Википедија

Сергеј Ејзенштајн

советски режисер

Сергеј Михајлович Ејзенштајн (рус. Сергей Михайлович Эйзенштейн, 1898 — 1948) — советски режисер и филмски теоретичар. Неговите најпознати филмови се: Крстарицата Потемкин,[1] Октомври и Александар Невски. Неговите филмови припаѓаат на жанрот политички ангажирани филмови.

Сергеј Ејзенштајн
Ејзенштајн во Санкт Петербург во 1910-тите
Роден(а)Сергеј Михајлович Ејзенштајн
22 јануари 1898
Рига, Ливонска губернија, Руско Царство
Починал(а)11 февруари 1948(1948-02-11) (возр. 50)
Москва, Советски Сојуз
ПочивалиштеНоводевически гробишта, Москва
Активен период1923 — 1946
Значајни дела
СопружникПера Аташева, 1934 — 1948
НаградиДржавна награда на СССР (1941,1946)

Меѓу историчарите на филмот постои убедување дека токму Сергеј Ејзенштајн најмногу придонел за развојот на монтажата, не само како техничко поврзување на кадрите од филмот туку и како начин за изменување и унапредување на филмскиот јазик. Заедно со Лав Куљешев развиле исклучително значаен теоретски труд за филмската монтажа. Целото дело на Сергеј Ејзенштајн се одликува со иновативна употреба на монтажата, ритамот, одбирањето на доминантни мотиви, видови на осветлување, а во неговиот последен филм и употреба на бои. Сѐ ова било новина во филмската продукција на неговото време.

Младост

уреди
 
Малиот Сергеј Ејзенштајн со родителите
 
Сергеј Ејзенштајн со јапонскиот кабуки глумец Sadanji Ichikawa II, во Москва, 1928 г.

Сергеј Ејзенштајн е роден во семејство од средна класа во Рига, Латвија (тогашна Ливонска губернија во Царска Русија). Неговото семејство често се селело додека бил дете, па таквиот начин на живеење продолжил да го практикува и во понатамошниот живот. Татко му Михаил Осипович Ејзенштајн бил познат архитект, роден во Киевска губернија во еврејско трговско семејство.[2] Иако било еврејско семејство, дедото на Сергеј Ејзенштајн имал прифатено православно христијанство.[3] Мајка му, Јулијана Ивановна Конетскаја потекнувала од руско православно семејство[4] и била ќерка на успешен трговец.[5] Јулијана ја напуштила Рига 1905 година, земајќи го синот Сергеј со себе со Санкт Петербург.[6] Таткото, Михаил Осипович, се придружил на семејството во 1910 година,[6] но потоа родителите му се развеле, а мајката го напуштила семејството и отишла да живее во Франција.[6] Ејзенштајн бил одгледан како православен христијанин, но подоцна станал атеист.[7][8] Ејзенштајн студирал архитектура и градежништво на Петербуршкиот институт.[6] Во 1918 година ги напуштил студиите и се придружил на Црвената армија, додека неговиот татко Михаил ја поддржувал спротивната страна.[6] По победата на октомвриската револуција, татко му побегнал во Германија, а Сергеј Ејзенштајн отишол прво во Санкт Петербург, па во Вологда и Даугавпилс.[6] Во 1920 година, тој бил префрлен во Минск, после успешно спроведената пропаганда за октомвриската револуција. Во тој период тој се запознал со Кабуки театар и изучувал јапонски јазик, научил триста канџи букви, што имало влијание на неговиот сликовен развој.[6] Овие изучувања на јапонскиот јазик го навеле да отпатува за Јапонија.

Кариера

уреди

Во своите први филмови, Сергеј Ејзенштајн не користел глумци професионалци. Тој работел на прашањето на класните конфликти во кои глумците имале само стереотипни улоги. Тој бил верен на идеите на комунизмот за време на Сталин, кој пак бил многу свесен за значењето на филмот како пропагандно оружје. Популарноста и значењето на Сергеј Ејзенштајн растело и опаѓало во зависност од успехот на неговите филмови.

Во 1925 година, тој го снимил култниот филм Крстарицата Потемкин. Позната сцена на паѓање на детската количка по скалите била снимена во Одеса на 22 септември. Централниот комитет на КПСС организирал одбележување на јубилејот на револуцијата од 1905 година, а народните комесари Луначарски и Казимир Малевич го ангажирале Сергеј Ејзенштајн да направи филм за тој повод. Од големиот број на збиднувања од тој период, Ејзенштајн ја одбрал побуната на крстарицата како централен мотив на филмот.

Во текот на есента 1928 година, тој го напуштил Советскиот Сојуз и отишол на двогодишни студии по Европа, заедно со соработниците Едвард Тисе и Григориј Александров. Сите заедно биле испратени од комунистичката партија за да ја усовршат техниката на звучниот филм. Во тој период Ејзенштајн го снимил филмот „Сентиментална романса“ во Франција, 1930 година. Студиото Парамаунт го повикало со САД и му понудило договор од 100.000 долари, поради што тој отишол во Њујорк. Таму, тој требал да екранизира еден од романите на Теодор Драјзер, но поради конфликт меѓу режисерот и продуцентот овој проект пропаднал. Целиот настан станал тензичен и помошта од пријателите Аптон Синклер и Чарли Чаплин му овозможила да се спаси од некој тип на прогонство. Тој заминал за Мексико да сними филм за брачниот пар Синклер, меѓутоа и тука се судрил со неприфатливи услови на творење. Филмот во Мексико не бил завршен, кога Сталин го повикал назад во СССР. Од снимениот материјал во 1933 година бил измонтиран филмот „Громови над Мексико“, подоцна познат како филмот „Да живее Мексико“.

Во 1938 година, бил прикажан првиот звучен филм на Ејзенштајн „Александар Невски“. Во филмот се опишува историската битка меѓу Русите и Тевтонските витези од 13 век на заледеното Чудско езеро. Во филмот доминира идејата на патриотизмот и поради тоа филмот бил многу користен во текот на Втората светска војна како пропаганда во СССР.

Престојот на Ејзенштајн на Запад бил сомнителен за Сталин и неговата клика. Поради тоа, работата на некои филмови била откажана, а снимањето на филмот „Иван Грозни“ често било прекинувано. Првиот дел од филмот „Иван Грозни“ во 1944 година, бил прифатен со симпатии и бил награден, но веќе вториот дел, каде Иван Грозни бил прикажан како параноичен тиранин бил цензурира и забранет за прикажување сѐ до 1958 година. Некои делови од филмот биле снимени во боја, благодарение на колор камерите кои биле запленети од Германците по Битката кај Сталинград. Третиот дел од филмот, снимен во 1946 година, комунистичката партија го конфискувала.

Повраток

уреди

Ејзенштајн бил во состојба да му се умилкува на Сталин за да добие уште една шанса за снимање на филм. Од две понуди кои ги добил за снимање ја избрал биографијата на Александар Невски, а музиката за филмот ја компонирал познатиот композитор Сергеј Прокофјев.[9] Овој пат му биле дадени соработници и тоа: косценаристот Петар Шавленко,[5] кој требал да го даде крајното сценарио и да ги избере професионалните глумци за улогите, и помошник-режисерот Дмитриј Васиљев, кој требал да го забрза снимањето.[5]

Филмот бил добро прифатен и од советските и од западните критичари, а бил награден со Орденот Ленин и со Државната награда на СССР (Сталинова награда).[5] Филмот е алегорија и предупредување против натрупувањето на воените сили на Нацистичка Германија, а во него имало сцени во кои кнезот Невски, зборувајќи преку традиционалните руски поговорки во склад со руската традиција, ја изразува борбата против германските освојувачи.[10] Филмот бил комплетно снимен и пуштен во дистрибуција во 1938 година и бил прв звучен филм на Ејзенштајн и негов единствен филм снимен во текот на скоро една деценија.

Неколку месеци по прикажувањето на филмот, бил склопен пакт меѓу Сталин и Хитлер, поради што филмот бил веднаш повлечен од дистрибуција. Ејзенштајн се вратил на теоретските предавања и бил задолжен за режирање на „Валкира“ од Вагнер, во Бољшој театарот.[5] По нападот на Германија врз Советскиот Сојуз во 1941 година, филмот „Александар Невски“ повторно бил пуштен за прикажување и се здобил со меѓународен успех. Во текот на војната, како што напредувале Германците кон Москва, Ајзенштајн заедно со другите филмски дејци биле евакуирани во Алмати и тогаш се родила идејата за филмот Иван Грозни. Ејзенштајн кореспондирал со Прокофјев од Алмати, сѐ додека тој не му се придружил во 1942 година и таму ја компонирал музиката за истиот филм. Ејзенштајн од своја страна пак ги дизајнирал сетовите за оперското изведување на „Војна и мир“, кое Прокофјев го компонирал.[11]

Трилогијата „Иван Грозни“

уреди

Филмот „Иван Грозни – I дел“, кој го режирал Ајзенштајн и во кој Иван IV Грозни бил претставен како национален херој добил поддршка и награда од Сталин,[12] но вториот дел од филмот, во кој Грозни се претвора во тиранин, бил цензуриран и забранет за прикажување, сѐ до крајот на 1958 година. Сите снимки на третиот дел од истиот филм биле конфискувани и најголем дел од нив биле уништени.[11]

Личен живот

уреди

Во 1934 година, Ајзенштајн се оженил за сценаристката Пера Атешева (родена како Перл Мојсеевна Фогелман, 1900 – 1965 година) и со неа останал заедно до неговата смрт.[5][13][14] Тој починал по вториот срцев удар, на 11 февруари 1948 година, во Москва, во својата 50 година од животот. Бил кремиран и погребан во Москва.[15]

Творештво

уреди
 
Сергеј Ејзенштајн во 1935 година.

Ејзенштајн се смета за еден од најзначајните режисери во историјата на филмот, а неговиот опус извршил големо влијание врз повеќе генерации светски автори, како и врз развојот на теоријата на филмот и естетиката. Тој ќе остане запаметен по тоа што кинематографијата ја дефинирал како единствен спој на уметноста и науката. Режисерската кариера ја започнал во 1924 година, со филмот „Штрајк“, а на почетокот од 1930-тите емигрирал во САД, каде најпрвин бил пречекан со воодушевување, но потоа бил одбиен. По враќањето во татковината настапила пауза во неговото творештво поради идеолошкото неприфаќање од страна на власта, а во 1937 година започнал да работи на својот прв звучен филм, „Александар Невски“. Во текот на Втората светска војна започнал да ја снима епопејата во два дела „Иван Грозни“ чиј втор дел го претставува неговото последно дело. Сите негови дела се одликуваат со иновативна употреба на монтажата, ритамот и светлото. Опусот на Ејзенштајн не е голем и се состои од неколку долгометражни филмова, од кои еден не е сочуван, но некои од нив се вистински ремек-дела за кои тој црпел инспирација во класните конфликти и динамичните општествени промени кои се случувале во неговото време. Заеднички именител на неговите филмови е отфрлањето на поединецот и воведувањето на колективниот јунак, при што поединечниот интерес е подреден на интересот на народните маси и на револуцијата. Филмскиот опус на Ејзенштајн го сочинуваат следниве дела:[16]

Филмски теоретичар

уреди

Ајзенштајн бил пионер во филмската монтажа.[6][17] Тој заедно со современикот Лав Куљешов биле првите двајца филмски теоретичари кои тврделе дека монтажата е суштината на филмот. Неговите текстови и книги, а посебно делата „Филмска форма“ и „Филмска смисла“ детално го објаснуваат значењето на монтажата.

И филмовите и теоријата на Ајзенштајн имале големо влијание на подоцнежните филмски творци. Тој верувал дека монтирањето може да користи повеќе од самото изложување на сцената или моментот со монтирање (поврзување) на сродни слики. Тој сметал дека „судирот“ на снимките може да се искористи за манипулација со емоциите на публиката и за создавање на филмски метафори. Верувал дека идејата треба да се изведе од сложеноста на две независни снимки со воведување на елементот колаж во филмот. Тој ги развил „методите на монтажата“:

1. метричка[18]

2. ритмичка[18]

3. тонална[18]

4. асоцијативна[18]

5. интелектуална[18]

Ајзенштајн предавал на ГИК каде напишал наставен план и програма за насоката за режисери,[19] а неговите илустрации кои ги користел во наставата биле репродуцирани во делото на Владимир Низни „Лекции со Ајзенштајн“. Вежби и примери за студентите биле засновани на обработките на „Чичко Горио“ од Оноре де Балзак.[19]

Покрај дидактиката на книжевната и драмска содржина, Ајзенштајн предавал и за техниката на режирањето, фотографијата и монтажата, поттикнувајќи го поединечниот развој на своите студенти, нивното изразување и креативност.[19] Неговата педагогија, исто како и неговите филмови, биле политички настроени и содржеле цитати од Ленин испреплетени со неговите теоретски сфаќања.[19]

Во своите први дела, Ајзенштајн избегнувал да ангажира професионални глумци и прикажување на поедничени ликови, а повеќе се занимавал со широки општествени прашања и посебно со класни конфликти. Тој користел стереотипни ликови, а улогите биле дадени на неквалификувани лица од соодветни класи, без ангажирање на филмски ѕвезди.[6] Неговата визија за комунизмот се спротивставувала на владеачката визија, што било причина за конфликт со претставниците на режимот на Сталин. Како и многу други болшевички уметници, Ајзенштајн замислувал дека новото општество треба да ги субвенционира уметниците, ослободувајќи ги од ограничувањата на буџетот, од притисоци на шефови и оставајќи им потполна слобода на творење. Сепак, како и во другиот дел од светот, така и во Советскиот Сојуз, буџетите и волјата на продуцентите биле далеку позначајни од творештвото на уметниците. Ограничувањето на ресурсите (парични и опрема) барале контрола на филмската продукција во еднаков степен како и во капиталистичкиот свет.

Почести и награди

уреди
  • Две Сталинови награди – 1941 година за филмот Александар Невски (1938 г.), 1946 година за првииот филм од серијата „Иван Грозни“ (1944 г.)[20]
  • Почесен уметник на РСФСР (1935 г.)
  • Орден Ленина (1939 г.) – за филмот Александар Невски (1938 г.)[20]
  • Орден на „Беџ на честа“
  • Гугл Дудл (2018 г.) – Дудл бил издаден за прослава на 120 година од неговото раѓање.[21]

Наводи

уреди
  1. ↑ „The 50 Greatest Films of All Time | Sight & Sound“. British Film Institute (англиски). Посетено на 2019-04-23.
  2. ↑ „Киноведческие записки“.
  3. ↑ „Sergei Eisenstein“. www.litencyc.com (англиски). Посетено на 2019-04-23.
  4. ↑ „Сергей Эйзенштейн. Автобиография“. lib.ru. Посетено на 2019-04-23.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Bordwell, David (1993). The Cinema of Eisenstein. Cambridge. стр. 33.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 Seton, Marie (1960). Sergei M. Eisenstein : a biography. Grove Press. стр. 155.
  7. ↑ LaValley, Al (2001). Eisenstein at 100. Rutgers University Press. стр. 70. ISBN ISBN 9780813529714 Проверете ја вредноста |isbn=: invalid character (help).
  8. ↑ Taylor, Richard (1996). Beyond the stars: the memoirs of Sergei Eisenstein. BFI Publishing. стр. 414. ISBN ISBN 9780851704609 Проверете ја вредноста |isbn=: invalid character (help).
  9. ↑ Cueto, Irene (2016-05-23). „Warhol, Prokofiev, Eisenstein y la música“. Cultural Resuena (шпански). Посетено на 2019-04-23.
  10. ↑ McKenna, Kevin (2009). Proverbs and the Folk Tale in the Russian Cinema: The Case of Sergei Eisenstein's Film Classic Aleksandr Nevsky. New York, Bern. стр. 277–92.
  11. ↑ 11,0 11,1 Leyda, Jay; Voynow, Zina (1982). Eisenstein At Work. Pantheon. стр. 135. ISBN ISBN 978-0-394-74812-2 Проверете ја вредноста |isbn=: invalid character (help).
  12. ↑ Neuberger, Joan (2003). Ivan the Terrible: The Film Companion. London; New York: I.B. Tauris. стр. 22. ISBN ISBN 978-1-86064-560-0 Проверете ја вредноста |isbn=: invalid character (help).
  13. ↑ „Пера Аташева“. КиноПоиск (руски). Посетено на 2019-04-23.
  14. ↑ „Сюжеты Могила Сергея Эйзенштейна, возложение цветов. (1998)“. www.net-film.ru. Посетено на 2019-04-23.
  15. ↑ „Death of Sergei Eisenstein | History Today“. www.historytoday.com. Посетено на 2019-04-23.
  16. ↑ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Циклус филмова Сергеја Ејзенштајна – од „Штрајка" до „Мексика"“. www.rts.rs. Посетено на 2019-04-24.
  17. ↑ Christie, Ian; Taylor, Richard (1994). The Film Factory: Russian and Soviet Cinema in Documents. New York: New York: Routledge. стр. 87–88. ISBN ISBN 978-0-415-05298-6 Проверете ја вредноста |isbn=: invalid character (help).
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 Eisenstein, Sergei (1949). Film Form: Essays in Film Theory. New York: Hartcourt. стр. 82.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Nizhniĭ, Vladimir (1962). Lessons with Eisenstein. New York: New York: Hill and Wang. стр. 143.
  20. ↑ 20,0 20,1 Neuberger, Joan (2003-09-13). Ivan the Terrible (англиски). I.B.Tauris. ISBN 9781860645600.
  21. ↑ „Soviet Filmmaker Sergei Eisenstein Honored With Birthday Google Doodle“. Time (англиски). Посетено на 2019-04-23.

Литература

уреди
  • Neuberger, Joan (2003). Ivan the Terrible: The Film Companion. I.B.Tauris. стр. 2, 9. ISBN 9781860645600. Посетено на 22 јануари 2018.
  • Eisenstein, Sergei (1996). Taylor, Richard (уред.). Beyond the stars: the memoirs of Sergei Eisenstein, Volume 5. BFI Publishing. стр. 414. ISBN 9780851704609. My atheism is like that of Anatole France -- inseparable from adoration of the visible forms of a cult.
  • LaValley, Al (2001). Eisenstein at 100. Rutgers University Press. стр. 70. ISBN 9780813529714. As a committed Marxist, Eisenstein outwardly turned his back on his Orthodox upbringing, and took pains in his memoirs to stress his atheism.
  • Bergan, Ronald (1999), Sergei Eisenstein: A Life in Conflict, Boston, Massachusetts: Overlook Hardcover, ISBN 978-0-87951-924-7
  • Bordwell, David (1993), The Cinema of Eisenstein, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, ISBN 978-0-674-13138-5
  • Geduld, Harry M.; Gottesman, Ronald, уред. (1970), Sergei Eisenstein and Upton Sinclair: The Making & Unmaking of Que Viva Mexico!, Bloomington, Indiana: Indiana University Press, ISBN 978-0-253-18050-6
  • Goodwin, James (1993), Eisenstein, Cinema, and History, Urbana: University of Illinois Press, ISBN 978-0-252-06269-8
  • Leyda, Jay (1960), Kino: A History of the Russian And Soviet Film, New York: Macmillan, OCLC 1683826
  • Leyda, Jay (1986), Eisenstein on Disney, London: Methuen, ISBN 978-0-413-19640-8
  • Leyda, Jay; Voynow, Zina (1982), Eisenstein At Work, New York: Pantheon, ISBN 978-0-394-74812-2
  • Montagu, Ivor (1968), With Eisenstein in Hollywood, Berlin: Seven Seas Books, OCLC 8713
  • Neuberger, Joan (2003), Ivan the Terrible: The Film Companion, London; New York: I.B. Tauris, ISBN 978-1-86064-560-0
  • Nizhniĭ, Vladimir (1962), Lessons with Eisenstein, New York: Hill and Wang, OCLC 6406521
  • Seton, Marie (1952), Sergei M. Eisenstein: A Biography, New York: A.A. Wyn, OCLC 2935257
  • Howes, Keith (2002), „Eisenstein, Sergei (Mikhailovich)“, Во Aldrich, Robert; Wotherspoon, Garry (уред.), Who's Who in Gay and Lesbian History from Antiquity to World War II, Routledge; London, ISBN 978-0-415-15983-8
  • Stern, Keith (2009), „Eisenstein, Sergei“, Queers in History, BenBella Books, Inc.; Dallas, Texas, ISBN 978-1-933771-87-8
  • Antonio Somaini, Ejzenstejn. Il cinema, le arti, il montaggio (Eisenstein. Cinema, the Arts, Montage), Einaudi, Torino 2011
  • The Secret Life of Sergei Eisenstein (1987) by Gian Carlo Bertelli
  • Eisenstein (film) (2000) by Renny Bartlett, "a series of loosely connected (and unevenly acted) theatrical sketches whose central theme is the director's shifting relationship with the Soviet government" focusing on "Eisenstein the political animal, gay man, Jewish target and artistic rebel".
  • Eisenstein in Guanajuato (2015) by Peter Greenaway.
  • Sergei Mikhailovich Eisenstein Collection is housed at the Museum of Modern Art Museum Archives.
  • Sergei Eisenstein Scrapbook of photographs and manuscripts, [ca. 1900]-1930 (2 volumes) is house at the Museum of Modern Art Museum Archives.
  • Sergei Eisenstein Correspondence with Theodore Dreiser, 1931-1941 (9 letters) is housed at the Rare Book and Manuscript Library at the University of Pennsylvania.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Сергеј_Ејзенштајн&oldid=5034366“