Википедија

Генетски проучувања на Бошњаците

Како и кај сите современи европски нации, постои голем степен на „биолошки континуитет“ меѓу Босанците и Бошњаците и нивните антички претходници со Y хромозомска лоза кои сведочат за претежно палеолитско европско потекло.[1][2] Проучувањата засновани на би-алелни маркери на NRY (не-рекомбинирачки регион на Y-хромозомот) покажале дека трите главни етнички групи на Босна и Херцеговина (Бошњаци, босански Срби и босански Хрвати) имаат заеднички, и покрај некои квантитативни разлики, голем дел од истиот антички генски базен различен за регионот.[3] Понатаму, анализата на автосомните STR не открила значајна разлика помеѓу популацијата на Босна и Херцеговина и соседните нации.[3]

Автосомна ДНК

уреди
 
Генетска структура на Босанците во европски контекст според три генетски системи: автосомна ДНК (A), Y-ДНК (B) и мтДНК (C) на Кушнијаревич и сор. (2015)

Според автосомното истражување на ИБД (идентитет на потекло) од 2013 година „на неодамнешното генеалошко потекло во последните 3.000 години на континентално ниво“, говорителите на босанскиот јазик споделуваат многу висок број на заеднички предци датирани од периодот на Големата преселба пред приближно 1.500 години со полскиот и романско-бугарскиот кластер меѓу другите во Источна Европа. Било заклучено дека преселбата била предизвикана од хунската и словенската експанзија, која била „релативно мало население кое се проширило на голема географска област“, особено „проширувањето на словенските популации во региони со мала густина на населеност почнувајќи од 6 век“ и дека „во голема мера се совпаѓа со современата распространетост на словенските јазици“.[4] Анализата на ИБД од 2015 година покажала дека Јужните Словени имаат помала близина со Грците отколку со источните и западните Словени, па дури и моделите на споделување на ИБД меѓу источно-западните Словени – „меѓусловенското“ население (Унгарци, Романци и Гагаузи) – и Јужни Словени, т.е. низ област на претпоставени историски движења на луѓе вклучувајќи ги и Словените. Заедничката точка на споделен идентитет на потекло помеѓу Јужните и Источно-Западните Словени сугерира заеднички „проток од словенско време“.[5]

Проучувањето за автосомна анализа од 2014 година на 90 примероци покажало дека населението од Западен Балкан имаат генетска униформност, средно помеѓу Јужна Европа и Источна Европа, во согласност со нивната географска местоположба. Според истото проучување, Босанците (заедно со Хрватите) по автосомна ДНК се најблиску до источноевропските популации и претежно се преклопуваат со Унгарците.[6] Во анализата од 2015 година, Босанците формирале западно јужнословенски кластер со Хрватите и Словенците во споредба со источниот кластер формиран од Македонците и Бугарите со Србите во средината. Западниот кластер (вклучувајќи ги Бошњаците) има наклонетост кон Унгарците, Чесите и Словаците, додека источниот кластер кон Романците и одреден степен кон Грците.[5] Врз основа на анализата на споделувањето на ИБД, населението од Блискиот Исток најверојатно не придонеле за генетиката кај исламизираните популации на Западен Балкан, вклучително и Бошњаците, бидејќи тие споделуваат речиси идентични модели со соседните христијански популации.[6]

Според проучувањата на автосомните маркери од 2013, 2017 и 2020 година на 506, 1000 и 600 неповрзани лица, било потврдено дека босанското и херцеговачкото население има најголема оддалеченост од турскиот народ и најголема сличност со хрватските, српските и словенечките луѓе. Сите три босански и херцеговачки етнички групи споделуваат слично генетско потекло со главно занемарливи разлики (Бошњаците се поблиски до босанските Хрвати отколку со босанските Срби).[7][8][9]

Y-ДНК

уреди

Средновековна Y-ДНК

уреди

Во 2019 и 2021 година, во проучувањата на доцносредновековните стеќачки археолошки некрополи Копошиќи кај Илијаш и Дивичани кај Јајце, шест примероци припаѓале на Y-ДНК хаплогрупата I2a1b3 (со DYS448=19) и еден на R1a.[10][11][12] Два од украсените скелетни остатоци може да укажуваат на идентитетот на босанските благородници Мирко Радојевиќ и неговиот син Батич Мирковиќ кои му служеле на босанскиот крал Твртко I.[12] Во студијата од 2021 година на средновековни примероци од областа Травник, сите осум припаѓале на J2a,[13][14] покажувајќи блиско сродство и иста татковска лоза по хаплотип и хаплогрупа.[15]

Современа Y-ДНК

уреди

Проучувањата на Y-ДНК на Босанците и Бошњаците од Босна и Херцеговина покажуваат близок афинитет со другите соседни јужни Словени.[16] Мнозинството (>67%) од Босанците припаѓаат на една од трите главни европски Y-ДНК хаплогрупи: I2 (43,50% особено неговата подклада I2-CTS10228>S17250+), R1a (15,3% главно нејзините две подклади R1a-CTS1211+ и R1a- M458+) и R1b (3,5%), додека малцинството припаѓа на поретко се појавуваат хаплогрупи E-V13 (12,90%) и J2 (8,7%), заедно со други поретки лоза.[1]

 
Приближната фреквенција и распространетост на варијансата на кластерите од хаплогрупата I-P37, предците „Днепар-Карпати“ (DYS448=20) и изведените „Балкански“ (DYS448=19: претставени со еден SNP I-PH908), во Источна Европа по О.М. Утевска (2017).

Фреквенцијата на хаплогрупата I2, особено нејзината подклада I2-CTS10228 и нејзината варијанса, достигнува врв на голема географска област која ги опфаќа Босна и Херцеговина, Хрватска, Србија, Црна Гора, Република Македонија, Албанија, Бугарија, Романија, Молдавија, Словачка, Украина, Белорусија, Полска и западна Русија. Во споредба со постарите истражувања кои го аргументирале праисториското автохтоно потекло на хаплогрупата I2 во западен Балкан,[1][17] најновото истражување на О.М. Утевска (2017) покажало дека хаплогрупите STR хаплотипови имаат најголема разновидност во Украина., со резултат на предок STR маркер DYS448=20 што го содржи кластерот „Днепар - Карпати“ (модален Y-STR за I2-CTS10228>S17250), додека помладиот изведен резултат DYS448=19 (модален Y-STR за I2-CTS10220>) кој го сочинува „балканскиот кластер“ кој е доминантен меѓу Јужните Словени, [18] но може да се најде и кај источното и западнословенско население.[19] Разликата на кластерите и постепеното ширење од Карпатите во правец на Балканскиот Полуостров се случило пред приближно 2.860 ± 730 години, што се совпаѓа со словенската преселба. Недостигот на разновидност на DYS448=19 хаплотипови во Западен Балкан, исто така, укажува на основачки ефект. [18] Иако се смета дека I-L621 можеби бил присутен во културата Кукутени-Триполе,[20] досега бил пронајден само G2a,[21] а друга подклада I2a1a1-CTS595 била присутна во Баденската култура на халколитскиот карпатски басен.[20][22] Иако е доминантен кај современите словенски народи на територијата на поранешните балкански провинции на Римското Царство, до сега не е пронајден меѓу примероците од римскиот период и речиси го нема кај современото население на Италија.[23] Бил пронајден во скелетните остатоци со артефакти, кои укажуваат на водачи, на унгарските освојувачи на Карпатскиот басен од 9 век, дел од западно евроазиско-словенската компонента на Унгарците.[20][23] Според Памјав и неговите соработници (2019) и Фоти и неговите соработници (2020), распространетоста на поткладите на предците како I-CTS10228 меѓу современите носители укажува на брза експанзија од Југоисточна Полска, главно е поврзана со Словените и нивната средновековна миграција, а „најголемата демографска експлозија се случи на Балканот“.[23][24]

Проучувањата на Y-ДНК направени за мнозинскиот бошњачки населен град Зеница и Тузланскиот кантон, сепак покажуваат драстично зголемување на двете главни хаплогрупи I2 и R1a. Хаплогрупата I2 постигнува 52,20% во Зеница (Перичиќ и неговите соработници, 2005) и 47% во кантонот Тузла (Доган и неговите соработници, 2016), додека R1a се зголемува до 24,60% и 23% во соодветниот регион.[2][25] На Босанците и Бошњаците им се најблиски соседните Хрвати и Срби.[26][27][28]

Фреквенции во Босна и Херцеговина и региони
Регион Примерок Извор E1b1b G I1 I2a1 J1 J2 F* K* R1a R1b
Босна и Херцеговина (Бошњаци) 85 Марјановиќ и неговите соработници (2005) 12.94%=(11/85) 3.53%=(3/85) 4.71%(4/85) 43.53%=(37/85) 2.35%=(2/85) 8.7% 3.53%(3/85) 1.18%=(1/85) 15.29%=(13/85) 3.53%(3/85)
Регион Примерок Извор[29] E1b1b G I1 I2a1 J2a J2b N R1a R1b
Босна и Херцеговина (Босанци) 100 Доган и неговите соработници (2017) 17% 1% 4% 49% 5% 2% 1% 17% 4%
Регион Примерок Извор[30] E1b1b G2a I1 I2a I2b J1 J2a J2b L N Q R1a R1b T
Босна и Херцеговина (Босанци) 456 Бабиќ и неговите соработници (2021) 14.58% 1.25% 6.04% 43.13% 0.21% 0.21% 6.04% 3.54% 0.42% 0.42% 0.21% 14.79% 8.75% 0.42%
Регион Примерок Извор E1b1b G I1 I2a1 R1a R1b
Зеница 69 Перичиќ и неговите соработници (2005) 10.15%=(7/69) 4.35%=(3/69) 1.45%=(1/69) 52.17%=(36/69) 24.64%=(17/69) 1.45%=(1/69)
Регион Примерок Извор   E1b1b G I1 I2a1 J2 N2 Q R1a R1b
Тузлански кантон 100 Доган и неговите соработници (2016) 7% 2% 4% 47% 7% 4% 1% 23% 5%

Митохондриска ДНК

уреди

Средновековна мтДНК

уреди

Проучувањето од 2022 година испитувало 26 скелетни остатоци од различни средновековни некрополи, сите биле предвидени за митохондриската ДНК хаплогрупа H, „две беа одредени како H5, а другите како H2a под-хаплогрупа“.[31]

Современа мтДНК

уреди

Генетски, на мајчината митохондрска ДНК линија, мнозинството (>75%) од Босанците припаѓаат на три од единаесетте главни европски мтДНК хаплогрупи - H (47,92%), U (19,44%) и J (6,94%), додека големо малцинство (>25) припаѓаат на други ретки митохондријални лози.[32] Проучувањата на мтДНК покажуваат дека босанското население делумно дели сличности со другите јужноевропски популации (особено со мтДНК хаплогрупите како што се пред-HV (денес познати како мтДНК хаплогрупа R0), HV2 и U1), но најчесто се карактеризираат со огромна комбинација на мтДНК подгрупите што укажува на сродство со централно-источноевропејците, како што се современите германски, западнословенски, источнословенски и финоугрски популации. Особено е забележана сличност помеѓу босанските, руските и финските примероци (со мтДНК подгрупи како што се U5b1, Z, H-16354, H-16263, U5b-16192-16311 и U5a-16114A). Огромната диференцијација помеѓу босанските и словенечките примероци на подгрупата мтДНК кои се забележани и во Централна и Источна Европа, може да сугерира поширока генетска хетерогеност меѓу Словените кои се населиле на Западен Балкан во текот на раниот среден век.[32] Проучувањето од 2019 година на етничките групи на Тузланскиот кантон Босна и Херцеговина (Бошњаци, Хрвати и Срби) открило „блиска генска сличност меѓу мајчините генски базени на етничките групи на кантонот Тузла“, што „сугерира слични ефекти на татковскиот и мајчиниот ген кој тече врз генетската структура на трите главни етнички групи на современа Босна и Херцеговина“.[33]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Marjanović, D; Fornarino, S; Montagna, S; и др. (2005). „The peopling of modern Bosnia-Herzegovina: Y-chromosome haplogroups in the three main ethnic groups“. Annals of Human Genetics. 69 (Pt 6): 757–63. doi:10.1111/j.1529-8817.2005.00190.x. PMID 16266413.
  2. ↑ 2,0 2,1 Peričić, M; Barać Lauc, L; Martinović, I; и др. (2005). „High-Resolution Phylogenetic Analysis of Southeastern Europe Traces Major Episodes of Paternal Gene Flow Among Slavic Populations“ (PDF). Molecular Biology and Evolution. 22 (10): 1964–75. doi:10.1093/molbev/msi185. PMID 15944443. Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-08-08. Посетено на 2019-04-20.
  3. ↑ 3,0 3,1 Damir, Marjanović / International Congress Series 1288 (2006) 243-245; и др. (2006). „Preliminary population study at fifteen autosomal and twelve Y-chromosome short tandem repeat loci in the representative sample of multinational Bosnia and Herzegovina residents“ (PDF). Institute for Genetic Engineering and Biotechnology: 244.
  4. ↑ P. Ralph (2013). „The Geography of Recent Genetic Ancestry across Europe“. PLOS Biology. 11 (5): e105090. doi:10.1371/journal.pbio.1001555. PMC 3646727. PMID 23667324.
  5. ↑ 5,0 5,1 Kushniarevich, A; Utevska, O; Chuhryaeva, M; и др. (2015). „Genetic Heritage of the Balto-Slavic Speaking Populations: A Synthesis of Autosomal, Mitochondrial and Y-Chromosomal Data“. PLOS ONE. 10 (9): e0135820. Bibcode:2015PLoSO..1035820K. doi:10.1371/journal.pone.0135820. PMC 4558026. PMID 26332464.
  6. ↑ 6,0 6,1 Kovacevic, Lejla; Tambets, Kristiina; Ilumäe, Anne-Mai; Kushniarevich, Alena; Yunusbayev, Bayazit; Solnik, Anu; Bego, Tamer; Primorac, Dragan; Skaro, Vedrana (2014-08-22). „Standing at the Gateway to Europe - The Genetic Structure of Western Balkan Populations Based on Autosomal and Haploid Markers“. PLOS ONE. 9 (8): e105090. Bibcode:2014PLoSO...9j5090K. doi:10.1371/journal.pone.0105090. ISSN 1932-6203. PMC 4141785. PMID 25148043.
  7. ↑ Pojskic, N; Silajdzic, E; Kalamujic, B; и др. (2013). „Polymorphic Alu insertions in human populations of Bosnia and Herzegovina“. Annals of Human Biology. 40 (2): 181–185. doi:10.3109/03014460.2012.756063. PMID 23360073.
  8. ↑ Pilav, A; Pojskic, N; Ahatovic, A; и др. (2017). „Allele frequencies of 15 STR loci in Bosnian and Herzegovinian population“. Croatian Medical Journal. 58 (3): 250–256. doi:10.3325/cmj.2017.58.250. PMC 5470122. PMID 28613042.
  9. ↑ Pilav, A; Pojskic, N; Kalajdzic, A; и др. (2020). „Analysis of forensic genetic parameters of 22 autosomal STR markers (PowerPlex® Fusion System) in a population sample from Bosnia and Herzegovina“. Annals of Human Biology. 47 (3): 273–283. doi:10.1080/03014460.2020.1740319. PMID 32299246.
  10. ↑ Kalajdžić, A; Džehverović, M; Bujak, E; Pilav, A; Čakar, J; и др. (2019). „Prediction of Y haplogroup in analysis of human skeletal remains from archaeological sites in Bosnia and Herzegovina“. Genetics & Applications. 3 (2): 50. Архивирано од изворникот на 2022-10-06. Посетено на 2024-02-06.
  11. ↑ Džehverović, M; Bujak, E; Pilav, A; Jusic, B; Pojskic, N; Čakar, J; и др. (2021). „DNA Analysis of Human Skeletal Remains From The Medieval Necropoles in Bosnia and Herzegovina“ (PDF). Biotechnology & Biotechnological Equipment. 35 (1). doi:10.1080/13102818.2020.1871545.
  12. ↑ 12,0 12,1 Džehverović, M; Čakar, J; Bujak, E; Pilav, A; Ramic, J; Kalajdžić, A; Pojskic, N; и др. (2021). „DNA analysis of skeletal remains of an important historical figure from the period of mediaeval Bosnia“. International Journal of Osteoarchaeology. 31 (5): 857–865. doi:10.1002/oa.3002.
  13. ↑ Lukic, T; Džehverović, M; Pilav, A; Čakar, J; и др. (2021). „Molecular-Genetic Analysis of Skeletal Remains From Medieval Archaeological Sites from the Travnik Area“. Genetics & Applications: The 2nd Congress of Geneticists in Bosnia and Herzegovina with International Participation: 84.
  14. ↑ Jusic, B; Džehverović, M; Bujak, E; Pilav, A; Cakar, J; и др. (2022). „DNA analysis revealed kinship between people from a small community living in medieval Bosnia“. Journal of Bioanthropology: 267. doi:10.54062/jb Проверете ја вредноста |doi= (help).
  15. ↑ Džehverović, M; Jusic, B; Pilav, A; Lukic, T; Cakar, J; и др. (2023). „Kinship analysis of skeletal remains from the Middle Ages“. Forensic Science International: Genetics. 63: 102829. doi:10.1016/j.fsigen.2023.102829. PMID 36669262 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  16. ↑ Novembre, J; Johnson, T; Bryc, K; и др. (2008). „(November 2008), "Genes mirror geography within Europe“. Nature. 456 (7218): 98–101. Bibcode:2008Natur.456...98N. doi:10.1038/nature07331. PMC 2735096. PMID 18758442.
  17. ↑ Rebała, K.; и др. (2007). „Y-STR variation among Slavs: evidence for the Slavic homeland in the middle Dnieper basin“. J Hum Genet. 52 (5): 406–14. doi:10.1007/s10038-007-0125-6. PMID 17364156.
  18. ↑ 18,0 18,1 Utevska 2017.
  19. ↑ „I-PH908 - YFull YTree Info“. www.yfull.com. Посетено на 2020-02-08.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Neparáczki, Endre; и др. (2019). „Y-chromosome haplogroups from Hun, Avar and conquering Hungarian period nomadic people of the Carpathian Basin“. Scientific Reports. Nature Research. 9 (16569): 16569. Bibcode:2019NatSR...916569N. doi:10.1038/s41598-019-53105-5. PMC 6851379. PMID 31719606.
  21. ↑ Mathieson, Iain (February 21, 2018). „The Genomic History of Southeastern Europe“. Nature. 555 (7695): 197–203. Bibcode:2018Natur.555..197M. doi:10.1038/nature25778. PMC 6091220. PMID 29466330.
  22. ↑ Lipson, Mark (2017). „Parallel ancient genomic transects reveal complex population history of early European farmers“. Nature. 551 (7680): 368–372. Bibcode:2017Natur.551..368L. doi:10.1038/nature24476. PMC 5973800. PMID 29144465.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Fóthi, E.; Gonzalez, A.; Fehér, T.; и др. (2020), „Genetic analysis of male Hungarian Conquerors: European and Asian paternal lineages of the conquering Hungarian tribes“, Archaeological and Anthropological Sciences, 12 (1), doi:10.1007/s12520-019-00996-0
  24. ↑ Pamjav, Horolma; Fehér, Tibor; Németh, Endre; Koppány Csáji, László (2019). Genetika és őstörténet (унгарски). Napkút Kiadó. стр. 58. ISBN 978-963-263-855-3. Az I2-CTS10228 (köznevén „dinári-kárpáti") alcsoport legkorábbi közös őse 2200 évvel ezelőttre tehető, így esetében nem arról van szó, hogy a mezolit népesség Kelet-Európában ilyen mértékben fennmaradt volna, hanem arról, hogy egy, a mezolit csoportoktól származó szűk család az európai vaskorban sikeresen integrálódott egy olyan társadalomba, amely hamarosan erőteljes demográfiai expanzióba kezdett. Ez is mutatja, hogy nem feltétlenül népek, mintsem családok sikerével, nemzetségek elterjedésével is számolnunk kell, és ezt a jelenlegi etnikai identitással összefüggésbe hozni lehetetlen. A csoport elterjedése alapján valószínűsíthető, hogy a szláv népek migrációjában vett részt, így válva az R1a-t követően a második legdominánsabb csoporttá a mai Kelet-Európában. Nyugat-Európából viszont teljes mértékben hiányzik, kivéve a kora középkorban szláv nyelvet beszélő keletnémet területeket.
  25. ↑ Dogan, S; Babic, N; Gurkan, C; и др. (2016). „Y-chromosomal haplogroup distribution in the Tuzla Canton of Bosnia and Herzegovina: A concordance study using four different in silico assignment algorithms based on Y-STR data“. Journal HOMO of Comparative Human Biology. 67 (6): 471–483. doi:10.1016/j.jchb.2016.10.003. PMID 27908490.
  26. ↑ „Human Y-chromosome short tandem repeats: a tale of acculturation and migrations as mechanisms for the diffusion of agriculture in the Balkan Peninsula“. American Journal of Physical Anthropology. 142 (3): 384–385. July 2010. doi:10.1002/ajpa.21235. PMID 20091845.CS1-одржување: display-автори (link)
  27. ↑ „The Genetic Landscape of Serbian Populations through Mitochondrial DNA Sequencing and Non-Recombining Region of the Y Chromosome Microsatellites“. Collegium Antropologicum. 41 (3): 279–385. 2017.
  28. ↑ G. Mršić (2012). „Croatian national reference Y-STR haplotype database“. Molecular Biology Reports. 39 (7): 7735. doi:10.1007/s11033-012-1610-3. PMID 22391654.
  29. ↑ Doğan, S; Ašić, A; Doğan, G; и др. (2017). „Y chromosome haplogroups in the BosnianHerzegovinian population based on 23 Y-STR loci“ (PDF). Hum. Biol. 88 (Pt 3): 201–209. doi:10.13110/humanbiology.88.3.0201. PMID 28828942. S2CID 26729321.
  30. ↑ Babić Jordamović, N; Kojović, T; Dogan, S; и др. (2021). „Хаплогрупа Prediction Using Y-Chromosomal Short Tandem Repeats in the General Population of Босна и Херцеговина“. Front. Genet. 12: 201–209. doi:10.3389/fgene.2021.671467. PMC 8226213 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 34178033 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  31. ↑ Miralem, M; Jusić, B; Džehverović, M; Kalajdžić, A; Pilav, A; Čakar, J; и др. (2022). „Evaluation of mitochondrial DNA of skeletal remains from period of medieval Bosnia“. Journal of Bioanthropology: 266. doi:10.54062/jb Проверете ја вредноста |doi= (help).
  32. ↑ 32,0 32,1 Malyarchuk, B.A.; Grzybowski, T.; Derenko, M. V.; и др. (2003). „Mitochondrial DNA Variability in Bosnians and Slovenes“. Annals of Human Genetics. 67 (5): 412–425. doi:10.1046/j.1469-1809.2003.00042.x. PMID 12940915.
  33. ↑ Ahmić, A.; Hadžiselimović, R.; Silajdžić, E.; Mujkić, I.; Pojskić, N.; и др. (June 2019). „MtDNA variations in three main ethnic groups in Tuzla Canton of Bosnia and Herzegovina“. Genetics & Applications. 3 (1): 13–23. doi:10.31383/ga.vol3iss1pp14-23.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Генетски_проучувања_на_Бошњаците&oldid=5264067“