Википедија

Стефан Радослав

Стефан Радослав Немањиќ, познат и како Радослав Немањиќ или Радослав Дука, бил крал на Србите (1227/1228 — 1233/1234). Тој е најстар син на Стефан Првовенчани и го наследил татка си во 1227 година, а неговото владеење се завршило помеѓу крајот на септември во 1233 година и почетокот на 1234 година. [1][2]

Стефан Радослав
Стефан Радослав
Краљ Србије
Стефан Радослав
На престол1228–1234
КрунисувањеЖича
ПретходникСтефан Немањиќ
НаследникСтефан Радослав I
Роден(а)~1192
Починал(а)после 1235
Почивалиште
Манастир Сруденица
СопружникАна Анѓелина Комнена Дукаина
ДецаДрагослав Јован
СрбскиСтефан Радослав
ДинастијаДинастија Немањиќ
ТаткоСтефан Немањиќ
МајкаЕвдокија Ангелина
ВероисповедПравославен Србин

Семејство, детство и младост уреди

Радослав бил син на Стефан Првовенчани, српски голем жупан и крал (1196-1228) и Евдокија Ангелина, ќерка на византискиот цар Алексија III.[3]

Бракот на Првовенчаниот и Евдокија бил склучен после битката на Морава (1190) и склопувањето на мир меѓу Србија и Византија, кога на местото на византискиот цар се наоѓал чичкото на Евдокија Исак II Ангел. Радослав наводно имал две сестри: Комнина Немањиќ, која Првовенчани ја омажил за епирскиот принц Димитрије Прогони, а таа потоа се премажила за грчко-епирскиот старешина Гргур Камон.[4] Втората неименувана сестра наводно се омажила за севастократорот Александар Асен. Георги Акрополит смета дека Александар бил син на бугарскиот владател Јован Асен I. Не може со сигурност да се потврди дали е Коломан II Асен нивен син. Радослав имал тројца браќа: Владислав Немањиќ, Урош I Немањиќ и Предислав Немањиќ.

Женидба уреди

Соработка на Србија и Епир уреди

Една од најмоќните држави во Првиот пад на Константинопол на Византиското Царство по освојувањето на латинското во 1204 година бил Епирскиот деспотат. Основана е од Михаило I Комнин Дука со помош на неговиот брат Теодор Комнин Дука Дука околу 1210 година. Владетелите на Епир се сметале себеси за наследници на византиските императори, па нивната надворешна политика имала офанзивен карактер. Веќе во 1210 година се проширил на сметка на Латинската империја и Солунското Кралство. Михаило бил убиен во 1214 или 1215 година, а наместо неговиот истоимениот малолетен син Михајло II Комнин Дука, на власт дошол Ангелот Теодор.

Теодор бил многу претприемнички и амбициозен. Игнорирајќи ја заклетвата што му ја дал на Ласкарис, тој се обидел да го прошири епирскиот деспотат на сметка на Солун, но неговата крајна цел била да го освои Константинопол и да ја обнови Византиската Империја, на чие чело ќе дојде тој. За да има одлучни раце за војната на исток, Теодор прво морал да ги зацврсти северните граници на Епир, каде што биле сместени албанските племиња и српската држава. Кнежевството Арбанон веќе било во сферата на влијанието на Епир, кое се зголемило кога неговиот владетел Димитрије Прогони (починал во 1215 година), го оставил кнежевството на својата вдовица Комнина, која следната година повторно се омажила за грчкиот магнат Григориј Камон. Во својата политика кон Србија, Теодор ги напуштил плановите на Михаил да се прошири кон Зета и наместо тоа склучил сојуз со великосрпскиот жупан Првоенчани (1196-1228).

Преговори на Теодор и Првовенчани уреди

 
Подемот на епирскиот деспот за време на владеењето на Теодор, таст на Радослав.

Во 1216 година, Првовенчани се обидел да го ожени својот син Радослав за ќерката на претходникот на Теодор Михаил. Димитрија Хоматијан, охридски архиепископ, го забранил склучувањето на овој брак поради блиско сродство (седми степен). Во писмото на Димитриј Хоматијан до големиот жупан Првовенчан се споменува доаѓањето на српски благородници во Охрид, каде што се обиделе да добијат согласност од архиепископот Радослав и Теодор Комнин Дука од Јован Каматир (претходник на Хоматијан). Излегло дека Радослав бил син на првокрунисаниот од бракот со Евдокија, поради што српските благородници не можеле да добијат согласност. Хоматиан во своето писмо дава и хронолошка одредница на овие преговори. Тој напоменува дека амбасадата во Охрид дошла претходната година, во 1215 година.[5]

Истовремено доаѓа до склопување на брак помеѓу Комнин и Камон. Легалноста на бракот ја оспорил владиката Кроје, но истиот го признал Димитрије Хоматијан. Следната година Првовенчани се обидел да се ожени со Марија, ќерката на покојниот Михаило, но и овој брак наишол на неодобрување од црквата (петти степен). Првородениот набрзо потоа се оженил со Ана Дандоло, ќерката на Венецијанецот Рајнер Дандоло[6].

Склопување на бракот уреди

На крајот Првовенчани сепак успеал да се ороди со епирската династија Ангели. Неговиот најстар син Радослав се оженил со ќерката на Теодор. Постарата историографија погрешно ја датирала женидбата на Радослав и Ана Анѓелина Комнина Дукина. Доментијан погрешно го сместува во време после смртта на Стефан Првовенчан.[7] Константин Јиречек сметал дека до бракот дошло во 1224 година.[8] Михаило Ласкарис склопувањето на бракот го датирал во прериодот помеѓу 1223 година и пролетта во 1224 година.[9]. Благодарение на писмото на митрополита Нафпакт Јован Апокавк, во поновото време се докажало дека до бракот дошло во крајот на 1219 или со почетокот на 1220 година.[10][11] Бракот секако бил склучен пред Велигденскиот пост, кој започнал на 9 февруари 1220 година. Претходно, можеби во 1218 година, била направена свршувачка.[12] Радослав на Ана ѝ подарил свршенички прстен. Свадбата требала да се направи во Прилеп или Скопје или „во некој од пограничните градови“. Радослав со Ана бил во ист степен на крвно сродство како и со Теодор. Но, сега му требаше брак и на неговиот свекор Теодор, за да ги регулира односите со Србија и да добие цврста рака во војната на истокот.[13] Забележлив е молкот на Димитриј Хоматијан, кој неодамна бил многу гласен против устоличувањето на Сава за српски архиепископ.

Владеењето на Првокрунисаниот и Радослав уреди

 
Стефан Првовенчани, татко на кралот Радослав.

Прашањето за совладетелството на Првовенчанот и Радослав во науката повеќе пати е дискутирано. Институцијата на суверенитет постоеше и во Србија. Дури околу 1268 година била воведена посебна титула „Млад крал на титулите во средновековна Србија, која кралот Урош ја презел од Унгарија, со одредени промени, давајќи му на неговиот син Драгутин Немањиќ. Сепак, совладеење постоеше во Србија и претходно. Постојат повеќе докази за тврдењето дека Радослав бил совладетел на неговиот татко, уште во 1220 година. Се смета дека Стефан Првовенчани за свој наследник го назначил својот син поради лошата здравствена состојба, но и поради бракот на Радослав и Ана. Најпрвин, Радослав бил спомнат како крал на две Жички повелби, испишани на ѕидот на задужбина на Првовенчаниот. Во првата повелба Радослав се споменува како „заменик“ на Првовенчаниот. Во втората повелба се посочува и дека Радослав е првиот син, а натписот е следниов: „Јас по Божја милост се оженив со кралот Стефан и мојот сакан син Радослав со најстариот, кога го благословивме да биде крал на целата оваа земја. Во втората повелба се нагласува дека Радослав е прв син, а натписот е следниов: „Јас, по Божја милост венчан крал Стефан и со превозљубениот свој син Радослав првенец, кого го благословивме да биде крал на целата оваа држава".[14][15] Доментијан го спомнува Радослав како "престолонаследник на отачаствие све", а одредени алузии на владеењето на Првовенчаниот и Радослав може да се најде во делот на Теодосиј.[16]

Три одлуки на Которските собори (две од 1221 година и една од 1227 година) се земени како доказ дека Радослав ја стекнал кралската титула. Тој се нарекува "sub tempore domini regis Radoslavi".[17] Совладеењето на кралот Радослав исто така го докажуваат и приказите на фреските, каде ја носи истоветната круна на татка си, како и податоци од стари родослови и летописи.[18]

Владетел на Зета уреди

 
Радослав на "Лоза на Немањиќи (фреска во Дечани)" во Високи Дечани.

Меѓу фалсификуваните повелби има и една повелба на кралот Радослав со која тој ја потврдува повелбата на кралот на Дукља Ѓорѓе Немањиќ за дарот на Превлака на Котор. Ѓорѓи бил син и наследник Вукан Немањиќ. Неговото владеење на Зета го опфаќа периодот од 1208 година, односно од годината на смртта на неговиот татко, па сè до по 1242 година, кога последен пат се споменува како владетел на Зета со титулата принцеза.[19] Хронолошките одредници на Которските повелби се совпаѓаат со рамката на владеењето на кралот Георгиј, па затоа нема причина да се сомневаме во годините наведени како години на објавување на документите на Радослав (1221 и 1227 година). Документите од 1221 и 1227 година покажуваат дека Радослав имал директна власт над Котор. Како владетел на Зета и Захумља го спомнува и Мавро Орбин во своето "Кралство на Словените". Идејата дека Радослав, како и неговиот чичко Вукан, ја носи кралската титула и владее со Зета, прв ја изнесе Константин Јиречек, повикувајќи се на споменатите которски документи. Сомнежите за таквата слика се појавија поради недовербата во корпусот на Которските повелби. Позицијата на синот на Вукан Ѓорѓи е и во прилог на управата на Радослав над Зета. Идејата дека Радослав, како и неговиот чичко Вукан, ја носи кралската титула и владее со Зета, прв ја изнесе Константин Јиречек, повикувајќи се на споменатите которски документи. Сомнежите за таквата слика се појавија поради недовербата во корпусот на повелбите во Котор. Следната година во заклетвата на венецијанскиот дуж Пјетро Зјани, го наоѓаме Ѓорѓи на чело на Зета, како и неговиот брат Владин Немањиќ.[20] Ѓорѓи како крал се споменува во 1208 година, додека во 1242 година се споменува како владетел на регионот околу Улцињ, но без кралска титула, но со титула принцеза. Нешто мораше да се промени во карактерот на неговото владеење во ова време. Ѓорѓе Бубало смета дека Стефан Првовенчани веќе ставил крај на кралската титула што ја држеле владетелите на Зета. Можеби оваа промена треба да биде поврзана со добивањето на кралската титула од Папата Хонориј III во 1217 година. Ѓорѓи не се јавува како владетел на областите околу Котор, туку околу Улцињ, па со голема сигурност може да се претпостави дека податоците од которските документи се сè уште веродостојни и дека Радослав владеел со делови од Зета во периодот меѓу 1220/1221 година. и 1228 година.[21]

Владеењето на Радослав со Захумље уреди

Растко Немањиќ помина две години во земјата Хум, пред да замине на Света Гора да се замонаши. Во Хум бил наследен од големиот војвода Петар Мирослављевиќ кога, според Мавро Орбини, бил избран од благородниците на Хум. Петар ги протера вдовицата Мирослав Завидовиќ и нивниот малолетен син Андрија Мирослављевиќ. Стефан Немања I застанал за заштита на правата на својот внук Андрија, додека Петар побарал помош од унгарскиот крал. Последица на тоа било навлегувањето на унгарскиот војвода Андрија II Арпадовиќ во земјата Хум во 1198 година, во времето кога монахот Симеон (Стефан Немања) се повлекол во Света Гора. Во својата титула во 1198 и 1200 година, Андрија меѓу другото наведува дека е „господар на Хум“. Херцег Андрија не остана долго во земјата Хум, туку се повлече, оставајќи ја Петра како претставник на унгарските интереси на овие територии. Поради војната со неговиот брат Вукан Немањиќ, Првовенчани не можел поактивно да учествува во рестаурацијa на власта на Мирослављевите потомци во земјата Хум. Во текот на 1207 година, Првовенчани започнал поход на Хум. Во битката во Бишќе кај Благај, Петар бил поразен и принуден да се повлече во областа помеѓу Неретва и Цетина и ја признал врховната власт на српскиот крал. Нејзините територии биле поделени. Според Мавро Орбин, Андрија го добил Стон со Пељешац, Приморје и Попово, додека Источниот Хум го добил Радослав Немањиќ, син на Првовенчаниот. Тома Протоѓакон пишува дека жителите на Сплит го избрале Петар за свој господар во борбите против Шубиќи. Тој владеел со Сплит до неговата смрт (почетокот на 1227 година). Него го наследил неговиот брат Тољен II, додека со Сплит владеел Гргур Шубиќ.[22]

Владеење уреди

Доаѓање на власт уреди

По смртта на неговиот татко, Радослав бил крунисан од страната вујкото на архиепископот Свети Сава во Жича.[23][24] Според една кратка белешка во збирката на Данило: „Овој крал Радослав беше крал на својата татковина, српската земја шест години“. Во српската историографија, некои истражувачи мислат дека Стефан Првовенчани починал на 24 септември 1227 година.[25] Оваа претпоставка се заснова на вестите на Данилов и Мавра Орбин. Во вториот дел се смета дека Првовенчани умрел во 1228 година, на 24 септември, односно дека Радослав владеел од 1228 до 1234 година.[26]

Радослав како потомок на династијата Дука уреди

Кралот Радослав постојано ја истакнувал својата поврзаност со византиската царска династија. Според неговата мајка, Радослав бил потомок на Ангелската династија, кој владеел со Империјата во годините пред падот на Константинопол. Тастот на Радослав, Теодор, подеднакво ги користел сите три кралски презимиња (Ангел, Династија Комнина, Династија на Војводата). Таткото на Радослав, Првовенчани, исто така се обидел да се поврзе со потомците на византиските Ангели, што ја објаснува неговата упорност да го ожени својот син за ќерката на епирскиот владетел Теодор или неговиот претходник Михаил. На вереничкиот прстен кога Радослав и го подарил на Ани стои следниов натпис: "(Оваа е) вереничкиот прстен на Стефана, изданок од лозата Дука, те со тоа, Ано од родот Комни, во раце го прими."[27] Исто така, на парите на кралот Радослав стојало презимето "Дука". Покрај крајот на владеењето, на 4 февруари ви 1234 година, Радослав издал повелба на која се потпишал на грчки језик како "Стефан Дука".[28]

Конфликт со Свети Сава уреди

 
Свети Сава во "Кралска црква" во Студеница.

Хармонијата на световната и црковната власт го карактеризира речиси целото владеење на династијата Немањиќ. Меѓутоа, за време на владеењето на кралот Радослав дошло до судир меѓу кралот и архиепископот. Причина за тоа беше обраќањето на кралот Радослав до охридскиот архиепископ Димитрије Хоматијан со 14 прашања од црковно право, со догматски и обреден карактер. Писмото на кралот Радослав со прашања до охридскиот архиепископ е познато во науката од претпоследната деценија на 19 век. Во 1219 година, Свети Сава ја признал автокефалноста на српската црква од императорот на Никеја Теодор I Ласкарис и патријархот Маноjлo I Константинополски. Во постарата историографија постоела хипотеза дека Радослав по десет години сакал да се откаже од автокефалноста на српската црква и да ја врати во јурисдикција на Охридската архиепископија, поради што Свети Сава огорчен ја напуштил Србија и отишол на аџилак во Света земја.[29] Поумерените мислења ја оправдаа постапката на Радослав со можноста дека Свети Сава, во моментот кога на неговиот му требале совети, се наоѓал на аџилак и дека нема збор за обиди за оспорување на автокефалноста на црквата. Секако, Радослав имал далеку подобар однос со Хоматиан отколку Свети Сава. Постои познат спор меѓу српскиот и охридскиот архиепископ, кој избувнал набргу по 1219 година.[13]

Прашањата што Радослав му ги постави на Димитрије Хоматијан се однесуваа на следните теми: 1) крштевање на децата исклучиво во сабота и недела; 2) број на лебови што се нудат на проскомидија; 3) времето на Господовата служба; 4) дали е дозволено да се јаде месо по чинот на осветување на водата по завршувањето на вечерната богослужба во пресрет на Водици; 5) дали свештеникот што го придружува кралот по пат треба да го спомене архиепископот што го ракоположил или локалниот архипастир при принесувањето на светите дарови; 6) да ли свештеникот ја започнува утринска и вечерна служба со зборовите Εὐλόγησον, δέσποτα или возгласом Εὐλογητὸς ὁ Θεός; 7) воздигнувањето на панагијата по обредот и дали може да се направи од бесквасен леб; 8) настанок на τῶν ἀζύμων (празник на пресни лебови кај Евреите); 9) што е „чистење“; 10) објаснување на стихот Ὅλον ἑαυτὸν ἐκένων ἀφράστως ἐν μήτρᾳ σου; 11) дали во отсуство на свештеници и ѓакони можеме да го читаме секојдневното евангелие; 12) дали литургијата може да се одржи во шатор или во колиба од гранчиња, ако некој се најде на пат без храм во близина; 13) дали на литургијата може да се читаат три евангелија; 14) од кога римската црква почнала да богослужи со свеж леб. [30]

Зачувани се и одговорите на охридскиот архиепископ на поставените прашања. Причините поради кои српскиот крал го заобиколил својот чичко барајќи совет треба да го вклучи фактот дека Хоматијан, барем до 1219 година, бил духовен водач на најголемиот дел од српскиот народ. За совет му се обратиле и многу други кои не биле под јурисдикција на Охридската архиепископија: Светогорските монасите, Солунците, еден ѓакон и хартофилакс од Драм, митрополитите Драч и Керкира. Исто така, Ана, сопругата на Радослав, била ќерка на Теодор Комнен, Дука Ангел, кога во средината на 1227 година Хоматијан бил крунисан за цар. И Радослав се чувствувал како Византиец. Интересот што Радослав го покажа за црковните прашања паѓал во очи.[31] Бојан Миљковиќ ја објаснува постапката на Радослав и желбата да се ослободи од влијанието на чичкому. Гкофилија конечно ќе го кошта Радослав со кралската круна. [32]

Губење на престолот уреди

 
Стефан Владислав, фреска во Милешево.

Стефан Радослав набрзо ја загуби главната надворешна поддршка. Во март 1230 година, во Битката за Клокотница, притока на Марица, неговиот таст Теодор I и Епирскиот деспотат претрпеа тежок пораз од Бугарија и нивниот император Јован Асен II (1218-1241). Така Стефан Радослав останал без важна странска помош, а оние кои биле незадоволни од неговото грчко владеење во Србија можеле да побараат поддршка од победничките Бугари, да го сменат владетелот кој бил наклонет на Епир. Сепак, Стефан Радослав остана на тронот повеќе од три години. Тој очигледно имал значителна поддршка во својата земја. И покрај несогласувањата, архиепископот Сава изгледа остана сигурна поддршка за кралот Стефан Радослав, а кога кралот беше сменет, архиепископот Сава некое време се двоумеше дали да го круниса својот брат Стефан Владислав.

Против Стефан Радослав се побуниле властелините и на престолот го довеле неговиот помлад брат Стефан Владислав.[33] Востанието се случило во последните месеци од 1233 година или почетокот на 1234 година. Хронологијата на овој настан ја знаеме благодарение на повелбата на Радослав Дубровничка Република од 4 февруари 1234 година, во која тој го става губењето на тронот во 6742 година. Започна на 1 септември 1233 година, а падот на Радослав треба да се стави меѓу тие два датума.[34]

Егзил уреди

Архиепископот Сава првично изгледа не го прифатил сменувањето на престолот, за што Теодосиј опширно пишува, а Доментијан многу поштедливо. Сепак, на крајот морал да го прифати завршениот чин и да го круниса Владислав за нов крал.[35] Радослав и Ана прво отидоа во Дубровничка Република каде се обидоа да организираат државен удар против Владислав. Дубровчани убаво го примија, а Радослав им даде многу широки привилегии, ослободувајќи ги од сите обврски кон српските владетели. Станува збор за повелба од 4 февруари 1234 година, на која поранешниот крал се потпишал како „Стефан Дука“. Неговата намера била да добие сојузник за да се бори против Владислав. Затоа, Радослав на граѓаните на Дубровник им ветува многу широки привилегии доколку успее да го врати тронот: дубровничките трговци би добиле право на слободно движење во Србија, како и во Хум и Зета. Исто така, републиката би била ослободена од плаќање могориш.[34]

Сепак, Владислав изврши голем притисок врз Дубровник. Радослав се обиде да побара заштита кај босанскиот бан Матеј Нинослав, но не успеа. Затоа, тој го напуштил Дубровник и побегнал кај деспотот од Драч кај деспото Михајло II Комнин Дука. Таму се разведе од Ана. Изворите велат дека еден „Фруз“ (Французин) му се заканил со меч и му ја киднапирал сопругата. Ласкарис се сомнева во вистинитоста на тврдењето на Теодосиј дека Французинот ја киднапирал сопругата на поранешниот српски крал. Драч бил во рацете на епирските Грци до 1258 година, по што потпаднал под власт на Манфред Сицилиски. Во времето кога Теодосиј го пишувал "Житието на Свети Сава" Драч се наоѓал под власта на Анжујаци, со што Ласкарис ја објаснува грешката на Савиниот биограф. Исто така, Ласкарис, како и Станоје Станојевиќ се сомневаат во целата приказна за разводот, бидејќи Радослав и Ана се споменуваат во српските споменици. Дозволува можност таа да се врати во Србија со Радослав и да се замонаши и Ана.[36]

Троношкиот родослов дава малку поинаква слика за разводот на бракот на Радослав: Радослав и Ана најпрвин побегнале во Зета, кај синовите на Вукан, а бидејќи таму не ги примиле, продолжиле во Драч, каде што се развеле. Радослав од Драч заминал на Света Гора кај својот вујко Сава и заедно се вратиле во Србија. Сава потоа го замонаши Радослав.[37]

Замонашување уреди

 
Србија во време на владеење на кралот Радослав.

Приказната за разводот на Радослав и Ана ни ја дава Теодосиј во „Житието на Свети Сава“. Расчинетиот крал, наводно, отишол кај Свети Сава откако Французинот ја киднапирал неговата сопруга, која го пречекала со радост и „го утешила со слатки зборови за неговата неволја од брат му и лукавата жена, сакајќи да го запре непријателството на брат му против него, го одликувала со ангелска слика, нарекувајќи го Јован монах наместо Радослав“.[37] Тоа е опис на добивање монашки чин, големи схими, која претходно ја примил таткото на Радослав Стефан Првовенчани, а пред него Стефан Немања. На монашките владетели во средновековна Србија често им се приближувале по порази во борбите за власт. На монашките владетели во средновековна Србија често им се приближувале по порази во борбите за власт. По Радослав, монашки чин добил и Владислав, кој потоа долги години живеел во Србија. Монашкиот чин го добил и третиот син на Стефан Првовенчан по поразот во битка на полето Гатац. Победникот во оваа војна Стефан Драгутин се замонашил непосредно пред неговата смрт, но не од истите причини.

Манојло Ласкарис се сомнева во вистинитоста на приказната на Теодосије за разводот и замонашување на Радослав. Тој смета дека Теодосиј, како писател од првата половина на XIV век, не може да биде веродостоен извор, особено што Доментијан не го спомнува престојот на Радослав во Драч. Теодосиј, пак, не го спомнува престојот на Радослав во Дубровник, но несомнено е дека сменетиот крал навистина прв отишол во тој град, бидејќи таму издал повелба во февруари 1234 година.

Сомнежот во приказната за монашкиот живот на Сава на Радослав се јавува поради тоа што монахот не го спомнува Доментијан, кој не пропуштил да наведе ниту едно дело на својот учител. Бидејќи овој чин го спречи Сава да ја продолжи граѓанската војна, малку е веројатно дека Доментијан изостанал да го спомене.[38]

Смрт уреди

Архиепископот Данило пишува дека Радослав умрел набргу откако ја загубил круната, без да даде попрецизна хронолошка одредница. Во многу летописи се споменува 1235 година како година на смртта на Радослав.[39] Точната година на смртта на Радослав не е позната. Последниот прецизен хронолошки податок е од 4 февруари 1234 година, но познато е дека Радослав живеел извесно време по издавањето на повелбата, односно времето што го поминал во Драч и Србија, по враќањето од егзил. По неговата смрт, поранешниот крал бил погребан во Студеница (манастир), задушница на неговиот дедо.[34] Според црковното право, патронажните права над Студеница ги уживале потомците на Стефан Немања, кој го изградил манастирот. Радослав прв ги искористил своите ктиторски права и ги презел градежните работи на манастирот. Радослав ја изградил надворешната припрата пред црквата Богородица, а на западната страна изградил висока кула. Фреската на која е прикажан архиепископот Сава и неговиот наследник Арсеније I Сремац ги навело истражувачите да претпостават дека овие дела биле изведени од Владислав. Меѓутоа, Сима Ќирковиќ предупредил дека Радослав, за разлика од Владислав, Стефан Првовенчани и Урош, нема своја гробна црква, што го засилува тврдењето дека работите ги извршил Радослав. Положбата на гробот на Радослав во Студеница не е идентификувана. Градежните работи на Студеница биле завршени до 1230 година.[40]

Потомство уреди

Радослав и Ана имале потомок, но науката не го знае неговиот идентитет. „Плевља Требник“ напишана околу 1290 година сведочи за нејзиното постоење“. Вечен е споменот за „Стеван благочестивиот крал Радослав, Јован монах и Ана благочестивата кралица и нејзините деца“. Радослав и Ана, значи, имаа деца, но не се знае дали имаа синови или ќерки. Миодраг Пурковиќ претпазливо претпоставува дека во времето на пишувањето на Требник, потомците на Радослав веќе биле мртви.[41]

Пари на кралот Радослав уреди

Нумизматичкиот материјал е уште еден показател за влијанието на византиските традиции врз кралот Радослав. Неговите пари се засновале на византискиот монетарен систем, чии темели ги поставил императорот Алексиј I Комнен во 1092 година. Монетарниот систем на кралот Радослав се засноваше на биметализам, односно на две деноминации: сребрена и бакарна трахеа. Сребрената монета содржела златни нечистотии. Просечната тежина на трахеата на кралот Радослав била 2,75 грама, по примерот на парите на Солунската империја, односно парите на Теодор Ангел. На аверсот на сребрениот трахеј на кралот Радослав прикажано е попрсје на Архангел Михаил со ореол, во дивиција, манијак и лорос, свртен кон лицето, со меч во десната рака и бастун во левата рака. На реверсот е прикажан кралот лево и Исус Христос со евангелието во раката, кој го благословува (десно). Претставата на реверсот е директно преземена од парите на Теодор Ангел. Бакарниот трахеј имаше кован реверс на кој беше Христос кој го благословува кралот, идентичен со оној на сребрениот трахеј. Осумнаесет примероци од овие пари се пронајдени во тврдината Рас. Почетокот на ковање вакви пари датира од периодот по 1230 година. Постојат претпоставки дека калапите за емисиите на српските пари ги кроеле мајстори од Солун, додека парите можеби се ковани во Солун, а можеби и во Србија. Во тврдината Рас постоела една ковница.[42]

Наводи уреди

  1. ↑ Ферјанчић 1981, стр. 297-314.
  2. ↑ Бубало 2009, стр. 201-227.
  3. ↑ Пириватрић 2020, стр. 139-158.
  4. ↑ Ферјанчић 1981, стр. 302.
  5. ↑ Миљковић 2015, стр. 268.
  6. ↑ Ласкарис (1997), 40
  7. ↑ Миљковић 2015, стр. 270.
  8. ↑ Јиречек (1952), 171
  9. ↑ Ласкарис (1997), 40-42
  10. ↑ Кисас 1978, стр. 131-139.
  11. ↑ Ферјанчић 1981, стр. 307.
  12. ↑ Ферјанчић, Максимовић (1998), 17
  13. ↑ 13,0 13,1 Миљковић 2015, стр. 270-271.
  14. ↑ Марјановић-Душанић 1997, стр. 48.
  15. ↑ Бубало 2009, стр. 205.
  16. ↑ Бубало 2009, стр. 206-210.
  17. ↑ Бубало 2009, стр. 210.
  18. ↑ Бубало 2009, стр. 217-222.
  19. ↑ Ћирковић 1970, стр. 10.
  20. ↑ Јечменица (2018), 51
  21. ↑ Бубало 2009, стр. 210-217.
  22. ↑ Мишић (1994), 50-52
  23. ↑ Стара српска књижевност, I, стр. 239. „ Го венча за кралството, да биде престолонаследник на неговата татковина и да се вика венчан крал Радослав”.
  24. ↑ Стојановић 1927, стр. 68-69.
  25. ↑ Марковић 2009, стр. 13-15.
  26. ↑ Ферјанчић 1981, стр. 308.
  27. ↑ Максимовић (2009), 143
  28. ↑ Максимовић (2009), 144
  29. ↑ Јиречек (1952), 172
  30. ↑ Миљковић 2015, стр. 260-265.
  31. ↑ Миљковић 2015, стр. 267.
  32. ↑ Миљковић 2015, стр. 271.
  33. ↑ Стара српска књижевност, I, стр. 267. Доментиан генерално пишува дека Бог му дозволил на Стефан Владислав „да му ја одземе земјата на својот постар брат“ и да го преземе тронот на татко му..
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 Ферјанчић 1981, стр. 309.
  35. ↑ Ферјанчић 1981, стр. 310.
  36. ↑ Ласкарис (1997), 48
  37. ↑ 37,0 37,1 Ласкарис (1997), 47
  38. ↑ Станојевић (1894), 2
  39. ↑ Станојевић (1894), 3-4
  40. ↑ Чанак-Медић (2016), 165-169
  41. ↑ Пурковић (1996), 28
  42. ↑ Иванишевић 1998, стр. 87-95.

Извори и литература уреди

Поврзано уреди

Надворешни врски уреди

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Стефан_Радослав&oldid=5145916“