Измирски заговор

Во 1926 година, турската полиција уапсила десетици луѓе, вклучително и поранешни министри, пратеници и гувернери, обвинети за заговор за убиство на 1-виот претседател на Турција, Мустафа Кемал-паша, на 14 јуни 1926 година во Измир.

Писмото напишано од Гиритли (Критски) Шевки, кое ги открива имињата кои стоеле зад заговорот

Атентатот бил планиран да се случи во областа Кемералти во Измир. Бидејќи автомобилот на Мустафа Кемал-паша ќе забавел на раскрсницата, Зија Хуршит-бег требало да отвори оган кон него од хотелот „Гафарзеде“ со Ѓурчи Јусуф и Лаз Исмаил, фрлајќи бомби и експлозив кон него од берберницата под хотелот. Во меѓувреме, тие планирале да избегаат од местото на настанот заедно со Чопур Хилми и Гиритли Шевки, кои требало да ги чекаат со автомобил на споредната улица, а потоа со мотор требало да ги испратат на Хиос. Сепак, преку телеграмата испратена до Мустафа Кемал-паша од гувернерот на Измир, Ќазим-бег, на 14 јуни, планот бил откриен и претседателот го одложил своето патување во Измир. Во писмото напишано од Шевки до гувернерот на Измир на 15 јуни 1926 година, биле вклучени информации за луѓето кои требало да го извршат атентатот. По некое време, четворицата главни осомничени биле уапсени и тие ги признале своите дела.

На сослушувањата што ги одржал Трибуналот за независност, кои заминале во Измир по овој инцидент, било утврдено дека зад инцидентот стојат пошироки опозициски групи. Од четириесет лица на кои им се судело во Измир меѓу 26 јуни и 13 јули, петнаесет биле осудени на смрт, а на двајца од нив во отсуство, а едно лице било прогонето. Неколку недели подоцна, четири од педесет и седум лица на кои им се судело во Анкара помеѓу 2 и 26 август, биле осудени на смрт, шестмина биле прогонети, а две лица биле испратени во затвор. Биле сослушани вкупно сто триесет обвинети, од кои триесет и четири биле ослободени без потреба од судење.

Историчарите Ерик-Јан Цирхер и Рејмонд Кеворкијан изјавиле дека немало заговор за убиство на Кемал, а обвинителството било со цел да се елиминираат неговите политички противници, особено поранешните членови на Комитетот на унијата и напредокот,

Заднина

Откако Отоманското Царство се повлекло од Првата светска војна со пораз, членовите на Комитетот за унија и напредок, партија која била распуштена со конгресот организиран во ноември 1918 година, биле поделени во неколку групи. Една група започнала да соработува со османлискиот султан, група водачи од комитетот избегале во странство, а третата група се вклучила во војната за независност, Последната група, сама по себе, била поделена на две, група која била воодушевена од воспоставувањето на национална држава и група која посакувала да го обнови стариот систем по победата на националното движење. Во јануари 1922 година, во Истанбул започнале низа активности под раководство на Кара Кемал-бег за воспоставување на Комитетот на унијата и напредокот. На 29 ноември 1922 година, во Истанбул се одржал таен состанок под претседателство на Кара Кемал-бег со учество на членови на поранешната заедница. Овие тајни активности не биле прекинати по преговорите со Килич Али-бег и Али Ихсан-бег, кои Мустафа Кемал-паша ги испратил во Истанбул со цел да спречи повторно формирање на комитетот. Хусеин Џахит-бег, новинар од Комитетот за унија и напредок и поранешен претставник во Истанбул, напишал статија пред општите избори во 1923 година, најавувајќи дека комитетот нема да учествува на овие избори. Хусеин Џахит-бег, кој објавувал написи во име на распуштена партија, бил осуден на доживотен затвор во Чорум на 7 мај 1925 година, а неговиот весник Танин бил затворен на 16 април 1925 година.

Мустафа Кемал-паша бил надвор од Мудања со траектот СС <i id="mwQA">Германик</i>, на кој се качил за време на неговата посета на Бурса, на 5 јуни 1926 година.

По бунтот на Шеик Саид против централната власт, инициран во февруари 1925 година и потиснат во пролетта 1925 година, опозицискиот печат бил замолчен врз основа на Законот за одржување на редот (турски: Takrir-i Sükûn Kanunu) издаден на 4 март 1925 година, а некои поранешни членови на Комитетот на унијата и напредокот ја основале Прогресивната републиканска партија на 17 ноември 1924 година. Со претседателство на Ким Карабеќир-паша, партијата била затворена на 3 јуни 1925 година со образложение дека „го поддржа бунтот повикувајќи се на верските чувства“. Сепак, членовите на партијата, независно, продолжиле да го одржуваат своето присуство во Големото национално собрание на Турција, Некои членови на поранешниот Комитет кои не се приклучиле на Републиканската народна партија по затворањето на нивната партија, останале во Истанбул како тајно опозициско движење.

Од друга страна, Мустафа Кемал-паша ја напуштил Анкара на 7 мај 1926 година и започнал да организира посети во различни делови на земјата, пристигнувајќи во Акхисар на 8 мај, а подоцна минувајќи низ Ескишехир и Афионкарахисар, а потоа кон Конија, Тој го посетил Тарс на 9 мај, Мерсин на 10 мај, Адана на 16 мај, Конија на 18 мај, Бурса на 20 мај и Баликесир на 13 јуни и планирал да го посети Измир на 14 јуни.

Протекување на информации и апсења

Еден од заговорниците за атентат, пратеник во Лазистан, Зија Хуршит-бег

За време на престојот во Баликешир, Мустафа Кемал добил телеграма испратена од гувернерот на Измир, Ќазим-бег, во која биле содржани информациите дека ќе биде убиен во Измир. Писмото што го открил планот за атентат споменат во оваа телеграма било напишано од Гиритли Шевки, едно од лицата што требало да имаат улога во планот. Откако ја поминал ноќта на 15 јуни во Баликешир, Мустафа Кемал дошол во Измир на 16 јуни да го продолжи своето незавршено патување и да добие подетални информации за тоа што се случило. Од друга страна, на 14 јуни, премиерот Исмет Инону дознал за планираниот атентат преку телеграмите што ги добил од Измир. Откако Исмет-паша им ги покажал телеграмите што ги примил на обвинителите и судиите на Трибуналот за независност, било одлучено да се уапсат сите пратеници на партијата, да се претресат нивните домови и да се испратат пронајдените документи до Измир. Делегацијата на Трибуналот за независност пристигнала во Измир на 17 јуни.

Полицијата од Измир наскоро презела акција за пронаоѓање на лицата чии имиња се појавиле на телеграфот во врска со заговорот за атентат, и најпрвин бил уапсен Зија Хуршит-бег во хотелот Гафарзеде каде што престојувал, со оружјето и бомбите што ги имал скриено под неговиот кревет., Лаз Исмаил, Ѓурџу Јусуф и Чопур Хилми биле уапсени во хотелот „Рагип-паша“, а Сари Ефе Едип Бег бил уапсен во Истанбул во хотелот Бристол Од друга страна, пред да ја напушти Анкара, делегацијата на Трибуналот за независност дал наредби за некои членови на поранешниот Комитет и за сите членови на Партијата кои престанале да се појавуваат во парламентот да бидат уапсени, со исклучок на претставникот на Кастамону, Халит-бег, Меѓу уапсените имало и членови кои учествувале во Војната за независност, како што се Ќазим Карабекир-паша, Али Фуат-паша, Џафер Тајар-паша, Беќир Сами-бег, Рушту-паша, Рефет-паша и поранешниот министер за финансии Мехмет Џавит-бег, Сепак, премиерот Исмет-паша го ослободил Ќазим Карабеќир-паша, кој бил уапсен во Анкара, бидејќи не верувал дека е виновен и дека пратеничкиот имунитет спречува такво апсење. За време на разговорите со Трибуналот за независност, на Исмет-паша му било кажано дека имунитетот нема да работи во овие случаи и дека може дури и да биде уапсен ако е потребно. Исмет-паша, кој замкинал во Измир по Мустафа Кемал-паша, дал изјава дека ќе го чека исходот на судот. Обидот за атентат и информациите за сторителите кои биле уапсени потоа биле објавени во јавноста на 18 јуни со изјава објавена во весникот „Хакимијет-и Милије “. Според списокот даден од Трибуналот за независност на Агенцијата Анадолу, вкупно четириесет и девет лица биле уапсени во Анкара, Измир и Истанбул во првиот бран апсења. Откако обидот за атентат бил дознаен од страна на јавноста, биле организирани разни демонстрации во различни делови на земјата, особено во Измир.

Судења во Измир и план за атентат

Скица која ја покажува точката на атентат објавена во весникот „Вакит “ на 21 јуни 1926 година. Денес, оваа точка е пресек на улицата 853 и улицата Анафарталар.

Сослушувањата започнале на 26 јуни во театарот Елхамра, Претставникот од Афјонкарахисар, Кел Али бил претседател на делегацијата на Меѓународниот суд на независноста, а претставникот од Газиантеп, Килич Али и претставникот од Ајдин, Решит-бег служеле како главни членови, претставникот од Ризе Лаз Али како заменик-член и претставникот од Денизли Неџип Али-бег како обвинител. Судот се нарекувал и „Судот на Али“, бидејќи четворица од членовите на судот се викале Али. Осомничените биле поделени во четири групи: оние кои биле директно вклучени во атентатот, оние кои го подготвувале и го испровоцирале атентатот, поранешните унионисти кои не биле директно вклучени во атентатот, туку против турската револуција и Мустафа Кемал-паша, и членовите на затворената прогресивна републиканска партија и пашите.

Неџип Али-бег, Кел Али и Килич Али на пат кон судницата.

Како резултат на постапката, обвинението изнесено од обвинителот Неџип Али-бег било изготвено според изјавите на обвинетиот кој дал детали за тоа како и кога бил планиран обидот за атентат. Според ова обвинение, Зија Хурсит-бег, на лазистанскиот претставник на 1-виот Парламентот на Турција кој претходно се кандидирал за место од Анкара, Лаз Исмаил, кој бил обвинет и Ѓурџу Јусуф биле финансиски потпомогната од измитскиот претставник Ахмет Шукру-бег, по што се преселиле во Анкара и останале во седиштето на Прогресивната републиканска партија. Подоцна, на состанокот во куќата на Ахмет Шукру-бег, тие прво го избрале замокот на претставникот на Ескишехир Ариф бег,претставникот на Орду Фаик бег бил информиран за ситуацијата и ги спречил да продолжат со своите планови. Планот бил напуштен откако претставникот на Ерзинџан, Сабит-бег, исто така им се заканил со известување до властите. И покрај тоа што подоцна било планирано атентатот да се случи во Бурса, овој план на крајот бил напуштен откако Лаз Исмаил го прегледал градот заедно со една жена по име Насије Нимит и открил дека не е погоден за таков заговор. Конечно, било одлучено да се продолжи со заговорот за атентат во Измир. Зија Хуршит-бег, Лаз Исмаил и Ѓурџу Јусуф кои ја добиле потребната муниција и пари од Ахмет Шукру-бег во Истанбул, заминале во Измир на 15 јуни со траектот СС <i id="mwyA">Германик</i> и започнале да ги прават потребните подготовки за атентатот. Во Измир, Зија Хуршит престојувал во хотелот „Гафарзаде“, додека Лаз Исмаил и Ѓурџу Јусуф биле сместени во хотелот „Рагип Паша“.

Лаз Исмаил, прикажан на пат кон судот.

Тројца атентатори се сретнале со Сари Ефе Едип-бег благодарение на писмото што Ахмет Шукру-бег му го дал на Зија Хуршит-бег и го потпишал Миралај Расим-бег. Со учество на Чопур Хилми, домаќинот на Сари Ефе Едип-бег, групата се собрала прво во градината Каршјајакали Адрис, а потоа и во куќата на Гиритли Шевки, за да разговара за нивниот план за атентат. Според откриените детали, утврдено е дека атентатот требало да се изврши во областа Кемералти во Измир за време на посетата на Мустафа Кемал. Автомобилот на Мустафа Кемал, требало да забави во брзина за да сврти на раскрсницата од улицата Баш Дурак (денешна улица Анафарталар) и улицата Хукумет (денешна улица 853), давајќи им можност на Зија Хуршит-бег, Ѓурџу Јусуф и Лаз Исмаил да пукаат и да фрлаат бомби кон автомобилот на Мустафа Кемал-паша од берберницата под хотелот „Гафарзаде“. Во меѓувреме, тие планирале да избегаат од местото на настанот заедно со Чопур Хилми и Гиритли Шевки, кои требало да ги чекаат со автомобил на споредната улица, а потоа со мотор требало да ги испратат на Хиос. Целиот план за атентат бил откриен со писмо што Шевки му го дал на гувернерот на Измир, Ќазим-бег на 14 јуни, кој станал сомнителен по заминувањето на Сари Ефе Едип за Истанбул и кога ја разбрал природата на планот, решил преку писмо да го извести Мустафа Кемал-паша.

Прашања во судењата во Измир

Ѓурџу Јусуф и Лаз Исмаил за време на сослушувањата.

По читањето на обвинението, првата седница на испрашување се одржала против Зија Хуршит-бег. Според изјавите на Зија Хуршит-бег, тие го испланирале атентатот со поранешниот гувернер на Анкара, Абдулкадир-бег. Тој додал дека тие се состанале со претставникот на Озмит Ахмет Шукру-бег за да ги поддржат затоа што немале пари и дека не биле во можност да го извршат атентатот во Анкара и Бурса. Лаз Исмаил, Ѓурџу Јусуф и Чопур Хилми, кои биле испрашувани подоцна, дале слични изјави. Сари Ефе Едип-бег, кој бил испрашуван по Чопур Хилми, ја објаснил причината за одењето во Истанбул ден пред планираниот атентат, наведувајќи дека имал намера да го извести Џелал-бег за планот. Тој рекол дека Ахмет Шукру-бег го испровоцирал да се приклучи на заговорот за убиство и дека му ги дал потребните пари. Миралај Расим-бег и Абидин-бег, кои биле испрашувани подоцна, отфрлиле каква било врска со заговорот за атентат. Со овие истражувања, завршила истрагата за оние кои се сметале за обвинети од прв степен во заговорот за атентат.

Според изјавата на Фаик-бег, постариот брат на Зија Хуршит-бег, Рауф-бег му рекол дека неговиот брат Зија Хуршит-бег бил вклучен во обид за атентат и откако добил известување од Сабит-бег се обидел да ги спречи. Фаитбег исто така изјавил дека по одбивањето на тврдењата на неговиот брат Зија Хуршит-бег, тој првично се смирил, но сепак решил да оди во куќата на Ариф-бег во Чанкаја и таму наишол на Ахмет Шукру-бег. Подоцна, Рауф додал дека им ги кажал и на Ќазим Карабеќир-паша и Рафат-паша за гласините, но дека тие молчеле со оглед на тоа што се измислени. Ахмет Шукру-бег, испрашуван по Фаик-бег, ги негирал сите обвиненија, велејќи дека нема никаква врска со заговорот за убиство, дека одвреме-навреме го гледал Зија Хуршит-бег и дека воопшто не го познавал Лаз Исмаил. Зија Хуршит-бег се соочил со Миралај Расим-бег и Сари Ефе Едип-бег откако тој рекол дека писмото што му го дал на Сари Ефе Едип-бег е поврзано со трговија со тутун. Иако Сари Ефе Едип-бег рекол дека заедно го подготвиле планот за атентат, а писмото што му дошло е поврзано со заговорот за атентат, Ахмет Шукру-бег ги негирал неговите тврдења. Миралај Расим-бег, пак, признал дека му напишал писмо на Сари Ефе Едип-бег на барање на пијаниот Ахмет Шукрубег. Ариф-бег, кој бил испрашуван потоа, изјавил дека накратко се сретнал со Зија Хуршит-бег во казино и ги негирал тврдењата дека Лаз Исмаил престојувал во неговата куќа. Контрадикторни на неговите тврдења, Лаз Исмаил изјавил дека бил донесен од Ариф-бег во неговиот дом, кој го однел таму со својот приватен автомобил. И покрај сличните изјави дадени од возачот и слугинката на Ариф-бег, Ајше, Ариф-бег продолжил да ја негира точноста на овие тврдења.

Рефет-паша додека го напушташе дворот.

Од друга страна, неколку фигури чија поврзаност со заговорот за атентат не можело да се докаже како што се претставникот на Бурса, Осман Нури-бег, претставникот на Трабзон, Ахмет Мухта-бег, претставникот на Ерзурум, Мунир Хусрев-бег, претставникот на „Озмит“, Мустафа-бег, претставникот на Кастамону, Халит-бег, претставникот на Карс, Омер-бег и зетот на Сари Ефе Едип Бег, докторот Мустафа Шевкет, биле ослободени.

Обвинението на обвинителот Неџип Али-бег, објавено на 30 јуни, главно се однесувало на пашите и обвинетите, освен главните осомничени за заговорот за атентат. Лицата споменати во ова обвинение биле обвинети за учество во фазата на планирање на заговорот за атентат и за криење и покрај тоа што знаеле за тоа. На 3 јули, пашите биле испрашувани.

Русту-паша, кој повторно бил испрашуван откако Сабит-бег ја повторил својата првична изјава, изјавил дека нема никаква врска со атентатот, додавајќи дека слушнал за поврзаноста на Шукру-бег со заговорот за убиство од Сабит-бег, но тие подоцна негирале каква било врска. Во своето испрашување, Ќазим Карабеќир-паша изјавил дека не бил свесен за заговорот за атентат, дека оние што знаеле требало да ја известат владата и дека дури и да има учесници од членовите на Прогресивната републиканска партија, тие треба да ја распуштат партијата. Али Фуат-паша, кој бил испрашуван потоа, изјавил дека тој не е во врска со заговорот за атентат и дека не верува дека разговорите за атентатот, водени додека пиеле над масата, биле легитимни. Слично на тоа, Рефет-паша и Џафер Тајар-паша изјавиле дека тој не знае за подготовките за атентат.

Исмаил Џанбулат-бег во судницата.

Халис Тургут-бег, кој бил испрашуван по пашите и изјавил дека нема никаква врска со заговорот за атентат, бил соочен со Зија Хуршит*бег. Во оваа конфронтација, Зија Хуршит-бег споменал дека се сретнал со Ахмет Шукру-бег во Истанбул и разговарал за планот за атентат и дека Халис Тургут-бег не му го дал оружјето што го ветил дека ќе му го даде. Потоа, Халис Тургут-бег изјавил дека сето ова е лага. Поранешниот министер за финансии Џавид-бег, кој бил испрашуван на 6 јули, ги негирал сите обвиненија подигнати против него. По ова испрашување, обвинителот Неџип Али-бег побарал распрашувањата и судењата да продолжат во Анкара, тврдејќи дека инцидентот бил дволичен и вклучувал заговор за атентат во Измир и намера да се создаде криза и на крајот да се собори владата., Така, судењето на деветмина обвинети требало да се одржи во Анкара. Претставникот на Истанбул, Исмаил Џанбулат-бег, кој бил испрашуван потоа, изјавил дека состанокот одржан во куќата на Кавид бил за понудата што треба да му се даде на Мустафа Кемал-паша и дека следниот состанок е организиран за да се запознаат со деталите на состанокот. на Кара Кемал бег со Мустафа Кемал паша и тој не бил свесен за атентатот. На 8 јули, обвинителот Неџип Али-бег побарал претставникот од Токат Беќир Сами-бег, претставникот на Афјонкарахисар Камил-бег, претставникот на Дерсим Феридун Фикри-бег, претставникот на Мерсин Бесим-бег, поранешниот претставник на Ерзурум Неџати-бег, претставникот на Газиантеп Хафиз Мехмет-бег, поранешниот претставник на Сивас, да бидат сослушанидодека за сите останати да им биде судено во отсуство. По ова барање, започнато е испрашувањето на овие лица.

Говорејќи по Беќир Сами-бег, Феридун Фикри-бег рекол дека тој е старец без амбиции, додавајќи дека нивната средба нема специфична цел и дека разговарале за апсењето на Ахмет Шукру-бег и покрај фактот дека тој бил пратеник. Бранејќи ја идејата дека не може да има демократија без опозициска партија, Селахатин-бег изјавил дека неговиот однос со Кара Кемал е само за да го искористи неговото политичко искуство. Хусеин Авни, поранешен претставник на Ерзурум, рекол дека присуствувал на состаноците на Прогресивната републиканска партија затоа што сметал дека се соодветни за неговата програма, додавајќи дека се состанал со унионистите само за информации и дека не бил информиран за прашањето за атентатот во тоа време. Признавајќи дека е во врска со инцидентот, Хафиз Мехмет-бег изјавил дека, на денот кога го запознал Зија Хуршит-бег, Сабит-бег, Рауф-бег и Халис Тургут-бег им помогнале и во планирањето.

Обвинението, кое обвинителот Неџип Али бег го прочитал на 11 јули, тврди дека Али Фуат-бег и неговите пријатели биле информирани за атентатот и дека само Сабит-бег се обидувал да го спречи обидот за атентат планиран во Анкара. Ахмет Шукру-бег, Миралај Расим-бег, Зија Хуршит-бег, Лаз Исмаил, Ѓурџу Јусуф, Чопур Хилми, Хафиз Мехмет-бег, Кара Кемал-бег и Абдулкадир-бег добиле смртни казни, додека Халис Тургут-бег, Исмаил Џанбулат-бег, Рахми-бег, Сурменели Вахап, Аднан-бег, Рауф-бег и Руштау-паша биле осудени со тешка работа. Ќазим Карабеќир-паша, Кафер Тајар-паша, Али Фуат-паша, Рефет-паша, Џемал-паша, Сабит-бег, Мунир Хусрев-бег, Фаик-бег, Бекир Сами-бег, Камил-бег, Зеки-бег, Бесим-бег, Феридун Фикри-бег, Халит-бег и Неџати-бег биле ослободени во обвинението.

Молби направени во обиди за Измир

Абидин бег за време на сослушувањата

По испрашувањата и објавувањето на обвинението, обвинетите биле донесени во судницата на 12 јуни за да се изјаснат. Додека Зија Хуршит-бег, кој прв се изјаснил, признал дека го планирал атентатот и имал намера да го спроведе овој план во пракса, тој рекол дека треба да биде осуден на прогонство во согласност со 46-тиот член од Турскиот кривичен законик како тој ги одбил обвинувањата во врска со неговата намера за промена на уставот и соборување на владата. Иако изјавил дека учествувал во обидот за атентат, Сари Ефе Едип-бег ја негирал својата вина и рекол дека ќе дошол во Истанбул со цел да го извести Џелал-бег за планот за убиство и побарал да се земе предвид оваа ситуација додека тој бил осудуван. Ѓурџу Јусуф и Лаз Исмаил побарале да им биде простено, тврдејќи дека биле неуки и измамени. Чопур Хилми побарал да му биде олеснета казната со изјава дека тој го сметал обидот за атентат прво како услуга на земјата, но тој не бил човек кој на крајот би се вмешал во такви работи и сакал да ги информира властите за планот, но Шевки постапил пред него. Ахмет Шукру изјавил дека обвинувањата се неосновани и рекол дека човек како него немало да убие никого. Отфрлајќи ги сите обвиненија против него, Ариф-бег тврдел дека не бил свесен за состаноците на атентатот, дека Лаз Исмаил не престојувал во неговиот дом и дека неговиот возач и слуга дале лажни изјави за тоа. Велејќи дека е невин и не се меша во ништо, Абидин-бег изјавил дека не ги дал парите што ги барал и дека не се сеќава на разговорите со Русту-паша затоа што во тоа време бил болен. Хафиз Мехмет-бег изјавил дека првин бил вклучен во заговорот за атентат, но подоцна се откажал од тоа и не бил виновен. Додека Миралај Расим-бег не дал никаква дополнителна одбрана, Сурменели Вахап одбил да ги прифати обвиненијата, изјавувајќи дека тој отишол кај неговиот чичко Хафиз Мехмет-бег да му помогне да најде работа, а чичко му на крајот го испратил кај Зија Хуршит-бег и тоа не разбрал ништо што му било речено затоа што бил неуко лице. Велејќи дека не знае зошто состанокот се одржал во неговата градина во Каршијака, Адрис изјавил дека Наџије Нимит Ханим, Исмаил Џанбулат-бег и Халис Тургут-бег не се виновни. Русту-паша, кој не упатил никакви молби, се засолнил во „праведноста и правдата“ на судот. Ќазим Карабеќир-паша, Али Фуат-паша, Рефет-паша, Кафер Тјјар-паша и Бекир Сами-бег изјавиле дека нема да се бранат себеси.

Резултати од испитите во Измир

Веста за резултатите од судењата во Измир на првата страница од весникот „Милијет“ на 14 јули 1926 година.

Судските процеси во Измир завршиле на 13 јули 1926 година. Од 49 лица на кои им се судело, петнаесет лица, кои биле директно вклучени во подготовките за атентат, и кои биле свесни за овие планови и не поднесувале извештаи до официјалните власти, биле погубени. Едно лице било осудено на 10 години затвор во тврдина, но на крајот било прогонето во Конија. Девет лица не биле судени во Измир и наместо тоа биле испратени во Анкара да бидат судени заедно со унионистите. Останатите дваесет и четири лица биле ослободени. Сепак, Абдулкадир-бег, кој не присуствувал на судењето и бил осуден на смрт во отсуство, бил фатен додека тој сакал да побегне во Бугарија и подоцна било одлучено да му се суди во Анкара. Кара Кемал-бег, кој не присуствувал на сослушувањата, извршил самоубиство пред да биде уапсен на 27 јули во Истанбул. Погубувањата биле извршени во различни делови на Измир помеѓу крајот на 13 јули и почетокот на 14 јули. По погубувањата, телата најпрво биле однесени во Централната болница, а откако биле однесени нивните предмети, биле погребани на гробиштата Коклуца кај Кадифекале. Уапсените и одлуките донесени против нив за време на сослушувањата во Измир се како што следува:

Смртни казни

Лаз Исмаил

Ѓурџу Јусуф. Неговите последни зборови пред да биде обесен биле„Не е штета?, Зошто го правиш ова?, Имам четириесет лири. Ти ги давам. Испрати го на моите деца во Батум. Тие учат, тие се сиромашни. Тоа ќе им помогне“.

1. Зија Хуршит-бег
2. Лаз Исмаил
3. Ѓурџу Јусуф
4. Чопур Хилми
5. Ахмет Шукру-бег
6. Мехмет Ариф-бег
7. Исмаил Џанбулат-бег (иако најпрво бил осуден на 10 години затвор, неговата казна на крајот била претворена во погубување)
8. Сари Ефе Едип-бег
9. Абидин-бег
10. Халис Тургут-бег (иако најпрво бил осуден на 10 години затвор, неговата казна на крајот била претворена во погубување)
11. Русту -паша
12. Хафиз Мехмет-бег
13. Миралај Расим-бег
14. Кара Кемал-бег (Тој бил осуден на смрт во отсуство, но извршил самоубиство на 27 август 1926 година)
15. Абдулкадир-бег (Тој бил осуден на смрт во отсуство и бил фатен додека сакал да избега во Бугарија. Во Анкара бил осуден на смрт и погубен ноќта на 31 август 1926 година. )

Останати

1. Сурменели Вахап (Прво бил осуден на 10 години затвор но на крајот бил прогонет во Конија )

Оние на кои ќе им се суди во Анкара

1. Ихсан-бег
2. Хилми-бег
3. Кавид-бег
4. Селахатин-бег
5. Кара Васиф-бег
6. Хусеин Авни-бег
7. Рахми-бег
8. Рауф-бег
9. Аднан-бег

Ослободителни пресуди

1 Фаик-бег 2 Сабит-бег 3 Халет-бег 4 Феридун Фикри-бег 5 Камил-бег 6. Зеки-бег 7 Беќир Сами-бег 8. Бесим-бег 9. Неџати-бег 10 Мунир Хусрев-бег 11 Ќазим Карабеќир-паша 12 Али Фуат-паша

13 Рефет-паша 14 Кафер Тајар-паша 15 Џемал Мерсинли-паша 16 Неџати-бег 17. Ахмет Нафиз-бег 18 Торбалиı Емин 19. Трабзонлу Насије Нимет Ханим 20 Сурменели Келеш Мехмет 21. Бахчиван Адрис 22. Мустафа Шахин Чавуш 23. Сабахадин Ефенди 24. Гиритли Хусеин Латиф

Судења во Анкара

Делегацијата на Трибуналот за независност, која тргнала од Измир на 16 јули да го види вториот дел од случајот, пристигнала во Анкара следниот ден. Првичните подготвителни истраги на обвинетите започнале на 21 јуни и завршиле на 31 јули, а обвинението подготвено од обвинителот Неџип Али-бег, кој заминал од Денизли на 28 јули, било завршено на 31 јули. Судењето на поранешните унионисти, за кои било одлучено да им се суди во Анкара, започнало на 2 август во зградата на поранешниот парламент. Според обвинението, освен омразата, заговорот за атентат бил поддржан од таен комитет за соборување на владата и преземање на власта, а тајниот комитет бил составен од некои членови на Прогресивната републиканска партија и поранешни членови на Комитетот и со него претседавал Кара Кемал-бег.

Прашања во судењата во Анкара

Истражувањата започнале со Талат-бег. Талат-бег рекол дека тој бил член на Комитетот за унија и напредок, но не се мешал во работата на заедницата за владини и економски прашања. Подоцна биле сослушани генералниот секретар на Комитетот на унијата и напредокот Митхат Шукру-бег, директорот на полицијата Азми-бег, екс министерот за надворешни работи Ахмет Несими-бег, докторот Хусеинзаде Али-бег, Ејуп Сабри-бег, докторот Расухи-бег и Хамди Баба.

Докторот Назим-бег, кој бил секретар на Комитетот на унијата и напредокот осум месеци, изјавил дека не знае што се случило со донациите дадени од народот во овој период и додал дека тој учествувал во основањето на исламските револуции Општество по бегството на Крим и подоцна Германија по Првата светска војна, Тој додал дека не се обидел да формира политичка партија и дека нема никаква врска со заговорот за атентат, бидејќи немал спротивставување на Мустафа Кемал-паша. Во своето испрашување, Кавид-бег изјавил дека се сретнал со Кара Кемал-бег и Исмаил Канбулат-бег, дека бил одржан состанок со унионистите во неговиот дом откако Кара Кемал-бег се сретнал со Мустафа Кемал и дека темата на оваа средба била на уставен амандман и немала скриена цел. Хусеин Кахит-бег исто така рекол дека присуствувал на состанокот во куќата на Кавид-бег и дека оваа средба немала никаква тајна цел, дека тој бил повикан во партијата како кандидат за заменик во Истанбул во раните фази на формирањето на Прогресивната републиканска партија, но тој не ја прифатил понудата.

За време на сослушувањата во следните денови, Салах Џимџоз-бег, Митхат Шукру-бег, Ахмет Несими-бег, доктор Расухи-бег, Хусеинзаде Али-бег, Ејуп Сабри-бег, Азми-бег, Хамди Баба, Наил-бег, Саид-бег, Ибрахим-бег, Наим Чевад-Бег, била истражена поврзаноста на Хасан Фехми-бег и Хамал Ферид со наводните злосторства. На 16 август им се судело на Наим Џевад-бег, Митхат-бег, Насиб-бег и Наил-бег. Подоцна, Риза-бег и Насиб-бег биле ослободени, а на 19 август биле судени Селахадин-бег, Кара Васиф-бег и Хусеин Авни-бег. Ден по испрашувањето на Велид-бег и Ахмет Емин-бег на 21 август, во обвинението подготвено од обвинителот Неџип Али-бег, било побарано погубување на четири лица. Во обвинението, било кажано дека Комитетот за унија и напредок е партија што им ги одзема правата на луѓето, дека ја става земјата во Првата светска војна во интерес на Германија. Понатаму, се наведува дека владејачката група на комитетот избегала од земјата по поразот и го испланирала Заговорот од Измир со желба да ја поврати власта по некое време. Според изјавата дадена од Ихсан-бег, токму Кавид-бег ги вклучил Кара Кемал-бег и Шукру-бег во заговорот за атентат.

Молби направени во судењата во Анкара

Молбите на обвинетите биле упатени на 25 август. Многу обвинети не направиле никакво задоволство различно од она што го кажале за време на испрашувањето. Рауф-бег, кој не бил испрашуван и не се изјаснил бидејќи бил во странство, на 12 октомври испратил писмо до Претседателството на Големото национално собрание на Турција, во кое споменува дека поради пратенички имунитет, за кој не може да се поништи, тој не може да биде гонет и бидејќи тој бил во странство не можел да има никаква врска со заговорот за атентат.

Во своја одбрана, Кавид-бег изјавил дека не сака државата да влезе во Првата светска војна кога бил министер за финансии, дека го олеснил буџетот на владата со донесените одлуки. Тој додал дека иако сакал да учествува во војната за независност, неговото барање не било прифатено и немал врска со планот за атентат. Наил-бег рекол дека не преземал никакви активности што ќе и наштетат на земјата и нацијата и дека не бил свесен за обидот за атентат. Докторот Назим-бег изјавил дека ги поддржува војната за независност и општеството за исламска револуција, бидејќи тој помогнал во нејзиното основање во Германија. Тој изјавил дека Енвер-паша го спречил да дојде во Анадолија и дека присуствувал на состаноците во куќата на Кавид-бег, мислејќи дека тие се одржуваат под дозвола на Мустафа Кемал-паша. Тој ја бранел изјавата дека не ги видел Шукру-бег, Исмаил Џанболат и Кара Кемал-бег веќе две години и дека немал никаква врска со заговорот за атентат. Хилми-бег рекол дека се занимавал со трговија бидејќи ја оставил политиката настрана кога го напуштил Големото национално собрание, додавајќи дека веќе долго време не го видел Кара Кемал-бег и дека првпат дознал за заговорот за атентат преку весниците.

Додека траело судењето на Кавид-бег, Абдулкадир-бег, кој бил осуден на смрт во рочишта во Измир, бил фатен додека сакал да побегне во Бугарија и му се судело за време на рочиштата во Анкара. Првото сослушување на Абдулкадир-бег се одржало на 29 август, за време на кое тој споменал кој му помогнал во бегството и како избегал и додал дека ја поддржува Прогресивната републиканска партија. Тој бил обвинет со намерата за соборување на владата, заговор за убиство на претседателот и преземање на власта, а на 31 август судот го осудил на смрт.

Резултати од судењата во Анкара

Според одлуката на судот прочитана на 26 август, целта на состаноците одржани тајно за време на конференцијата во Лозана од 1922–1923 година во куќата на Кавид-бег, кој се обидувал да ја преземе власта по војната за независност, биле поранешните членови на Комитетот на унијата и напредокот да влезат во парламентот како претставници и заменици и да ја воспостават старата заедница. Во случај на неуспех, ќе се направил обид за поделба на Народната партија преку Рауф-бег и власта требало да биде заземенета со воспоставување на соодветно тло за создавање на Прогресивната републиканска партија. Пресудата објавила четири погубувања, шест прогонети и две затворски казни, додека другите осомничени биле ослободени. Четворицата осудени на смрт биле погубени пред Генералниот затвор во Џебеџи помеѓу крајот на 26 август и почетокот на 27 август. Оние што биле погубени биле закопани во дворот на затворот. Уапсените и одлуките донесени против нив за време на сослушувањата во Анкара се следниве:

Смртни казни

1. Кавид-бег
2. Хилми-бег
3. Наил-бег
4. Д-р Назим-бег

Осудени

1. Вехи-бег (првично осуден на 10 години затвор, но на крајот бил прогонет)
2. Хусун-бег (првично осуден на 10 години затвор, но на крајот бил прогонет)
3. Ибрахим-бег (првично осуден на 10 години затвор, но на крајот бил прогонет)
4. Етем-бег (првично осуден на 10 години затвор, но на крајот бил прогонет)
5. Рахми-бег (првично осуден на 10 години затвор, но на крајот бил прогонет)
6. Рауф-бег (првично осуден на 10 години затвор, но на крајот бил прогонет)
7. Али Осман Кахја (10 години затвор)
8. Салих Кахја (10 години затвор)

Ослободителни пресуди

1 Кахит-бег 2 Кара Васиф-бег 3 Азми-бег 4 Аднан-бег 5 Ќучук Талат-бег 6. Митхат Шукру-бег 7 Хусеинзаде Али-бег 8. Ејуп Сабри-бег 9. Салах-бег 10 Кичук Назим-бег 11 Џемал Ферит-бег 12 Наим Џеват-бег 13 Хасип-бег 14 Риза-бег 15 Газлуклу Митхат-бег

16 Хасан Фехми-бег 17. Ихсан-бег 18 Али Риза-бег 19. Саадетин-бег 20 Беќир-бег 21. Мехмет Али-бег 22. Хилми-бег 23. Кавид-бег 24. Изет-бег 25 Сејит-бег 26. Салих Реис-бег 27. Салим-бег 28. Али Осман-бег 29. Селхатин-бег 30 Хусеин Авни-бег

31. Газиантепли Ахмет Мухтар-бег 32. Рифат-бег 33. Суди-бег 34. Хајдар Решид-бег 35. Зарчи Рефик-бег 36. Бујук Митхат-бег 37. Гани-бег 38. Рашид-бег 39. Мухидин-бег 40. Хасан Сабри-бег 41. Исмаил Кабар-бег 42. Хусеин-бег 43 Ахмет Несими-бег 44. Хамди Баба 45. Доктор Расухи

Историчарот Рејмонд Кеворкијан наведува дека четворицата погубени по судењето во Анкара биле сторители на ерменски геноцид од највисоко ниво, оставени живи, иако судењето не укажува на нивната улога во геноцидот.

Подоцнежни настани

Како резултат на сослушувањата, сите паши, освен Руштау-паша, биле ослободени. Овие паши повторно не се вратиле во армијата и биле известени дека се пензионирани на 27 јануари 1927 година. Рауф-бег, кој бил осуден на десет години егзил, но бил во странство за време на одлуката и се вратил во земјата на 5 јули 1935 година, бил ослободен преку изјава објавена на 22 октомври 1939 година од заменик-претседателот на Републиканската народна партија и премиер Рефик Сајдам, а подоцна станал претставник на Кастамону. По неговото поднесување барање до Воениот касационен суд на 23 јули 1943 година, му се судело со испитување на документите за случајот Убиство во Измир, и поради неговите поранешни услуги, тој бил подложен на пензија и бил целосно отпуштен од случајот.

На 30-годишнината од заговорот во Измир, во некои весници во август 1956 година се појавило известување со кое се повикуваат луѓето на молитва на џамијата Шишли на 25 август во спомен на Најл-бег, Кавид-бег, Хилми-бег и д-р Назим-бег, погубени по судењата во Анкара. Организатор на настанот бил Надир Наил Кеџили, син на Наил-бег. Фахри Џан, еден од членовите на поранешниот Комитет на унијата и напредокот, кој давал изјави пред новинарите во дворот на џамијата по молитвата, исто така се осврнал на ослободителната пресуда за Рауф Орбај, сугерирајќи дека можело да се направат слични грешки во гонењето на други обвинети. Тој рекол дека ги застапува семејствата на погубените и дека повторно сака судско сослушување и додал дека тие ќе ги донесат телата на погубените луѓе до Споменикот на слободата, каде што заслужуваат да бидат. Во деновите кога било објавено соопштението, тој го пронајдел своето место во печатените медиуми од тој период, но подоцна го изгубил своето значење и обидот пропаднал пред да дојде до правните органи.

Извори

• Kuyaş, Ahmet (June 2012). „İzmir Suikastı-1926“. NTV Tarih (41).
• Savaşal Savran, Gülten (2006). „1926 İzmir Suikastı ve İstiklal Mahkemeleri“. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Anıl, Yaşar Şahin (2005). Mahkeme Tutanaklarına Göre İzmir Suikastı Davası. Kastaş Yayınları. ISBN 9789752820593.
• Kocahanoğlu, Osman Selim (September 2012). Atatürk'e Kurulan Pusu: İzmir Suikastinin İçyüzü (4.. изд.). İstanbul: Temel Yayınları. ISBN 978-975-410-064-8.
• Mehmetefendioğlu, Ahmet; Gürel, Cemal Necip (Fall 2012). „İzmir Suikastı Mahkûmları İçin 1956 Yılında Yapılan Bir İade-i İtibar Girişimi“ (PDF) (XII/25). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi.

Дополнителна литература

• Mumcu, Uğur (1992). Gazi Paşa'ya Suikast. Uğur Mumcu Vakfı Yayınları. ISBN 9758084097.
• Sönmez, Pakize (1994). Atatürk'e İzmir Suikastinin İçyüzü. Detay Yayıncılık.
• Kandemir, Feridun (1955). İzmir Suikastinin İçyüzü (I-II). Tarih Yayınları.
• Avcı, Cemal (2007). İzmir Suikasti: Bir Suikastin Perde Arkası. İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık. ISBN 9789752551138.
• Özoğlu, Hakan (2011). Cumhuriyetin Kuruluşunda İktidar Kavgası: 150'likler, Takrir- i Sükun ve İzmir Suikastı. İstanbul: Kitap Yayınevi. ISBN 978-6051050812.
• Erman, Azmi Nihat (1971). İzmir Suikasti ve İstiklâl Mahkemeleri. İstanbul: Temel Yayınları.
• Kılıç, Sümer (1994). İzmir Suikastı: İddianame ve Kazım Karabekir'in Savunması. İstanbul: Emre Yayınları. ISBN 9789757369332.