Кримски Татари во Турција

Кримските Татари во Турција се дел од граѓаните и жителите на Турција кои се Кримски Татари или потекнуваат од нив. Пред XX век Кримските Татари емигрирале од Крим во Турција во три бранови: првиот бран дошол по припојувањето на Крим кон Руското Царство во 1783 година, вториот - по Кримската војна 1853 - 1856 година и третиот - по Руско-турска војна од 1877 - 1878 година .

Кримски Татари во Турција
Türkiyedeki Qırımtatarlar
Türkiye'deki Kırım Tatarları

Вкупен број
Проценките во голема мера се разликуваат
Јазици
кримскотатарски, турски
Вероисповед
сунити, ханафи

Историја

Феноменот на емиграција на Кримските Татари и формирање дијаспора на Кримските Татари во Отоманското Царство е единствен феномен меѓу овој вид во светската историја во најмалку два аспекта :

• во квантитативна смисла, „демографскиот ресурс на Кримскиот Татар“ во современа Турција во квантитативна смисла е поредок поголем од оној што е достапен во историската татковина - на Крим.
• во квалитативна (интелектуална) димензија - учеството на Кримските Татари во социо-политичкиот, економскиот, културниот и образовниот живот на Отоманското Царство и Турција било важно, а понекогаш и одлучувачко, во нивниот развој.

Отоманско Царство

Учеството на Кримските Татари во општествениот, политичкиот и културниот живот на Отоманското Царство не било ограничено директно во текот на османлискиот период од историјата на Кримското Ханство, кој траел од 1475 до 1774 година. Контактите помеѓу Кримското Ханство и Отоманското Царство постоеле и пред заземањето на Кафа - за време на XIV-XV век - и по потпишувањето на мировниот договор Ќучук-Кајнарџа помеѓу двете царства - сè до дваесеттите години на XX век. Како резултат на тоа, стотици Кримски Татари и нивните потомци, на еден или друг начин, оставиле забележителен белег во историјата на самото Отоманско Царство.

Покрај тоа, политиката на владата на Руското Царство кон анектираниот Крим довела до континуирано зголемување на протокот на мигранти од Крим кон Турција: особено, во периодот од крајот на XVIII до 20-тите години на XX век. Во овој период, најмалку 1.800.000 луѓе го напуштиле Крим. Кримските Татари и нивните потомци започнале да играат многу значајна улога во социо-политичкиот, економскиот и културниот живот на Отоманското Царство: тие имале високи функции во владата и голем број клучни позиции во структурата на државната администрација; станале широко познати во научната област, образованието, литературата и уметноста на Турција.

Општо земено, кримската татарска дијаспора била поделена од истражувачите во следниве групи:

• претставници на управувачкиот апарат на разни државни, административно-политички, финансиски и судски оддели, и во центарот (вклучувајќи ја и централната влада) и во покраините ;
• највисокото раководство на османлиското исламско свештенство ;
• претставници на административниот апарат на разни служби на султаните;
• високи функционери на воените оддели и генерали ;
• достоинственици на разни претставнички тела;
• работници во наука, образование, литература и уметност.

Кримските Татари имале широка застапеност во управните тела на Отоманското Царство: пред сè, тоа било изразено во султанскиот диван (Диван-и Хумајун), како и во другите структури на моќ. Особено, големиот везир Ахмед Тевфик-паша, последниот отомански голем везир, бил на чело на кабинетот четири пати, и трипати - за време на најтешкото време за државата: по поразот во Првата светска војна, помеѓу 1918 и 1922 година.

Татарите имале и други влијателни позиции: меѓу нив имало нишаџии - чувари на султанскиот печат (Мехмед Саид Халет-ефенди), кадиаскер од Анадолија, дефтедар ( благајници, министри за финансии), „министри за надворешни работи“. Кримските Татари биле присутни меѓу раководителите на разни финансиски оддели - назир, вакуф итн, како и меѓу највисоките претставници на царинските и даночните оддели.

Многу етнички Татари имале функции гувернери ( бејлербеј, валии) на разни провинции ( пашалак) и големи региони ( санџаци ) на Отоманското Царство. Домородците во различни периоди владееле со повеќе од триесет османлиски провинции: Кефе, Тунис, Озју ( Очаков ), Босна, Солун, Скопје, Призрен, Крит, Адана, Трабзон, Хиџаз, Тирхала, Истанбул, Анкара, Румелија, Мараш, Шаразор, Силистра, Ниш , Ќустендил, Видин, Џаник, Измит, Нигболу, Кајсери и други.

Меѓу Кримските Татари имало и раководители на разни османлиски претставнички тела: особено, Високиот совет за правда, Државниот совет (Шура-и и Девлет), Воениот совет (Сераскеријату - Дар-и шура-и и аскери). Голем број амбасадори и конзули на Отоманското Царство во Австроунгарија, Германија, Грција, Италија, Велика Британија, Франција и Русија.

Повисоко османлиско свештенство

Кримските Татари биле широко застапени и меѓу највисоките муслимански свештеници на Отоманското Царство. Меѓу нив, Салих Мехмед-ефенди бл шеф на улемата и авторитет за теологија и исламскиот закон (1758-1759), потоа кадиаскери на Анадолија и Румелија, муфтии од различни редови.

Наука и уметност

Кримските Татари дале значаен придонес во историјата на развојот на османлиската наука - математика, хемија, воени работи, медицина, т.н. „муслимански“ науки, особено исламско право. Меѓу домородците на Крим имало многу писатели, поети и историчари. Историјата на реформите во областа на образованието во Турција е поврзана со името на математичарот од крајот на XVIII век - почетокот на XIX век, Џедид Хусеин Ривки Кримски.

Доселување (XX век)

Со падот на царството во последната четвртина на XIX век, повеќето кримски Татари мигрирале во Анадолија.

Население

Кримско-татарски говорители

Година	како прв јазик	како втор јазик	вкупно	Население на Турција	% на говорители
1927	11,465	0	11,465	13,629,488	0.08
1935	15,615	4,106	19,721	16,157,450	0.12
1945	10,047	2,255	12,302	18,790,174	0.07