Дебелина

Дебелина — медицинска состојба во која прекумерните телесни масти се акумулираат до степен што предизвикува несакано влијание врз здравјето, што доведува до намален просечен животен век и/или повеќе здравствени проблеми. Луѓето се сметаат за дебели кога нивниот индекс на телесна маса (ИТМ), односно мерка добиена кога ќе се подели тежината на лицето во килограми со квадратот од висината на лицето во метри, надминува 30 кг/м².

Дебелина
Силуети и големина на појас прикажуваат нормална големина, со покачена тежина и здебеленост.
Специјалност	Ендокринологија

Дебелината ја зголемува веројатноста од различни болести, особено срцеви заболувања, тип 2 дијабетес, опструктивна апнеја, одредени видови на рак, остеоартритис и астма. Дебелината најчесто се предизвикува поради комбинација на прекумерно внесување на енергија од храна, недостиг од физичка активност и генетска подложност, иако само мал број на случаи се предизвикани првенствено од гени, ендокрини нарушувања, лекарства или психијатриска болест. Има ограничени докази за ставот дека некои дебели луѓе малку јадат, но сепак се здебелуваат како резултат на бавниот метаболизам; во просек згоените луѓе трошат повеќе енергија отколку слабите, како резултат на енергијата што е потребна за да се одржи зголемената телесна маса.

Исхраната и физичките вежби се основни во лекување на дебелината. Квалитетот на исхраната може да се подобри со намалување на конзумирањето на храна со висока енергетска вредност, како што е храна богата со маснотии и шеќери, како и со зголемено внесување на прехранбени влакна. Може да се земаат и лекарства против дебелина, за да се намали апетитот или да се стагнира апсорпцијата на маснотии, заедно со соодветна исхрана. Доколку исхраната, вежбите и лекарствата не даваат резултати, во намалувањето на тежината може да помогне гастричен балон или може да се изврши операција за да се намали обемот на желудникот и/ или должината на цревата, што побргу доведува до заситување и намалување на способноста да се апсорбираат хранливите состојки од храната.

Дебелината е главна причина за смрт што може да се спречи во светот, со зголемена превалентност кај возрасните и деца, а властите ја сметаат како еден од најсериозните проблеми на јавното здравство во 21. век. Дебелината е стигматизирана во најголем дел од модерниот свет, особено во западниот свет), иако во минатото на истата се гледало како на симбол на богатство и плодност и, сè уште е така во некои делови од светот.

Класификација

Дебелината е болест во која прекумерните телесни масти се акумулираат до тој степен што може да имаат несакан ефект врз здравјето. Тоа е дефинирано со индексот на телесна маса (ИТМ) и потоа се проценува во однос на распоредот на маснотии преку сооднос на струк и колкови и севкупните фактори за кардиоваскуларен ризик. ИТМ е тесноповрзан со процент на телесни масти и вкупните телесни масти.

„Суперздебелен“ маж со ИТМ 47 кг/м²: тежина 146 кг, висина 177  см

Кај децата, здравата тежина варира во зависност од возраста и полот. Дебелината кај децата и адолесцентите не е дефинирана како апсолутен број, туку истата е поврзана со историски нормална група, така што дебелина е ако ИТМ е поголем од 95-от перцентил. Референтните податоци врз основа на кои се засноваат овие перцентили датираат од периодот помеѓу 1963 и 1994 година, а на нив не влијае тековното зголемување на тежината.

Класификација според ИТМ
< 18,5	премала тежина
18,5–24,9	нормална тежина
25,0–29,9	прекумерна тежина
30,0–34,9	дебелина класа I
35,0–39,9	дебелина класа II
≥ 40,0	дебелина класа III

ИТМ се пресметува со поделба на тежината на субјектот со квадратот од неговата височина, вообичаено изразено или во метрички или САД „вообичаени“ мерни единици:

Метрички: ИТМ=килограми/метри^2

неметрички (САД) и империјален: ИТМ=фунти*703/инчи^2

Каде што фунти е тежината на субјектот во фунти и инчи е висината на субјектот во инчи.

Најчесто користените дефиниции изведени од Светската здравствена организација (СЗО) во 1997 и објавени во 2000 година, ги дават вредностите наведени во табелата десно.

Одредени структури имаат направено некои измени на дефинициите на СЗО. Хируршката литература ја дели класата 3 на дебелина, на уште неколку други категории, чии точни вредности сè уште се предмет на дискусија.

• Со ИТМ ≥ 35 или 40 „сериозна дебелина“
• Со ИТМ ≥ 35 или 40–44,9 или 49,9 „морбидна дебелина“
• Со ИТМ ≥ 45 или 50 „супердебелина“'

Бидејќи популацијата во Азија има негативни здравствени последици со понизок ИТМ од белата раса, некои нации ја имаат редефинирано дебелината; Јапонците ја дефинирале како кој било ИТМ повисок од 25 додека Кина користи ИТМ повисок од 28.

Ефекти врз здравјето

Зголемената телесна тежина е поврзана со различни заболувања, особено кардиоваскуларни заболувања, дијабетес мелитус тип 2, опструктивна апнеја, одредени видови на рак, остеоартритис и астма. Како резултат на тоа, дебелината доведува до намалување на животниот век.

Морталитет

Дебелината е една од водечките причини за смрт што може да се спречат во светот. Американски и европски обемни студии покажуваат дека ризикот од смртност е најмал кај ИТМ од 20–25 кг/м² кај непушачи и 24–27 кг/m² кај сегашните пушачи, со ризик што се зголемува истовремено со промени настанати во двете насоки. ИТМ над 32 се поврзува со двојно зголемена стапка на смртност помеѓу жените во период од 16 години. Во САД е проценето дека дебелината предизвикува додатни 111.909 до 365.000 смртни случаи на годишно ниво, додека 1 милион (7,7%) од смртните случаи кај Европејците е резултат на зголемената тежина. Во просек, дебелината го намалува животниот век за шест до седум години: ИТМ од 30 до 35 го намалува животниот век за две до четири  години, додека изразена дебелина (ИТМ > 40) го намалува животниот век за 10 години.

Морбидна дебелина

Степени на дебелина согласно ИТМ

Дебелината го зголемува ризикот од многу физички и ментални заболувања. Овие болести најопшто се прикажани во метаболичкиот синдром,, комбинација од здравствени нарушувања што вклучуваат: дијабетес мелитус, тип 2, висок крвен притисок, висок крвен холестерол и високо ниво на триглицериди.

Компликациите се директно предизвикани од дебелина или се посредно поврзани преку механизам, што како чест причинител ја има лошата исхрана или неактивниот начин на живот. Силата на врската помеѓу дебелината и одредени болести варира. Најсилна е онаа со тип 2 дијабетес. Вишокот на телесни масти е одговорен за 64% од случаите на дијабетес кај мажите и за 77% од случаите кај жените.

Последиците по здравјето спаѓаат во две општи категории: оние што се припишуваат на ефектите на зголемени телесни масти (како остеоартритис, опструктивна апнеја, општествена стигматизација) и оние што се должат на зголемен број на масни клетки (дијабетес, рак, срцеви заболувања, замастен црн дроб неповрзан со алкохолизам). Зголемувањето на телесните масти ја менува реакцијата на телото на инсулин, со што потенцијално води до отпорност на инсулин. Покачените масти создаваат и проинфламаторна состојба, и протромбична состојба.

Medical field	Condition	Medical field	Condition
Кардиологија	исхемична срцева болест: ангина и срцев инфаркт излив на крв во срцето висок крвен притисок ненормално ниво на холестерол тромбоза на длабоки вени и пулмонарна емболија	Дерматологија	стрии акантоза нигриканс лимфедем целулитис хирсутизам интертриго
Ендокринологија и репродуктивна медицина	дијабетес мелитус синдром на полицистични јајници менструални нарушувања неплодност компликации за време на бременост вродени маани интраутерина смрт на фетусот	Гастроинтестинални	гастроезофагијален рефлукс замастен црн дроб хололитијаза (камења во жолчно ќесе)
Невролошки	мозочен удар парестетична мералгија мигрени синдром на карпален тунел деменција идиопатска интракранијална хипертензија мултиплекс склероза	Онкологија	дојка, овариски езофагеален, колоректален црн дроб, панкреасен жолчно ќесе, желудочен ендометриски, цервикален простата, бубрежен нехоџкинов лимфом, мултиплекс миелом
Психијатрија	депресија кај жени општествена стигматизација	Респирологија	опструктивна апнеја синдром на хиповентилација поради дебелина астма засилени компликации за време на општа анестезија
Ревматологија и ортопедија	костоболка слаба раздвиженост остеоартритис болка во лумбалниот дел	Урологија и нефрологија	еректилна дисфункција уринарна инкотиненција ренална инсуфициенција хипогонадизам скриен пенис

Парадокс на преживување

Иако има докази што ги поткрепуваат негативните последици врз здравјето на населението од дебелината, при зголемен индекс на ИТМ кај одредени подгрупи здравјето се подобрува, при феноменот познат како парадокс на дебелина. Парадоксот првично бил објаснет во 1999 година, кај луѓе со прекумерна телесна тежина и дебелина што примале хемодијализа, а потоа е увиден и кај оние со срцева маана и периферна артериска болест (PAD).

Кај луѓето со срцева маана, оние што имале индекс на телесна маса (ИТМ) помеѓу 30,0 и 34,9 биле со помала стапка на смртност отколку оние со нормална тежина. Ова се припишува на фактот дека луѓето често слабеат кога ќе се разболат. Слични наоди има и за другите типови на срцеви заболувања. Луѓето со дебелина класа I и срцеви заболувања немаат покачена стапка на срцеви проблеми за разлика од луѓето со нормална тежина што имаат срцеви заболувања. Кај оние со поголема дебелина, пак, се зголемува ризикот за дополнително влошување на здравјето. Дури и по срцев бајпас, нема зголемување на смртноста кај оние со прекумерна тежина и кај дебелите. Една студија покажала дека подобрената стапка на преживување може да се објасни со поагресивните терапии што ги примаат угоените луѓе по срцево заболување. Друга пак покажала дека ако се земе предвид хроничната опструктивна пулмонарна болест (ХОПБ) кај оние со ПАБ, предностите од дебелината повеќе ги нема.

Причини

На поединечно ниво, комбинацијата од прекумерно внесување на енергија од храна и недостиг од физичка активност се смета како причина за најголемиот број на случаи на згоеност. Ограничен број на случаи се јавуваат пред сè како резултат на генетиката, медицински причини или психијатриски заболувања. Наспроти ова, зголемената стапка на дебелина на ниво на општество, се должи на лесниот пристап до вкусни јадења и зголемената зависност од автомобили и механизирано производство.

Во истражување од 2006 година, идентификувани се уште други десет можни фактори што придонесуваат за брзиот пораст на дебелината (1) недостиг на спиење, (2) ендокрин дисруптори (еколошки загадувачи што го попречуваат метаболизмот на липидите), (3) намалена варијабилност на собната температура (4) намалена стапка на пушење на тутун /пушење, бидејќи пушењето го намалува апетитот, (5) зголемено користење на лекарства што може да предизвикаат дебелеење (пр. нетипични антипсихотици), (6) пропорционално зголемување кај етничките и старосните групи што имаат тенденција да бидат потешки (7) бременост на постара возраст (што може да предизвика подложност на угоеност кај децата), (8) епигенетски фактори на ризик што се пренесуваат на генерации, (9) природна селекција за повисок ИТМ и (10) спојување според сличност што доведува до концентрација на фактори на ризик од дебелина (ова ќе го зголеми бројот на дебели луѓе преку зголемување на варијацијата на тежина на популацијата).. И покрај тоа што има значителни докази што одат во прилог на влијанието на овие механизми на зголемената преваленција на дебелина, истите се сè уште некомплетни и авторите тврдат дека тие се веројатно помалку влијателни од доказите кои се споменуваат во претходниот пасус.

Режим на исхрана

.

Снабдувањето со енергија од храна по лице, видно варира помеѓу различни региони и земји. Тоа е значително зголемено со текот на времето.. Од раните седумдесетти до доцните деведесетти години, просечните калории достапни на лице на ден (количината на купена храна) се зголемила во сите делови од светот, освен во Источна Европа. Соединетите Американски Држави ја имаат најголемата достапност со 3,654  калории по лице во 1996 година. Ова понатаму во 2003 г. се зголемило до 3,754. За време на доцните деведесетти, Европејците имале 3,394  во областите во развој во Азија имало 2,648  калории по лице и во потсахарска Африка луѓето имале 2,176  . Утврдено е дека вкупното внесување на калории е поврзано со дебелината.

Широката достапност од нутриционистички упатства немаат голем придонес во решавањето на проблемите со прејадување и лошиот избор на храна. Од 1971 до 2000 година, стапката на дебелина во Соединетите Американски Држави се зголемила од 14,5% на 30,9%. За време на истиот период, се појавува зголемување на просечното консумирање на енергија од храна. За жените, просечното зголемување било 335  калории на ден (1,542  калории во 1971 година и 1,877  калории во 2004 година), додека за мажите просечното зголемување било 168  калории дневно (2,450  калории во 1971 година и 2,618  калории во 2004 година). Најголем дел од оваа додатна енергија од храна доаѓа од зголемената консумација на јаглехидрати, а не од консумирање на масти. Примарни извори на овие додатни јаглехидрати се засладените освежителни пијалаци, кои сочинуваат скоро 25 проценти од дневната енергија од храна кај младите возрасни групи во Америка и од пржени компирчиња. Конзумирањето на засладени пијалаци се смета дека придонесува за зголемување на стапката на дебелина.

Како што општествата стануваат сè повеќе зависни од енергија од храна, големи порции и оброци од брза храна, врската помеѓу конзумирањето на брза храна и дебелината сè повеќе загрижува. Во Соединетите Американски Држави, трикратно е зголемена консумацијата на брза храна, а внесот на енергија од овие оброци е зголемен за четири пати во периодот од 1977 до 1995 година.

Земјоделска политика и техникиво Соединетите Држави и во Европа доведоа до намалување на цените на храната. Во Соединетите Американски Држави, субвенционирањето на пченка, соја, жито и ориз преку Законот за фарми на САД ги направи главните извори за преработена храна евтини во споредба со овошјето и зеленчукот. Дебелите луѓе постојано тврдат дека консумираат помалку храна во споредба со луѓето со нормална тежина. Ова е поддржано и со тестови на луѓе направени во соба со калориметар и со директно набљудување.

Седечки начин на живот

Седечкиот начин на живот значително придонесува за дебелината. Во светски рамки, има голема тенденција кон работа што бара помал физички напор, и моментално најмалку 60% од светската популација не вежба доволно. Ова е првенствено како резултат на користењето на мехнанизиран транспорт и поголема доминација на технологија што заштедува труд во домот. Кај децата има пад на нивото на физичка активност, како резултат на помалку одење пеш и физичко образование. Светските трендови за активно поминато слободно време физичка активност не се толку јасни. Светската здравствена организација укажува дека луѓето ширум светот се занимаваат со рекреација што сè помалку бара активност, додека студија од Финска открила зголемување, а студија во Соединетите Американски Држави открива дека физичките активности во слободно време не се значително променети.

Постои поврзаност помеѓу времето поминато во гледање телевизија и ризикот од дебелина и кај децата и кај возрасните. Испитувањето открило дека 63 од 73 студии (86%) покажуваат зголемена стапка на згоеност кај деца со зголемена изложеност на медиуми, со стапки кои пропорционално се зголемуваат како што се зголемува времето поминато во гледање на телевизија.

Генетика

Слика од 1680 година од Хуан Карењо де Миранда од девојче за кое се претпоставува дека има Прадер-Вилиев синдром

.

Како и многу други болести, дебелината е резултат на меѓусебното дејствување на генетските и факторите од животната средина. полиморфизмите кај различни гени што ги контролираат апетитот и метаболизмот се склоност за дебелина, во случај кога има присуство на доволно енергија од храна. Од 2006 година, повеќе од 41 од тие места, се поврзуваат со развојот на дебелина во присуство на поволна средина. Откриено е дека лицата со две копии од FTO генот (генот што се поврзува со масата со масти и дебелината) во просек тежат 3–4 кг повеќе и имаат 1,67 пати поголем ризик за дебелина во споредба со лицата без ризичната алела. Процентот на дебелина што може да се должи на генетиката, варира од 6% до 85%, во зависност од испитуваната популација.

Дебелината е главна одлика на неколку синдроми, како на пример Прадер-Вилиев синдром, Бардет-Бидлов синдром, Коенов синдром и MOMO синдром. (Терминот „несиндромска дебелина“ понекогаш се користи за да се исклучат тие состојби.) Кај лицата со тешка дебелина која настапила во рана возраст (која се дефинира со почеток пред 10 годишна возраст и индекс на телесна маса со над три стандардни девијации над нормалниот), 7% носат мутација на ДНК на едно место.

Студиите коишто се сосредоточиле на шемите на наследување наместо на специфични гени, откриле дека 80% од потомството на двајца дебели родители исто така биле дебели родителите биле дебели, во спротивност со помалку од 10% од потомството од двајца родители коишто биле со нормална тежина.

Хипотезата за економичен ген претполага дека поради оскудност на храната во текот на еволуцијата на човекот, луѓето се склони на дебелина. Нивната способност да ги искористуваат ретките периоди на изобилство за складирање на енергијата како масти, би била предност во време на различна достапност на храна, а лицата со поголеми адипозни резерви би имале поголеми можности да преживеат глад. Сепак, тенденцијата за складирање на масти нема добро да се приспособи во општество со стабилни резерви на храна. Оваа теорија беше многу критикувана, затоа исто така се предлагаат и други теории засновани на еволуцијата, како на пример хипотезата за генетско поместување и хипотезата за економичен фенотип.

Други болести

Определени физички и ментални болести и фармацевтските супстанции што се користат за нивно лекување можат да го зголемат ризикот за дебелина. Во медицинските заболувања што го зголемуваат ризикот за дебелина спаѓаат неколку ретки генетски синдроми (наведени претходно), како и некои вродени или стекнати состојби: хипотироидизам, Кушингов синдром, дефициенција на хормон на раст, и растројствата во исхраната: прекумерно јадење и синдром на ноќно хранење. Сепак, дебелината не се смета за психијатриско нарушување, и затоа не е наведена во DSM-IVR како психијатриска болест. Ризикот за прекумерна тежина и дебелина е повисок кај пациентите со психијатриски нарушувања, отколку кај лицата без психијатриски нарушувања.

Одредени лекови може да предизвикаат зголемување на тежината или промени во телесниот состав; во нив се вбројуваат инсулин, сулфониуреа, тијазолиденедиони, атипични антипсихотици, антидепресиви, стероиди, одредени антиконвулзанти (фенитоин и валпроат), пизотифен и одредени форми на хормонска контрацепција.

Општествени детерминанти

Иако генетските влијанија се важни за разбирање на дебелината, тие не можат да го објаснат сегашното драматично зголемување што може да се забележи во определени држави или во светот. Иако е прифатено дека прекумерното внесувањето на енергија, наспроти потрошувачката на енергија, води до дебелина на поединечна основа, многу се дебатира за промените во тие два фактора во рамките на општествата. Постојат одреден број на теории во врска со причината, но повеќето веруваат дека таа е комбинација од различни фактори.

Врската меѓу општествената класа и ИТМ се разликува низ светот. Еден осврт од 1989 година открил дека во развиените земји, жените од повисока општествена класа имале помала веројатност да бидат дебели. Не е забележана никаква значајна разлика меѓу мажите од различни општествени класи. Во земјите во развој, жените, мажите и децата од високите општествени класи имале повисоки стапки на дебелина. Поново издание на освртот којшто бил спроведен во 2007 година дошол до истите поврзаности, но тие биле послаби. Се верува дека намалувањето на силата на врската се должи на влијанијата од глобализацијата. Меѓу развиените земји, нивоата на дебелина меѓу возрасните и процентот на тинејџери кои имале прекумерна тежина, се поврзуваат со нееднаквост на приходот. Помала поврзаност може да се забележи меѓу државите на САД: поголем број на возрасни лица, дури и од повисоки општествени класи се дебели во држави со поголема нееднаквост.

Дадени се многу објаснувања за врските помеѓу ИТМ и општествената класа. Се смета дека во развиените земји, богатите можат да си дозволат да купат похранлива храна, изложени се на поголем општествен притисок да останат слаби и имаат поголеми можности, заедно со поголеми очекувања за својата добра физичка форма. Се верува дека во неразвиените земји, можноста на луѓето да си овозможат храна, високата потрошувачка на енергија со физички напор, и културните вредности кои повеќе претпочитаат поголемо тело, придонесуваат за забележаните тенденции. Ставовите кон телесната маса која ја одржуваат луѓето во текот на својот живот исто така може да имаат улога во дебелината. Откриена е поврзаност на промените во ИТМ со текот на времето, меѓу пријатели, браќа и сестри и сопружници. Изгледа дека стресот и забележаниот низок социјален статус го зголемуваат ризикот за дебелина.

Пушењето има значително влијание врз тежината на едно лице. Тие што се откажуваат од пушење добиваат просечно 4,4 килограми (9,7 lb) за мажи и 5,0 килограми (11,0 lb) за жени над десет години. Сепак, промените во стапките на пушење имаат мало влијание врз севкупните стапки на дебелина.

Во САД, бројот на децата што ги има некое лице е поврзан со ризикот за дебелина. Ризикот за жената се зголемува за 7% од дете, додека ризикот за мажот се зголемува за 4% од дете. Тоа делумно може да се објасни со фактот што имањето на деца за кои се грижат ја намалува физичката активност кај родителите од западниот свет.

Во земјите во развој, урбанизацијата има сè поголема улога во зголемување на стапката на дебелина. Во Кина вкупните стапки на дебелина се помали од 5%; но во некои градови стапките на дебелина се поголеми од 20%.

Се верува дека неисхранетоста во рана возраст има улога во порастот на стапките на дебелина во земјите во развој. Ендокрините промени коишто настапуваат за време на периоди на неисхранетост може да поттикнат складирање на масти, во моментот кога има поголема достапност на енергија од храна.

Во согласност со когнитивните епидемиолошки податоци, бројни студии потврдуваат дека дебелината е поврзана со когнитивни недостатоци. Денес, не е јасно дали дебелината предизвикува когнитивни недостатоци или обратно.

Инфективни агенси

Проучувањата за влијанието на инфективните агенси врз метаболизмот сè уште се во своите рани стадиуми. Откриено е дека цревната флора е различна кај слабите и дебелите лица. Постои индикација дека цревната флора кај дебелите и кај слабите лица може да влијае врз метаболниот потенцијал. Се верува дека таа очигледна разлика во метаболниот потенцијал дава поголем потенцијал за собирање на енергијата која придонесува за дебелина. Сè уште треба со сигурност да се утврди дали тие разлики се директна причина или последица за дебелината.

Кај луѓето и неколку различни животински видови е откриена поврзаност помеѓу дебелината и вирусите. Допрва треба да се утврди степенот до кој таа поврзаност може да придонела за зголемената стапка на дебелина.

Патофизиологија

.

Брошурата ги сумира многуте можни патофизиолошки механизми вклучени во развојот и одржувањето на дебелината. Оваа област на истражување беше скоро недопрена сè дури не беше откриен лептинот во 1994 година. После ова откритие, расветлени се многу други хормонални механизми што учествуваат во регулирањето на апетитот и внесувањето на храна, шемите на складирање на адипозно ткиво, и развој на отпорност на инсулин. Од откривањето на лептинот, истражувани се грелин, инсулин, орексин, PYY 3-36, холецистокинин , адипонектин, како и многу други медиjатори. Адипокините се медиjатори што се произведуваат од адипозното ткиво, и се смета дека нивното дејство модифицира многу заболувања поврзани со дебелина.

Се смета дека лептинот и грелинот се надополнуваат еден со друг во нивното влијание на апетитот, така што грелинот произведен од желудникот ја модулира краткотрајната контрола на апетитиот (т.е. да се јаде кога желудникот е празен и да се запре кога желудникот е растегнат). Лептинот се произведува од адипозното ткиво за да сигнализира за складирањето на резерви на масти во телото и посредува во долготрајните контроли на апетит (да се јаде повеќе кога резервите на масти се ниски и помалку кога наслагите на масти се високи.) Иако раководењето со лептин може да биде ефикасно кај мала подгрупа на дебели лица што имаат недостиг на лептин, најголем дел од дебелите лица се смета дека се отпорни на лептин и кај нив се откриени високи нивоа на лептин. Ова отпорност делумно објаснува зошто давањето на лептин не е ефикасно во потиснување на апетитот кај најголем број дебели лица.

[[File:Leptin.png|thumb|left|alt= Тридимензионален модел на два пара од спротивни спирални линии поврзани заедно на нивните краеви со линеарни сегменти.|Графички приказ на молекулата на лептин. Додека лептинот и грелинот се произведуваат периферно, тие го контролираат апетитот преку нивните дејства на централниот нервен систем. Поточно, тие и другите хормони поврзани со апетитот, дејствуваат на хипоталамусот, регија од мозокот што е од суштинско значење за регулацијата на внесувањето на храна и трошењето на енергија. Има неколку спреги во склоп на хипоталамусот што придонесуваат за неговата улога во интегрирањето на апетитот, а патеката на меланокортин е најдобро разбрана. Патеката почнува со област од хипоталамусот, аркуатно јадро, што има излези кон латерален хипоталамус (ЛХ) и вентромедијален хипоталамус (ВМХ), соодветните центри за хранење и за заситеност.

Аркуатното јадро содржи две различни групи од неврони Првата група го изразува невропептидот Y НПИ и агоути сврзан пептид (АгСП) и има стимулаторни инпути на ЛХ и инхибиторни инпути на ВМХ. Втората група го истакнува проопиомеланокортинот (ПОМК) и транскриптот за регулирање на кокаин и амфетамин (КАРТ) и има симулаторни инпути на ВМХ и инхибиторни инпути на ЛХ. Соодветно, невроните НПИ/АгСП го стимулираат хранењето и ја инхибираат заситеноста, додека невроните ПОМК/КАРТ ја стимулираат заситеноста и го инхибираат хранењето. И двете групи на невроните на аркуатното јадро се делумно регулирани од лептин. Лептинот ја инхибира НПЈ/АгРП групата, додека ја стимулира ПОМК/КАРТ групата. Така што недостигот од сигнализирање за лептин или преку недостигот на лептин или преку отпорноста на лептин, води до прејадување и може да биде објаснување за некои генетски и стекнати форми на дебелина.

Јавно здравство

Светската здравствена организација (СЗО) предвидува дека прекумерната тежина и дебелината може наскоро да ја заменат потрадиционалната загриженост за јавното здравство, односно за неисхранетост и инфективни болести како најголеми причини за лошо здравје. Дебелината е проблем на јавното здравје и на политиките, поради нејзината доминантност, трошоците и ефектите врз здравјето. Јавното здравство се обидува да ги разбере и да ги поправи факторите на средината што се одговорни за преваленцијата на дебелина кај популацијата. Решенијата се бараат во промена на факторите што предизвикуваат прекумерна консумација на енергија од храна и ја инхибираат физичката активност. Во овие напори спаѓаат и програмите за исхрана во училиштата финансирани од државата, ограничувањето на директен маркетинг на нездрава храна кај децата и намалување на пристапот до пијалаци засладени со шеќер во училиштата. Кога се конструираат урбани средини, се прават напори да се зголеми пристапноста кон паркови и да се направат пешачки патеки.

Многу земји и групи имаат објавено извештаи што се однесуваат на дебелината. Во 1988 година беше издадено првото упатство во САД, на ниво на држава, насловено „Клинички упатства за идентификација, евалуација и третман на зголемена тежина и дебелина кај возрасни. Извештај за докази.“ Во 2006 година канадска мрежа за дебелина објави „Канадски упатства за клиничка пракса (КУКП) за справување и спречување на дебелината кај децата и возрасните.“ Ова е сеопфатно упатство, засновано на докази за справувањето и превенцијата на прекумерната тежина кај возрасните и децата.

Во 2004 година Кралскиот колеџ на лекари, Факултетот за јавно здравје и Кралски колеџ на педијатрија и здравје на деца во Обединетото Кралство, го објави извештајот „Складирање на проблеми“ во кој се нагласува зголемениот проблем со дебелината во Велика Британија. Истата година британскиот Долен Дом Комитет за здравје го издаде нивното „најкомплексно истражување [..] што воопшто е спроведено” за влијанието на дебелината врз здравјето и општеството во Обединетото Кралство и за можните пристапи кон овој проблем. Во 2006 година Националниот институт за здравје и клиничка совршеност (НИКС) издаде упатство за дијагностицирање и справување со дебелина, исто како и импликација на политиките за организации што се вон здравствената дејност, како локалните совети. Извештајот од 2007 година, издаден од сер Дерек Валнес за Кралскиот Фонд предупредува дека ако не се преземат понатамошни мерки, дебелината има капацитет да го направи финансиски инвалид од националната здравствена служба.

Се преземаат сеопфатни пристапи за да се обрне внимание на зголемените стапки на дебелина. Рамката на Акција за политика за дебелина (АПД) ги дели мерките на „индиректни“, „главни“ и „тековни“ политики. „Индиректните“ политики се однесуваат на промена на општеството, „главните“ се обидуваат да ги алармираат поединците за нивното однесување за да се спречи дебелината и „тековните“ политики се обидуваат да ги лекуваат луѓето што се веќе засегнати.

Справување

[[File:Obesity Med2008.JPG|thumb|alt= Картонска амбалажа на две лекарства што се користат за третирање на дебелина. Олистат е покажан горе под трговскиот назив „ксеникал“, во бело пакување со логото на Рош во десниот долен агол (Името на Рош во хексагон) Сибутрамин е под трговскиот назив „меридија“. Пакувањето е бело на горниот дел и сино на дното поделено со селотејп лента. А логото на Абот Лаборатории е на долната половина од пакувањето десно |орлистат (ксеникал), најчесто употребуваниот лек за третирање на дебелина и сибутрамин (меридија), од неодамна повлечен лек поради несаканите ефекти врз кардиоваскуларниот систем]]. Главниот третман на дебелината се состои од исхрана и од физички вежби. Програмите за диета може да доведат до губење на тежина на краток рок, но одржувањето на ова изгубена тежина честопати е тешко и бара вежбањето и режимот на исхрана со помала енергија од храна да стане постојан дел од животот на личноста. Стапката на успешност при одржување на изгубената тежина, долгорочно, со промени на животниот стил е ниска и се движи од 2–20%. Промените во режимот на исхрана и во начинот на живот се ефикасни во ограничувањето на стекнување на прекумерна тежина во бременоста и ги подобруваат резултатите и за мајката и за детето.

Еден лек, орлистат (ксеникал), е моментално широко достапен и одобрен за долготрајно користење. Меѓутоа, губењето на тежината е скромно со просечно 2,9 кг на 1 до 4  години и има малку информации како овие лекарства влијаат на долгорочните компликации од дебелина. Неговото користење се поврзува со високи стапки на несакани ефекти врз гастроинтестиналниот тракт и се јавува загриженост за негативните ефекти врз бубрезите. Достапни се други две лекарства. Лоркасерин (белвик) што доведува до просечно 3,1 кг губење на тежина (3% од телесната маса) поголема од плацебо во тек од една година. Комбинацијата од пентермин и топирамат (ксимија) исто така е делумно ефикасна. Најефикасна терапија за дебелина е баријатриска операција. Операцијата за многу изразена дебелина е поврзана со долготрајно губење на тежина и намален просечен морталитет. Една студија открива дека губењето помеѓу 14% и 25% (во зависност од видот на изведената постапка) во 10  години и 29% кај намалувањето во целост на морталитетот во споредба со стандардните мерки за губење на тежина. Меѓутоа, како резултат на трошоците и ризикот од компликации, истражувачите бараат други ефикасни, а сепак помалку инвазивни третмани.

Епидемиологија

Пред 20. век  , дебелината била реткост. Во 1997 година, СЗО изврши формално признавање на дебелината како глобална епидемија. Од 2005 година, СЗО проценува дека најмалку 400 милиони возрасни лица (9,8%) се дебели, со повисока стапка на жени отколку на мажи. Стапката на дебели лица, исто така, се зголемува со возраста, барем на 50 или 60  годишна возраст, а сериозната дебелина во САД, Австралија и Канада се зголемува побрзо отколку вкупната стапка на дебелина.

Независно што порано се сметаше за проблем само на земјите со висок приход, стапката на дебелина расте низ светот и влијае и врз развиените земји и врз земјите во развој. Тој пораст најдраматично се чувствува во урбаните средини. Единствениот регион што останува, каде што дебелина не е честа појава е потсахарска Африка.

Историја

Потекло на поимот

Дебелината (анг. obese) доаѓа од латинскиот збор obesitas, што значи "крупен, дебел, или полничок." Ēsus е минат партицип од edere (јаде), заедно со ob (над) додаден на него. Оксфордскиот речник на англискиот јазик ја документира неговата прва употреба во 1611 година од Рендл Котгрејв.

Историски трендови

Во текот на Средниот век и ренесансата, дебелината се сметала за знак на богатство и била релативно честа појава меѓу елитата: Генералот од Тоскана Алесандро дел Боро, посветен на Чарлс Мелин, 1645 година

[[File:Venus von Willendorf 01.jpg|thumb|upright|alt=Минијатурна фигура од дебела жена изработена од камен.|вилендорфската Венера направена 24.000–22.000 година п.н.е]. Грците биле првите коишто почнале да ја сметаат дебелината за здравствено нарушување. Хипократ напишал дека „Корпулентноста сама по себе не е заболување, туку предвесник на други“. Индискиот хирург Сушрута (6. век п.н.е.) ја поврзувал дебелината со дијабетесот и срцевите заболувања. Тој препорачувал физичка работа како помош за нејзино излекување и против нејзините негативни влијанија. Поголем дел од човечката историја, луѓето се бореле со недостигот на храна. Поради тоа, дебелината се сметала за знак на богатство и просперитет. Таа била честа појава меѓу високите службеници од Европа во Средниот век и во ренесансата како и меѓу древните источноазиски цивилизации.

По почетокот на Индустриската револуција било заклучено дека воената и економската моќ на нациите зависи и од големината на телото и од силата на нивните војници и работници. Зголемувањето на просечниот индекс на телесна маса од она што денес се смета за понизок од нормален, на она што денес се смета за нормален опсег, имало значајна улога за развојот на индустријализираните општества. На тој начин, висината и тежината во развиените земји се зголемиле во текот на 19. век. Во текот на 20. век, како што популациите го достигнувале својот генетски потенцијал за висина, така тежината започнала да се зголемува многу повеќе од висината, што резултирало со дебелина. Во педесеттите години од дваесеттиот век, зголеменото богатство во развиените земји ја намалило смртноста на децата, но како што телесната тежина се зголемувала, срцевите и бубрежните заболувања станувале почести. Во тој период, осигурителните компании ја заклучиле поврзаноста помеѓу тежината и животниот век и ги зголемиле премиите за дебелите лица.

Многу култури низ историјата сметале дека дебелината е последица на карактерна маана. Obesus или дебелиот лик во грчката комедија бил лаком човек и предмет на исмевање. За време на христијанството, храната се сметала за премин кон гревовите на мрзеливост и похота. Во современата западна култура, вишокот телесна тежина често се сметала за непривлечна, а дебелината обично се поврзува со различни негативни стереотипи. Луѓето на секоја возраст може да се соочат со социјална стигматизација и може да бидат цел на силеџии или избегнувани од своите врсници. Повторно, дебелината е причина за дискриминација.

Мислењата на јавноста во западните општества во поглед на здравата телесна тежина се разликуваат од оние што се сметаат за идеални  –а двете се променети од почетокот на 20. век. Тежината којашто се смета за идеална е намалена од дваесеттите години на дваесеттиот век. Тоа може да се покаже со фактот што просечната висина на добитничките на изборот за Мис на Америка е зголемена за 2% од 1922 до 1999 година, додека нивната просечна тежина е намалена за 12%. Од друга страна, гледиштата на луѓето во поглед на здравата телесна тежина се променети во спротивна насока. Во Британија, тежината која луѓето ја сметале за прекумерна била значително повисока во 2007, отколку во 1999 година. Се верува дека тие промени се должат на зголемените стапки на адипозност, што води до зголемено прифаќање на вишокот телесни масти како нормално.

Дебелината сè уште се смета како знак за богатство и добросостојба во многу делови од Африка. Тоа стана особено често по почетокот на епидемијата на ХИВ.

Уметност

Првите скулптурни претставувања на човечкото тело од пред 20.000–35.000  години отсликуваат дебели жени. Некои сметаат дека тенденцијата на палеолитната Венера е да ја истакне плодноста, додека други сметаат дека таа ја претставува „дебелината“ кај луѓето од тоа време. Сепак, корпулентноста отсуствува во грчката и римската уметност, веројатно со цел придржување до нивните идеали во однос на умереноста. Тоа е присутно во добар дел од европската христијанска историја, така што само оние со низок социоекономски статус биле претставувани како дебели.

За време на ренесансата дел од високата класа започнале да се перчат со својата големина, што може да се види на портретите од Хенри VIII и Алесандро дел Боро.Рубенс (1577–1640) редовно сликал жени со раскошни облини на неговите слики, од каде што произлегува терминот рубенеск. Сепак, тие жени сè уште ја задржале фигурата на „песочен часовник“ која се поврзува со плодноста. Во текот на 19. век, гледиштата за дебелината се промениле во западниот свет. По прифаќање на дебелината како синоним за богатство и социјален статус со векови, на виткоста почнало да се гледа како на посакуваниот стандард.

Општество и култура

Економско влијание

Покрај нејзиното влијание врз здравјето, дебелината води и до многу проблеми, вклучително потешкотии при вработување и зголемени деловни трошоци. Тие влијанија ги чувствуваат сите нивоа на општеството, од поединци до корпорации, па дури и влади.

Се проценува дека здравствените трошоци за 2005 година во САД, кои се припишуваат на дебелината, изнесувале 190,2 милијарди долари или 20,6% од сите здравствени трошоци, додека трошокот за дебелината во Канада, во 1997 година, се проценува на 2 милијарди кандаски долари (2,4% од вкупните здравствени трошоци). Вкупниот годишен директен трошок од прекумерна тежина и дебелина во Австралија во 2005 година изнесувал 21 милијарда австралиски долари. Австралијците со прекумерна тежина и дебелина, исто така, примиле 35,6 милијарди австралиски долари како парична помош од владата. Опсегот за годишни трошоци на диететски производи изнесува 40 до 100 милијарди долари само во САД.

Откриено е дека програмите за спречување на дебелината го намалуваат трошокот за лекување на болести поврзани со дебелината. Сепак, колку луѓето живеат подолго, толку повеќе здравствени трошоци тие создаваат. Затоа, истражувачите заклучиле дека со намалување на дебелината може да се подобри здравјето на јавноста, но тешко дека ќе се намалат вкупните здравствени трошоци.

Услужните дејности мора да им обезбедат посебна опрема на дебелите луѓе, како на пример, многу пошироки столчиња.

Дебелината може да доведе до социјална стигматизација и потешкотии при вработување. Кога ќе се споредат со нивните колеги со нормална тежина, дебелите работници во просек имаат повисоки стапки на отсуство од работа и земаат повеќе отсуство поради инвалидност, со тоа зголемувајќи ги трошоците за работодавачите и намалувајќи ја продуктивноста. Со студија со која биле испитувани вработените на универзитетот Дјук, откриено е дека луѓето со ИТМ над 40 поднесувале двојно повеќе барања за оштета на работниците во однос на оние чијшто ИТМ изнесувал 18,5–24,9. Тие, исто така, имале 12 пати повеќе изгубени работни денови. Најчестите повреди во оваа група се должат на паѓање и кревање, на тој начин вршејќи влијание врз долните екстремитети, зглобовите на рацете или нозете и врз грбот. Одборот за осигурување на работниците на американската држава Алабама одобрил контроверзен план за наплата на 25 американски долари месечно, на дебелите работници, доколку тие не преземат мерки за намалување на нивната тежина и подобрување на нивното здравје. Тие мерки стапиле на сила во јануари 2010 година и важат за оние со ИТМ поголем од 35 кг/m² коишто нема да покажат здравствени подобрувања по една година.

Некои истражувања покажуваат дека дебелите луѓе имаат помала веројатност да бидат најмени за некоја работа и имаат помали можности за унапредување. Дебелите луѓе се, исто така, помалку платени за истата работа отколку нивните колеги коишто не се дебели. Дебелите жени во просек заработуваат 6% помалку, а дебелите мажи заработуваат 3% помалку.

Определени индустрии, како на пример, авиопревозниците, здравството и прехранбените индустрии се соочуваат со посебни проблеми. Поради зголемените стапки на дебелина, авиопревозниците се соочуваат со повисоки трошоци за гориво и притисок да ја зголемат ширината на седиштата. Во 2000 година, вишокот тежина на дебелите пациенти ги чинеше воздушните компании 275  милиони американски долари. Здравствената индустрија мораше да инвестира во посебни установи за справување со сериозно дебелите лица, вклучително посебна опрема за кревање и амбулантни возила за баријатрија. Трошоците на рестораните се покачени поради тужбите коишто ги обвинуваат за дебелината. Во 2005 година, Конгресот на САД расправаше за законодавство за спречување на граѓанските судски постапки против прехранбената индустрија поврзани со дебелината; но, не стапи на сила.

Прифаќање на големината

[[File:PresidentTaftTelephoneCrop.jpg|thumb|150px|right|right|Претседателот на САД Вилијам Хавард Тафт често бил исмеван поради тоа што бил со прекумерна тежина]] Предлошка:Порзано Главна цел на движењето за прифаќање на дебелите е да се намали дискриминацијата против луѓето што се со прекумерна тежина и угоени. Меѓутоа, некои поединци во движењето сакаат да ја предизвикаат и установената врска помеѓу дебелината и негативните последици по здравјето.

Постојат повеќе организации што го промовираат прифаќањето на дебелината. Во втората половина на 20. век нивната важност се зголеми. Американското здружение Национално здружение за напредно прифаќање на дебелите (НААФА, на анг. NAAFA) било создадено во 1969 година, а се опишува како организација за граѓански права, посветена на укинување на дискриминацијата по основ на големина. Меѓутоа, активизмот на дебелите и натаму е маргинално движење.

Меѓународното здружение за прифаќање на големината (ИСАА) е невладина организација (НВО) што е основана во 1997 година. Насочена е на глобално ниво, а својата мисија ја опишува како прифаќање на големината и помош да се спречи дискриминацијата врз основа на тежина. Овие групи често се борат за признавање на дебелината како инвалидитет во американскиот Закон за Американци со инвалидитет (АДА). Но, американскиот правен систем одлучи дека потенцијалните трошоци по јавното здравје ги надминуваат придобивките од проширувањето на законот за антидискриминација да ја опфати и дебелината.

Дебелина кај децата

Здравиот индекс на телесна маса зависи од годините и полот на детето. Дебелината кај децата и кај адолесцентите се дефинира како ИТМ поголем од 95. перцентил. Споредбените податоци на кои се засновани овие перцентили се од 1963 до 1994 година, така што не се одраз на скорешните зголемувања на стапката на дебелина. Дебелината кај децата достигна обем на епидемија во 21. век, а стапката е во пораст и во развиените и во неразвиените земји. Стапката на дебелина кај канадски момчиња од 11% во 80-те години е зголемена на над 30% во 90-те, а во истиот период кај бразилските деца стапката пораснала од 4 до 14%.

Како за дебелината кај возрасните, и за зачестената дебелина кај децата придонесуваат многу различни фактори. Промените во исхраната и смалената физичка активност се верува дека се двете најважни причини за скорешното зголемување на стапката. Поради тоа што дебелината од детството често преминува во дебелина и кај возрасен човек, се поврзува со повеќе хронични болести, а дебелите деца често ги испитуваат за хипертензија, дијабетес, хиперлипидемија и замастен црн дроб. Терапијата кај децата е, примарно, интервенција во начинот на живот и бихејвиорални техники, иако напорот да се зголеми активноста кај децата не вродува со голем плод. Во САД, лековите за оваа возрасна група не се одобрени од ФДА (Управата за храна и лекови).

Кај други животни

Дебелината кај милениците е честа во повеќе земји. Стапката на прекумерна тежина и дебелина кај кучињата во Соединетите Американски Држави се движи од 23% до 41% со околу 5,1% дебели. Стапката на дебелина кај мачките е нешто повисока, со 6,4%. Во Австралија, стапката на дебелина помеѓу кучињата во ветеринарна средина е 7,6%. Ризикот од дебелина кај кучињата се поврзува со тоа дали и нивните сопственици се дебели или не, меѓутоа, нема слична поврзаност помеѓу мачките и нивните сопственици.

Дебелината е медицинска состојба во која телесните масти се акумулирани до степен до кој може да имаат негативен ефект врз здравјето, што доведува до намалување на животниот век и/или зголемување на здравствени проблеми.
Индексот на телесна тежина (ИТТ), е мерка која споредува тежина и висина. Луѓето се дефинираат со прекумерна тежина кога нивниот ИТТ е помеѓу 25 кг/м² и 30 кг/м², и дебели и кога е поголем од 30 кг/м².

Дебелината ја зголемува веројатноста за појава на разни болести, особено срцеви заболувања, дијабетес тип 2, тешкотии во дишењето за време на спиењето, некои видови на рак, и остеоартрит. Дебелината е најчесто предизвикана од комбинација на прекумерна исхрана и внес на калории, недостаток на физичка активност, и генетски подложност, иако некои случаи се предизвикани првенствено од гени, ендокрини пореметувања, лекови или психијатриска болест.

Докази за поддршка на ставот дека некои дебели луѓе кои јадат малку, но добиваат на тежина поради бавниот метаболизам е ограничен. Во просек дебелите луѓе кои имаат поголема енергетска потрошувачка од нивните тенки колеги се должи на енергијата потребна за одржување на зголемена телесна маса.
Примарниот третман за дебелината е диета и физички вежби. Да се дополни овој, или во случај на неуспех, може да се примаат лекови за намалување на апетитот или спречување на апсорпција на масти. Во сериозни случаи, се изведува операција или се става желудочен прстен за да се намали обемот на желудникот и/или должината на дебелото црево, што ќе доведе до претходно заситувањето и намалена способност да се апсорбираат хранливите материи од храната.

Дебелината е водечка спречлива причина за смрт во светот, со зголемувањето на преваленцијата кај возрасни и деца, и властите го гледаат како еден од најсериозните јавни здравствени проблеми на 21-от век. Дебелината е стигматизирана во модерниот западен свет, иако се сметала за симбол на богатство и плодност во други времиња во историјата, и сè уште е во многу делови од Африка.

Епидемиологија

Пред 20 век, дебелината беше ретка, во 1997 година СЗО официјално ја призна дебелината како глобална епидемија. Во 2005 година СЗО проценува дека најмалку 400 милиони возрасни (9.8%) се дебели, со повисоки стапки меѓу жените отколку мажи. Стапката на дебелината, исто така, се зголемува со годините барем до 50 или 60 години и тешката дебелина во САД, Австралија, и Канада се зголемува побрзо од вкупната стапка на дебелината. Откако се смета за проблем само на земји со високи примања, стапките на дебелината се зголемуваат во светот и влијаат и на развиените земји и на светот во развој. Овие зголемувања се чувствуваат најдраматично во урбаните средини. Единствен преостанат регион на светот каде што дебелината не е честа е потсахарска Африка.

Класификација

Дебел човек со индекс на телесна тежина 46 кг/m²: тежина 146 кг, висина 177 cm

Дебелината е дефинирана од страна на индексот на телесна маса (ИТТ) и понатаму се оценува во однос на дистрибуција на поткожно масно ткиво преку односот на половината и колковите и вкупен кардиоваскуларен ризичен фактор. ИТТ е тесно поврзан со двата проценти, проценти на телесните масти и масти во целото тело. Кај децата, здрава тежина варира со возраста и полот. Дебелината кај децата и адолесцентите не се дефинира како апсолутна бројка, но во однос на историската нормална група, така што дебелината е ИТТ поголем од 95 перцентил. Референтни вредности за овие перцентили се засновани на податоци од 1963-1994, и со тоа не се прилагодени за неодамнешните зголемувања на телесната тежина.

ИТТ се пресметува со делење на масата на субјектот со квадратот на неговата или нејзината висина, обично изразени во метрички единици: ИТТ = килограми / метри2

Една од најчесто користените дефиниции, основана од страна на Светската здравствена организација (СЗО) во 1997 година и објавена во 2000 година, ги вклучува вредностите наведени во табелата. Некои модификации на дефиницијата на СЗО се направени од особени причини. Во хируршката литература се разложува класа III дебелината во повеќе категории, чии точни вредности сè уште се спорни.

ИТТ	Класификација
< 18,5	неисхранетост
18,5 – 24,9	Нормална тежина
25,0 – 29,9	Зголемена тежина
30,0 – 34,9	1 класа обезитас
35,0 – 39,9	2 класа обезитас
> 40,0	3 класа обезитас

• Секое ИТТ ≥ 35 или 40 е тешка дебелината
• А ИТТ од ≥ 35 или 40-44,9 или 49,9 е морбидна дебелина
• А ИТТ од ≥ 45 или 50 е супердебелина

Бидејќи азиското население развива негативни последици за здравјето на пониско ИТТ од белците, некои нации ја редефинираа дебелината. Јапонците ја имаат дефинирано дебелината ако ИТТ е поголем од 25, додека во Кина ако ИТТ од поголема од 28.

Ефекти врз здравјето

Прекумерната телесна тежина претставува ризичен фактор за појава на разни болести, особено кардиоваскуларните, дијабетес мелитус тип 2, опструктивна спиечка апнеа, одредени видови на рак и остеоартрит. Како резултат на тоа, дебелината го намалува животниот век.

Морталитет

Дебелината е една од причините за смрт која сепак најлесно може да се спречи и превенира. Одредени американски и европски студии покажаа дека морталитетот е најнизок при ИТТ на 22,5-25 кг/м² кај непушачи, а кај пушачи при ИТТ на 24-27 кг/м². ИТТ над 32 е поврзан со двојно повисока стапка на смртност кај жените. Во просек, дебелината го намалува очекуваниот животен век за шест до седум години. Кај луѓе со ИТТ од 30-35 се намалува очекуваниот животен век од две до четири години, додека тешка дебелината (ИТТ> 40) го намалува живот век за 10 години.

Морбидитет

Дебелината го зголемува ризикот од многу физички и ментални состојби. Овие коморбидитети се најчесто прикажани во метаболниот синдром, комбинација на медицински пореметувања кои вклучуваат: дијабетес мелитус тип 2, висок крвен притисок, висок крвен холестерол, триглицериди и високи нивоа. Компликации или се директно предизвикани од прекумерна телесна тежина или индиректно поврзани преку механизми за споделување заедничка цел како што е лошата исхрана или седечки начин на живот. Јачината на врската помеѓу дебелината и посебните услови варира. Една од најсилните е врската со тип 2 дијабетес. Вишокот на телесна маст лежи во 64% од случаите на дијабетес кај мажите и 77% од случаите кај жените. Последици за здравјето паѓаат во две широки категории: оние што им се припишуваат на ефектите од зголемување на маса на масти (како што се остеоартрит, опструктивна спиечка апнеа, социјална стигматизација) и тие кои се резултат на зголемениот број на адипоцити (шеќерна болест, рак, кардиоваскуларни болести, безалкохолни масни заболувања на црниот дроб).

Медицинска област	Состојба	Медицинска област	Состојба
Кардиологија	• Исхемични срцеви заболувања, ифаркт на миокардот • Конгестивна срцева слабост • Висок крвен притисок • Хиперхолестеринемија • Венска тромбоза и белодробна емболија	Дерматологија	• Стрии • acanthosis nigricans • lymphedema • целулит • косматост
Ендокринологија и Репродуктивна медицина	• Дијабетес мелитус • Полицистичен овариум • Пореметувања во менструалниот циклус • Неплодност • Компликации при бременост • Вродени аномалии • Интраутерина фетална смрт	ГИТ	• Гастроезофагеален рефлукс • Замастување на црниот дроб • холелитијаза
Неврологија	• Мозочен удар • Мералгија парастетика • Мигрени • Синдром на карпален тунел • Деменција • Мултипла склероза	Онкологија	• Канцерогени заболувања на повеќе системи
Психијатрија	• Депресија кај жени • Социјална стигматизација	Пулмологија	• Опструктивна спиечка апнеа • Хиповентилација • Астма
Ревматологија и Ортопедија	• Гихт • Влошена подвижност • Остоартристис • Болки во грбот	Урологија и Нефрологија	• Еректилна дисфункција • Откажување на бубрезите • Хипогонадизам

Парадокс на дебелина

Иако негативните последици од дебелината се докажани и поддржани со докази и факти, кај одредени обезни луѓе дебелината ја подобрува здравствената состојба при одедени заболувања. На пример кај лицата со срцева слабост, оние со ИТТ помеѓу 30,0-34,9 имале пониска смртност од оние со нормална тежина. Ова му се припишува на фактот дека луѓето често губат тежина како болеста напредува. Овој феномен во медицината е познат како парадокс на дебелина.

Причини

На поединечно ниво, комбинација на прекумерен внес на калории и недостигот од физичка активност се причина за повеќето случаи на дебелината. Во ограничен број на случаи се должи првенствено на генетика, медицински причини, или психијатриска болест. Спротивно на тоа, зголемувањето на стапките на дебелината на општествено ниво се должи на лесно достапна и вкусна храна, зголемена употреба на автомобили и механизираното производство. Во 2006 се идентификувани десет други можни причина за неодамнешниот пораст на дебелината:

1. недоволно спиење,
2. ендокрини пореметувачи (еколошки загадувачи кои се вклучуваат во липидиот метаболизам),
3. намалена варијабилноста на собната температура,
4. намалените стапки на пушење, бидејќи пушењето го потиснува апетитот,
5. зголемување на употребата на лекови кои може да предизвикаат зголемување на телесната тежина (на пример, антипсихотици),
6. зголемување на етнички и возрасни групи кои имаат тенденција да бидат подебели,
7. бременоста во подоцна возраст (која може да предизвика подложност на дебелината кај децата),
8. епигенетски фактори на ризик,
9. природна селекција за повисок ИТТ, и
10. селективното парење води до зголемување на концентрацијата на дебелината (ова би не морало да значи зголемување на бројот на дебели луѓе, но ќе ја зголеми просечната тежината на популацијата)

Иако постојат значителни докази за поддршка на влијание на овие механизми за зголемување на преваленцијата на дебелината, доказите сè уште се недоволни, и некои автори велат дека тие се веројатно помалку влијателни од оние за кои се дискутира во претходниот став.

Исхрана

По жител, снабдувањето со храна варира во разни земји и региони во светот. Исто така овој статистички параметар значително варирал со текот на времето. Од почетокот на 1970-тите години па сè до крајот на 1990-тите години достапноста на за храна е зголемена во сите делови од светот особено во Источна Европа. Во текот на доцните 1990-ти Европејците имаа 3.394 калории по лице, во земјите во развој во некои области на Азија имало 2.648 калории на човек, а во под-сахарска Африка имало 2.176 калории на човек. Од 1971 до 2000 година стапката на дебелина во САД се зголеми од 14,5% на 30,9% поради преголемото конзумирање на брза храна последниов период.

Седечки начин на живот

Седечкиот начин на живот игра значајна улога во дебелината. Во светот имало голем премин кон работа која бара помалку физичка способност, и во моментов најмалку 60% од светската популација не добива доволно вежби. Ова се должи на зголемената употреба на механизиран транспорт и поголема зачестеност на технологијата во домот. Кај децата се покажува дека се намалува нивото на физичка активност поради помалку одење и намалено физичко образование. Светската здравствена организација покажува дека луѓето во светот се помалку активни, додека една студија од Финска најде зголемување и една студија од САД најде дека слободното време за физичка активност не се променило значително. И кај децата и возрасните постои асоцијација помеѓу времето на гледање телевизија и на ризикот од дебелина. Анализа во 2008 покажа дека 63 од 73 студии (86%) покажуваат зголемена стапка на дебелина во детството со зголемување на изложеност на медиумите, со стапки на зголемување на пропорционално времето поминато гледајќи телевизија.

Генетика

Како и многу други медицински состојби, дебелината е резултат на интеракцијата помеѓу генетски и средински фактори. Полиморфизми во различни гени, кои имаат за цел контролирање на апетитот и метаболизмот, претставува склоност за дебелина и покрај нормалниот калориски внес. Дебелината е главна одлика во неколку синдроми, како синдром Prader-Willi, Bardet-Biedl синдром, Кoeen синдром, и MOMO синдром. Одредени студии посочуваат дека одредени етнички групи се повеќе склони кон дебелеење.

Медицински и психијатриски болести

Одредени физички и ментални болести и фармацевтски супстанции што се користат за лекување на нив може да го зголемат ризикот за прекумерна телесна тежина. Медицински болести кои го зголемуваат ризикот од дебелината вклучуваат неколку ретки генетски синдроми (наведени погоре) како и некои вродени или стекнати болести: хипотироидизам, Кушингов синдром, недостаток на хормон на раст и нарушувања во исхраната: булимија и синдром на ноќно јадење. Меѓутоа, дебелината не се смета како психијатриско нарушување, и затоа не е наведена во Прирачникот за ментални болести како психијатриска болест. Ризикот од прекумерна тежина и дебелината е поголем кај пациенти со психички нарушувања од кај лицата без психијатриски нарушувања . Одредени лекови можат да предизвикаат зголемување на телесната тежина или промени во составот на телото; вклучувајќи инсулин, sulfonylureas, thiazolidinediones, нетипични антипсихотици, антидепресиви, стероиди, некои антиконвулзанти (фенитоин и валпорат), пизотифен и некои форми на хормонална контрацепција.

Социјални детерминанти

Иако генетските влијанија се важни за разбирање на дебелината, тие не можат да ја објаснат сегашната појава на нејзиното драматично зголемување. Иако е прифатено дека вишокот на калории е важен фактор кој придонесува за зголемување на телесната тежина сепак постојат голем број на студии кои укажуваат на тоа дека дебелината како појава, поточно како болест според етиологијата е мултифакториелна. Корелацијата помеѓу социјалните фактори - ИТТ варира на глобално ниво. Сепак оваа корелација е многу изразена кај развиените земји, каде достапноста за храна е голема. Се смета дека во развиените земји, богатите се во можност да си дозволат повеќе храна, но тие се под поголем социјален притисок да бидат слаби. Стресот и се разбира нискиот социјален статус се појави кои го зголемат ризикот од прекумерна телесна тежина. Пушењето има значителен ефект врз тежината на поединецот. Оние кои се откажале од пушењето ја покачиле телесната тежина во просек од 4,4 килограми за мажите и 5,0 килограми за жени во рок од десет години. Во земјите во развој, урбанизацијата има клучна улога во зголемување на стапката на дебелината. Потхранетоста на почетокот од животот се верува дека игра улога во зголемувањето на стапките на дебелината во светот во развој. Ендокрините промените кои настануваат за време на потхранетост може да промовираат складирање на масти, па при повторна нормална исхрана, овие механизми перзистираат и доведуваат до зголемување на тежината.

Патофизиологија

Постојат многу можни патофизиолошки механизми кои се вклучени во развојот и одржувањето на дебелината. Ова поле на истражување беше речиси недопрено додека не беше откриен лептин во 1994 година. Од ова откритие и многу други хормонални механизми се откриени кои учествуваат во регулирање на апетитот и внесувањето храна, складирање на масно ткиво и развој на инсулинска резистенција. Од откритието на лептин, грелин, инсулин, орексин, PYY 3-36, холецистокинин, адипонектин, се изучуваат и многу други посредници. Адипокините се посредници произведени од масното ткиво, нивното дејство се мисли дека е за да поттикнат многу поврзани болести со дебелината. Лептин и грелин се сметаат за комплементарни во нивното влијание на апетитот. Грелинот произведен од страна на желудникот влијае врз апетитот (т.е. да се јаде кога желудникот е празен и да се спречи кога желудникот е растегнат). Лептин се произведува од масното ткиво да го сигнализира складирањето на резерви во телото, и посредува во долгорочна контрола на апетитот (т.е. да јадете повеќе кога складираните масти се ниски, а помалку кога складираните масти се големи). Иако администрацијата на лептин може да биде делотворна во една мала подгрупа на дебели лица кои се лептин - дефицитарни, повеќето дебели лица се верува дека се лептин отпорни и е утврдено дека имаат високо ниво на лептин. Додека лептин и грелин се произведуваат периферно, тие го контролираат апетитот преку своите дејства на централниот нервен систем. Особено, тие и други хормони поврзани со апетитот со дејство на хипоталамусот, кој е регион на мозокот, го регулираат внесувањето на храна и трошоците на енергија. Така недостаток во сигнализација од лептин, или преку недостаток на лептин или резистенција, доведува до прејадување и може да биде причина за некои генетски и стекнати форми на дебелината.

Справување со дебелината

Главниот третман за дебелината се состои од диета и физички вежби. Исхрана програмите може да дадат намалување на телесната тежина за краток временски период, но сепак за да се задржи постојаноста на намалената телесна тежина секако дека се бара и одредена физичка активност и намален калориски дневен внес. Некои истражувања покажаа значителни бенефиции во смртноста кај одредени популации со губење на тежината.

Диета

Диети за промовирање на губење на тежината обично се поделени во четири категории: нискомасни, јаглени-хидратни со ниски, нискокалорични и со многу малку калории. Многу ниски калорични диети обезбедуваат 200-800 kcal/ден, одржување на белковините, но ограничување на калориите од мастите и јаглехидратите. Овие диети не се препорачуваат за општа употреба, бидејќи тие се поврзани со несакани секундарни ефекти како што се губење на мускулната маса, зголемен ризик од електролитно пореметување и ацидо-базната рамнотежата. Луѓето многу се обидуваат со овие диети и затоа мора да биде внимателно изведувањето на овие диети.

Вежби

Со изведување на вежбите, мускулите трошат енергија добиена и од мастите и од јаглехидратните компоненти, пред сè слободните масни киселини кои навлегле од циркулацијата и мускулниот гликоген кој е складиран во мускулите. Поради големиот обем на муксулната маса и изведување на многу моторички активности како одење, трчање, велосипедизам и др. Физичката активност претставува најефикасен начин на намалување на телесната маса. Во текот на умерена вежба, што е еквивалентно на брзо одење, постои поголема употреба на масти како гориво. За да се одржи срцето здраво се препорачува минимум 30 минути умерена вежба најмалку 5 дена во неделата. Високото ниво на физичка активност е неопходно за одржување и губење на тежината. Кампањи кои ја поттикнуваат употребата на скалите, се покажале ефективни во зголемувањето на физичката активност кај населението

Програми за намалување на тежината

Овие програми често промовираат промени во животниот стил и вклучително и исхраната. Можат да вклучат јадење на помали оброци и намалување на внесот на одредени видови на храна. Овие програми, исто така, им овозможаат на луѓето да се поврзат со друга група на луѓе кои се обидуваат исто така да изгубат тежина, со надеж дека меѓу учесниците ќе се формира взаемно мотивирање и охрабрување на односите. Денес постојат и најразлични телевизиски емисии (особено во САД) кои ја обработуваат ова тема, а со тоа се влијае уште повеќе на општата популација.

Лекови - терапија

Двете најчести тераписки средства кои се користат се: orlistat (Xenical) и sibutramine (Meridia). Оrlistat (Xenical) ја намалува цревната апсорпција на маснотии со инхибиција на панкреасната липаза, а другиот sibutramine (Meridia) делува во мозокот за да го инхибира деактивирање на невротрансмитери норадреналинот, серотонин, допамин и предизвикува намалување на апетитот. Слабеење со овие лекови е скромно. Во текот на подолг рок, просечна загуба на тежината со orlistat е 2,9 килограми, а со sibutramine е 4,2 килограми. Постојат голем број на помалку вообичаени лекови. Некои се само одобрени за краткорочни употреба, другите се користат нелегално. Повеќето се супресори на апетитот или на некои од невротрансмитерите. Метформин (Glucophage) се претпочита во лекувањето на прекумерната тежина кај дијабетичари.

Хирургија

Bariatric хирургија е употреба на хируршка интервенција во третманот на дебелината. Како и секоја хируршка интервенција и оваа може да даде компликации. Губење на тежината со хирургијата се потпира на различни принципи: два најчести приоди се намалување на волуменот на желудникот (на пример, од страна на прилагодливи гастрични прстени и вертикални banded gastroplasty), која произведува претходно чувство на заситувањето, и намалување на должината на цревата што доаѓа во контакт со храна (гастричната бајпас хирургија), која директно ја намалува апсорпцијата. Ефектите на липосукција на масното ткиво во лекувањето на дебелината се помалку се употребува. Еден друг третман вклучува поставување на intragastric балон преку gastroscop.

Дебелината во детството

Здрав опсег на ИТТ варира со возраста и полот на детето. Дебелината кај децата и адолесцентите се дефинира како ИТМ поголем од 95 перцентили. Дебелината во детството достигна епидемски пропорции во 21 век, со зголемувањето на стапките и во развиените земји и во светот во развој. Како и со дебелината кај возрасните, многу различни фактори придонесуваат за зголемувањето на стапките на дебелината во детството. Промена на исхраната и намалување на физичката активност се верува дека се двете најважни причини во предизвикувањето на неодамнешното зголемување на стапките. Бидејќи дебелината во детството често продолжува во зрелоста и е поврзан со бројни хронични болести, децата кои се дебели, често се тестирани за хипертензија, дијабетес, хиперлипидемии, и замастување на црниот дроб. Третмани што се користат кај децата се менување на начинот на живот. Лекови не се одобрени од Националната Агенција за Лекарства за употреба во оваа возрасна група.

Белешки

Наводи