Еврообврзница

Еврообврзница (англиски: eurobond) — должничка хартија од вредност којашто гласи на валута различна од валутата на земјата каде што е издадена. На пример, обврзница деноминирана во американски долари, продадена во Лондон, претставува еврообврзница, додека пак обврзница на компанијата „Порше“ продадена во САД во американски долари претставува обврзница која што е издадена во странство.

Развој и одлики на пазарот на еврообврзници

Претходници на еврообврзниците биле странските обврзници — обвзниците издадени во некоја земја од странски издавачи, но деноминирани во нејзината валута. Странските обврзници се појавиле во 19 век, кога повеќе држави издавале обврзници во Британија, деноминирани во британски фунти. Денес, пазарите на странски обврзници постојат во повеќе земји. На пример, голем број странски мултинационални претпријатија и држави издаваат обврзници во САД кои се деноминираи во долари - т.н. „Јенки обврзници“ (Yankee bonds). Обврзниците кои се издадени во Јапонија од странски издавачи и кои се деноминирани во јени се познати како „самурајски обврзници“ (Samurai bonds), а странски обврзници постојат и во Австралија (Kangaroo bonds) и во Нов Зеланд (Kauri bonds). Еврообврзниците се разликуваат од странските обврзници по тоа што се разликуваат земјата во која се издаваат и валутата на која што гласат. Така, пример за еврообврзница би била обврзницата издадена од американско претпријатие, деноминирана во долари, но издадена во Јапонија. Со други зборови, еврообврзница е обврзница која е издадена во која и да било земја, но која е деноминирана во валута различна од нејзината валута.

Пазарот на еврообврзници се појавил во 1960-тите, како последица на воведувањето на Законот за изедначување на каматата (Interest Equalization Act) во САД во 1963 година. Според овој закон, странските издавачи на обврзници во САД биле принудени да плаќаат надомест за привилегијата на издавањето на „јенки обврзниците“. Овој закон ги зголемил трошоците на странските обврзници во САД, така што странските издавачи почнале да издаваат обврзници (деноминирани во долари) во Европа. Во исто време, САД ја основале Службата за контрола на странските директни инвестиции (Office of Foreign Direct Investment Control) која ги спречувала американските фирми да позајмуваат во САД за странски инвестиции, па така и американските фирми почнале да издаваат обврзници во долари на странските пазари. Првата еврообврзница се појавила во 1963 година во Лондон, а неа ја измислила инвестициската банка S. G. Warburg за потребите на италијанската служба за автопатишта, Autostrade. Обврзницата била продадена на приватни инвеститори во Европа, имала рочност од 15 години и гласела на износ од 15 милиони долари. Оваа обврзница не подлежела на ниедна национална регулатива, зашто ем била наменета за меѓународниот пазар, ем била продадена на приватни клиенти.

На почетокот на развојот на пазарот на еврообврзници главни позајмувачи биле меѓународните институции, државните власти на земјите во развој, како и големите банки. Во средината на 1980-тите, кога САД го укинале данокот по одбивка на кој претходно биле подложни некои странски инвеститори во САД и истовремено им дозволиле на американските фирми да издаваат бврзници по видување во странство, висококвалитетните корпоративни позајмувачи, исто така, влегле на овој пазар, па до средината на 1990-тите, корпоративните позајмувачи станале доминантни на пазарот на еврообврзници. Најголем дел од корпоративните еврообврзници се издадени од страна на фирми коишто се занимаваат со финансиски услуги. Други значаjни корпоративни учесници на страната на понудата се и индустриските конгломерати, како и претпријатијата од секторите, како што се храна, хемиски производи и комуникациската опрема.

Вообичаено, евробврзниците се издаваат со посредство на синдикат составен од неколку банки, кои ги продаваат обврзниците на пазарот. За таа цел, издавачот на обрврзниците најпрвин се обраќа до некоја банка, која подоцна ја игра улогата на главен, т.е. водечки менаџер (lead manager), а на која ѝ се придружуваат неколку други банки кои ја сочинуваат менаџерската група. Менаџерската група, заедно со другите банки од синдикатот, ги купуваат обврзниците по пониска цена, а потоа ги нудат на пазарот по повисока цена при што оваа разлика обично изнесува од 2 % до 2,5 %. Членовите на синдикатот земаат дел од оваа разлика во цените во зависност од функциите што ги извршуваат во целиот процес на издавањето на обврзниците.

Еврообврзниците најчесто се издаваат од издавачи од високо развиените земји, како што се: Велика Британија, САД и Холандија, а околу 10% се издадени од меѓународни институции, како што се Европската инвестициона банка и Меѓународната банка за поддршка и развој. Пазарот на еврообврзниците растел интензивно во текот на 1990-тите. На почетокот од равојот на пазарот на еврообврзници, најчести инвеститори биле европските банки и други финансиски институции. Меѓутоа, во 1980-тите и во 1990-тите дошло до голем пораст на учеството на малите инвеститори. Во стручната терминологија, типичниот индивидуален инвеститор во еврообврзници е познат како „Белгиски заболекар“, зашто главните поедничени инвеститори се богати поединци од Белгија, Швајцарија и Германија кои инвестираат во еврообврзници за да обезбедат солиден доход со низок ризик, но и да заштедат на данокот, зашто долго време еврообврзниците биле нерегистрирани финансиски инструменти. Повеќето од инвеститорите ги чуваат еврообврзниците до рокот на достасувањето, но со нив се тргува и на секундарните пазари, најчесто на берзите во Лондон и во Луксембург, но сепак, најголем дел од трговијата се одвива на пазарите преку шалтер. Во секој случај, Лондон претставува убедливо најголем центар на пазарот на еврообврзници, на кој отпаѓа 60% од примарниот и 70% од секундарниот пазар. Секундарниот пазар на еврообврзници го сочинуваат дилерите (инвестициски банки, подружници на комерцијални банки, финансиски фирми) и брокерите кои, пак, се членови на Здружението на меѓународните дилери на обврзници (Association of International Bond Dealers, AIBD), саморегулирачко тело со седиште во Цирих. Преносот на сопственоста на еврообврзниците и извршувањето на плаќањата се прави преку клириншките системи како што се Euroclear Clearing System во Брисел и Cedel во Луксембург. Овие два система работат на слични принципи, а прометот што се извршува преку Euroclear е двапати поголем од оној што се процериа преку Cedel. Секој клириншки систем има и група депозитарни банки во кои се чуваат потврдите за еврообврзниците. Исто така, овие клириншки системи извршуваат и некои дополнителни функции: на пример, тие ја финансираат залихата на еврообврзници кои нивните членки ги депонирале во клириншкиот систем; помагаат во дистрибуцијата на новиет изданија на еврообврзници; ги дистрибуираат купонските камати итн.

Така, на пример, во текот на 1999 година, на примарниот пазар биле издадени 3 716 обврзнци, со вкупна вредност од 857,3 милијарди амеркански долари, додека пак девет години пред тоа биле издадени 1 206 обврзници, со вкупна вредност од 169,7 милијарди амеркански долари. Вообичаено, кредитниот рејтинг на еврообврзниците е многу висок, бидејќи најголем дел од нив се рангирани во категориите од ААА до А. Само околу 5% од издадените обврзници добиваат рејтинг од БББ или пониско за време на издавањето. Во текот на 1980-те, обврзниците со рок на достасување помеѓу 5 и 10 години изнесувале нешто повеќе од 50% од вкупната вредност на издадените еврообврзници, додека пак издадените обврзници со рок на достасување помеѓу 1 и 5 години (повеќе од 10 години) изнесувале околу 15% (35%). Во текот на 1990-те, категоријата со рочност од 5-10 години опаднала на околу 40%, додека пак категоријата од 1-5 години пораснала на 30%. Еврообврзниците се најчесто со фиксни купонски отплати, кои сочинуваат околу 71% од вкупната вредност на издадените еврообврзници. Околу 80% од новоиздадените обврзници на меѓународниот пазар на обврзници претставуваат еврообврзници и како резултат на ова, пазарот на еврообврзници е поголем од пазарот на корпоративни обврзници во САД. Во 2005 година, износот на новоиздадените еврообврзници за првпат го надминал износот на новите обврзници издадени на американскиот пазар. Притоа, некои евробврзници се издаваат истовремено на повеќе пазари, а тие се познати како глобални обврзници (Global bonds). Обично, глобалните обврзници гласат на поголеми износи (често над милијарда долари) и тие се поликвидни од еврообврзниците. На пример, на 30 мај 2007 година, Светската банка издала глобална обврзница на износ од 1,5 милијарди долари со следниве одлики: рок на достасување на 1 јуни 2010 година, годишна купонска каматна стапка од 4,25 %, цена на издавање од 99,767 %, деноминација од илјада евра и повеќе, а обврзниците билее регистрирани и котираат на Луксембуршката берза. Инвеститорите доаѓале од Средниот Исток и Африка (26 %), Азија (17 %), Северна Америка (4 %), Германија (7 %), Франција (3 %), Италија (3 %) и од остатокот на Европа (40 %), а најчести инвеститори биле: централни банки и државни институции (70 %), банки (14 %), инвестициски фондови (10 %) и пензиски фондови и осигурителни куќи (6 %).

За разлика од американските обврзници, еврообврзниците се одликуваат со годишни купони (наместо полугодишни), а освен тоа, тие гласат на доносител, т.е. нивните купувачи не се регистрирани. Најчесто, еврообврзниците се деноминирани во долари и во евра, а во помала мера и во јени. Просечниот износ на една емисија изнесува 100 милиони долари, а најчести групи рочности се: 1-5 години, 5-10 години и 10-15 години. Околу 75 % од еврообврзниците се со фиксна каматна стапка, 20 % носат променлива каматна стапка, додека 5 % се конвертибилни обврзници. Во продолжение, околу 10% од еврообврзниците се отповикливи (callable), т.е. издавачот може да ги откупи обврзниците од однапред утврдени услови.

Пазарот на еврообврзници не е регулиран од земјата во чија валута гласат обврзниците, а најчесто тие се предмет на мала незначителна регулација во земјата во која се издаваат. Отсуството на регулација е поврзано и со тоа што овие обврзници најчесто се издаваат истовремено во повеќе земји. Тоа, пак, значи дека пазарот на еврообврзници е саморегулирачки. Малата регулација им овозможува на должниците да ја издадат обврзницата за кратко време (неколку дена) и на тој начин набрзина да дојдат до потребното финансирање. Најпосле, еврообврзниците најчесто не се осигурени.

Издавање на еврообврзници од страна на Македонија

Во декември 2005 година, Македонија издала еврообврзници во износ од 150 милиони евра, со рок на достасување од 10 години и со постојана купонска каматна стапка од 4,625%. Целта била да се соберат средства за предвремена отплата на долгот кон групата меѓународни приватни кредитори (позната како ,,Лондонски клуб”). Притоа, интересот на меѓународните инвеститори за купување на обврзниците бил извонредно голем, бидејќи побарувачката изнесувала околу 600 милиони евра (четирипати повеќе од понудениот износ).

Во јули 2009 година, Македонија повторно издала еврообврзници во износ од 175 милиони евра, со рок на достасување од 3,5 години и со постојана купонска каматна стапка од 9,875%. И второто издание на еврообврзниците предизвикало интерес кај инвеститорите, бидејќи побарувачката го надминала понудениот износ за околу 50 милиони евра. Сепак, второто издание на еврообврзниците се појавило во неблагодарни услови, т.е. во екот на големата финансиска криза. Тоа предизвикало обврзниците да се одликуваат со многу повисока купонска стапка и со покус рок на достасување, споредбено со првото издание.

Во јули 2014 година, Македонија ја издала третата еврообврзница во износ од 500 милиони евра, со рок на достасување од 7 години и каматна стапка од 3,975%. Еврообврзницата ја запишале 49,7% инвеститори од САД, 35% од континентална Европа, 16% од Велика Британија и помалку од 1% од другите региони во светот. Побарувачката на инвестициските фондови и друштва, банките, осигурителните компании била двојно поголема од понудените 500 милиони евра, односно тие сакале да ја откупат македонска обврзница во износ од 1.160 милиони евра.

Во 2016 година, Македонија повторно издала седумгодишната обврзница со каматна стапка од 5,625%.

Пазар на еврокомерцијални записи

Еврокомерцијалните записи претставуваат кусорочни неосигурени хартии од вредност што ги издаваат мултинационалните корпорации, а гласат на валута што е различна од матичната валута. Еврокомерцијалните записи служат за финансирање на обртниот капитал на претпријатијата и нивниот рок на достасување се движи од неколку недели до неколку месеци. За нив постои развиен секундарен пазар што го сочинуваат меѓународните банки, коишто заработуваат мала разлика меѓу куповните и продажните цени. Еврокомерцијалните записи се издаваат самостојно или со помош на посебен финансиски аранжман, познат како „средство за издавање на записи (Note Issuance Facility, NIF)“. Овде се работи за договор меѓу банката и нејзиниот клиент (на пример, мултинационалното претпријатие), со кој тој има право да издава кусорочни хартии од вредност во рамките на определен период (на пример, пет години). Исто така, во договорот се одредуваат и максималната вредност на записите што може да ги издаде клиентот на банката, како и каматната стапка на записите (обично одредена врз основа на ЛИБОР). Притоа, во согласност со овој договор, банката потписник се обврзнува да ги откупи записите што издавачот не успеал да ги продаде.