Урологија
Урологија (од грчки οὖρον - „урина“ и -λογία - „студија“), позната и како генитоуринарна хирургија — клиничка гранка која се занимава со болести на уринарните органи (бубрези, уретери, мочен меур и уретра) како и со машките генитални органи (пенис, тестиси, епидидими, простата).
| |
| Уролог врши трансуретрална ресекција | |
| Занимање | |
|---|---|
| Вид | Специјалност |
| Надлежности | Медицина, хирургија |
| Опис | |
| Потребно образование | *Доктор по медицина |
| Дејности | болници, клиники |
Уринарниот и репродуктивниот тракт се тесно поврзани, а нарушувањата најчесто ги погодуваат и двете. Затоа, главниот опсег на нарушувања со кои се занимава урологијата се јавува во доменот на урогениталниот систем.[1] Урологијата го комбинира управувањето со медицински (т.е. нехируршки) состојби, како што се инфекции на мочните патишта и доброќудни проширувања на простата, со управување на хируршки состојби како што се рак на мочниот меур или простата, камења во бубрезите, вродени абнормалности, трауматски повреди и стресна инконтиненција[2].
Уролошките техники вклучуваат минимално инвазивна роботска и лапароскопска, ласерска хирургија и други водени процедури. Уролозите се обучени да користат отворени и минимално инвазивни хируршки техники, користејќи ултразвучно водење во реално време, светловодна ендоскопска опрема и разновидни ласери во третманот на повеќе доброќудни и злоќудни состојби.[3] Урологијата е тесно поврзана со (и уролозите често соработуваат со лекари од други области) онкологија, нефрологија, гинекологија, андрологија, детска хирургија, колоректална хирургија, гастроентерологија и ендокринологија.
Урологијата е една од најконкурентните и најбараните хируршки специјалности за лекарите, при што новите уролози сочинуваат помалку од 1,5% од дипломираните студенти на медицинските факултети во САД.[4][5]
Симптоми во урологија
уредиНајчести причини поради кои пациентите одат на уролог се инфекции на мочните патишта, камења во бубрезите и мочните патишта и болести на простатата. За жал, честа причина за посета на уролог се поплаките кои се кријат зад едно од злоќудните заболувања на урогениталниот тракт. Навремената и точна дијагноза ќе го олесни оздравувањето и ќе ги спречи несаканите последици и компликации и на доброќудните заболувања (инфекции, камен, доброќудно зголемување на простатата и сл.) и на злоќудните заболувања, кои, доколку се откријат во раните фази на развој, најчесто се излечиви.
Иако урологијата како независна наука е релативно млада, нејзините корени датираат од античката историја.
Урологијата во античката медицина
уредиВеќе во Стар Египет околу 1000 г.пр.н.е. се знаело за уринарен катетер. Овој првичен катетер бил направен од бронза. Исто така се вршеле и операции за отстранување на камења од мочниот меур. Дури и во Стара Грција, лекарите се занимавале со уролошки заболувања.
Хипократ бил првиот што ги класифицирал нарушувањата на мокрењето и ги разликувал нарушувањата на мокрењето од дисурија (болно мокрење), инконтиненција (неспособност да се задржи урината) и ноктурија. Понатаму, тој го опишува формирањето на камења во мочниот меур, не советувајќи ги другите лекари хируршки да ги отстрануваат камењата (познатата Хипократова заклетва вели дека лекарите не смеат да ги отстрануваат камењата). Хипократ ги проучувал и болестите на бубрезите, а бидејќи не му било дозволено да прави анатомски студии на човечки трупови од религиозни причини, сите негови студии се засновале на набљудување на пациентите.
Првите анатомски описи на простатата доаѓаат од Херифилос од Халкедон во 300 г.пр.н.е. Овие описи се засноваат на обдукција. Подоцна, Амониј Александриски околу 250 г.пр.н.е. ја подобрува техниката на вадење камен со дробење и вадење со клешти, па оттука и неговиот прекар Литотом (грчки lithos - камен). Римскиот лекар Целзиус повторно го открил учењето на Хипократ и во своите дела опишува техники за отстранување на камења од мочниот меур и поставување метални катетери.
Аретаиос од Кападокија класифицирал различни видови на бубрежно воспаление и препорачал терапија со катетеризација. Во подоцнежната антика, Орибазиос од Пергам го опишува спојувањето на уретерот со катетери направени од цинк и олово, а Паулос од Егина во 5 век дополнително ја подобрил операцијата на екстракција на камен така што го допирал каменот преку анусот и го отстранувал преку засек на бочната страна на телото. Овој метод се одржувал сè до 17-18 век.
Урологијата во арапската медицина
уредиИбн Сина (980 - 1037) во своето дело Canon medicinae опишал, врз основа на учењата на Гален, нарушувања во функционирањето на бубрезите и последиците што произлегуваат од тоа. За интервенција, тој користи фини кожни цевки појачани со олово како катетери. Абулказис од Шпанија, во 11 век, се занимавал со операции на камења во мочниот меур (иако тој самиот не правел такви операции) врз основа на делото на Паулус од Егина. Своите наоди ги објавил во медицинска енциклопедија од 30 тома, која со векови е хируршко ремек-дело.
Урологијата во средниот век
уредиВажни уролошки и анатомски наоди биле откриени од Леонардо да Винчи, потоа бриселскиот анатом Андреас Везалиус (1514 - 1564) и неговиот наследник Евстахиј (1500 - 1574). Во областа на анатомијата на урогениталниот тракт, описите на тестисите биле презентирани од францускиот лекар Етјен Ла Ривелие, додека Марселус Малпиги (1628-1694) дал свој придонес за науката со неговото откритие за функционирањето на бубрезите (пирамидите на Малпиги). Лоренцо Белини (1643-1704) за време на неговото истражување ги открил нефроните (бубрежни канали).
Италијанскиот анатом Џовани Батиста Моргањи (1682–1771) се смета за основач на урологијата во обликот што ја знаеме денес. Со своето дело „За причините за болеста“ во пет тома во 1761 година, тој ги поставил темелите на научните истражувања. Истражувал и анализирал различни видови на стеснување на мочните патишта и класифицирани тумори на мочниот меур. Притоа, тој открил хиперплазија на простата, истражувал компензаторно зголемување на едниот бубрег поради губење или нефункционирање на другиот.
Со самиот развој на урологијата, на почетокот на 19 век се јавува уролошката ендоскопија како метод за дијагностицирање на уролошки заболувања. Најголем развој на урологијата и уролошката ендоскопија направил лекарот од Франкфурт, Филип Божини. Во 1806 година го направил првиот ендоскоп кој користел светлина од свеќа. Дури во 1826 година Сегалас се обидел да го искористи ова откритие во лекувањето на пациентите. Тој користел огледала за да го испита мочниот меур, а светлината ја обезбедувале две свеќи.
Подоцна, францускиот хирург Антонeн Дезормo (1815-1882), кој работел во Париз на Медицинската академија во 1853 година, претставил ендоскоп кој користел мешавина од етанол и терпентин масло за осветлување. Тој, исто така, ги истражувал уретерите и мочниот меур, а своите истражувања ги објавил во книга во 1865 година.
Откривањето на првиот цистоскоп со електрично осветлување му се припишува на лекарот од Дрезден Максимилијан Ницe (1848—1907), кој го претставил во Виена во 1879 година. Подоцна, тој го напишал Прирачникот за цистоскопија во 1889 година и Цистографскиот атлас во 1894 година. Попрецизното истражување и класификација на болестите на мочните патишта практично започнува со цистоскопијата. Во исто време се развива и уретер-катетерот со кој се испитува мочните патишта. Бидејќи било многу тешко да се работи со првичниот цистоскоп, Хоакин Албаран (1860-1912) од Париз развил специјален цистоскоп со механички подвижен врв.
По откривањето на Х-зраците во 1895 година и почетокот на радиологијата, рендгенското снимање во урологијата започнало во 1927 година кога Фон Лихтенберг, инјектирајќи специјален агенс во крвотокот за да го подобри контрастот и видливоста на мочните патишта, развил т.н. - пиелографија, со што уште повеќе се подобрила дијагностиката во урологијата.
Поддисциплини
уредиКако медицинска дисциплина која вклучува грижа за многу органи и физиолошки системи, урологијата може да се подели на неколку поддисциплини. Во многу големи академски центри и универзитетски болници, кои се одликуваат со врвна грижа за пациентите и клинички истражувања, уролозите често се специјализирани за одредена поддисциплина.
Ендоурологија
уредиЕндоурологијата е гранка на урологијата која се занимава со затворена манипулација на мочните патишта.[6] Во последно време, се развила за да ги опфаќа сите минимално инвазивни уролошки хируршки процедури. За разлика од отворената хирургија, ендоурологијата се изведува со помош на мали камери и инструменти вметнати во мочните патишта. Трансуретралната хирургија е камен-темелник на ендурологијата. До поголемиот дел од мочните патишта може да се достигне преку мочниот канал, што овозможува операција на простата, операција на тумор на уротелиум, хирургија на камења и едноставни уретрални процедури. Неодамнешното додавање на лапароскопија и роботика дополнително ја поделило оваа гранка на урологијата.
Лапароскопија
уредиЛапароскопијата е гранка на урологија која брзо се развива и заменила некои отворени хируршки процедури. Роботски потпомогната операција на простата, бубрези и мочен канал го проширила ова поле. Денес, многу простатектомии во САД се вршат со таканаречена роботска помош. Сепак, ова создало контроверзии, бидејќи роботиката во голема мера ги зголемува трошоците за операцијата, а користа за пациентот може или не може да биде пропорционална со дополнителните трошоци. Покрај тоа, сегашната (2011) ситуација на пазарот за роботска опрема е де факто монопол на една корпорација во јавна сопственост,[7] што дополнително ја поттикнува дебатата за економичност.
Уролошка онкологија
уредиУролошката онкологија се однесува на хируршки третман на злоќудни генитоуринарни заболувања како што се ракот на простатата, надбубрежната жлезда, мочниот меур, бубрезите, уретерот, тестисите и пенисот, како и кожата и поткожното ткиво и мускулите и фасцијата на тие подрачја (овој одреден подвид се преклопува со дерматолошката онкологија и сродните области на онкологијата). Третманот на генитоуринарниот карцином го раководи уролог или онколог, во зависност од видот на третманот (хируршки или медицински). Повеќето уролошки онколози во западните земји користат минимално инвазивни техники (лапароскопија или ендоурологија, роботки потпомогната хирургија) за справување со уролошки карциноми кои се подложни на хируршки третман.
Невроурологија
уредиНеврурологијата се однесува на контрола на нервниот систем на генитоуринарниот систем и состојбите кои предизвикуваат абнормално мокрење. Невролошките болести и нарушувања како што се мозочен удар, мултиплекс склероза, Паркинсонова болест и повреда на ’рбетниот мозок може да го нарушат долниот уринарен тракт и да доведат до состојби како што се уринарна инконтиненција, прекумерна активност на детрузор, уринарна ретенција и дисинергија на детрузорниот сфинктер. Уродинамичките студии играат важна дијагностичка улога во невроурологијата. Терапијата за нарушувања на нервниот систем вклучува чиста повремена самокатетеризација на мочниот меур, антихолинергични лекови, инјектирање на ботулински токсин во ѕидот на мочниот меур и напредни, иако поретко користени, терапии како што е сакрална невромодулација. Помалку изразените невролошки абнормалности, исто така, може да предизвикаат уролошки нарушувања - на пример, многу истражувачи веруваат дека абнормалностите на сетилниот нервен систем играат улога во нарушувањата со болно или често мокрење (на пример, синдром на болен мочен меур, исто така познат како интерстицијален циститис).
Наводи
уреди- ↑ „UC Davis Department of Radiology - Genitourinary Radiology“. Архивирано од изворникот на 28 септември 2018. Посетено на 16 март 2010.
- ↑ „Urinarna inkontinencija ili stresna inkontinencija“. Andromedic Academija. Посетено на 29 април 2020.
- ↑ AJ, Marks; Teichman JM (2007). „Lasers in clinical urology: State of the art and new horizons“. World Journal of Urology. 25 (3): 227–233. doi:10.1007/s00345-007-0163-x. PMID 17393172.
- ↑ K, Ahmed; Jawad M; Dasgupta P; Darzi A; и др. (2010). „Assessment and maintenance of competence in urology“. Nat Rev Urol. 7 (7): 403–13. doi:10.1038/nrurol.2010.81. PMID 20567253.
- ↑ „Facts: Applicants, Matriculants, Enrollment, Graduates, MD/PhD, and Residency Applicants Data - Data and Analysis“. AAMC. Посетено на 1 септември 2013.
- ↑ „Website of the Endourologic Society“. Endourology.org. Посетено на 1 септември 2013.
- ↑ „Intuitive Surgical, Inc“. Intuitivesurgical.com. Посетено на 1 септември 2013.
Литература
уреди- Thomas Gasser i Georg Rutishauser: Basiswissen Urologie, Springer-Verlag. Урологија
- Kutikov, A; Bonslaver, J; Casey, J. T.; Degrado, J; Dusseault, B. N.; Fox, J. A.; Lashley-Rogers, D; Richardson, I; Smaldone, M. C.; Steinberg, P. L.; Trivedi, D. B.; Routh, J. C. (2010). „The Gatekeeper Disparity: Why Do Some Medical Schools Send More Medical Students into Urology?“. The Journal of Urology. 185 (2): 647–652. doi:10.1016/j.juro.2010.09.113. PMC 3058515. PMID 21168862.
Надворешни врски
уреди- „Urology - An Overview - Urology Match“. www.urologymatch.com. Архивирано од изворникот на 2022-08-19. Посетено на 2022-08-20.
- (RACS), Royal Australasian College of Surgeons. „Urology“. www.surgeons.org (англиски). Посетено на 24 јануари 2018.
- „Overview - Urological Society of Australia and New Zealand“. www.usanz.org.au. Посетено на 24 јануари 2018.
- „Urology“. Australian Medical Association (англиски). 17 февруари 2016. Посетено на 24 јануари 2018.
- „Clinical Urologists Group Supports Genomic Testing for Prostate Cancer“. ClinicalOMICs. 6 март 2018. Посетено на 9 март 2018.
The Association, which represents nearly 4,000 member urologists nationwide, said in the one-page statement.... The AACU’s statement has won support from the Large Urology Group Practice Association (LUGPA), which represents more than 2,300 physicians who make up more than 25% of the nation’s practicing urologists.