Википедија

Куфу

Куфу (со полно име Кнум Куфу, познат на Грците како Кеопс, бил древен египетски владетел кој бил втор фараон на Четвртата династија, во првата половина од периодот на Старото кралство (26 век п.н.е.). Куфу го наследил својот татко Снофру како крал. Тој е општо прифатен дека ја нарачал Големата пирамида од Гиза, едно од седумте чуда на античкиот свет, но многу други аспекти од неговото владеење се слабо документирани.[5][9]

Куфу
Кеопс, Суфис, Кнобос,[1] Софе[2]
Статуа на Куфу во музејот во Каиро
Фараон на Египет
Владеел2589–2566 п.н.е.[3][4] (63 години според Манетон); (23 или 46 години според современите историчари)[5], Четврта династија
ПретходникСнофру
НаследникЏедефре
СопружнициМерититес I, хенутсен, Рекетре ?[3]
ТаткоСнофру
МајкаХетеферес I
РоденНепознато
Починал2566 г. п.н.е.
СпоменициГолемата пирамида од Гиза, Брод Куфу

Единствено целосно зачуван портрет на кралот е фигурина од слонова коска три инчи висока пронајдена во урнатините на храмот подоцна во Абидос во 1903 година. Сите други релјефи и статуи биле пронајдени во фрагменти, а многу градби на Куфу се изгубени. Сè што се знае за Куфу доаѓа од натписите во неговата некропола во Гиза и подоцнежните документи. На пример, Куфу е главниот лик забележан во Папирусот Весткар од Тринаесеттата династија.[5][9]

Повеќето документи кои го спомнуваат кралот Куфу биле напишани од древни египетски и грчки историчари околу 300 г.  п.н.е. Некрологот на Куфу е презентиран таму на конфликтен начин: додека кралот уживаше долготрајно зачувување на културното наследство во периодот на Старото Кралство и Новото Кралство, античките историчари Манетон, Диодор и Херодот прикажуваат многу негативен опис на карактерот на Куфу. Благодарение на овие документи, опстојува нејасната слика за личноста на Куфу.[5][9]

Име

уреди

Името на Куфу било посветено на земното божество Кнум, што може да укаже на зголемување на популарноста и на верското значење на Кнум. Всушност, неколку кралски и религиозни титули воведени во неговото време може да укажат дека египетските фараони сакале да го нагласат нивното божествено потекло и статус со посветување на нивните официјални имиња на картри на одредени божества. Куфу можеби се сметал себеси за божествен творец, улога што веќе му била дадена на Кнум, богот на земјата, создавањето и растот. Како последица на тоа, кралот го поврзал името на Кнум со своја. Полното име на Куфу (Кнум-Куфу) значи „Кнум ме заштитува“.[10][11]

Куфу е добро познат под неговото хеленизиранио име Кеопс или Киопс (грчки: Χέοψ, име со кое го именуваат Диодор и Херодот) и помалку познат под друго хеленизирано име, Суфис (грчки: Σοῦφις, според Манетон).[5][9] Ретка верзија на името на Куфу, која се користи од страна на Јосиф, е Софи (грчки: Σόφε).[2] Арапските историчари, кои запишале мистични приказни за Куфу и пирамидите во Гиза, го нарекле Саурид (арап. سوريد) или Салхук (سلهوق).[12]

Семејство

уреди
 
Портрет на Снофру, татко или очув на Куфу

Кралското семејство на Куфу било прилично големо. Не е сигурно дали Куфу бил всушност биолошкиот син на Снофру. Водечките египтолози сметаат дека Снофру бил таткото на Куфу, но само затоа што од подоцнежните историчари било објавено дека најстариот син или избраниот потомок го наследува престолот.[13] Во 1925 г. гробницата на кралицата Хетеферес I, G 7000x, била пронајдена источно од пирамидата на Куфу. Содржела многу скапоцени погребни предмети, а неколку натписи ѝ даваат титулата Мут-несут (што значи „мајка на крал“), заедно со името на кралот Снофру. Затоа, на почетокот, се чинеше дека Хетефере била сопруга на Снофру, и дека тие двајца биле родители на Куфу. Меѓутоа, од неодамна, некои се сомневаат во оваа теорија, бидејќи Хетеферес ја немала титулата Хемет-несут (што значи „кралска жена“), титула неопходна за да се потврди кралскиот статус на кралицата.[13][14] Наместо името на брачниот другар, Хетеферес го носеле само насловот Сат-нетер-кетеф (буквално: „ќерка на неговото божествено тело“, симболично: „кралска телесна ќерка“), титула што се споменува за првпат.[14] Како резултат на тоа, истражувачите сега сметаат дека Куфу можеби не бил биолошки син на Снофру, но Снофру го легитимирал рангот и семејната позиција на Куфу преку брак. Со тоа што неговата мајка била ќерка на жив бог, бил обезбеден новиот чин на Куфу. Оваа теорија може да биде поддржана од околностите дека мајката на Куфу била погребана близу до нејзиниот син, а не во некрополата на нејзиниот сопруг, како што би се очекувало.[13][14][15]

Владеење

уреди
 
Фрагмент од гранит со Хоровото име на Куфу, Медједу

Сè уште не е познато колку долго владеел Куфу со Египет, бидејќи историските подоцнежни документи се контрадикторни, а современите извори се ретки. Сепак, Кралскиот список од Торино од 19-тата династија дава 23 години владеење за Куфу.[5][16] Античкиот историчар Херодот му дава 50 години, а античкиот историчар Манетон дури 63 години владеење. Овие бројки сега се сметаат за претерување или погрешно толкување на застарени извори.[5]

Има само неколку записи за политичките активности на Куфу во и надвор од Египет. Во Египет, Куфу е документиран во повеќе натписи и статуи. Името на Куфу се појавува во натписите на Елкаб и Елефантин и во локалните каменоломи во Хатуб и Вади Хамамат. Во Сакара се пронајдени две теракотни фигури на божицата Бастет, на кои на основата е вметнато Хоровото име на Куфу. Тие се наоѓале во Сакара за време на Средното Кралство, но биле создадени за време на Куфу.[17]

 
Цртеж на релјефот на Куфу од Вади Магарех.[8]

Во Вади Магхарех во Синај, натпис на карпа го прикажува Куфу со двојна круна. Куфу испратил неколку експедиции во обид да пронајде тиркизни и бакарни рудници. Како и сите други кралеви, како што се Секемхет, Снофру и Сахуре, кои исто така се прикажани таму на импресивни релјефи, тој бил во потрага по овие два скапоцени материјали.[18] Куфу, исто така, одржувал контакти со Библос. Тој испратил неколку експедиции до Библос во обид да тргува со бакарни алати и оружје за скапоценото ливанско кедрово дрво. Овој вид на дрво било од суштинско значење за изградба на големи и стабилни погребни чамци, и навистина чамците откриени во Големата пирамида биле направени од него.[19]

Нови докази за политичките активности на Куфу биле пронајдени неодамна на местото на античкото пристаниште Вади ал-Џарф на брегот на Црвеното Море, источно од Египет. Првите траги на такво пристаниште биле ископани во 1823 година од страна на Џон Гарднер Вилкинсон и Џејмс Бартон, но местото брзо било напуштено и потоа заборавено. Во 1954 година, француските научници Франсоа Биси и Рене Чабот-Морисо повторно го ископувале пристаништето, но биле прекинати од Суецката криза во 1956 година. Во јуни 2011 година, археолошкиот тим предводен од француските египтолози Пјер Талет и Григори Маруард, организирани од Францускиот институт за ориентална археологија (ИФАО), започнале да работат на локацијата. Меѓу другите материјали, била пронајдена и збирка од стотици папирусни фрагменти.[20][21]

Десет од овие папири се добро сочувани. Поголемиот дел од овие документи датираат до 27 година од владеењето на Куфу и опишуваат како централната администрација испратила храна и набавки на морнарите и приградските работници. Датирањето на овие важни документи е обезбедено со фрази карактеристични за времето на Старото Кралство, како и фактот дека писмата се адресирани до самиот крал, користејќи го неговото Хорово име. Ова било типично кога кралот кому му се обраќаат бил сѐ уште жив, а кога владетелот веќе бил мртов, му се обраќале со неговото име од картушата или роденото име. Еден документ е од особен интерес: дневникот на Меер, официјален претставник вклучен во изградбата на Големата пирамида. Користејќи го дневникот, истражувачите успејаа да реконструираат три месеци од неговиот живот, обезбедувајќи нов увид во секојдневниот живот на луѓето од Четвртата династија. Овие папируси се најраните примери на отпечатени папируси некогаш пронајдени во Египет. Друг натпис, кој се наоѓа на варовничкиот ѕид на пристаништето, го споменува шефот на кралските писари кој ја контролира размената на стоки: Иду.[20][21]

Споменици и статуи

уреди
 
Статуа од слонова коска на Куфу со детали
 
Главата на Куфу. Старо Кралство, 4-та династија, околу 2400 г. п.н.е. Државен музеј на египетската уметност, Минхен

Единствениот тридимензионален приказ на Куфу, кој речиси целосно е зачуван, е мала и добро обновена фигурина од слонова коска позната како Статуа на Куфу. Го прикажува кралот со црвената круна од Долниот Египет.[22] Кралот седи на престол со краток потпирач, на левата страна од неговото колено стои неговото Хорово име Меџеду, а на десната страна е видлив фрагмент од долниот дел на картушата, Кнум-Хуф. Куфу држи пламен во левата рака, а десната рака лежи на десната нога. Артефактот бил пронајден во 1903 година од Флиндерс Петри во Ком ел Султан во близина на Абидос. Фигурата била пронајдена без глава; според Петри, тоа било предизвикано од несреќа при копањето. Кога Петри ја препознал важноста на откритието, тој ги прекинал сите други работи и понудил награда на секој работник кој може да ја најде главата. Три седмици подоцна, главата била пронајдена по интензивно копање на подлабоко ниво во собата со урнатините.[23] Денес малата статуа е обновена и изложена во Египетскиот музеј во Каиро во просторијата 32 под инвентар број JE 36143.[24] Повеќето египтолози сметаат дека статуетката е од времето на Куфу, но некои научници, како Захи Хавас, сметаат дека тоа е уметничка репродукција од времето на Дваесет и шестата династија. Тој тврди дека ниту една градба, која јасно датира од Четвртата династија, некогаш била ископана во Ком ел Султан или во Абидос. Понатаму, тој укажува дека лицето на Куфу е невообичаено, и не покажува емоционален израз. Хавас го споредувал стилот на лицето со статуи на кралеви од тоа време, како што се Снофру, Каефра и Менкара. Лицата на овие три кралеви се убави, и со љубезен израз - јасен резултат на идеалистичките мотиви, а не на реалноста. Изгледот на Куфу на статуата од слонова коска изгледа како уметникот да не се грижел многу за професионализмот или трудољубивоста. Тој верува дека самиот Куфу никогаш не би дозволил да биде прикажан на таква невешто изработена работа. И, конечно, Хавас, исто така, тврди дека видот на престолот на кој се наоѓа фигурата не се совпаѓа со уметничките стилови на кој било артефакт од Стариот Кралство. Но, доказот кој го убедува Хавас дека статуата е репродукција од многу подоцнежно време е пламенот во левата рака на Куфу. Претставување на крал со таков пламен како церемонијално обележје се појавува не порано од Средното Кралство. Захи Хавас затоа заклучува дека фигурата веројатно била направена како амајлија за среќа, со цел да се продаде на побожните граѓани.[22][24]

 
Главата на Куфу изработена во слонова коска, Музеј во Алтес

Каменот од Палермо на својот фрагмент C-2 го објавува создавањето на две огромни статуи на кралот, и се вели дека се направени едниот од бакар, а другиот од чисто злато.[5][22]

 
Фрагмент од релјеф кој го прикажува Куфу со црвена круна

Куфу е прикажан во неколку релјефни фрагменти пронајдени расфрлени во неговата некропола и на други места. Сите релјефи се направени од ситно полиран варовник. Некои од нив потекнуваат од руинираниот пирамидален храм и уништениот насип, каде што некогаш ги покривале ѕидовите. Други биле пронајдени повторно употребени во пирамидалната некропола на кралот Аменемет I во Лишт и кај Танис и Бубастис.[5][22] Еден од релјефните фрагменти покажува картуш на Куфу со фразата: „Градење на светилишта на боговите“. Уште еден покажува ред дебели волови украсени со цвеќиња - очигледно биле подготвени како жртви за принос. Водечкиот натпис ги нарекува „околината на Тефеф му служи на Куфу“, „убавите бикови на Куфу“ и „повикување за Куфу“.[25] Третиот покажува најраното познато претставување на кралското војување: сцената се нарекува „подготовка на стрелците“, бидејќи ги покажува стрелците што ги подготвуваат своите лакови. И четвртиот пример го прикажува кралот со двојна круна кој убива нилски коњ.[26][27]

 
Карта на некрополата на Куфу
 
Големата пирамида
 
Печат на Куфу со името на неговата некропола Ахет-Куфу
 
Големата сфинга

Пирамидалната некропола на Куфу била подигната во североисточниот дел на платото Гиза. Можно е дека недостатокот на градежен простор, недостатокот на локални варовнички каменоломи и олабавената земја во Дахшур го принудиле Куфу да се пресели на север, далеку од некрополата на неговиот претходник Снофру. Куфу го избрал високиот крај на природното плато, така што неговата пирамида би била надалеку видлива. Куфу одлучил да ја нарече неговата некропола Ахет-Куфу (што значи „хоризонтот на Куфу“).[28][29][30][31]

 
Картуш со името Куфу од Кралскиот список од Абидос
 
Златен печат на прстен со картуш со името на Куфу (Дваесет и шеста династија)

На крајот од Осумнаесеттата династија, бил изграден храм за божицата Изида на пирамида G1-c (онаа на кралицата Хенутсен) во некрополата на Куфу. За време на Дваесет и првата династија храмот се проширил, и за време на Дваесет и шестата династија, доградбите продолжиле. Од тој период тука работеле неколкумина „свештеници на Изида“ (Хем-нетјер-Исет), кои исто така биле „свештеници на Куфу“ (Хем-нетјер-Куфу). Од истата династија, во Гиза бил пронајден златен печат со името на свештеникот Неферибри.[5][9][32]

За време на доцниот период огромен број на скарабеи со името на Куфу биле продадани на граѓаните, веројатно како некој вид амајлија за среќа. Зачувани се повеќе од 30 скарабеи. Во храмот Изида е изложено семејно дрво на свештениците на Изида, во кое се наведени имињата на свештениците од 670 до 488 година п.н.е. Од истиот период доаѓа познатата Стела, во која се наведуваат Куфу и неговата сопруга Хенутсен. Сепак, современите египтолози се прашуваат дали Куфу лично сè уште бил обожуван како кралски предок во тоа време, и сметаат дека е поверојатно дека Куфу веќе се сметал за симболична основа од историјата на храмот на Изида.[5][9][32]

Куфу во старите грчки традиции

уреди

Подоцнежниот египетски историчар Манетон го нарекол Куфу „Суфис“ и му припишал владеење од 63 години. Тој исто така споменува дека Куфу ја изградил Големата пирамида, а потоа тврдел дека неговиот современик Херодот вели дека пирамидата била изградена од кралот „Кеопс“. Очигледно, Манетон сметал дека Кеопс и Суфис се двајца различни кралеви. Манетон, исто така, вели дека Куфу ги презирал боговите и дека напишал света книга за тоа, и дека тој (Манетон) ја примил таа книга за време на неговото патување низ Египет. Приказната за наводната „Света книга“ е доведена во прашање од страна на современите египтолози, зашто би било многу невообичаено фараонот да напише книга, и дека толку скапоцен документ може да се продаде толку лесно.[33][34][35]

Грчкиот историчар Херодот, наместо тоа, го опишува Куфу како еретик и суров тиранин. Во своето дело „Историја“, книга II, поглавје 124-126, тој пишува: „„Кеопс стана крал, и ги доведе до секаков вид страдања: ги затвори сите храмови; по ова тој ги натера свештениците да жртвуваат таму, а потоа ги принуди сите Египќани да работат за него. На некои им било наредено да извлечат камења од каменоломите во арапските планини до Нил, а други биле принудени да ги земат камењата откако биле пренесени преку реката во чамци, и да ги донесат до оние што се викале либиски планини. И тие работеа со 100.000  мажи во исто време, за секој три месеци постојано. Од ова угнетување поминаа десет години, додека насипот беше направен, а тоа е работа не многу помалку, како што ми се чини, од пирамидата. За должината на тоа е 1000 метри ширина и 18 метри висина, на највисокиот дел, и е направен од полиран камен и со фигури насликани врз него. За ова, рекоа тие, десет години беа потрошени, а за подземните комори на ридот на кој стоеја пирамидите, што тој ги порача како гробници за себе на островот, водејќи таму канал од Нил.

За изработка на самата пирамида има поминато период од 20 години, а пирамидата е квадратна, секоја страна е со големина 800 стапки (околу 243 метри), и висината е иста. Изградена е од камен измазнет и споен на најсовршен начин, а ниту еден од камењата не е помал од 30 стапки (9 метри).

На пирамидата со египетското писмо е објавено колку е потрошено за ротквички и кромид и праз за работниците, и ако паметам точно што толкувачот ми кажа при читањето на овој натпис, се потрошила сума од 1600 сребрени таленти. Кеопс, исто така, дошол до таков степен на зло, што поради потреба од пари ја испратил својата ќерка во бордел и ѝ наредил да земе од оние што дошле одредена сума пари (колку тие не ми рекоа). Но, таа не само што ја добила сумата што била назначена од нејзиниот татко, туку и самата дизајнирала за себе споменик за да остави зад себе: таа побарала од секој човек кој дошол кај неа да ѝ даде еден камен за нејзиниот градежен проект. И од овие камења, ми рекоа дека е изградена пирамидата која стои пред големата пирамида во средината на трите, секоја страна со должина од 150 стапки (околу 45 метри).“[32][34][35]

Истото важи и за приказната за кралот Кафре. Тој е прикажан како директен следбеник на Куфу и исто толку зол, и дека владеел 56 години.[32][34][35]

Во 642 година од нашата ера Арапите го освоиле Египет. По пристигнувањето кај пирамидите во Гиза, побарале објаснување за тоа кој би можел да ги изгради овие споменици. Во тоа време, ниту еден жител на Египет не можел да каже, и никој повеќе не знаел да ги преведе египетските хиероглифи. Како последица на тоа, арапските историчари ги запишале своите теории и приказни.[36]

Наводи

уреди
  1. ↑ Alan B. Lloyd: Herodotus, book II., p. 62.
  2. ↑ 2,0 2,1 Flavius Josephus, Folker Siegert: Über Die Ursprünglichkeit des Judentums (Contra Apionem) (=Über die Ursprünglichkeit des Judentums, Volume 1, Flavius Josephus. From: Schriften Des Institutum Judaicum Delitzschianum, Westfalen Institutum Iudaicum Delitzschianum Münster). Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2008,
  3. ↑ 3,0 3,1 Clayton, Peter A. Chronicle of the Pharaohs. p42. Thames and Hudson, London, 2006. ISBN 978-0-500-28628-9
  4. ↑ Malek, Jaromir, "The Old Kingdom" in The Oxford History of Ancient Egypt, ed. Ian Shaw, Oxford University Press 2000, ISBN 978-0-19-280458-7 p.88
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 Thomas Schneider: Lexikon der Pharaonen. Albatros, Düsseldorf 2002, ISBN 3-491-96053-3, page 100–104.
  6. ↑ Rainer Hannig: Die Sprache der Pharaonen. Großes Handwörterbuch Ägyptisch-Deutsch. (= Kulturgeschichte der antiken Welt. Vol. 64) 4th Edition, von Zabern, Mainz 2006, ISBN 3-8053-1771-9, page 113.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 von Beckerath: Handbuch der ägyptischen Königsnamen, Deutscher Kunstverlag (1984), ISBN 3422008322
  8. ↑ 8,0 8,1 Karl Richard Lepsius: Denkmaler Abtheilung II Band III Available online see p. 2, p. 39
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Aidan Dodson: Monarchs of the Nile. American Univ in Cairo Press, 2000, ISBN 977-424-600-4, page 29–34.
  10. ↑ „BBC - History - Khufu“ (англиски). Посетено на 2018-03-10.
  11. ↑ Rosalie F. Baker, Charles F. Baker: Ancient Egyptians: People of the Pyramids (= Oxford Profiles Series). Oxford University Press, 2001, ISBN 0195122216, page 33.
  12. ↑ Gerald Massey: The natural genesis, or, second part of A book of the beginnings: containing an attempt to recover and reconstitute the lost origins of the myths and mysteries, types and symbols, religion and language, with Egypt for the mouthpiece and Africa as the birthplace, vol. 1. Black Classic Press, 1998, ISBN 1574780107, p.224-228.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Aidan Dodson & Dyan Hilton: The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson, 2004, ISBN 0-500-05128-3 pp.52–53
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Silke Roth: Die Königsmütter des Alten Ägypten von der Frühzeit bis zum Ende der 12. Dynastie (= Ägypten und Altes Testament 46). Harrassowitz, Wiesbaden 2001, ISBN 3-447-04368-7, page 354 – 358 & 388.
  15. ↑ Porter, Bertha and Moss, Rosalind: Topographical Bibliography of Ancient Egyptian Hieroglyphic Texts, Statues, Reliefs and Paintings, Volume III: Memphis, Part I Abu Rawash to Abusir. 2nd edition
  16. ↑ Michael Haase: Eine Stätte für die Ewigkeit: der Pyramidenkomplex des Cheops aus baulicher, architektonischer und kulturgeschichtlicher Sicht. von Zabern, Mainz 2004, ISBN 3805331053, p. 12-13.
  17. ↑ Sakuji Yoshimura: Sakuji Yoshimura's Excavating in Egypt for 40 Years: Waseda University Expedition 1966–2006 – Project in celebration of the 125th Anniversary of Waseda University. Waseda University, Tokyo 2006, page 134–137, 223.
  18. ↑ James Henry Breasted: Ancient Records of Egypt: The first through the seventeenth dynasties. University of Illinois Press, New York 2001, ISBN 0-252-06990-0, page 83–84.
  19. ↑ Toby A. H. Wilkinson: Early Dynastic Egypt: Strategies, Society and Security. Routledge, London 2001, ISBN 0-415-26011-6, page 160–161.
  20. ↑ 20,0 20,1 Pierre Tallet, Gregory Marouard: Wadi al-Jarf - An early pharaonic harbour on the Red Sea coast. In: Egyptian Archaeology, vol. 40, Cairo 2012, p. 40-43.
  21. ↑ 21,0 21,1 Rossella Lorenzi (12 April 2013). „Most Ancient Port, Hieroglyphic Papyri Found“. Discovery News. Посетено на 21 April 2013.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 Zahi Hawass: The Khufu Statuette: Is it an Old Kingdom Sculpture? In: Paule Posener-Kriéger (Hrsg.): Mélanges Gamal Eddin Mokhtar (= Bibliothèque d'étude, vol. 97, chapter 1) Institut français d'archéologie orientale du Caire, Kairo 1985, ISBN 2-7247-0020-1, page 379–394.
  23. ↑ W.M. Flinders Petrie: Abydos II., Egypt Exploration Fund, London 1903, page 3 & table XIII, obj. XIV.
  24. ↑ 24,0 24,1 Abeer El-Shahawy, Farid S. Atiya: The Egyptian Museum in Cairo: A Walk Through the Alleys of Ancient Egypt. American Univ in Cairo Press, New York/Cairo 2005, ISBN 977-17-2183-6, page 49ff.
  25. ↑ Metropolitan Museum of Art, Royal Ontario Museum: Egyptian Art in the Age of the Pyramids. Metropolitan Museum of Art, New York (US) 1999, ISBN 0870999079, p.223.
  26. ↑ John Romer: The Great Pyramid: Ancient Egypt Revisited. Cambridge University Press, Cambridge 2007, ISBN 0-521-87166-2, page 414–416.
  27. ↑ William James Hamblin: Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC: Holy Warriors at the Dawn of History. Routledge, London/New York 2006, ISBN 0-415-25589-9, page 332.
  28. ↑ Michael Haase: Eine Stätte für die Ewigkeit. Der Pyramidenkomplex des Cheops aus baulicher, architektonischer und kulturhistorischer Sicht. von Zabern, Mainz 2004, ISBN 3-8053-3105-3.
  29. ↑ Rainer Stadelmann: Die ägyptischen Pyramiden: Vom Ziegelbau zum Weltwunder. 2. überarteitete und erweiterte Auflage., von Zabern, Mainz 1991, ISBN 3-8053-1142-7.
  30. ↑ Zahi Hawass: The Programs of the Royal Funerary Complexes of the Fourth Dynasty. In: David O'Connor, David P. Silverman: Ancient Egyptian Kingship. BRILL, Leiden 1994, ISBN 90-04-10041-5.
  31. ↑ Peter Jánosi: Die Pyramiden: Mythos und Archäologie. Beck, Frankfurt 2004, ISBN 3-406-50831-6, page 70–72.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 Dietrich Wildung: Die Rolle ägyptischer Könige im Bewußtsein ihrer Nachwelt, Band 1: Posthume Quellen über die Könige der ersten vier Dynastien (= Münchener Ägyptologische Studien, Bd. 17). Hessling, Berlin 1969, S. 105–205.
  33. ↑ Dietrich Wildung: Die Rolle ägyptischer Könige im Bewußtsein ihrer Nachwelt. Band 1: Posthume Quellen über die Könige der ersten vier Dynastien (= Münchener Ägyptologische Studien. Bd. 17). Hessling, Berlin 1969, page 152–192.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 Siegfried Morenz: Traditionen um Cheops. In: Zeitschrift für Ägyptische Sprache und Altertumskunde, vol. 97, Berlin 1971, ISSN 0044-216X , page 111–118.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Wolfgang Helck: Geschichte des Alten Ägypten (= Handbuch der Orientalistik, vol. 1.; Chapter 1: Der Nahe und der Mittlere Osten, vol 1.). BRILL, Leiden 1968, ISBN 90-04-06497-4, page 23–25 & 54–62.
  36. ↑ Stefan Eggers: Das Pyramidenkapitel in Al-Makrizi`s "Hitat". BoD, 2003, ISBN 3833011289, p. 13-20.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Куфу&oldid=5235596“