Кримска војна — меѓународен вооружен конфлит кој започнал во 1853, а завршил во 1856 г.[1][2]. Оваа војна се водела помеѓу Русија од една страна и Велика Британија, Франција, Кралство Пиемонт и Османлиското Царство од друга страна. Војната била започната од страна на Русија и е позната како една од руско-турските војни за господство на Блискиот Исток.

Кримска војна
Дел од Кримска војна
Датум 18531856
Место Крим, Балкан, Црно Море, Балтичко Море, Тихи Океан
Исход Париски мировен договор
Завојувани страни
Руска Империја Големите сили:
Франција
Османлиско Царство
Велика Британија
Сардинско кралство
Сила
непознато непознато
Жртви и загуби
~ 134.000 Руси

Причини за војната уреди

Кон крајот на XIX век, Велика Британија и Франција сè повеќе навлегле во сферата на влијание на Блискиот Исток, а со тоа и во Османлиското Царство. Рускиот император Николај I не можел да постигне договор за разделба на сферите и поради тоа, се стремил да ја сочува својата позиција околу Црно Море и да ја подобри својата позиција на Балканот. Како еден од поводите за започнувањето на овој конфликт бил и религиозниот спор околу Светите земји, заедно со Ерусалим. Во Османлиското Царство Французите биле главни покровители на католицизмот, а Русите на православието, и долго време траел т.н. конфликт околу тоа кој треба да располага со Базиликата на Исусовото раѓање и Светиот Гроб.

Во 1853 година, Портата го одбила барањето за признавање на грчката црква во Светите земји, а во меѓувреме, султанот пресудил во корист на Французите. Потоа, Николај I го испратил кнезот Меншиков во дипломатска средба со османлиските власти, со цел тогашниот султан Абдул Меџид да се обврзе христијанското население заедно со црквата и нивната религија во царството да бидат заштитени. Во исто време, Велика Британија исто така го испратила лордот Страфорд, кој сепак успеал да го наговори султанот околу неговите намери. Тоа било еден од мотивите, императорот Николај I да ја распореди својата војска во Влашка и Молдавија, а на 21 јуни 1853 година, руските војски веќе биле навлезени во дунавските кнежевства.

Во исто време, Велика Британија и Франција ги испратиле своите флоти на Дарданелите. Четирите велесили од Европа, Велика Британија, Франција, Прусија и Австроунгарија се состанале во Виена каде усвоиле пропишана нота со која би се сложиле и двете страни. Но таа нота била одбиена од страна на Абдул Меџид I. Во новите преговори пак, Николај I ги одбил предложените амандмани. Затоа, во близината на Дунав, турската војска ги нападнала руските позиции. Руската флота пак целосно ја уништила турската во Мала Азија, каде по ова, Велика Британија и Франција стапиле во одбрана на Османлиското Царство. По одбивањето на Русија да ги повлече своите војски од Дунав, Велика Британија и Франција и објавиле војна на Русија.

Воени конфликти уреди

 
Мапа на Кримската војна (на руски)

На 2 јули 1853 руската војска ја поминала реката Прут и навлегла во денешна Молдавија. На 4 ноември, руската флота во Црно Море ја поразила турската флота во Синоп. Франција и Британија, која во тоа време е главен сојузник и практично заштитник на слабата Отоманско Царство се вклучиле во конфликтот. Во март 1854 објавиле војна на Русија очекувајќи брза победа поради поморската надмоќ.

Своите сили ги концентрирале во Варна каде започнале подготовките за инвазија на Крим и заземање на седиштето на седиштето на руската флота – Севастопол. Така во септември околу околу 60.000 британски, француски и турски војници започнале напад на Kрим, северно од Севастопол. Сојузниците ја поразиле руската војска во битката на реката Алма и започнале опсада на Севастопол. Од овој период денеска се познати две британски легенди. Првата е „Јуришот на лесната бригада“, кога британската коњица добила нејасна наредба и започнала напад низ долина, од тристрани опкружена со руска артилерија. Иако во воена смисла нападот успеал, поради недоразбирањата меѓу високите офицери и желбата за докажување, Британците изгубиле 287 од 620 коњаници. Втората британска легенда од војната е општоприфатениот термин „тенка црвена линија“.

По првиот пораз во војната, Русите со околу 2.500 војници ги нападнале британските сили во Балаклава. Единствена британска единица меѓу Русите и британскиот камп бил 93 шкотски полк. Наместо да ја дочека руската коњица во правоаголна формација, која може да се брани од напади од четири страни, баронот Колин Кемпбел, ветеран со 41 година воено искуство, ги наредил своите Хајлендери во стрелци, во „тенка црвена линија“ британски црвени униформи. Така, драстично ја зголемил нивната огнена моќ.

Во Kримската војна Британците биле првата армија која ги употребила новите мускети со жлебена цевка, далеку попрецизни и со многу поголем дострел од дотогашното огнено оружје. Британците со огнената надмоќ го одбиле првиот напад, а рускиот командант помислил дека невообичаената формација е диверзија и дека зад Хајлендерите стои многу посилна единица која ќе мине во противнапад, и ги повлекол своите сили. Во текот на војната, Русите уште еднаш се обиделе да ги поразат британските сили во Битката кај Инкман, но биле поразени. Војната продолжила со опсада на Севастопол до септември 1855 година, кога по сојузнички напад, Русите го евакуирале градот.

Во март 1855 година починал Николај I а на негово место застанал Александар II. Тој се согласил за започнување на преговори за мир во почетокот на 1856 година кога Австрија најавила дека и таа ќе се присоедини кон коалицијата против Русија. Така, војната завршила со потпишување на договор во Париз.

Мировни напори уреди

Рускиот император Николај I сметал дека Австроунгарија ќе застане во негова корист или пак ќе остане неутрална. Кога во 1854 година Австроунгарија побарала Русија да ги повлече своите трупи од Дунав, Русија ги повлекла истите. Но и покрај тоа, Велика Британија и Франција биле решени целосно да ја исцрпат Русија од влијателните сфери во Османлиското Царство. Тие настојувале Русија да го повлече и своето влијание од Дунав, да се откаже од какви било барања внатре во Османлиското Царство, да се изврши ревизија од конвенцијата од 1841 година. И бидејќи Николај I сите тие точки ги одбил, војната продолжила. Сојузничките војски вршат десант на полуостровот Крим и после едногодишна опсада го заземаат јужниот дел на градот Севастопол - главната база на руската црноморска флота. Други мировни договори биле иницирани од страна на новиот император на Русија, Александар II. Со парискиот договор, влијанието на Дунав било пренесено на сите големи сили како целина, било забрането влегување во Црно Море на воени бродови. Исто така големите сили се обврзале дека ќе ја почитуваат независноста и територијалниот интегритет на Османлиското Царство.

Самиот Париски мировен договор бил срушен кога Франција била поразена од страна на Прусија. Русија тоа го искористила најмногу, Русија повторно ја формирала својата флота на Црно Море.

Наводи уреди

  1. Kinglake (1863:354)
  2. Sweetman (2001:7)