Википедија

Мида

Мида — син на божицата Ида и на сатирот чие име не се помни. Тој бил крал на македонската Бромија кој ја засадил прочуена градина на рози.[1]

Ќерката на Мида се претвора во злато кога тој ја допира. Илустрација од Волтер Крејн, 1893 г.

Името на најмалку три членови на династијата на Фригија

уреди

Најпознатиот крал Мида е запаметен во старогрчката митологија по неговата способност да претвори во злато сѐ што ќе допре. Ова било наречено Златен допир или Допирот на Мида.[2] Се претпоставува дека фригискиот град Мидаеон бил наречен според овој Мида, а веројатно тоа е истиот Мида кој според Паузаниј ја основал Анкира.[3] Според Аристотел, легендата вели дека Мида починал од глад како резултат на неговата „залудна молба“ за допир на злато. .[4] Легендите раскажани за овој Мида и неговиот татко Гордиј, познат по тоа што го основал главниот град на Фригија, Гордион, и заврзувајќи го Гордиевиот јазол, укажуваат на тоа дека се верува дека тие живееле во II-иот милениум п.н.е., многу време пред Тројанската војна. Сепак, Хомер не ги споменува ниту Мида, ниту Гордиј, наместо тоа ги споменува другите славни фригиски кралеви, Мигдон и Отреј.

Уште еден крал наречен Мида владеел со Фригија во доцниот VIII век п.н.е., сѐ до ограбувањето на Гордион од страна на Кимеријците, кога тој извршил самоубиство. Повеќето историчари веруваат дека овој Мида е истата личност како и Мита, наречен крал на Мушките во асирските записи, кој војувал со Асирија и нејзините анадолски покраини во истиот период.[5]

Третиот крал Мида, според Херодот, бил член на династијата на Фригија и дедо на Адраст кој избегал од Фригија откако случајно го убил својот брат и побарал азил во кралството Лидија за време на владеењето на Крез. Фригија во тоа време ѝ била потчинета на Лидија. Херодот вели дека Крез ги сметал членовите на фригиската династија за „пријатели“, но не споменува дали фригиската династија сѐ уште владеела како вазал на Фригија.[6]

Легенди за античкиот крал Мида

уреди

Постојат многу, често противречни, легенди за античкиот крал Мида. Во една од нив, Мида бил крал на Песинт, град во Фригија, кој како дете бил посвоен од кралот Гордиј и Кибела, божицата чиј сопруг бил тој, и која (според некои извори) била божицата-мајка на самиот Мида.[7] Според некои извори, Мида својата младост ја поминал во македонскиот Бермион [8] (види Бриги). Во Тракијска Мигдонија [9] , имало една градина со диви рози во подножјето на планината Бермион, која Херодот ја нарекувал „градината на Мида, син на Гордиј, каде розите растат самите од себе, секоја имајќи шест цветови и неспоредлив мирис.“ [10] Бидејќи Херодот на други места вели дека Фригијците во старо време живееле во Европа каде што биле познати како Бриги [11], постоењето на градината укажува дека Херодот верувал дека Мида живеел пред миграцијата на Фригијците во Анадолија.

Според некои извори, Мида имал син, Литиерс, демонскиот косач на смртта на мажите, но во некои верзии на митот, тој имал ќерка, Зое или „живот“.

Историчарот Аријан дава поинаква приказна за потеклото и животот на Мида. Според него, Мида бил син на Гордиј, сиромашен селанец и Телемисијска девојка од пророчки род. Кога Мида пораснал во убав и храбар човек, Фригијците биле вознемирени од граѓанската неслога и откако се советувале со Пророштвото, им било речено дека запрежна кола ќе им донесе крал, кој ќе стави крај на нивната неслога. Додека тие сѐ уште размислувале, Мида пристигнал со своите родители и запрел близу собранието со запрежна кола. Тие, споредувајќи го одговорот на Пророштвото со оваа појава, одлучиле дека тоа е личноста која ќе пристигне со запрежна кола за која Боговите кажале. Поради тоа, тие го назначиле Мида за крал и тој, ставајќи крај на нивната неслога, во тврдината ја посветил запрежната кола на неговиот татко како жртва за благодарност до Зевс. Во прилог на ова, следната изрека што се однесува до запрежната кола била важечка, дека кој и да било што ќе може да го олабави јажето од јаремот на оваа запрежна кола, му е предодредено да владее со Азија. Тој некој бил Александар III Македонски.[12] Во други верзии на легендата, таткото на Мида, Гордиј, скромно пристигнал со двоколка и го направил Гордиевиот јазол.

Херодот вели дека „Мида, син на Гордиј“ принел жртва на Пророштвото од Делфи за кралски престол „од кој ќе пресудува“ кој е „вреден да се види“, и дека овој Мида бил единствениот странец кој принел жртва на Пророштвото од Делфи пред Гиг од Лидија.[13] Бидејќи се верува дека историскиот Мида од VIII-иот век п.н.е. и Гиг биле современици, се чини веројатно дека Херодот верувал дека престолот бил подарен од претходниот, легендарниот крал Мида. Сепак, некои историчари веруваат дека овој престол бил подарен од подоцнежниот, историскиот крал Мида.[14]

Митови за кралот Мида

уреди

Еднаш, како што Овидиј вели во Метаморфози XI,[15] Дионис забележал дека неговиот стар учител и очув, сатирот Силениј изчезнал.[16]

Стариот сатир Силениј, пиел вино и лутал пијан, а подоцна бил пронајден од некои фригиски селани, кои го однеле до нивниот крал, Мида (наизменично, тој се онесвестил во градината со рози на Мида). Мида го препознал и се однесувал со него гостопримливо, забавувајќи го десет дена и ноќи со учтивост, додека Селениј ги воодушевил Мида и неговите пријатели со приказни и песни.[17]

На еднинаесетиот ден, тој го вратил Селениј кај Дионис во Лидија. Дионис му понудил на Мида да избере каква било награда што сака. Мида побарал сѐ што ќе допре да се претвори во злато. Мида се израдувал со неговата нова моќ, при што побрзал да ја тестира. Тој допрел дабово гранче и камен; и двете се претвориле во злато. Пресреќен, кога пристигнал дома, им наредил на слугите да постават гозба на масата. „Така, Мида, крал на Лидија, на почетокот вообразен со гордост кога сфати дека може да претвори во злато сѐ што ќе допре; но кога виде дека неговата храна станува сурова и дека неговиот пијалак се стврднува во златни коцки, сфати дека овој дар е зло и во неговиот презир кон златото, ја проколна својата молба“ (Клаудијан, In Rufinem). Во верзија раскажана од Натаниел Хоторн во Чудесна книга за девојчиња и момчиња (1852), Мида открил дека кога ја допрел ќерка си, и таа се претворила во злато.

Сега Мида го мразел дарот што го посакувал. Му се молел на Дионис, преколнувајќи го да биде избавен од глад. Дионис ја слушнал неговата молба и се согласил; велејќи му на Мида да се измие во реката Пактол. Потоа, што и да стави во водата ќе се промени од допирот. Мида направил така и кога ја допрел водата, моќта се слеала во реката и речниот песок се претворил во злато. Ова објаснува зошто реката Пактол била толку богата со злато, и богатството на династијата која тврдела дека Мида е нивни предок е без сомнение поттик за овој етиолошки мит. Златото веројатно не било единствениот извор на метал за богатството на Мида: „Кралот Мида, Фригијец, син на Кибела, прв ги откри црното и белото олово“.[18]

Мида, презирајќи богатство и раскош, се преселил на село и станал идолопоклоник на Пан, богот на полињата и сатирите. Римските митографи [19] тврделе дека негов учител по музика бил Орфеј.[20]

Еднаш, Пан имал смелост да ја спореди својата музика со таа на богот Аполон и го предизвикал на музички натпревар (исто така види Марсиј), а Тмол, богот на планините, бил избран за судија. Пан засвирил на своите кавали и со својата земјоделска мелодија, си дал големо задоволство себеси и на својот верен следбеник, Мида, кој бил присутен. Потоа, Аполон ги затегнал жиците на својата лира. Тмол, веднаш го наградил Аполон со победа и сите се согласиле со пресудата, освен Мида, кој не се согласил и се сомневал во праведноста на наградата. Тогаш, Аполон го проколнал со зборовите: „Мора да има уши на магаре!“ и направил Мида да има магарешки уши.[21][22] Овој митот е ислустриран со две слики, „Аполон и Марсиј“ од Палма Помладиот (1544 – 1628), едната слика ја претставува сцената пред, а другата по казната.

Мида бил понижен од овој несреќен случај. Тој се обидел да ја сокрие својата несреќа под голем турбан или шапка, но неговиот бербер знаел за тајната и му било кажано да не споменува на никој. Сепак, берберот не можел да ја чува тајната; па отишол на една ливада, ископал дупка во земјата, ја шепнал приказната во неа и ја покрил дупката. Дебела леа од трски подоцна никнала на ливадата и почнала да ја шепоти приказната, велејќи: „Кралот Мида има магарешки уши.“[23]

Сара Морис покажала (Морис, 2004) дека магарешките уши биле кралска одлика во Бронзената доба, носени од кралот Таркаснава (грчки: Таркондемос) од Мира, на печат впишан со хетско клинесто писмо и лувиски хиероглифи: во оваа смисла, митот се појавил за Грците, за да ја оправда егзотичната одлика. Во предисламската легенда од Средна Азија, кралот на Осоуните од Енисејскиот Базен имал магарешки уши. Тој ги криел и наредувал секој од неговите бербери да биде убиен за да ја сокрие неговата тајна. Последниот бербер меѓу неговите луѓе бил советуван да ја шепне тешката тајна во бунар по зајдисонце, но тој не го покрил бунарот потоа. Водата од бунарот се зголемила и го поплавила кралството, создавајќи ги водите на езерото Исик-ќол.[24] Овој мотив е присутен и српската народна приказна „Царот Тројан има козји уши“ (У цара Тројана козје уши).[22]

Веројатна поврзаност со библискиот Мадај

уреди

Библискиот Мадај, синот на Јафет, би можел првично да упатува на Мида и Фригијците. Во Книгата на Јубилеи, кога светот бил поделен меѓу синовите и внуците на Ное, Мадај првично го добил регионот источно од „Луд“ (Лидија) и северно од Тубал (Табал, кој одговара со Ликија и западна Памфилија). Сепак, Мадај потоа одлучил дека не му се допаѓал областа и ги прашал синовите на Сем да му дозволат да се насели во Медеја, која била во нивниот регион. Оваа приказна можеби била со намера само да објасни зошто Мадај бил единствениот син на Јафет чии потомци, Медејците не живееле во Анадолија, островите во близина или Јужен Кавказ. Или, приказната за првичното наследство на Мадај во Фригија можеби зачувува постара традиција за идентификување на Мадај со Мида и Фригијците.

Историскиот крал Мида

уреди

Кралот Мида кој владеел со Фригија во доцниот VIII век п.н.е. е познат од грчки и асирски извори. Според првите, тој се оженил со грчка принцеза, Дамодика, ќерка на Агамемнон од Кима, Еолида, и значително тргувал со Грците. Некои историчари веруваат дека овој Мида го подарил престолот за кој Херодот вели дека бил понуден на Пророштвото од Делфи од „Мида, син на Гордиј“ (види погоре). Асирските плочи од владеењето на Саргон II бележат напади од „Мита“, крал на Мушките, против асирските источни анадолски провинции. Некои историчари веруваат дека асирските записи го нарекувале Мида, крал на Мушките, бидејќи тој ги подложил источните Анадолци со тоа име и ги вклучил во неговата војска. Грчките извори, вклучувајќи го и Страбон,[25] велат дека Мида се самоубил пиејќи крв од бикови за време на напад од Кимеријците, кој Евсевиј Кесариски го датирал околу 695 г. п.н.е., а Јулиј Африкан околу 676 г. п.н.е. Археологијата потврди дека Гордион бил уништен и запален околу тоа време.[26]

Тумул (могила) популарно припишан на Мида

уреди
 
Реконструкција на закопот во Тумулот ММ. Музеј на анадолската цивилизација, Анкара

Во 1957 година, Родни Јанг и тим од Универзитетот Пенсилванија отвориле гробница во срцето на Големата могила (на грчки: Μεγάλη Τούμπα) -53 метри во висина, околу 300 метри во пречник – на местото на античкиот Гордион (денешен Јасихујук, Турција), каде има повеќе од 100 тумули со различна големина и од различни периоди. Тие откриле кралски гроб, чија дрвена конструкција речиси потекнува од 740 г. п.н.е., заедно со остатоците од погребната гозба и „најдобрата збирка садови за пиење од Железното Доба некогаш откриена.“ [27] They discovered a royal burial, its timbers recently dated as cut to about 740 BC[28] complete with remains of the funeral feast and "the best collection of Iron Age drinking vessels ever uncovered".[29] Внатрешната одаја била голема: 5.15 метри на 6.2 метри во ширина и 3.25 метри висока. На остатоците од дрвениот ковчег во северно-западниот агол на гробот лежел скелет на маж, висок 1.59 метри, кој имал околу 60 години.[30] Во гробот биле пронајдени раскошна мозаична маса, два мозаични држачи за служење и осум други маси, како и бронзени и керамички садови и бронзени фибули (антички брош).[31] Иако без записи за идентификација кои биле поврзани со ова место, тоа било наречено Тумул ММ (ММ- Могилата на Мида) од ископувачите. Бидејќи овој погребен споменик бил подигнат пред традиционалниот датум даден за смртта на кралот Мида во раниот VII век п.н.е., сега генерално се смета дека го опфаќа гробот на неговиот татко. Идентификувањето на тумулот како „гроб“ е оспорено; друго толкување е дека било религиозно место посветено на Кибела.

Мида како тема во уметноста

уреди

Белешки

уреди
  1. ↑ Robert Grevs, Grčki mitovi, Nolit, Beograd, 1992, str. 244 - 246.
  2. ↑ In alchemy, the transmutation of an object into gold is known as chrysopoeia.
  3. ↑ Pausanias 1.4.5.
  4. ↑ Aristotle, Politics, 1.1257b.
  5. ↑ See for example Encyclopedia Britannica; also: "Virtually the only figure in Phrygian history who can be recognized as a distinct individual", begins Lynn E. Roller, "The Legend of Midas", Classical Antiquity, 22 (October 1983):299-313.
  6. ↑ Herodotus I.35.
  7. ↑ "King Midas, a Phrygian, son of Cybele" (Hyginus, Fabulae 274).
  8. ↑ "Bromium" in Graves 1960:83.a; Greek traditions of the migration from Macedon to Anatolia are examined— as purely literary constructions— in Peter Carrington, "The Heroic Age of Phrygia in Ancient Literature and Art" Anatolian Studies 27 (1977:117-126).
  9. ↑ Mygdonia became part of Macedon in historical times.
  10. ↑ Herodotus, Histories 8.138.1
  11. ↑ Herodotus 7.73
  12. ↑ Arrian, Alexandri Anabasis, B.3.4-6
  13. ↑ Herodotus I.14.
  14. ↑ See for example Encyclopedia Britannica, notes to Penguin edition of Herodotus.
  15. ↑ On-line text at Theoi.com
  16. ↑ This myth appears in a fragment of Aristotle, Eudemus, (fr.6); Pausanias was aware that Midas mixed water with wine to capture Silenus (Description of Greece 1.4.1); a muddled version is recounted in Flavius Philostratus' Life of Apollonius of Tyana, vi.27: "Midas himself had some of the blood of satyrs in his veins, as was clear from the shape of his ears; and a satyr once, trespassing on his kinship with Midas, made merry at the expense of his ears, not only singing about them, but piping about them. Well, Midas, I understand, had heard from his mother that when a satyr is overcome by wine he falls asleep, and at such times comes to his senses and will make friends with you; so he mixed wine which he had in his palace in a fountain and let the satyr get at it, and the latter drank it up and was overcome".
  17. ↑ Aelian, Varia Historia iii.18 relates some of Silenus' accounts (Graves 1960:83.b.3).
  18. ↑ Hyginus, Fabulae274
  19. ↑ Cicero On Divinationi.36; Valerius Maximus, i.6.3; Ovid, Metamorphoses, xi.92f.
  20. ↑ This myth puts Midas in another setting. "Midas himself had some of the blood of satyrs in his veins, as was clear from the shape of his ears" was the assertion of Flavius Philostratus, in his Life of Apollonius of Tyana (vi.27), not always a dependable repository of myth. (on-line Архивирано на 29 јануари 2013 г.)
  21. ↑ Hyginus, Fabulae 191.
  22. ↑ 22,0 22,1 „Beleške“, во: Erazmo Roterdamski, Pohvala ludosti. Beograd: Rad, 2016, стр. 105.
  23. ↑ The whispering sound of reeds is an ancient literary trope: the Sumerian Instructions of Shurppak (3rd millennium BCE) warn "The reed-beds are ..., they can hide (?) slander". (Instructions of Shuruppak, lines 92-93 Архивирано на 25 ноември 2012 г.).
  24. ↑ The legend is related in Ella Maillart, Dervla Murphy, Turkestan solo: a journey through Central Asia (1938) 2005:48f; a wholly separate origin uncontaminated by the legend of Midas is not likely.
  25. ↑ Strabo I.3.21.
  26. ↑ Encyclopedia Britannica.
  27. ↑ Rodney Young, Three Great Early Tumuli: The Gordion Excavations Final Reports, Volume 1, (1981):79-102.
  28. ↑ DeVries, Keith (2005). „Greek Pottery and Gordion Chronology“. Во Kealhofer, Lisa (уред.). The Archaeology of Midas and the Phrygians: Recent Work at Gordion. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology. стр. 42ff. ISBN 1-931707-76-6. Manning, Sturt; и др. (2001). „Anatolian Tree Rings and a New Chronology for the East Mediterranean Bronze-Iron Ages“. Science. 294 (5551): 2532–2535 [p. 2534]. doi:10.1126/science.1066112. PMID 11743159.
  29. ↑ „King Midas' modern mourners“. Science News. November 4, 2000.
  30. ↑ Simpson, Elizabeth (1990). „Midas' Bed and a Royal Phrygian Funeral“. Journal of Field Archaeology. 17 (1): 69–87. doi:10.1179/009346990791548484.
  31. ↑ Young (1981):102-190. Simpson, Elizabeth (1996). „Phrygian Furniture from Gordion“. Во Herrmann, Georgina (уред.). The Furniture of Western Asia: Ancient and Traditional. Mainz: Philipp Von Zabern. стр. 187–209. ISBN 3-8053-1838-3.
  32. ↑ Zbignjev Herbert, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg – Čigoja štampa, стр. 267-269.

Наводи

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Мида&oldid=5216428“