Фрлање ѓуле

Атлетика; Фрлање ѓуле
	Полскиот двоен олимписки првак Томаж Мајевски
Светски рекорди
Мажи	Рајан Краузер 23,56 м (2023)
Жени	Наталија Лисовскаја 22,63 м (1987)
Олимписки рекорди
Мажи	Рајан Краузер 23,30 м (2021)
Жени	Илона Слупианек 22,41 м (1980)
Рекорди на светски првенства
Мажи	Рајан Краузер 22,94 м (2022)
Жени	Наталија Лисовскаја 21,24 м (1987) ; Валери Адамс 21,24 м (2011)

Фрлање ѓуле — атлетска дисциплина што се состои од фрлање на тешка сферична топка - ѓуле - колку што е можно подалеку. За мажите, оваа дисциплина е дел од модерните Олимписки игри уште од нивното заживување (1896), а за жените била воведена во 1948 година.

Историја

Чехословачкиот фрлач на ѓуле Плихал на Источногерманското атлетско првенство во сала во 1957

Фрлач на ѓуле на Универзитетот Небраска, 1942, во кругот со едната нога на граничникот

Хомер споменува натпревари на војниците во фрлање камен за време на опсадата на Троја, но нема записи за фрлање тежини на грчките натпревари. Првите докази за настани со фрлање камења или тежина се најдени во шкотските висорамнини и датираат од приближно првиот век.^[1] Во 16 век, кралот Хенри VIII бил забележан по неговата умешност во дворските натпревари во фрлање тежина и кладиво.^[2]

Првите настани што личат на модерното фрлање ѓуле најверојатно се случиле во средниот век кога војниците одржувале натпревари на кои фрлале топовски ѓулиња. Натпреварите во фрлање ѓуле првпат биле забележани во Шкотска на почетокот на 19 век и биле дел од Британското аматерско првенство кое започнало во 1866 година.^[3]

Натпреварувачите фрлаат од внатре обележан круг со пречник од 2,135 м (7 ст 0 ин), со „табла за прсти“ или „табла за стоп“ висока 10 см (4 ин) на предниот дел на кругот. Растојанието на кое е исфрлено ѓулето се мери од внатрешноста на обиколката на кругот до најблиската ознака направена на земјата со ударот при падот, со заокружување на растојанијата до најблискиот сантиметар според правилата на IAAF и WMA.

Правилно фрлање

Чехословачкиот фрлач на ѓуле Јиржи Скобла покажува правилна техника на држење ѓулето до вратот

Следниве правила (во сала и на отворено) мора да се почитуваат за правилно фрлање:

По повикувањето на неговото име, спортистот може да влезе во кој било дел од кругот за фрлање. Има триесет секунди да го започне движењето за фрлање, во спротивно се брои како загуба за тековниот обид.
Спортистот не смее да носи ракавици; Правилата на ИААФ дозволуваат лепење на поединечни прсти.
Спортистот мора да го потпре ѓулето блиску до вратот и да го држи цврсто за вратот во текот на целото движење.
Исфрлањето на ѓулето мора да се изведе над висината на рамото, користејќи само една рака.
Спортистот може да ја допира внатрешната површина на кругот или штицата на прстите, но не смее да го допира врвот или надвор од кругот или таблата на прстите, или земјата надвор од кругот. Сепак, екстремитетите може да се протегаат преку линиите на кругот во воздухот.
Фрленото ѓуле мора да падне во исечокот за фрлање, кој е кружен исечок од 34,92° со средиште во кругот за фрлање. Исечокот за фрлање бил стеснет неколку пати во текот на годините за да се подобри безбедноста, а последен пат во 2004 година бил намален од претходните 40°. Тековниот агол на исечокот за фрлање (34,92°) е избран затоа што обезбедува исечок чии граници лесно се мерат и се поставуваат на поле (10 метри надвор од центарот на прстенот, 6 метри во ширина). ^[4]
Спортистот мора да го напушти кругот за фрлање од задната половина.

Неправилно е кога спортистот:

Не паузира во кругот пред да започне движењето за фрлање.
Не го завршува движењето за ставање започнато во рок од триесет секунди откако ќе се повика неговото име.
Дозволува ѓулето да падне под неговото рамо или надвор од вертикалната рамнина на неговото рамо за време на фрлањето.

Во кое било време, ако ѓулето го изгуби контактот со вратот, тогаш тоа е технички неправилно фрлање.

За време на движењето за фрлање, допири со кој било дел од телото (вклучувајќи ги и чевлите) со:
- врвот или краевите на граничникот
- врвот на железниот прстен
- каде било надвор од кругот.
Го фрла ѓулето кое или паѓа надвор од исечокот за фрлање или ја допира неговата линија.
Го напушта кругот пред да падне ѓулето.
Не излегува од задната половина на кругот.

Заблуди за правилата

Следниве правила се или застарени или непостоечки, но правила во кои вообичаено верува професионалната конкуренција:

Спортистот мора да влезе во кругот одзади (ниту едно од правилата не содржи таква клаузула).
Спортистот што влегува во кругот, потоа излегува и повторно влегува во него пред да започне фрлањето резултира со фаул (сите правила на спортистот му дозволуваат да го напушти кругот пред да започне фрлање, но тоа сепак се брои во рок од 30 секунди; дозволениот метод за излез од кругот варира според правилникот).
Лабава облека, врвки за чевли или долга коса што се допира надвор од кругот за време на фрлање, или спортист што внесува крпа во кругот и потоа ја исфрла пред исфрлањето, резултира со фаул.

Натпревари

Кругот со граничникот од каде се фрла ѓулето и исечокот во кој треба тоа да падне за да фрлањето биде правилно

Натпреварите во фрлање ѓуле се одржуваат на модерните Летни олимписки игри од нивното основање во 1896 година, а исто така оваа атлетска дисциплина е вклучена и на Светското првенство во атлетика.

Секој од овие натпревари во модерната ера има одреден број на кругови на фрлања. Обично има три квалификациски рунди за да се одреди квалификациите за финалето. Потоа има три прелиминарни рунди во финалето со најдобрите осум натпреварувачи кои добиваат дополнителни три фрлања. Секој натпреварувач во финалето се рангира според своето најдолго фрлање, без разлика дали тоа било постигнато во прелиминарните или последните три рунди. За победник се прогласува натпреварувачот со најдолго правилно фрлање.

Тежина

Во натпреварите во машка конкуренција ѓулето тежи 7,26 кг (16 лб), а во женска конкуренција тежи 4 кг (8,82 лб). На јуниорските, училишните и ветеранските натпревари се користат ѓулиња, обично под тежините на оние што се користат на сениорските натпревари.

Стилови на фрлање

Денес два стила се во општа употреба кај натпреварувачите во фрлање ѓуле: лизгачки и вртечки. Со сите стилови на фрлање, целта е да се фрли ѓулето со максимална брзина нанапред под агол нешто помал од четириесет и пет степени.^[5]

Лизгачки

Потеклото на оваа техника датира од 1951 година, кога Пери О'Брајан од Соединетите Американски Држави измислил техника при која фрлачот свртен наназад, ротирај 180 степени низ кругот, а потоа го фрла ѓулето. За разлика од вртечкиот стил, оваа техника има линеарно движење.^[6]

Со оваа техника, десниот фрлач би почнал да гледа кон задниот дел на кругот. Тие вообичаено би прифатиле специфичен тип на крауч, вклучувајќи ја нивната свиткана десна нога, со цел да го започнат фрлањето од покорисно држење на телото, додека исто така изометриски ги оптоваруваат своите мускули. Поставувањето на нивната телесна тежина над свитканата нога, која се турка нагоре со еднаква сила, создава подготвителна изометриска преса. Силата генерирана од оваа преса ќе се канализира во следното фрлање што ќе го направи помоќен. За да го започнат фрлањето, тие клоцаат напред со левата нога, додека силно туркаат со десната. Како што фрлачот го преминува кругот, колковите се извртуваат нанапред, левата рака се замавнува надвор, а потоа цврсто се повлекува назад, проследено со рамената, а тие потоа удираат во движење со десната рака. Клучот е брзо да се движите низ кругот со што е можно помалку воздух под стапалата, па оттука и името „лизгање“.

Вртечко

Овој стил е познат и како ротациона техника.^[7] За првпат бил користен во Европа во 1950-тите, но не добил големо внимание до 1970-тите.^[8] Во 1972 година, Александар Баришников го поставил својот прв рекорд во СССР користејќи нов стил на фрлање, вртечки („круговой мах“ на руски), измислен од неговиот тренер Виктор Алексејев.^[9] ^[10] Вртењето вклучува вртење како фрлач на диск и користење на ротациониот импулс за моќ. Во 1976 година, Баришников поставил светски рекорд од 22,00 метри со својот вртечки стил и бил првиот фрлач на ѓуле што ја минал границата од 22 метри.^[11]

Употреба

Во моментов, повеќето врвни машки фрлачи на ѓуле користат вртечки стил. Сепак, лизгачкиот стил останува популарен бидејќи техниката води до поголема конзистентност во споредба со техниката на вртење. Речиси сите фрлачи започнуваат со користење на лизгачки стил. Томаш Мајевски забележува дека иако повеќето спортисти користат вртечки стил,^[12] тој и некои други врвни фрлачи на ѓуле постигнале успех користејќи го овој класичен метод (на пример, тој станал првиот што ја одбранил олимписката титула по 56 години).

Светскиот рекорд и следните шест најдобри машки резултати (23,37, 23,30, 23,15 и 23,12 на Рајан Крузер, 23,23 на Џо Ковач и 23,12 и 23,10 на Ренди Барнс) биле изведени со вртечката техника, додека осмиот најдобар време на сите времиња од 23,06 метри од Улф Тимерман бил изведен лизгачка техника.

Одлуката за користењето на лизгачка и вртечка техника веројатно ќе треба да се одлучи на индивидуална основа, одредена од големината и моќта на фрлачот. Ниските фрлачи може да имаат корист од вртењето, а повисоките фрлачи може да имаат корист од лизгањето, но многу фрлачи не го следат ова упатство.

Видови ѓулиња

Ѓулето се изработува од различни видови материјали во зависност од неговата намена. Користените материјали вклучуваат песок, железо, леано железо, цврст челик, нерѓосувачки челик, месинг и синтетички материјали како поливинил. Некои метали се погусти од другите, поради што големината на ѓулето варира. На пример, различни материјали се користат за правење ѓуле за фрлање во сала и фрлање на отворено - бидејќи мора да се земе предвид оштетувањето на околината - така што вторите се помали. Постојат различни стандарди за големина и тежина на ѓулето кои зависат од возраста и полот на натпреварувачите, како и од правилата на управното тело.

Рекорди

Рекорд	Натпреварувач	Држава	Дата	Место
Светски рекорд — на отворено
23,37 м	Рајан Краузер	САД	18 јуни 2021	Јуџин, Орегон, САД
22,63 м	Наталија Лисовскаја	СССР	7 јуни 1987	Москва, СССР
Светски рекорд — во сала
22,82 м	Рајан Краузер	САД	24 јануари 2021	Фејетвил, САД
22,50 м	Хелена Фибингерова	Чехословачка	19 февруари 1977	Јаблонец-над-Нисоу, Чехословачка
Олимписки рекорд
23,30 м	Рајан Краузер	САД	5 август 2021	Токио, Јапонија
22,41 м	Илона Слупјанек	Источна Германија	24 јули 1980	Москва, СССР
Европски рекорд - на отворено
23,06 м	Улф Тимерман	Источна Германија	22 мај 1988	Ханья, Греция
22,63 м	Наталија Лисовскаја	СССР	7 јуни 1987	Москва, СССР
Европски рекорд — во сала
22,55 м	Улф Тимерман	Источна Германија	11 февруари 1989	Зенфтенберг, ГДР
22,50 м	Хелена Фибингерова	Чехословачка	19 февруари 1977	Јаблонец-над-Нисоу, Чехословачка