Википедија

Последен глацијален максимум

Последниот глацијален максимум, исто така познат како последниот најстуден период на глацијалот,[1] бил најновиот период во текот на последниот глацијален период каде што ледените плочи биле во најголеми пред 26.000 и 20.000 години.[2] Ледените плочи покривале голем дел од северниот дел на Северна Америка, Северна Европа и Азија и длабоко влијаеле врз климата на Земјата предизвикувајќи големо проширување на пустините,[3] заедно со голем пад на нивото на морето.[4]

Карта на промените на температурата на површината на морето и глацијалниот опсег за време на последниот глацијален максимум, според проектот за мапирање спроведен од Националната научна фондација во 1970-тите и 1980-тите

Врз основа на промените во положбата на маргините на ледената покривка датирани преку копнените космогени нуклиди и радиојаглеродното датирање, растот на ледените плочи на јужната полутопка започнал пред 33.000 години и се проценува дека максималната покриеност се случила некаде помеѓу 26.500 години[1] и 20 илјади години. пред.[5] По ова, деглацијацијата предизвика нагло покачување на нивото на морето. Падот на ледената покривка на западен Антарктик се случил помеѓу 14.000 и 15.000 години, што е во согласност со доказите за уште едно нагло зголемување на нивото на морето пред околу 14.500 години.[6][7] Флуктуациите на ледниците околу теснецот Магелан сугерираат дека врвот во областа на глацијалната површина бил ограничен во временскиот период пред 25.200 и 23.100 години.[8]

Не постојат договорени датуми за почеток и крај на последниот глацијален максимум, а истражувачите избираат датуми во зависност од нивните критериуми и податоци. Џенифер Френч, археолог специјализиран за европскиот палеолит, го датира својот почеток пред 27.500 години, со максимум ледени плочи пред околу 26.000 години и деглацијација што започнала пред 20.000 и 19.000 години.[9]

Глацијална клима

уреди
 
Температурни податоци за последните 40.000 години
 
Карта на обрасци на вегетација за време на последниот глацијален максимум

Просечната глобална температура пред околу 21.000 години била околу 6 °C постудена од денес.[10][11]

Според Геолошкиот институт на Соединетите Американски Држави (УСГС), постојаниот летен мраз покривал околу 8% од површината на Земјата и 25% од копнената површина за време на последниот глацијален максимум.[12] Се наведува исто така дека нивото на морето било околу 125 метри пониско отколку денес (т.е. во 2012 г.).[12]

Низ целиот свет, климата на последниот глацијален максимум била постудена и речиси насекаде посува. Во екстремни случаи, како Јужна Австралија и Сахел, врнежите би можеле да се намалат до 90% во споредба со сегашните, при што флората била намалена речиси на ист степен како во глацијалните области на Европа и Северна Америка. Дури и во помалку погодените региони, површината што ја заземале дождовните шуми била значително намалена, особено во Западна Африка, каде што неколку делови биле опкружени со тропски пасишта.

Амазонската прашума била поделена на два големи блока со голема савана, а тропските дождовни шуми во Југоисточна Азија веројатно биле слично погодени, со листопадни шуми кои се ширеле на нивно место, освен на источните и западните краеви на Сандаленд. Само во Средна Америка и во регионот Чоко во Колумбија, тропските дождовни шуми останале значително непроменети - веројатно поради невообичаено обилните врнежи од овие региони.

Повеќето од светските пустини се прошириле. Исклучоци биле во денешниот Западен САД, каде што промените во млазниот поток донесле силен дожд во областите кои сега се пустини, и се формирале големи плувијални езера, од кои најпознато е езерото Боневил во Јута. Ова се случи и во Авганистан и Иран, каде што се формирало големо езеро во Дашт-е Кавир.

Се проценува дека за време на последниот глацијален максимум, копнените површини со мала до средна географска ширина на мала надморска височина се ладат во просек за 5,8 °C во однос на нивните денешни температури, врз основа на анализа на благородни гасови растворени во подземните води, наместо испитувања на изобилството на видови што биле користени во минатото.[13]

Влијание низ светот

уреди

За време на последниот глацијален максимум, поголемиот дел од светот бил студен, сув и негостољубив, со чести бури и атмосфера исполнета со прашина. Прашината на атмосферата е истакната карактеристика во ледените јадра; нивото на прашина било дури 20 до 25 пати поголемо од сегашното. Ова веројатно се должи на голем број фактори: намалена вегетација, посилни глобални ветрови и помалку врнежи за чистење на прашината од атмосферата.[14] Огромните ледени плочи ја заробиле водата, го спуштиле нивото на морето, ги изложиле континенталните прагови, ги споиле копнените маси и создале огромни крајбрежни рамнини.[15] За време на последниот глацијален максимум, пред 21.000 години, нивото на морето било околу 125 метри пониско отколку што е денес.[16][17] Низ поголемиот дел од светот, хидролошкиот циклус се забавил, со што се објаснува зголемената суша во многу региони во светот.[18]

Европа

уреди
 
Последната глацијална максимална рефугија, пред околу 20.000 години

Северна Европа била претежно покриена со мраз, а јужната граница на ледените плочи минувала низ Германија и Полска. Овој мраз се проширил кон север за да ги покрие Свалбард и Земјата на Франц Јозеф и североисточно за да го зафати Баренцовото Море, Карското Море и Нова Земја, завршувајќи на полуостровот Тајмир кај она што сега е северозападен Сибир.[19] Затоплувањето започнало во северните широчини пред околу 20.000 години, но било ограничено, и значително затоплување се случило дури пред околу 14.600 години.[20]

Во северозападна Русија, ледената покривка го достигнала својот последен глацијален максимум пред приближно 17.000 години, околу пет илјади години подоцна отколку во Данска, Германија и Западна Полска.

Вечниот мраз ја покривал Европа јужно од ледената покривка дури на југ до денешен Сегед во Јужна Унгарија. Мразот го покрил цел Исланд.[21] Покрај тоа, мразот ја покрил Ирска заедно со приближно северната половина на Британските Острови со јужната граница на ледената покривка која се протега приближно од југот на Велс до североисточниот дел на Англија, а потоа преку сега потопената земја Догерланд до Данска.[22]

Во Кантабриските Планини на северозападниот агол на Пиринејскиот Полуостров, кои во денешно време немаат постојани ледници, последниот глацијален максимум довел до локална глацијална рецесија како резултат на зголемената сувост предизвикана од растот на други ледени плочи подалеку на исток и север, што драстично ги ограничило годишните снежни врнежи над планините во северозападна Шпанија. Кантабриските алпски ледници претходно се прошириле помеѓу приближно 60.000 и 40.000 години за време на локалниот глацијален максимум во регионот.[23]

Во североисточна Италија, во регионот околу езерото Фимон, полупустините, степите и ливадските степи во кои главно расте пелин ги замениле отворените бореални шуми на почетокот на последниот глацијален максимум. Целокупната клима во регионот станала посува и постудена.[24]

На Шар Планина, височината на линијата на рамнотежа на ледникот била околу 450 метри пониска отколку во холоценот.[25] Во Грција преовладувала степска вегетација.[26]

Изобилството на големи животни во Европа достигнало врв пред околу 27.000 и 21.000 години, а оваа раскошност се припишува на студената клима.[27]

Доцен глацијален период

уреди

Доцниот глацијален период следел по последниот глацијален максимум, а му претходел на холоценот, кој започнал пред околу 11.700 години.[28]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 Barrell, David J. A.; Almond, Peter C.; Vandergoes, Marcus J.; Lowe, David J.; Newnham, Rewi M. (15 August 2013). „A composite pollen-based stratotype for inter-regional evaluation of climatic events in New Zealand over the past 30,000 years (NZ-Intimate project)“. Quaternary Science Reviews. 74: 4–20. Bibcode:2013QSRv...74....4B. doi:10.1016/j.quascirev.2013.04.002. Посетено на 9 May 2023.
  2. ↑ Armstrong, Edward; Hopcroft, Peter O.; Valdes, Paul J. (7 November 2019). „A simulated Northern Hemisphere terrestrial climate dataset for the past 60,000 years“. Scientific Data. 6 (1): 265. Bibcode:2019NatSD...6..265A. doi:10.1038/s41597-019-0277-1. PMC 6838074. PMID 31700065.
  3. ↑ Beyer, Robert M.; Krapp, Mario; Manica, Andrea (14 July 2020). „High-resolution terrestrial climate, bioclimate and vegetation for the last 120,000 years“. Scientific Data. 7 (1): 236. Bibcode:2020NatSD...7..236B. doi:10.1038/s41597-020-0552-1. PMC 7360617. PMID 32665576.
  4. ↑ Mithen, Steven (2004). After the Ice: a global human history, 20.000–5.000 BC. Cambridge MA: Harvard University Press. стр. 3. ISBN 978-0-674-01570-8.
  5. ↑ Anonymous (22 February 1994). „Reconstructing the last glacial and deglacial ice sheets“. Eos, Transactions American Geophysical Union. 75 (8): 82–84. Bibcode:1994EOSTr..75...82.. doi:10.1029/94EO00492. Посетено на 10 May 2023.
  6. ↑ Clark, Peter U.; Dyke, Arthur S.; Shakun, Jeremy D.; Carlson, Anders E.; Clark, Jorie; Wohlfarth, Barbara; Mitrovica, Jerry X.; Hostetler, Steven W.; McCabe, A. Marshall (2009). „The Last Glacial Maximum“. Science. 325 (5941): 710–4. Bibcode:2009Sci...325..710C. doi:10.1126/science.1172873. PMID 19661421.
  7. ↑ Evans, Amanda M.; Flatman, Joseph C.; Flemming, Nicholas C. (5 May 2014). Prehistoric Archaeology on the Continental Shelf: A Global Review. Springer. ISBN 978-1-46149635-9 – преку Google books.
  8. ↑ Fernández, Marilén; Ponce, Juan Federico; Mercau, Josefina Ramón; Coronato, Andrea; Laprida, Cecilia; Maidana, Nora; Quiroga, Diego; Magneres, Ignacio (15 July 2020). „Paleolimnological response to climate variability during Late Glacial and Holocene times: A record from Lake Arturo, located in the Fuegian steppe, southern Argentina“. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 550: 109737. Bibcode:2020PPP...55009737F. doi:10.1016/j.palaeo.2020.109737. Посетено на 5 November 2022.
  9. ↑ French, Jennifer (2021). Palaeolithic Europe: A Demographic and Social Prehistory. Cambridge, UK: Cambridge University Press. стр. 226. ISBN 978-1-108-49206-5.
  10. ↑ „How cold was the ice age? Researchers now know“. phys.org (англиски). Посетено на 7 September 2020.
  11. ↑ Tierney, Jessica E.; Zhu, Jiang; King, Jonathan; Malevich, Steven B.; Hakim, Gregory J.; Poulsen, Christopher J. (August 2020). „Glacial cooling and climate sensitivity revisited“. Nature (англиски). 584 (7822): 569–573. Bibcode:2020Natur.584..569T. doi:10.1038/s41586-020-2617-x. ISSN 1476-4687. PMID 32848226. Посетено на 7 September 2020.
  12. ↑ 12,0 12,1 Richard Z. Poore, Richard S. Williams, Jr., and Christopher Tracey. "Sea Level and Climate". United States Geological Survey.
  13. ↑ Seltzer, Alan M.; Ng, Jessica; Aeschbach, Werner; Kipfer, Rolf; и др. (2021). „Widespread six degrees Celsius cooling on land during the Last Glacial Maximum“. Nature. 593 (7858): 228–232. Bibcode:2021Natur.593..228S. doi:10.1038/s41586-021-03467-6. PMID 33981051 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  14. ↑ Cowen, Robert C. "Dust Plays a Huge Role in Climate Change" Christian Science Monitor 3 April 2008 („Dust plays huge role in climate change“. Christian Science Monitor. 2008-04-03. Архивирано од изворникот на 2013-09-28. Посетено на 2012-09-21.), and Claquin et al., "Radiative Forcing of Climate by Ice-Age Atmospheric Dust", Climate Dynamics (2003) 20: 193–202. (www.rem.sfu.ca/COPElab/Claquinetal2003_CD_glacialdustRF.pdf)
  15. ↑ Mithen 2004
  16. ↑ „Glaciers and Sea Level“. U.S. Geological Survey. U.S. Geological Survey, U.S. Department of the Interior. 30 May 2012. Архивирано од изворникот на 4 January 2017. Посетено на 4 January 2017.
  17. ↑ Fairbanks, Richard G. (7 December 1989). „A 17,000-year glacio-eustatic sea level record: influence of glacial melting rates on the Younger Dryas event and deep-ocean circulation“. Nature (англиски). 342 (6250): 637–642. Bibcode:1989Natur.342..637F. doi:10.1038/342637a0. ISSN 0028-0836. Посетено на 21 September 2023.
  18. ↑ Pratap, Shailendra; Markonis, Yannis (31 May 2022). „The response of the hydrological cycle to temperature changes in recent and distant climatic history“. Progress in Earth and Planetary Science (англиски). 9 (1): 30. Bibcode:2022PEPS....9...30P. doi:10.1186/s40645-022-00489-0. ISSN 2197-4284.
  19. ↑ Mangerud, Jan; Jakobsson, Martin; Alexanderson, Helena; Astakhov, Valery; Clarke, Garry K.C; Henriksen, Mona; Hjort, Christian; Krinner, Gerhard; Lunkka, Juha-Pekka (2004). „Ice-dammed lakes and rerouting of the drainage of northern Eurasia during the Last Glaciation“ (PDF). Quaternary Science Reviews. 23 (11–13): 1313–32. Bibcode:2004QSRv...23.1313M. doi:10.1016/j.quascirev.2003.12.009. Архивирано од изворникот (PDF) на 2012-07-13.
  20. ↑ French, Palaeolithic Europe, p. 234
  21. ↑ „Internet Archaeology 11: Ray & Adams 4.5 Europe“. intarch.ac.uk (англиски). Архивирано од изворникот на 2016-10-13. Посетено на 2018-02-05.
  22. ↑ Curry, Andrew (30 January 2020). „Lost world revealed by human, Neanderthal relics washed up on North Sea beaches“. American Association for the Advancement of Science. Посетено на 3 February 2020.
  23. ↑ Santos-González, Javier; Redondo-Vega, José María; González-Gutiérrez, Rosa Blanca; Gómez-Villar, Amelia (1 October 2013). „Applying the AABR method to reconstruct equilibrium-line altitudes from the last glacial maximum in the Cantabrian Mountains (SW Europe)“. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 387: 185–199. Bibcode:2013PPP...387..185S. doi:10.1016/j.palaeo.2013.07.025. Посетено на 15 November 2022.
  24. ↑ Badino, Federica; Pini, Roberta; Bertuletti, Paolo; Ravazzi, Cesare; Delmonte, Barbara; Monegato, Giovanni; Reimer, Paula; Vallé, Francesca; Arrighi, Simona (22 October 2020). „The fast-acting "pulse" of Heinrich Stadial 3 in a mid-latitude boreal ecosystem“. Scientific Reports. 10 (1): 18031. Bibcode:2020NatSR..1018031B. doi:10.1038/s41598-020-74905-0. PMC 7581741 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 33093492 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  25. ↑ Kuhlemann, J.; Milivojević, M.; Krumrei, Ingrid; Kubik, P. W. (January 2009). „Last glaciation of the Šara Range (Balkan peninsula): Increasing dryness from the LGM to the Holocene“. Austrian Journal of Earth Sciences. 102 (1): 146–158. Посетено на 24 September 2023.
  26. ↑ Koutsodendris, Andreas; Dakos, Vasilis; Fletcher, William J.; Knipping, Maria; Kotthoff, Ulrich; Milner, Alice M.; Müller, Ulrich C.; Kaboth-Bahr, Stefanie; Kern, Oliver A. (25 March 2023). „Atmospheric CO2 forcing on Mediterranean biomes during the past 500 kyrs“. Nature Communications (англиски). 14 (1): 1664. doi:10.1038/s41467-023-37388-x. ISSN 2041-1723. PMC 10039881 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 36966144 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  27. ↑ Sirocko, Frank; Albert, Johannes; Britzius, Sarah; Dreher, Frank; Martínez-García, Alfredo; Dosseto, Anthony; Burger, Joachim; Terberger, Thomas; Haug, Gerald (21 November 2022). „Thresholds for the presence of glacial megafauna in central Europe during the last 60,000 years“. Scientific Reports (англиски). 12 (1): 20055. Bibcode:2022NatSR..1220055S. doi:10.1038/s41598-022-22464-x. ISSN 2045-2322. PMC 9681729 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 36414639 Проверете ја вредноста |pmid= (help). |hdl-access= бара |hdl= (help)
  28. ↑ Stone, P.; и др. „Late glacial period, Quaternary, Northern England“. Earthwise. British Geological Survey.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Последен_глацијален_максимум&oldid=5245201“