миграции се појавил во 1750 година, кога бил објавен развојот на Потиско-Поморската граница, со рок до 1751 година. Моментот бил исклучително поволен за Русија, бидејќи сега таа била најдобра можна дестинација за српските офицери и војници кои сакале да ја продолжат војната кариера и не сакале да станат обични цивили. Рускиот претставник во виенскиот двор, Михајло Рјумин, ѝ напишал на царицата Јелисавета дека би било добро српските граничари да се населат во Русија, бидејќи тие се многу добра војска, а бидејќи Австрија ги отфрла, нема да биде потешко да се преселат. нив. Тој ја потсети царицата дека нејзиниот татко, императорот Петар Велики, вложил големи напори да ги привлече Србите на своја страна. Тој напоменал дека најважно е да се придобијат офицерите Јован Хорват, Рајко Прерадовиќ, Јован Чарнојевиќ и Јован Шевиќ, бидејќи народот во голема мера ги следи и нивните постапки. Царицата испратила декрет со кој му се доделува чин генерал-мајор на Јован Хорват и чин на други офицери повисок од оној што го имале во австриската војска. Ова имало големо влијание врз нивната посветеност бидејќи имале широко отворена врата за кариера. Потполковникот Јоват Хорват побарал да биде отпуштен од војската и да му биде дозволено да се приклучи на руската служба, а на 5 јули 1751 година царицата го одобрила. Со него пасоши добиле и други службеници, а потоа почнале да регрутираат што е можно повеќе граничари. Локалните власти забележале дека се подготвува иселување на голем број жители, што се заканувало целосно да се напуштат одредени области, па забраниле регрутирање и почнале да ги прогонуваат оние што го сториле тоа. Јован Хорват сфатил дека неговата акција е при крај и на крајот на септември ја напуштил австриската државна територија, заедно со околу 1000 емигранти.

Пролетта 1752 година донела нов поттик на емигрантското движење, кое станало помасовно и пошироко. Потполковникот Јован Севиќ, кој минатата година не заминал во Русија, започнал тајна агитација меѓу граничарите, додека одржувал врски со Рјумин. Во септември 1752 година, на чело на група од 800 емигранти, тој ја напуштил Унгарија и тргнал кон Русија. Набргу по него во Русија пристигнал Рајко Прерадовиќ, командант на словенскиот хусарски полк. За разлика од претходните емигранти, тој бил командант на редовна воена единица, не распуштена, а тоа ги вознемирило австриските власти. Вкупно неколку илјади Срби емигрирале во Русија до средината на 1753 година, кога движењето ослабнало. Со заеднички напори на австриските власти и Српската православна црква, најголемиот дел од српското население се откажало од преселба. Оние што се преселиле со Јован Хорват добиле населена територија на 11 јануари 1752 година, која се наоѓала на десниот брег на Днепар и била наречена Нова Србија, со центар во тврдината Св. Јелисавете на бреговите на реката Ингул. Втората група, на чело со Шевиќ и Прерадовиќ, не сакала да се насели на истата област како првата, па во мај 1753 година царицата им доделила територија на левиот брег на Дон, помеѓу Бахмут и Луганск, која била наречена Славо- Србија. Српските водачи набрзо почнале да ја злоупотребуваат моќта, пријавувајќи многу повеќе борци и коњи отколку што имале и добивале пари за тоа. Наследното право во командата на полковите го претвориле во непотизам. Јован Хорват починал во 1763 година разоткриен и испратен во егзил.

Гласовите за новиот, подобар живот на Србите во Русија пристигнале до нивните сонародници кои останале во своите домови и поттикнувале нови миграции. Така во периодот 1756-1759 г. За време на Седумгодишната војна, уште околу 2.500 луѓе емигрирале во Русија, овој пат не само Срби, туку и Црногорци, Грци, Македонци и Бугари. Иако териториите на српските доселеници престанале да бидат специјални единици уште во 1764 година, Србите учествувале и загинале во сите војни што ги водела Русија во втората половина на 18 век. Се истакнале со својата храброст и пожртвуваност, а голем број од нив стигнале до високи генерални чинови во руската војска.

• 
  Областа каде што се населиле српски бегалци во Големата преселба на Србите
• 
  Границите и териториите на Хабсбуршката монархија на територијата на денешна Србија по Карловачкиот мир во 1699 година.

• 
  Границите и териториите на Хабсбуршката монархија на територијата на денешна Србија по Белградскиот мир од 1739 г.
• 
  Области јужно од Сава и Дунав окупирани од австриско- српски монаси во 1789-1790 година. години
• 
  Делови од воената граница и автономните окрузи кон крајот на 18 и почетокот на 19 век

Револуција од 1848-1849 година

Проглас на српска Војводина, 1848 г.

Зградата на Карловачката патријаршија, 19. век

Српско револуционерно движење 1848/9 било водено како дел од пошироката општествено-политичка револуција што ја зафатила Германија и другите европски земји на крајот на првата половина на векот. Револуционерните настани во Пешта биле поттикнати од Виенската револуција, падот на режимот на Метерних и прогласувањето на уставните слободи во Австрија. Унгарските младинци ја формулирале унгарската национална програма во 12 точки. Виенскиот суд ја признал независната унгарска влада на чело со Лајош Кошут. Во тој момент Србите застанале на страната на Унгарците мислејќи дека така ќе се борат за своите привилегии. Јаков Игњатовиќ, Исидор Николиќ и Ѓорѓе Стојаковиќ ги изнеле барањата на Србите во 17 точки во Пешта, не барајќи посебна територија, туку само признавање на српската националност и употреба на српскиот јазик во јавните работи, слобода на вероисповед, свикување црква. -народен собор секоја година, реорганизација на Воената граница итн. Барањата предизвикале незадоволство во унгарската јавност. Во тоа време во Пожуна бил митрополитот Рајачиќ, а оттаму заминал за Виена, каде неуспешно се обидувал да добие дозвола да свика црковен собор. Истото го барал и во Пожуна каде заседаваше унгарскиот парламент. Рајачиќ останал неодлучен по одбивањето; тој ги повикал Србите да останат смирени. Немирите, сепак, не поминале незабележано. Во Нови Сад бил формиран револуционерен комитет на чело со Ѓорѓе Стратимировиќ и била формирана национална гарда. Комитетот формирал депутација на чело со Стратимировиќ и Александар Костиќ, која ја испратил во Пожун за да побара свикување на Парламентот и укинување на воената граница. Депутацијата првично била добро прифатена, но работите се смениле по разговорите меѓу Кошут и Стратимировиќ. Кошут инсистирал на еден политички народ во Унгарија. Стратимировиќ изјавил дека доколку Позун не го признае српскиот народ, тоа признание ќе го бара на друго место. Се работи за два спротивставени ставови. Кошут сметал дека главниот аргумент за признавање на нацијата е посебна национална територија која Србите ја немаат. Така избил конфликтот меѓу Унгарците и Србите. Кошут изјавил дека мечот ќе го реши спорот.

Србите зборувале се поотворено. Опожарени биле зградите на спахијаните и општинските службеници, загрозени биле имотите на манастирите Фрушка Гора итн. Се повеќе се зборувало за намерата на унгарската влада да ги унгаризира Србите. За тоа сведочела нејзината одлука да го воведе унгарскиот јазик како официјален јазик, дури и за црковната управа. Од Рајачиќ се барало да свика парламент. По кратко двоумење, тоа го направил во мај 1848 година. На првиот ден од работа, мајското собрание го изгласал Рајачиќ за патријарх (поглавар на црквата), а Шупљик за војвода (секуларен поглавар). Следните денови се донесени следните одлуки: српскиот народ бил слободен и независен под австрискиот дом, прогласено било српско војводство составено од Барања, Срем со граница, Бачка и Банат, се создал Народен одбор како извршна власт. тело на Народното собрание, одлуките на Собранието ќе ги изнесе пред владетелот и пред хрватскиот Сабор, формирајќи делегација која ќе оди на словенечкиот конгрес во Прага. Овие одлуки навестувале движење и војна за српска Војводина. Официјално започнал на 12 јуни со лансирање на војската на генерал Јанош Храбовски од Петроварадин до Карловац со намера да го распушти српскиот главен одбор. Главниот одбор го преземал водството над востанието, на чело со Ѓорѓи Стратимировиќ. Тој ги повикал граничарите (воената граница беше подредена на унгарската влада со одлука од 3 јуни) да го нападнат Нови Сад. Нападот на унгарската војска на Карловац бил одбиен, а унгарската војска се повлекла во тврдината поради контранападот на Стратимировиќ. Волонтери доаѓале од Кнежевството Србија. До јули истата година, целата Сремска жупанија била во рацете на Главниот одбор. Борбите се воделе околу Врбас, Сентомаш (Србобран) и Бела Црква. Во средината на септември хрватската војска влегувале во војна против Унгарците. Војната меѓу Србите и Унгарците се интензивирале. Првиот неуспешно го напаѓал Врбас, а вториот Сентомаш. Се создава рамнотежа; Србите ги одбиваат унгарските напади во Бачка, а Унгарците Србите во Банат. На почетокот на октомври, Австрија и објавила војна на Унгарија. Целата власт во Унгарија преминала во рацете на Бан Јелачиќ . Октомври и ноември биле обележани со борби за Сентомаш. Во декември, одлуките на мајското собрание биле потврдени со кралски патент. Во истиот месец, Шупљикац починал. Конфликтот меѓу Рајачиќ и Стратимировиќ (за апсолутистичките аспирации на патријархот) повторно се разгорел. Конечно било решено во февруари 1849 година со победата на патријархот. Има промена на царскиот престол; Франц Јосиф ја презел власта. Во јануари 1849 година Србите ги освоиле Велики Бекерек и Вршац, Врбас и Кула и Бела Црква. Во средината на февруари, Книќанин влегол во Сомбор, но не успеал да ја освои Суботица. Има промени на штета на Србите. Со посредство на Виена и Порта, доброволците од Кнежевството Србија се повлекле, а во освоените области била формирана царската милиција, со што се губи важноста на Главниот одбор. Се обновила Воената граница каде се вовел германски, а се забранил српскиот јазик. На крајот на март 1849 година, следеле воени порази; Паднале Врбас, Сента и Бечеј. На почетокот на април, Виена ја поделил Унгарија на 7 административни области и ги ставил сите под воена управа. Војводина била една од тие области, а Мајерхофер бил назначен за нејзин шеф. Нови Сад бил бомбардиран во средината на јули, по влегувањето на војниците на Јелачиќ. Претворен е во печка за согорување.

Србите биле незадоволни; побарале смена на Мајерхофер, а од Рајачиќ свикување на Националното собрание. Рајачиќ одбил и соработувал со Мајерхофер. Меѓутоа, тој бил разрешен од должноста и поканет во Виена, а целата управа над Војводина му била доверена на Јелачиќ. Јелачиќ бил поразен кај Хеџес, но војната завршила со пораз на Унгарците кај Вилагош во август 1849 година. години.

Прашањето за Србите било решено среде војната (1848/9). Преговорите со Унгарците биле неуспешни. Србите побарале две работи: еднаквост на различните народи во Унгарија и сојуз со Унгарците врз основа на федерален пакт. Унгарците не сакале да се согласат, туку ја понудиле само Славонија како автономна српска територија, каде Србите би избрале војвода или забрана и ќе имаат свое регионално собрание. Сепак, Унгарците решително го отфрлиле создавањето на српска Војводина. Затоа Србите довербата ја насочиле кон Виена. Принцот Феликс Шварценберг ја примил српската делегација и дал нејасни ветувања за српска Војводина. Српската делегација продолжила да инсистира. Стратимировиќ на почетокот на јануари отворено побарал да се утврдат границите на Војводина. Владата молчела до усвојувањето на Законот за Уставот во март 1849 година. Војводина била прогласена за една од областите, на чело со Мајерхофер. Србите биле незадоволни од ваквото решение и од тоа што Воената граница била одвоена од Војводина. Во меѓувреме Рајачиќ бил разрешен од должноста и повикан во Виена, а Јелачиќ бил избран за командант на Војводина. Во Виена, Рајачиќ продолжил да инсистира на создавање посебна круна. Конечно, Царскиот патент од 18 ноември 1849 година. година, била создадена посебна територија наречена „ Војводство Србија и Тамис Банат “ со седиште во Темишвар. Воената граница останала надвор од војводството. Војводството Србија вклучувало територии претежно населени со Срби (жупанија Срем, Бачка, Тамис и Торонто), додека Тамис Банат го опфаќал источниот Банат населен претежно со Романци. Според тоа, Војводството Србија би било област, а целото Војводство Србија и Тамис Банат круна. Царот ја задржал титулата војвода за себе, а управата му ја доверил на Мајерхофер (како вице-војвода). Србите биле малцинство во Војводина во споредба со несрпското население.

Војводството Србија и Тамис Банат

Војводството Србија и Тамис Банат.

Причината за основањето на српска Војводина била желбата на царските власти да ги казнат Унгарците кои се обиделе да се отцепат од Империјата, иако основањето им било претставено на Србите како награда за помошта во битките во 1848/9 година, според некои толкувања, да се исполнат желбите на православна Русија, која им помогнала на царските власти да го задушат востанието. Меѓутоа, таму Србите биле малцинство и се жалеле дека Војводина е само српска по име. Според управата, Војводина била германска, иако германската управа внимавала на Србите. Србите добиле убави титули, а германските функционери биле доста толерантни. Ниту војводата не бил избран од Србите, а Србите не го сакале Темишвар за главен град. Ова биле причините за прекин на досегашната црковна политика на соработка со Виена. Војводството Србија и Тамис Банат првично биле поделени на два окрузи: Бачка-Торонто и Темишвар-Краш, на чело со префекти. Унгарскиот јазик бил заменет прво со српски, а потоа со германски. Во август 1851 година, Мајерхофер го наследил Коронини (како гувернер) на чело на круната, со сета своја воена и цивилна власт. Владата на Бах, преку Коронини, како семоќен владетел, ги реализирал своите апсолутистички аспирации. Целото Војводство сега било поделено на пет области, на чело со комесари. Помеѓу 1853 и 1860 година, централното тело на Војводството бил Гувернератот. Во Војводството, т.н Апсолутизмот на Бах, кој започнал во 1851 година кога бил укинат уставот од 1849 година. Војводството постоело додека постоел апсолутизам, односно до 1860 година. Сепак, биле спроведени одредени либерални реформи. Воведена била општа даночна обврска, еднаквост пред законот, бил укинат некогашниот феудален апарат и заменет со современ граѓанско-административен. Меѓутоа, новиот систем не му одговарал на аграрното војводство. Земјоделското производство било попречено и зајакнато. Поради преминот од феудално во капиталистичко производство дошло до криза во земјоделството, занаетчиството и трговијата. Слободата на печатот била задушена со драконски мерки. Владата на Бах ги обвинувала Србите дека постепено се приближуваат кон Унгарците. На Србите им било забрането да студираат во Прага.

Веќе по избувнувањето на движењето во 1848 година, Србите во некои барања побарале устав за Војводина. Во јануари 1849 година, патријархот Рајачиќ формирал комисија за изготвување на устав. Во март истата година била комплетирана Предлог-уставната комисија од 154 ставови поделени во 15 поглавја. Територијата на Војводина, во согласност со Уставот, требало да ги опфати Срем, Банат, Бачка и Барања. Таа било составен дел на Австриската империја, но и рамноправна со другите држави на Империјата. Шефот на извршната власт бил доживотен војвода кога го избира народот, а мора да е Србин на најмалку 30 години и австриски државјанин. Полага заклетва за уставот на империјата и уставот на Војводина. Советниците на Војводина би ја сочинувале владата на Војводина. Владата била одговорна пред покраинскиот парламент, на кој годишно известува за состојбата на државните работи. Уставот не ги споменувал врските на Унгарија или Војводина со неа. Војводина, всушност, била рамноправна со Унгарија и директно подредена на династијата Лорен.

Во Војводството продолжила поделбата меѓу конзервативниот и либералниот дел на српските политичари. Конзервативците ја поддржувале династијата Обреновиќ, а конзервативно-свештеничките кругови го поддржувале Караѓорѓевиќ (кој владеел со Србија до 1858 година ). За време на Кримската војна, Србите се надевале дека руското оружје ќе ја собори австриската влада. Тоа, сепак, не се случило. По поразот на Австрија во војната против Франција и Пиемонт (1859), Србите сè повеќе ја вртеле својата политика кон Унгарците, што секако било грешка; Унгарците не сакале да ја прифатат независната Војводина. Иако од самиот почеток бил осуден на неуспех, унгарско-филското движење првично било поддржано од Милош Обреновиќ (1859-1860). По поразот на австриската војска кај Магента и Солферино, Србите се радувале, надевајќи се дека Унгарците ќе ги реализираат своите понуди од воениот период. На улиците се славеле Лајош Кошут и Џузепе Гарибалди. Црквата му останала верна на австрискиот двор. Владата не ја оправдала нејзината доверба. Поради некои српски барања, таа вовела строг режим, под власта на грофот Сен Квентин. Иако во тоа време не се знаело, дури и пред усвојувањето на октомвриската диплома, на специјалните седници на австриските и унгарските членови на Засилениот царски совет била донесена одлука за укинување на Војводството. Царската одлука за укинување на Српското Војводство и Тамис Банат била донесена на 27 декември 1860 година. Нејзините територии биле припоени кон Унгарија. Ова е дефинитивниот крај на српската Војводина како круна во рамките на Хабсбуршката империја. Јавното мислење во Србија го осудила овој чин на австриската влада. Унгарците биле воодушевени, а Србите во Унгарија и Романците биле тажни. Последниот обид за обновување на Војводството бил направен на Советот за Благовештение во 1861 година. Во 1867 година било јасно дека обидите биле залудни.

Апсолутизмот на Бах Србите и Унгарците често го замислувале како заеднички проблем. Српска Војводина не им одговарала ниту на Србите, ниту на Унгарците. Причините за незадоволството биле различни. На Србите им требало многу повеќе од круната во времето на апсолутизмот на Бах, додека на Унгарците им пречела таквата српска Војводина, која ја сметале за излишна. По години големи промени (1860/1), Србите повеќе не биле важен фактор во преговорите за државниот систем на Хабсбуршката монархија. Имало мал број елементи кои укажувале дека е можен компромис. Сепак, унгарско-српската политичка доверба сè уште била можна. Српските либерали потоа се собрале околу Светозар Милетиќ и Михаил Полит Десанчиќ . Тие не ја поставиле идејата за српска Војводина како спротивна на унгарскиот стремеж за воспоставување нов државен систем на Унгарија, но верувале дека таа идеја е остварлива токму како резултат на српско-унгарскиот компромис. Компромисот значел дека Србите ги надминале своите претходни антипатии кон Унгарците и се приклучиле на протестите против централистичката политика што се слушале од унгарскиот суд. Од Унгарците се очекувало да се откажат од идејата за унгарски политички народ во Унгарија. Идејата за еднаквост на националностите во Унгарија особено ја бранел лидерот на партијата на унгарското либерално благородништво, Ференц Деак. Тие побарале вистинска, целосна, а не само граѓанска еднаквост.

Во 1861 г. заседал унгарскиот парламент, кој се декларира по повод кралскиот патент во февруари. Се преговарало дали да се прифатат барањата на Виена или да се протестира. Имало две партии: Deak Party и Address Party. Првата одбила да испрати обраќање до императорот затоа што верувала дека Франц Јосиф, водачот на четириесет и осмата контрареволуција, не е легитимен владетел (абдицирањето на неговиот претходник Фердинанд не било извршено со закон). Адресната забава била пофлексибилна. Парламентот испратил обраќање до царот.

За решавање на националното прашање била формирана комисијата на унгарскиот парламент. Таа утврдила дека постои една политичка нација во Унгарија. Српските либерали биле разочарани. Никој од нив не бил подготвен да се откаже од еднаквоста на Србите со Унгарците. Во преговорите меѓу Михаило Обреновиќ и Лајош Кошут кои се воделе непосредно пред Италијанската војна од 1859 г. (за прашањето за можно учество на Србија во продолжениот конфликт против Австрија), се разговарало за српска Војводина. Унгарските власти предложиле арондисизација на унгарските окрузи според националниот принцип.

Народна партија на Светозара Милетиќ

Споменик на Светозар Милетиќ во Нови Сад, Трг Слободе .

Идеологијата на Српската народна либерална партија е препознатлива од 1860 година, кога Круновина била укината и кога нејзиниот основач и водач, Светозар Милетиќ, напишал т.н. Статија на Туциндански во Српски дневник. Во написот тој го определил својот став по прашањето за односите со Виенскиот суд. Сметал дека со пропаѓањето на Баховото војводство пропаднала и соработката на Србите со Виенскиот суд. Меѓутоа, Милетиќ не го одбил повикот за привилегирани права што им ги дал на Србите од австрискиот император. Тој не се откажал од неопходноста од постоењето на српска Војводина во Унгарија. Неговата позиција, освен од написот во Туциндан, може да се види и од неговата кореспонденција и написите во весниците. Ја сметал за „политичко битие на српскиот народ од оваа страна“. Иако не жалел за укинувањето на Баховото војводство, Милетиќ немал причина да се радува: Војводството беше погребано, но ние не ги затворивме очите пред тоа. На Благовештението (1861), на кое присуствувал и Милетиќ, од унгарскиот парламент било побарано да ја признае внатрешната административна и политичка автономија на Војводина, Војводското собрание и српскиот војвода, од православна вероисповед, избран од српското собрание. Милетиќ побарал унгарскиот парламент да ги признае Србите како рамноправен народ, односно да ја признае областа во Унгарија каде Србите живеат во мнозинство. Сè додека Војводина не се спои со воената граница, таа би се состоела од три окрузи: Сремска, Бачка и Торонто-банат. Оваа Војводина би имала официјален српски јазик со службена азбука. Исто така, покрај унгарското, би имало и српско знаме: црвено-сино-бела тробојка и крст со четири точки како српскиот грб. Барањата на парламентот биле одбиени. Затоа, српските либерали, собрани околу Светозар Милетиќ, се обиделе да чекаат поповолна историска можност и да ги заштитат националните интереси на српскиот народ во Унгарија во парламентарната борба по 1868 година. Многу други биле формирани врз темелите на Српската народна либерална партија, а меѓу нив најистакнатите: Српската народна либерална партија (на чело со Михаило Полит Десанчиќ) и Српската народна либерална партија (на чело со Јаша Томиќ ). Формалното формирање на партијата на Милетиќ е поврзано со конференцијата и програмата што била донесена во Бекерек на 28 јануари 1869 година. Програмската декларација се состоела од 10 точки и била изгласана по повод претстојните избори за унгарскиот парламент. Декларацијата на Бекерец се состоела од принципите, упатствата и одлуките што требало да ги следат партиските пратеници на Милетиќ. Основната идеолошка програма на партијата била формулирана во неколку основни точки: националното прашање во Унгарија, развојот на уставноста и граѓанските слободи во Унгарија, државноста на Хрватска, Словените во австрискиот дел на државата и источното прашање. Организацијата и раководството на партијата целосно биле во рацете на Светозар Милетиќ. Неговиот авторитет понекогаш се доведувал во прашање. Тогаш му се спротистаиле неговите најблиски соработници: Никола Максимовиќ, Михаило Полит-Десанчиќ... Маната на Милетиќ бил сомнежот кон сите. Од Кнежевството Србија очекувал бескомпромисен влез во војната за ослободување и државно обединување на српскиот народ. Милетиќ 1866 г Ја започнал „Застава“, најважниот и највлијателниот дневен весник меѓу Србите во Австроунгарија.

Српската народна либерална партија ја постави својата идеологија уште во 1860 година, кога српската Војводина била укината. Светозар Милетиќ напишал програма од која е јасно дека веќе не може да се потпира на Виена и дека не може да се оди по претходниот пат, но Србите не можат да се откажат од своите царски привилегии, како и од идејата за српска Војводина. Партијата била формално формирана во Бекерек во јануари 1869 година. Дневниот весник на Србите во Унгарија, Застава, бил објавен во Пешта во 1866 година. Србите својата политичка активност ја вршеле преку пратениците во унгарскиот парламент и во Црковно-народниот собор. Светозар Милетиќ учествувал многу активно во работата на унгарскиот парламент од 1865 до 1868 година. Со 12 пратеници формира пратенички клуб. Од унгарскиот парламент било побарано да ја признае административната и политичката автономија на српско-војводина. Војводата би бил православен Србин доколку биде избран од собранието на Војводина. Војводина би го имала српскиот јазик, кирилицата како азбука и грб. Барањата биле одбиени, а српските пратеници собрани околу Милетиќ чекале погоден момент да ги заштитат српските интереси во Унгарија. На местото на Слободоумната партија биле формирани многу други партии, а најистакнатите биле Српската народна либерална партија предводена од Михаило Полит Десанчиќ и Српската народна радикална партија предводена од Јаша Томиќ.

Основната идеолошка програма на Слободоумната партија била формулирана во неколку основни точки: националното прашање во Унгарија, развојот на уставноста и граѓанските слободи, државноста на Хрватска, Словените во австрискиот дел на Империјата и Источното прашање. Авторитетот на Милетиќ бил неприкосновен, иако неколкупати бил испрашуван. Му се спротивставиле неговите најблиски соработници: Никола Максимовиќ, Десанчиќ и други. Неговата мана бил сомнежот кон сите, но тој самиот ретко ги менувал своите ставови. Во предвечерието на новите парламентарни избори (1884-1887) се повеќе се барала партиска конференција за да се промени програмата на Бекерец. Досегашните резултати на партијата биле лоши. Се сметало дека треба да се намали влијанието на унгарската страна; На ова особено влијаело вклучувањето на Унгарците во изборот на новиот патријарх (Германски Анѓелиќ). Во Будимпешта (1884) била свикана конференција на која била напуштена идејата за политичко-територијална автономија, бидејќи само на тој начин би се зачувала преостанатата црковно-училишна автономија. На говорот во Кикинда била претставена и прифатена програмата од четири точки (т.н Програма Кикинда): партијата била преименувана во „Српска народна партија“; противниците биле наречени „бележници“. Така, Српската народна либерална партија практично престанала да постои. Партиите што го наследиле биле либерални и радикални. Тие не успеале да ја зачуваат црковно-просветната автономија или да го спречат процесот на унгаризација, кој завршил само со Првата светска војна.

Економски и културен живот

Владеењето на Хрватската народна партија, предводена од Бан Мажураниќ, и австроунгарската окупација на Босна и Херцеговина, во голема мера влијаеле на понатамошниот национален развој на Србите во Хрватска, а долго време подоцна тие силно влијаеле на нивните односи со Хрватите и хрватските политички партии. За време на владата на Мажураниќ, Народната партија ја игнорирала изјавата на Хрватското народно собрание (од 11 мај 1867 година) дека кралството го признава српскиот народ кој живее во него како народ еднаков и рамноправен со хрватскиот народ. На непризнаените луѓе им било многу тешко да го сменат својот однос кон Србите, бидејќи се чувствувале измамени и отфрлени од политичкиот партнер на кој му помагале да дојде на власт. Непризнавањето на Србите, насочено кон хрватски, не било единственото прашање што го привлекло вниманието на српската јавност за време на владата на Мажураниќ и истото влијаело на поделбата на српското и хрватското национално движење. За тоа значително придонело и укинувањето на српските автономни училишта и искоренувањето на кирилицата. За распадот придонесе и Берлинскиот конгрес, одлуката за окупација на Босна и Херцеговина. Србите ја загубиле довербата во хрватското политичко раководство. По окупацијата на Босна и Херцеговина, на српската држава и бил зададен тежок удар, додека редовите на Народната партија во Хрватска ја разбудиле надежта за обединување на овие области со Хрватска. Во 1880 година, Народната партија во Хрватска се распаднала. Тогаш била формирана Независната народна партија на чело со Матија Мразовиќ. И двете партии сега се обидувале да ги придобијат Србите. Со промената на судот за забрана и назначувањето на Пејачевиќ за забрана, нагло дошло до промена на односот кон Србите. Тој мошел да се справи со опозицијата само со помош на Србите, а на Србите им дал неколку важни места во хрватскиот парламент. Во пресрет на изборите во Срем, во средината на 1878 година, на таен состанок во Церевиќ била донесена програма која отстапувала од Бекерецкиот договор. Во програмата се барало почитување на српската црква и училиште, но било нагласено дека воената граница треба да се поврзе со Хрватска. Заставата ја критикувала владата на Пејачевиќ. Пратеникот во хрватскиот парламент, д-р Милан Ѓорѓевиќ, се залагал за интересите на Србите. По расколот на Народната партија, тој ја основал Независната српска партија во Рума, во август 1881 година. години. Оваа партија била поддржана и од Српската народна либерална партија. Во својот весник „Српски глас“, Ѓорѓевиќ отворено напишал дека е поддржувач на српско-хрватската соработка.

Во 1881 година, Воената граница била укината и припоена кон Хрватска. После тоа, најголемиот настан на кој учествувале Србите е народното движење од 1883 година. Поголемиот дел од Хрватска бил погоден од антиунгарски протести кои произлегуваат од двојазичните грбови. Србите им се придружиле затоа што биле потиснати од истите социјални и економски тешкотии. Истата година дошло до промена на ставот за забрана. Испаднало дека тоа им одговара на Србите. Наскоро следело формирање на независен српски клуб во хрватскиот Сабор. Претседател беше Јован Суботиќ. Клубот се залагал за српските права. Што се однесува до економијата, бил постигнале значителен успех со основањето на Српската банка (1895) во Загреб. Во 1888 г. бил донесен Законот за училишта, поради потребата од унифицирање на училишниот систем низ државата.

Хрватско-српска коалиција

Фрањо Супило

Потеклото и развојот на новата политика на курсеви во Банска Хрватска се разликувало од потеклото и развојот на истата политика во Далмација, од каде што потекнува. Политиката на Њу Дил во Хрватска имала солидна економска основа, иако Хрватска не била економски независна бидејќи била изложена на економска експлоатација на унгарските владејачки класи. Српска банка, основана во 1895 година во Загреб, се сметала за претставник на српскиот капитал во Хрватска. Напредувала во својот главен град. Од особена важност била успешната активност на српското економско-просветно здружение „Привредник“ во Загреб, чиј основач е Владимир Матијевиќ . Благодарение на добрата организација, за краток период се обезбедила егзистенција на над 5.000 српски млади момчиња, кои главно потекнувале од сиромашни градски и селски семејства. Повеќето српски политичари не се занимавале со банкарски и финансиски работи. Србите основале посебни стопански организации на територијата на Хрватска, во оние делови каде што биле мнозинство (како Банија, Кордун, Срем).

Додека српското селанство продолжило да живее многу тешко, горниот слој на српската буржоазија одеднаш се збогатил и станал конкурент на горниот слој на хрватската буржоазија. Ова било една од причините за чести меѓукласни и меѓуетнички конфликти.

Заострените меѓуетнички односи омекнале за време на основањето на хрватско-српската коалиција. На чело бил Фрањо Супило, а подоцна Светозар Прибиќевиќ. Формирањето на коалиција на опозициските хрватски и српски партии одбележал голем политички настан. Во коалицијата биле вклучени: Српската народна независна партија, Српската радикална партија, Хрватската партија на правата, Хрватската напредна партија, Социјалдемократската партија и Обединетата хрватска опозиција во Славонија. Организирањето на хрватско-српските коалиции напредувало побрзо од очекуваното бидејќи се наближувале парламентарните избори, па требало да се подготви теренот и расположението на народот. Бил формиран ЦК во Загреб, кој имал задача да состави заеднички изборен проглас (за 11 декември 1905 г.). години). Во програмата било наведено дека монархијата е на работ на големи внатрешни фрактури, дека не смееме да останеме играчка во рацете на други фактори и дека таа мора да биде против државната структура на Монархијата, која таа ја создала преку угнетените народи. Обединетите партии стоеле против оваа државна структура, барајќи уставни слободи засновани на принципот на еднаквост. Програмата ја поддржала еднаквоста на Србите и Хрватите, заедничката работа, прашањата за народната политика и борбата за внатрешни права. Прогласот го потпишале Богдан Медаковиќ и Светозар Прибиќевиќ (за Српската независна партија) и Никола Ѓурѓевиќ и Јован Јовановиќ (за Српската радикална партија).

Машарони, Франковци и Ќесаревци направиле сојуз против хрватско-српската коалиција. На изборите одржани во 1906 година, коалицијата освоила вкупно 37 места, додека Старчевиќ и Франките освоиле 21. Никој не очекувал победа на коалицијата, а поразените победниците биле наречени „бунтовници“. Соработката меѓу коалицијата и унгарската влада не траела долго. Конфликтот настанал поради наметнување на т.н Железничка прагматика. Унгарскиот јазик бил воведен како задолжителен на пругите на целата територија на Хрватска. Бројот на Унгарците во Хрватска се зголемил, а Србите почнале да емигрираат.

Првиот премин меѓу двете српски партии во коалицијата настанал во текот на првата година од меѓупартиската соработка. Радикалите се обиделе да го преземат водството. Имало конфликт меѓу Застава и Нови Србобран. Радикалите ја напуштиле коалицијата во 1907 година. Сите ја осудиле оваа постапка. Назначувањето на баронот Рауч за нова хрватска забрана (1908) предизвикало големо разочарување кај Србите, бидејќи тој бил познат противник на Србите и на коалицијата. Влијанието на коалицијата продолжила да слабее, особено пред Првата светска војна.

Штросмаер

Јосип Јурај Штросмаер.

Штросмаер бил хрватски бискуп и политичар, основач на хрватската идеја за Југославија. Кога се појавил на политичката сцена, односите меѓу Србите и Хрватите не биле ни блиску пријателски. Хрватите ги сметале Србите за граѓани од втор ред. Во тоа време, во 1849 година, австрискиот апсолутизам го вовел германскиот како официјален јазик во Хрватска наместо унгарскиот и латинскиот. Хрватите сега ги гледале Србите како добри локални патриоти. Следувала заедничка акција против Виена (1861-1867), која изгледала како да ги подобри односите меѓу двата народа, но тоа било само привидно. Состојбата на Србите не била подобрена. Намерата за обединување постоела, но тоа не била Југославија како што е претставена. Штросмаер подготвувал обединување, но под австриската круна и Католичката црква. Југословенството на Штросмаер било во целосна спротивност со програмата на Илија Гарашанин, кој подготвил програма за обединување на сесрпските земји во една независна држава. Бидејќи во Хрватска немало ништо што се поврзува со раната средновековна Хрватска, Штросмаер решил да го направи Загреб мала Фиренца. Работел на отворање на универзитети, библиотеки, музеи и се обидувал да ги привлече околните Словени во Загреб како најбрилијантен центар. Сметал дека е потребно православните Срби да бидат поскромни. Неговата главна опсесија била Босна. Покрај Штросмаер, тука бил и Фрањо Рачки, т.н историчарот кој прв напишал дека Босна некогаш била Хрватска. На нивната идеја се спротивстави Србија, која природно почнала да се поврзува со јужните Словени. Луѓето на Штросмаер отишле чекор понатаму; во Босна собирале српски народни песни, а Матица Хрватска ги објавувала како „хрватски народни песни“. Во 1866 г. бил постигнат договор меѓу Австрија и Унгарија, а во Хрватска биле формирани две партии: „Унионистичката партија“ на Штросмаер и „Партија на правата“ на Анте Старчевиќ . Никој од нив не се залагал за независна држава.

Атентатот во Сараево

Гаврило Принцип

Атентатот во Сараево послужил како повод за избувнувањето на Првата светска војна. Членот на Млада Босна, чија цел била да ја собори австриската влада преку немири, востанија и оружје, Гаврило Принцип, го убил престолонаследникот и надвојводата Франц Фердинанд и неговата сопруга Софија на 28 јуни 1914 година. Првичните причини за овој настан лежат во 1878 година, кога на Берлинскиот конгрес одлучил Австриската империја да ја окупира Босна и Херцеговина 30 години, што било спротивно на интересите на Србија, која сакала голема и силна југословенска држава. Следниот чекор била анексијата на Босна и Херцеговина во 1908 година, кога оваа област била припоена кон Австроунгарија. Постои т.н. Кризата со анексија која траела до 1909 година. година кога Србија под закана од војна морала да потпише изјава дека анексијата не е важна, иако претходно ја мобилизирала војската. Проблемот бил повлекувањето на Русија. Турција била поткупена веднаш по анексијата, па целиот проблем беше елиминиран.

Но, тоа не го намалило бунтот на босанските Срби, каде што Млада Босна, со помош на Црната рака, т.е. Аписа, таа го планирала атентатот. Атентатот на Оскар Појорек бил планиран, но се дознало дека Фердинанд доаѓал во Сараево, па планот бил сменет. Во атентатот учествувале седум лица, млади студенти. Најпрвин Недељко Чабриновиќ фрлил бомба која паднала врз друг автомобил. Дури по него дејствувал Принцип, кој со пиштолот успеал да им нанесе смртни повреди на Фердинанд и Софија. Нему и на останатите им се судело во т.н „Сараевско судење“ во кое возрасните биле осудени на смрт, а Принцип на 20 години затвор. Австроунгарија тврдела дека Србија стои зад атентатот и само формално спровела истрага. Впрочем, ова било голема причина за војната и конечното уништување на Србија, која по балканските војни била премногу слаба за да се одбрани, а Никола Пашиќ во тоа време водел кампања.

Галерија

• 
  Прогласени граници на српска Војводина од 1848 година.
• 
  Отоманска и Хабсбуршка Србија, 1849-1860.
• 
  Грофовии во Срем, Бачка и Банат по 1882 г.

Место на администрацијата на Хабсбург

По австроунгарскиот (хабсбуршки) пораз во Првата светска војна во 1918 г. година, српскиот народ од областа Бачка, Банат и Срем прогласува присоединување кон Кралството Србија, кое е признаено со новите мировни договори.

• 
  Припојувањето на Банат, Бачка и Срем кон Србија во 1918 година.