Пролив
 | Ве молиме, обрнете внимание на ова важно предупредување во врска со темите од областа на медицината (здравјето). |
Пролив, дрскавица[5] или дијареја[6] — зачестено празнење на цревата во вид на ретка, слузава столица.[7] Проливот претставува абнормално брзо движење на фекалните материи низ дебелото црево,[8] што за последица има зголемување на содржината на течностите или волументо на цревната содржина [9] и зачестено вршење нужда со водникави столици со различен степен на вискозност.[10] Исфрлената цревна содржина понекогаш може да содржи примеси на крв, гној и други материи. Пред самото настапување на оваа состојба доаѓа до изразена перисталтика (цревни движења), што неретко е проследено со болни грчеви.
| Пролив | |
|---|---|
| Синоними | Дијареја, дрскавица |
 | |
| Електронска микрографија на ротавирус, причината за скоро 40% од хоспитилизациите од дијареја кај деца под пет години[1] | |
| Специјалност | Инфективна болест, гастроентерологија |
| Симптоми | Чести столици, дехидратација[2] |
| Причинители | вообичаено инфекција (вирусна, бактерискаа, паразитска)[2] |
| Ризик-фактори | заразена храна или вода[2] |
| Спречување | миење раце, вакцинација од ротавирус, доење[2] |
| Лекување | орален рехидрациски раствор, додаток цинк[2] |
| Честота | ≈2,4 милијарди (2015)[3] |
| Смртни случаи | 1,3 милиони(2015)[4] |
Дијарејата може да биде акутна (кога настапува изненадно, кратко трае и проаѓа без последици) или хронична (кога трае по неколку недели или месеци).[10] Во случаите на сериозна неисхранетост оваа состојба може да предизвика и смрт, што особено често се случува во неразвиените земји.
Етиологија и клиничка слика
уредиДијарејата ја предизвикуваат различни етиолошки фактори, меѓу кои посебно се издвојуваат вирусните инфекции, паразитите и бактериските токсини.[11] Освен тоа, меѓу честите причинители се вбројуваат: запаление на цревата, колера, дизентерија, стомачен тифус, Грејвсова болест, улцерозен колитис, Кронова болест, ботулизам, нарушувања на лачењето хормони на штитната жлезда, преголемо консумирање алкохол, труење со храна, контраиндикации при земање лекови, стомачен грип, страхв, емотивна возбуда итн.[10] Сите овие фактори предизвикуваат дијареја преку четири различни механизми:
- зголемување на осмотскиот притисок,
- зголемување на секрецијата,
- инфламаторни процеси и
- смалување на времето на апсорпција.[9]
Осмотска дијареја
уредиОсмотската дијареја настанува заради задржување на осмотски активни супстанци (хидросолубилни состојки) во цревата, кои во себе ја врзуваат водата. Се јавува кај нетолеранција на шеќери (посебно на лактоза - млечен шеќер), при употреба на слабоапсорбирачки соли во вид на лаксативи и антациди (како на пр. магнезиум-сулфат и натриум-фосфат), внесување одредени органски киселини (винска, јаболкова, лимонска), користење вештачки засладувачи (манитол, сорбитол) и слично.
Заради акумулацијана хидросолубилни состојки расте осмотскиот градиен спрема луменот на цревото, па водата од вонклеточните простори преминува во луменот и доаѓа до растегнување на цревните ѕидови. Ова ја забрзува перисталтиката и го скратува времето на задржување на фекални материи во цревата.[9][12]
Секретна дијареја
уредиСекретната дијареја настанува како последица на зголемување на активното или пасивното лачење електролити и други материи во тенкото и дебелото црево. Стимулатори на секреција може да бидат: ентеротоксини на бактерии (Vibrio cholerae, Shigela, Escherichia coli), ентеропатогени вируси, жолчни соли, неапсорбирани масти од храната, некои видови лекови, гастроинтестинални хормони (гастрин, вазоинтестинален пептид, калцитонин, серотонин), оштетувања на цревниот ѕид, итн.
Овој вид дијареја се јавува десет пати почесто кај жените отколку кај мажите, и тоа особено кај лицата постари од 60 години. Обично поминува без други симптоми, но може да се јави мачнина, повраќање, абдоминална болка, надуеност на мевот и губење тежина.[9][12]
Воспалителна дијареја
уредиЕксудативна или воспалителна дијареја се јавува во случај на заболување на цревната слузница (регионален ентеритис, улцерозен колитис, псевдомембранозен колитис, туберкулоза, лимфом, тумори, итн.), што доведува до инфламација на слузокожата и појава на улцерација или тумефакција (оток).
Последица на овие патолошки збивања е појава на крвна плазма, серумски белковини, крв, слуз и други материи во цревната содржина, што значително ја зголемува количината на течноста во столицата. Појавата на патолошки процеси на слузницата на ректумот (завршниот дел на дигестивниот тракт) предизвикува зачестена дефекација, бидејќи променетатата ректална слузница е поосетлива на растегање на цревниот лумен.[9][12]
Смалено време на апсорпција
уредиСмалување на времето на апсорпција настанува кога фекалните материи не се доволно време во контакт со соодветната апсорпциска површина на дигестивниот тракт. Последица на ова е зголемување на количината на течност во цревната содржина.
Фактори кои ја предизвикуваат оваа состојба се: ресекција на желудникот, тенкото или дебелото црево, пилоропластика, ваготомија, употреба на одредени медикаменти (антациди и лаксативи кои содржат соли на магнезиум), хуморални агенси кои го забрзуваат протокот на фекални материи со стимулација на мазните мускули во ѕидот на цревата.[9]
Малапсорпција
уредиМалапсорпција (лоша апсорпција) предизвикува дијареја преку осмотски и секрециски механизми. Во првиот случај, таа настанува како последица на внесување храна богата со неапсорптивни хидросолубилни состојки со мала молекуларна тежина, додека поедини липиди делуваат како стимулатори на секреција и предизвикуваат секрециска дијареја. Дијарејата поврза за малапсорпцијата може да се развие и кога транспортот на цревната содржина е продолжен и доаѓа до размножување на бактериите во тенкото црево.
Најчести фактори кои предизвикуваат ваков вид дијареја се: целијачна болест (интолеранција на глутен од брашно), малапсорпција на фруктоза (овошен шеќер), пернициозна анемија, смалена секреција на панкреасаот (во случјај на цистична фиброза или панкреатитис), радијална фиброза, хемотерапија итн.[9]
Моторна дијареја
уредиМоторна или моталитетна дијареја настанува заради забрзување на перисталтиката (моторната активност) на тенкото и дебелото црево. Најчесто се јавува заради лачење активни супстанци како вазоинтестиналниот пептид, серотонин и калцитонин или како последица на нарушување во активностите на автономниот нервен систем (посебно на парасимпатикусот).[9][12]
Психогена дијареја
уредиПсихогена или емоционална дијареја настанува во моменти на зголемена нервна напнатост, кога снажна стимулација на парасимпатичниот нервен систем предизвикува зголемување и на моталитетот и на секрецијата на завршниот дел на дебелото црево.[8]
Парадоксална дијареја
уредиПарадоксална дијареја настанува околу стврднати фекални маси кај деца и болни со ментално нарушување.[9]
Компликации
уредиВо текот на дијарејата може да дојде до губење на течности и појава на дехидратација, електролитен дисбаланс и васкуларен колапс. Колапс може особено брзо да се развие кај деца, постари и ментално ретардирани лица, како и кај пациенти со тешки облици на дијареја каква што се сретнува кај колерата. Губењето бикарбонати може да предизвика метаболичка ацидоза, а хипомагнеземија појава на мускулна тетанија.[9]
Дијагноза
уредиТочна дијагноза се поставува на основа анамнеза, клинички преглед, лабораториска анализа на електролитите, микро- и макроскопски преглед на столицата и додатни дијагностички постапки: ректоскопија, сигмоидоскопија, биопсија на ректалната слузница (заради патохистолошки преглед), рендгенографија и евентуално функционален преглед на панкреасот (одредување на панкреасните ензими и панкреатографија).[9]
Лечење
уредиТерапијата за дијареја е главно симптоматска. Основата на терапијата е надоместување на вода и електролити, која во случаите на тешка дијареја се спроведува парентерално. Како антидијароици може да се користат разни атсорбенси (на пр. магнезиум-алуминиум-силикат) кои ги врзуваат евентуално присутните бактерии, токсини или разградни производи. Опиоидните лекови со слабо изразено централно дејство (лоперамид, дифеноксилат) како и кодеин ефикасно ги отстрануваат симптомите на дијареја, но нивната примена примена не се препорачува кај фебрилни пациенти како и кога се сомнева на инфективна етиологија на дијарејата бидејќи може да го продолжат времето на закрепнување. Бизмут-супсалицилат исто така може да биде корисен при симптоматската терапија. Примена на октреоиди и други аналога соматостатина главно е резервирана за тешки облици на дијареја кои се јавуваат заради присуство на одредени тумори на панкреасот или н невроендокрини тумори. Кај тешки и долготрајни дијареи со познат предизвикувач, се спроведува терапија со антибиотици.[9]
Наводи
уреди- ↑ „whqlibdoc.who.int“ (PDF). World Health Organization. Архивирано од изворникот (PDF) на 8 November 2010.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 „Diarrhoeal disease Fact sheet N°330“. World Health Organization. April 2013. Архивирано од изворникот на 17 July 2014. Посетено на 9 July 2014.
- ↑ GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators (October 2016). „Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015“. Lancet. 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282.
- ↑ GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators (October 2016). „Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015“. Lancet. 388 (10053): 1459–1544. doi:10.1016/s0140-6736(16)31012-1. PMC 5388903. PMID 27733281.
- ↑ „дрскавица“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ „дијареја“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ „пролив“ — Дигитален речник на македонскиот јазик
- ↑ 8,0 8,1 Arthur C. Guyton M.D, John E. Hall Ph.D: Медицинска физиологија, IX издање ("Савремена администрација“ Београд, 1999.)
- ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 Прим др Споменка Чучак: Дијареја - симптом различитих болести
- ↑ 10,0 10,1 10,2 „Најчешћи симптоми и обољења“. Архивирано од изворникот на 24 септември 2008.
- ↑ Wilson ME (2005). "Diarrhea in nontravelers: risk and etiology". Clin. Infect. Dis. 41 Suppl 8: S541–6.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 „Дијареја“. Архивирано од изворникот на 2007-10-11.
Надворешни врски
уреди| Класификација | |
|---|---|
| Надворешни извори |
| „Пролив“ на Ризницата ? |
