’Рж

’Рж
Научна класификација [ у ]
Царство:	Растенија
клад:	Скриеносеменици
клад:	Монокотиледони
клад:	Комелиниди
Ред:	Тревовидни
Семејство:	Треви
Род:	’Рж
Вид:	’Рж
Научен назив
	Secale cereale; L.
Синоними
	Secale fragile M.Bieb.

’Рж (науч. Secale cereale) — мошне распространето тревно растение што се одгледува како житарка за исхрана кај луѓето и како фуражна култура за домашните животни. Член е на групата на пченични растенија и е во блиско сродство со јачменот и пченицата. Зрната се користат за правење на брашно, ’ржен леб, ’ржено пиво, извесни видови на виски и вотка, но и како фуражна култура. Зрната се консумираат цели или зарамнети и суви, во облик на снегулки.

Потекло

Див 'рж на планината Бистра, самоникнат од некогашни посеви

Secale cereale

Заедно со другите диви житарки, ’ржта потекнува од средна и источна Турција и околината. Во одомаќен (питом) облик се среќава во наоди од неолитот во самата Турција, но на останатите места како средна Европа се јавува дури во наодите од бронзеното доба (1800-1500 п.н.е.)^[1]

Производство и потрошувачка

10 најголеми производители на ’рж — 2012 (тони)
Германија	3 893 000
Полска	2 888 137
Русија	2 131 519
Белорусија	1 082 405
НР Кина	678 000
Украина	676 800
Данска	384 400
Турција	370 000
Канада	336 600
Шпанија	296 700
Цел свет	14 615 719
Извор: ФАО ^[2]

Минерали
Ca	33 мг
Fe	2,67 мг
Mn	121 мг
P	374 мг
K	264 мг
Na	6 мг
Zn	3,73 мг
Cu	0,450 мг
Mg	2,680 мг
Se	0,035 мг

Најмногу ’рж се произведува во источна, средна и северна Европа. Главниот појас на одгледување се протега од Германија, преку Полска, Украина, Белорусија, Литванија и Латвија, па до средна и северна Русија. Во Северна Америка, поголеми производители се Канада и САД. Во Јужна Америка, поголемо производство на ’рж имаат Аргентина и Бразил, а во Азија значајни производители се Турција, Казахстан и северна Кина.

Големината на посевите и приносот на ’рж се во пад во речиси сите земји. На пример, во Русија, производството опаднало од 13.9 милиони тони во 1992 на 3,4 Мт во 2005. Другите земји се соочуваат со сличен тренд: Полска - од 5,9 Мт во 1992 на 3,4 Мт во 2005; Германија - од 3,3 Мт на 2,8 Мт; Белорусија - од 3,1 Мт на 1,2 Мт; Кина - од 1,7 Мт на 0,6 Мт; Казахстан - од 0,6 Мт на 0,02 Мт.

Повеќето ’рж се троши локално или се извезува само во соседните земји, но не и пошироко во светот.

Болести

’Ржта е мошне подложна на опасната габи ’ржена гламница (морово рокче). Јадењето на ’рж заразена со гламница предизвикува сериозна болест наречена ерготизам. Ерготизмот прави психолошка и физичка штета во телото и предизвикува грчеви, потфрлање во бременоста, некроза на прстите, халуцинации и смрт. Во северните краишта, периодите на масовно заразување на ’ржта со гламница се совпаѓа со зачестеноста на прогонството на вештерки.

Употреба

’Ржта се користи за правење на ’ржан леб и слични печива. Брашното има многу глиадин, но само малку глутенин, па затоа содржи помалку глутен од пченичното брашно. ’Рженото брашно има и повеќе прехранбени влакна. Алкилресорцинолите се фенолни липиди што изобилуваат во триците на пченицата и ’ржта (0,1-0,3% од сувата мера).^[3]

Наоѓа примена и во производството на пијалаци како ’ржено виски и квас, и како ’ржен екстракт во алтернативната медицина. Од сламата се изработуваат жетварски венци и покриви на објекти.^[4]

Одгледување

’Ржта расте добро на многу посиромашни почви од оние неопходни за највеќето житарки. Затоа, таа е од особено прехранбено значење во подрачјата каде почвата содржи песок или тресет. Растението издржува студ подобро од сите други покрупни житарки, а преживува и под снег (пченицата тогаш умира). Во повеќето региони каде е застапена, таа се сее во есен и расте во зима. Напролет, растенијата се развиваат и даваат принос.

Одгледување во Македонија

Во Република Македонија, ’ржта е една од двете најстари житни растенија (другата е пченицата). Се сее на површина од околу 7.300 хектари, со просечен принос од 1,5 т/ха. Во развој е тритикале (пченица-’рж) и тетраплоидна ’рж.^[4]