Врбен

Врбен — село во Општина Маврово и Ростуше, во областа Горна Река, во околината на градот Гостивар.

Врбен
Поглед на селото Врбен
Врбен Местоположба на Врбен во Македонија Врбен на карта
Координати 41°43′16″N 20°43′50″E
Регион	Полошки
Општина	Маврово и Ростуше
Област	Горна Река
Население	132 жит. (поп. 2021)
Пошт. бр.	1256
Повик. бр.	042
Шифра на КО	07015
Надм. вис.	1260 м
Слава	Свети Никола
Врбен на општинската карта Атарот на Врбен во рамките на општината
Врбен на Ризницата

Географија и местоположба

Панорама на селото

Врбен е планинско село коешто се наоѓа на јужните падини на планината Враца, во горното сливно подрачје на реката Радика, на надморска височина од 1.260 м. Селскиот атар е релативно голем и зафаќа површина од 25,6 км². Селото е оддалечено 29 километри од градот Гостивар.

Селото е поврзано со асфалтен пат од Маврови Анови, кој понатаму продолжува како макадамски пат до селото Богдево.

Историја

Во XIX век, Врбен било село во Реканската каза на Отоманското Царство.

На почетокот на XIX век, Врбен, како и останатите села во областа Горна Река, е во активен процес на албанизација. Во 1844 година, селаните Силјан и Трпо финансиски го поддржале издавањето на книгата „Первоначална наука за должностите на човекот“ од Атанасиј Иванов, а во 1852 година, жители на селото го поддржале издавањето на книгата „Утешение грешним“ од Кирил Пејчиновиќ.

Во периодот по Балканските војни, селото потпаѓа под српска власт.

Стопанство

ХЕЦ „Врбен“

Селото во основа има сточарско-шумарска функција. Во атарот на селото преовладуваат шумите со површина од 1.347,4 ха и пасиштата со површина од 1.080,8 ха, додека на обработливото земјиште отпаѓаат само 116,3 ха.

Во селото е сместена проточната ХЕЦ „Врбен“, којашто заедно со ХЕЦ „Вруток“ и ХЕЦ „Равен“ е дел од ХС „Маврово“. Хидроелектраната е најоддалечена од сите три на хидросистемот. Таа има два струјотвори и вкупна инсталирана моќност од 12,8 мегавати.

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 222 —     1953 256 +15.3% 1961 331 +29.3% 1971 231 −30.2% 1981 234 +1.3%	Година Нас. ±% 1991 181 −22.6% 1994 180 −0.6% 2002 142 −21.1% 2021 132 −7.0%

Во делото „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“, се вели дека во 1873 г. Врбен било село со 300 домаќинства, при што населението го сочинувале 450 жители Албанци со христијанска и 310 жители Албанци со муслиманска вероисповед.

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во селото Врбен имало 360 жители Албанци со муслиманска и 300 жители Албанци со христијанска вероисповед.

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 г. Врбен се води како чисто албанско село од мешана (муслиманска и православна) вероисповед во Реканската каза на Дебарскиот санџак со 129 куќи.

Според митрополит Поликарп Дебарски и Велешки, во 1904 година, во Врбен имало 63 српски куќи.

Според податоците на секретарот на Бугарската егзархија Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“), христијанското население на селото во 1905 година го сочинувале 384 Албанци.

Весникот „Дебарски Глас“ во 1909 година го нарекол Врбен „христијанско арнаутско село“ во коешто живеел Уста Раде (?-1909), кој бил почитуван од страна на бугарскиот егзарх Јосиф I Бугарски. Во издание на истиот весник од 1911 година е наведена статистика според која селото броело 150 албански патријаршиски куќи. Притоа, селото било зафатено со српската пропаганда, па така во него имало српско училиште со еден учител, но без ученици.

На етничката карта на Северозападна Македонија од 1929 година, Атанасиј Селишчев го забележал Врбен како албанско село.

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 200 Албанци.

Поради емиграцијата на населението, во Врбен бројот на населението, речиси се преполовил. Така, во 1961 година селото броело 331 жител, од кои 283 биле Македонци, а 37 Албанци, додека во 1994 година бројот се намалил на 180 жители, од кои 172 се Македонци, а 8 жители Албанци.

Според пописот од 2002 година, во селото Врбен живееле 142 жители, од кои 135 Македонци и 7 Албанци. Бројот на домаќинства изнесувал 38, а бројот на живеалишта 66.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 132 жители, од кои 118 Македонци, 5 Албанци и 9 лица без податоци.

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	660	384	222	256	331	231	234	181	180	142	132

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.

Родови

По преданието ова село настанало на следниот начин. Биле тројца браќа Никола, Павле (Џербал) и Кољо, тие се доселиле од Стар Врбен, кое се наоѓало близу Радика, каде што е црквата света Петка. Од таму се иселиле поради некоја болест од која умирало многу народ и стока. Во селото има и една црква на која е испишана годината 1790 година, време во кое веројатно е извршено преместувањето на селото. Некои подоцна доаѓале од други места, како Албанија (Матија, Булчиза), Кумановско, околните села, итн. Како родови во селото се спомнуваат.

• Николас, кои се делат на Топал (3 к.); Вешит (2 к.) Жужње; Тет Брегут (5 к.) доселени се од селото Жужње; Џербаловци (4 к.) муслимани, основачот на родот бил еден од браќата (Павле) основачи на денешното село, потоа преминал во ислам; Кок Љац (1 к.); Љуљевци (6 к.); Цакули (3 к.); Стамболар (11 к.) оделе на печалба во Истанбул; Попит (2 к.); Тет Капакуш (9 к.).

Општествени установи

Во селото има училиште до четврто одделение.

Самоуправа и политика

Селото влегува во рамките на Општина Маврово и Ростуше, која настанала со спојување на поранешните општини Маврови Анови и Ростуша со новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било во рамките на некогашната Општина Маврови Анови.

Во периодот 1950-1952, селото било дел од некогашната општина Трница, во која влегувале и селата Беличица, Волковија, Кичиница, Сенце и Трница.

Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната општина Трница, во која покрај селото Врбен се наоѓале селата Беличица, Бибање, Богдево, Бродец, Волковија, Грекање, Жужње, Кичиница, Кракорница, Нивиште, Нистрово, Ничпур, Рибница, Сенце и Тануше.

Во периодот 1955-1965, селото било дел од тогашната Општина Маврово.

Во периодот 1965-1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата Општина Гостивар.

Избирачко место

Во селото се наоѓа избирачкото место бр. 493 според Државната изборна комисија, кое е сместено во основното училиште.

На локалните избори во 2017 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 127 гласачи. На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 119 гласачи.

Културни и природни знаменитости

Црквата „Св. Никола“

Археолошки наоѓалишта

• Кожа — сакрален објект од средниот век.

Цркви

• Црква „Св. Никола“ — главна селска црква;
• Црква „Св. Петка“ — манастирска црква на Врбенскиот манастир.

Манастири

• Врбенски манастир.

Реки

• Врбенска Река — десна притока на Мавровска Река.

Личности

Родени во Врбен

• Паскал Сотировски (1927-2003) — македонски астрофизичар;
• Селвије Салиу (р. 1970) — македонски политичар и пратеник во Собранието на Република Македонија.

Галерија

• 
  Чешма покрај патот од Маврови Анови
• 
  Куќи во селото
• 
  Селото со околината
• 
  Крст покрај патот кон селото
• 
  Цевковод на ХЕЦ „Врбен“
• 
  Спомен-плоча на Паскал Сотировски во селото

Надворешни врски

• Врбен на Ризницата ^?