Лука Јоциќ
Лука Јоциќ (1839 - 1926) бил српски книжар кој работел во 19 век.
Биографија уреди
Лука Јоциќ е роден во 1839 година во Сентомаш. Основно училиште завршил во Сентомаш, а гимназија во Нови Сад. По четврти клас решил да го напушти средното образование и да се запише во двегодишно кадетско училиште. По завршувањето на кадетското училиште станал професионален војник. Учествувал во војната против Франција и Италија. Пет години служел во гарнизонот во Виена. Во 1864 година. учествувал во војната против Данска, а во 1866 г. против Турција. Самиот бил ранет во битката кај Кенигец. По овие војни служел како војник во гарнизоните во Австрија и се здобил со чин поручник. За време на неговиот престој во Темишвар, старешините го поставиле за учител по српски јазик. Тој бил префрлен од Темишвар во Нови Сад, а потоа во Пула, каде што немал можност да напредува. По седумнаесет години стаж во армијата, тој одлучил да се повлече од активна служба во резервната служба. Во 1870 година се повлекол од резервата поради можната војна против Русија. Во 31 година од животот е демобилизиран.
Следната задача му била работата на надзорник на имотот на богаташката од Нови Сад, Марија Трандафил. Тоа било, исто така, прв пат тој да работи ваков вид на работа. Марија Трандафил била позната како милостива жена која со задоволство им помагала на сиромашните, додека Јоциќ, паралелно со своите постапки, го поттикнувал и нејзиното покровителство. Лука Јоциќ бил познат како добротвор и стекнал голема репутација и почит. Тој исто така воспоставил добри односи со учителите, свештениците, службениците и со магистратот. Тој бил потпретседател во таканаречената „Српска читална“. Бил и претседател на „Болничко здружение на трговска младина“ . Бил активен член на „Српската задруга за взаемна помош и штедење“ . Матица Српска го вброила во своите истакнати членови. Голема заслуга на Јоциќ е што Марија Трандафил инвестирала во оваа институција, а денешната зграда на Матица Српска е подигната од нејзиниот донаторски фонд.[1]
Јоциќ не бил задоволен од работата како надзорник на имотот и неговиот пријател Илија Огњановиќ го охрабрил да се обиде во издаваштвото. Тој го убедил да го прифати издавањето на списанието „Јавор“, кое се занимавало со настава, пишување и литература. Во 1877 година. Лука Јоциќ го издал првиот том. За подобро пласирање на списанието, Јоциќ објавувал и огласи. Во 1880 година ги здружил силите со Ѓорѓе Ивковиќ и отвориле книжарница во Нови Сад. Првата книга што ја објавиле е книгата „Босиље“ од Стеван В. Поповиќ. Книгата содржи песни од Ј. Ј. Змеј. Јоциќ во име на Марија Трандафил им подарил учебници на сиромашните и добрите ученици кои ги сметал за темел на образованието. Јоциќ на самиот почеток на својата издавачка кариера објавил прирачници за унгарски јазик и учебници наменети за наставници. Издавал и учебници за основни училишта, гимназија и други средни училишта. Објавувал географии, зоологии, патописи, катехизми, граматики, биологии за сите одделенија. Има објавено и различни прирачници од различни области. Некои од нив се педагогијата, медицината и економијата. Објавил книга од Елвира Зињан во превод на Петрослава Томановиќ за воспитувањето на женските деца. Во книжарницата на Јоциќ е објавена и „Лекции за човечкото тело, живот и здравје“ од Милан Јовановиќ-Батут. Објавил и книги за деца, како „Детска лира“, „ Ковчежиќ“, „Мали свет“ и „Невен цвеќе“ .
Во 1880 година. книжарницата ги „ собрала“ сите дотогаш објавени дела на познатиот писател Јован Суботиќ. Имало и девет изданија на песните на Бранко Радичевиќ, со 36 илустрации во повез со позлата што ги објавила книжарницата на Јоциќ. Јоциќ освоил сребрен медал со диплома на индустриската изложба во Трст во 1882 година. Специјално издание било познатото дело на Емил Пико „ Србите во Унгарија“ во превод на Стеван Павловиќ, кој бил награден со 300 форинти од Матица Српска. Јоциќ објавил и преводи на забавни романи од германски јазик. Жестоката конкуренција била книжарницата на браќата Поповиќ , па бил принуден да продава училиштен прибор, додатоци, празнични икони, слики, фотографии, па дури и хартиени кеси. Календарите биле многу комерцијални изданија, па Јоциќ побарал календарите „ Коло “, „ Венац “ и особено „ Смешниот календар на Абуказем“ што го уредувал неговиот пријател Илија Огњановиќ да бидат што подобро подготвени.
Врз основа на барањето, Лука Јоциќ и неговиот пријател Ѓорѓе Ивковиќ добиле одобрение од унгарското Министерство за внатрешни работи во 1881 година да може да издаваат и дистрибуираат литературни и училишни книги, како и слики и училиштен прибор. Дозволата била условена, бидејќи било нагласено дека „ книжарите мора да бидат политички подобни“ . А со друг акт од истото министерство, Лука Јоциќ добил одобрение дека преку Јоргос Ивковиќ може да собира и продава на територијата на Хрватска, Славонија и Далмација, но под услов да се придржува до даночните прописи. Ѓорѓе Ивковиќ патувал низ територијата на денешна Војводина, Босна и Херцеговина, Црна Гора и Которскиот залив, секаде каде што имало Срби, нудејќи книги, слики, училиштен прибор. Ивковиќ собрал претплатници и за списанието „Јавор“. Ѓорде Ивковиќ се разделил од Лука Јоциќ во 1888 година и основал своја книжарница и печатница, а Лука ја именувал компанијата „ Накладна књижарица“. За разлика од другите издавачи, Јоциќ не сакал да создаде своја печатница.[2]
На преминот од 19-тиот и 20-тиот век, Јоциќ се изморил и му било потешко да управува со бизнисот со книги. Кога во 1903 г. ја одбележал 25-годишнината од издавачката дејност, по повод педесеттата училишна книга објавил споменица посветен на Никола I. Во таа книга тој на некој начин се збогувал со публиката. Споменицата не ја продавал, туку ја подарил на народните библиотеки, задругите, писателите и неговите пријатели. Во книгата се прикажани кориците на педесет училишни книги што ги објави Јоциќ, а објавена е и неговата „ Преглед на историјата на издаваштвото на книги кај просветените народи и кај нас “.
Милош Ивковиќ ја наследил книжарницата и трговијата со хартија и музички производи во 1902 година која ја водел под компанијата „ Лука Јоциќ наследник “. Подоцна, Ивковиќ ја купил и ја продал книжарницата.
Во своето пензионирање Јоциќ се грижел за имотот на Марија Трандафил, а по нејзината смрт во 1883 г. бил извршител на тестаментот, па најголем дел од богатството и припаднало на Матица Српска. Кога дошло време Матица Српска да ги исполни барањата на тестаментот и да му даде на Јоциќ 10.000 круни, тој се разочарал. Нејзиниот Управен одбор му наложил на Јоциќ тоа да го бара преку судски спор. Тој ја добил тужбата во првиот суд, а таа по три години морала да му ја исплати целата сума со камата.
Тој доживеал длабока старост. Починал на 20 август 1926 година . со речиси 90 години. „Застава“ меѓу кратките вести објавила: „ Тој беше човек со добро образование и многу душевен. . . Секогаш бил здрав, но старецот го совладала слабоста и умрел, како да спиел.
Најзначајните објавени дела уреди
- Првиот том на списанието „Јавор“ во 1877 г.
- Стеван В. Поповиќ: „Босиље“
- Милан Јовановиќ-Батут: „Лекции за човечкото тело, живот и здравје“
- Детски книги: „Детска лира“, „Ковчег“, „Малиот свет“ и „Невен цвеќиња“.
- „Србите во Унгарија“ од Емил Пико во превод на Стеван Павловиќ
- Календари „ Коло “, „ Венац “ и „ Смешниот календар на Абуказем“
Наводи уреди
- ↑ „Портрети часника и добротвора Матице српске“. Матица српска. Посетено на 30. мај 2019.. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ Јоновић, Петар (2001). Шта књижар треба да зна. Ветерник: ЛДИЈ. ISBN 978-86-7026-149-5.
Литература уреди
- Велимир Старчевиќ: „Старо српско книжарство“ - Белград: Службен весник, 2011 г.
- Мајкл Бигинс, Џенет Крејн: „Издавање во државата наследничка на Југославија“ - Соединети Американски Држави: The Haworth Information Press, 2000 година
- Петар Јоновиќ: „Што треба да знае еден книжар“ - Ветерник: ЛДИЈ, 2001 г.