Стапка на смртност
Стапка на смртност[2] — мерка за бројот на смртни случаи (општо, или поради одредена причина) кај одредено население, зголемена според големината на тоа население, по единица време. Стапката на смртност е типично изразена во единици смртни случаи на 1.000 лица годишно; на тој начин, стапката на смртност од 9,5 (од 1.000) кај население од 1.000, би значела 9,5 смртни случаи годишно кај целото население, или 0,95% од вкупното население. Таа е различна од „морбидитетот“, што е или преваленца или инциденца на некоја болест, а исто така и од стапката на инциденца (бројот на новонастанати случаи на болест по единица време)[2]:189.
Важна специфична мерка за стапката на смртност е стапката на сурова смртност, која ја разгледува смртноста од сите причини во даден временски интервал за дадено население. На пример, од 2020 година, ЦИА проценува дека стапката на сурова смртност на глобално ниво ќе биде 7,7 смртни случаи на 1.000 лица во население годишно[3]. Во генеричка форма, стапката на смртност може да се пресметана со употреба на формула (d / p) ⋅ 10 n, каде што d претставува смртност од која било причина што се случува во даден временски период, p ја претставува големината на населението во која се јавуваат смртните случаи (сепак ова население е дефинирано или ограничено).
Стапка на смртност на светско ниво
уредиСтапката на сурова смртност се дефинира како „стапка на смртност од сите причини за смрт за население“, пресметана како „[t] вкупен број на смртни случаи за време на даден временски интервал“ поделено со „[m] население на интервали“ , на 1.000 или 100.000; на пример, населението во САД било околу 290.810.000 во 2003 година, а во таа година, се случиле приближно 2.419.900 смртни случаи, што дава стапка на сурова смртност од 832 смртни случаи на 100.000. Од 2020 година, ЦИА проценува дека стапката на сурова смртност во САД ќе биде 8,3 на 1.000, додека се проценува дека глобалната стапка ќе биде 7,7 на 1.000.
Според Светската здравствена организација, десетте водечки причини за смрт, на глобално ниво, во 2016 година, за двата пола и за сите возрасти, се прикажани во табелата подолу[4].
Стапка на сурова смртност, на 100.000 жители
- Срцева болест, 126
- Мозочен удар, 77
- Хронична опструктивна белодробна болест, 41
- Долни дишевни инфекции, 40
- Алцхајмерова болест и други деменции, 27
- Карциноми на белите дробови, 23
- Дијабетес, 21 година
- Повреда на патот, 19
- Проливни заболувања, 19
- Туберкулоза, 17
Епидемологија
уредиЕпидемиолозите користат проценка за да предвидат точни стапки на смртност. Стапките на смртност обично е тешко да се предвидат поради јазични пречки, проблеми поврзани со здравствената инфраструктура, судири и други причини. Смртноста кај мајките има дополнителни предизвици, особено што се однесуваат на мртвородени деца, абортуси и повеќекратно раѓање. Во некои земји, во текот на 1920-тите, мртвородено дете било дефинирано како „раѓање на најмалку дваесет недели од бременоста, во кое детето не покажува докази за живот по целосно раѓање“. Меѓутоа, во повеќето земји мртвородено дете био дефинирано како „раѓање на фетус, по 28 недели од бременоста, во кое не се јавува пулмонално дишење“[5].
Податоци за попис и витална статистика
уредиИдеално, целата проценка на смртност би се извршила со користење на витална статистика и податоци за попис. Податоците за пописот ќе дадат детални информации за населението во ризик од смрт. Од витална статистика се дадени информации за живородени и смртни случаи кај населението[6]. Честопати, или податоците од пописот и податоците за витална статистика не се достапни. Ова е особено точно во земјите во развој, земјите во конфликт, областите каде што природните катастрофи предизвикале масовно раселување и другите области каде што има хуманитарна криза[6].
Анкети за домаќинства
уредиАнкетите на домаќинствата или интервјуа се уште еден начин на кој често се проценува стапката на смртност. Постојат неколку методи за проценка на смртноста кај различни сегменти од населението. Еден таков пример е методот на сестринство, кој вклучува истражувачи кои проценуваат смртност кај мајките, контактирајќи жени од население од интерес и прашувајќи дали тие имаат сестра, дали сестрата е на возраст за породување (обично 15) и спроведување на интервју или пишани прашања за можна смрт меѓу сестрите.[7]
Анкетите за сирачество проценуваат смртност со испрашување на деца кои се прашуваат за смртноста на нивните родители. Честопати била критикувана како стапка на смртност кај возрасните, која е многу пристрасна од неколку причини. Ефектот на посвојување е една од таквите случаи во кои сираците честопати не сфаќаат дека се посвоени. Покрај тоа, анкетарите можеби не сфаќаат дека посвоителот или згрижувачот не е биолошки родител на детето. Исто така, постои и прашање за пријавување на родители од повеќе деца, додека некои возрасни немаат деца, па затоа не се сметаат во проценките на смртност.
Анкетите за вдовици проценуваат смртност кај возрасни одговарајќи на прашања во врска со починатиот сопруг или жена. Едно ограничување на истражувањето за вдовица ги опфаќа прашањата за развод, каде што луѓето веројатно ќе известат дека се вдовици на места каде што постои голема социјална стигма околу тоа да се разведе. Друго ограничување е дека повеќекратните бракови воведуваат пристрасни проценки, па затоа поединците честопати се прашуваат за првиот брак. Пристрасностите ќе бидат значајни ако поврзаноста на смртта меѓу сопружниците, како што се оние во земји со големи епидемии на СИДА.
Статистика
уреди| Години | ССС | Години | ССС |
|---|---|---|---|
| 1950–1955 | 19.1 | 2000–2005 | 8.4 |
| 1955–1960 | 17.3 | 2005–2010 | 8.1 |
| 1960–1965 | 16.2 | 2010–2015 | 8.1 |
| 1965–1970 | 12.9 | 2015–2020 | 8.1 |
| 1970–1975 | 11.6 | 2020–2025 | 8.1 |
| 1975–1980 | 10.6 | 2025–2030 | 8.3 |
| 1980–1985 | 10.0 | 2030–2035 | 8.6 |
| 1985–1990 | 9.4 | 2035–2040 | 9.0 |
| 1990–1995 | 9.1 | 2040–2045 | 9.4 |
| 1995–2000 | 8.8 | 2045–2050 | 9.7 |
Причините за смртта варираат меѓу развиените и помалку развиените земји. Десетте земји со најголема стапка на смртност според проценките на „Светска книга на факти“ на ЦИА за 2017 година, се:[9]
| Место | Земја | Стапка на смртност (годишни смртни случаи / 1.000 лица) |
|---|---|---|
| 1 |  Лесото |
15.0 |
| 2 |  Литванија |
14.6 |
| 3 |  Бугарија |
14.5 |
| 4 |  Латвија |
14.5 |
| 5 |  Украина |
14.4 |
| 6 |  Гвинеја-Бисао |
13.9 |
| 7 |  Чад |
13.8 |
| 8 |  Србија |
13.6 |
| 9 |  Русија |
13.5 |
| 10 |  Авганистан |
13.4 |
Според Жан Циглер (Специјален известувач на Обединетите нации од 2000 до март 2008 година), смртноста како резултат на неисхранетост претставува 58% од вкупната смртност во 2006 година: „Во светот, приближно 62 милиони луѓе секоја година умираат од неисхранетост . Во 2006 година, повеќе од 36 милиони умреа од глад или болести како резултат на недостаток на микроелементи“[10].
Од приближно 150.000 луѓе кои умираат секој ден низ целиот свет[11][12][13], околу две третини - 100 000 на ден - умираат од причини поврзани со стареењето[14]. Во индустријализираните нации, процентот е многу поголем, достигнувајќи 90%[14].
Наводи
уреди- ↑ „World Population Prospects, the 2010 Revision“. September 26, 2011. Архивирано од изворникот на 2011-09-26.
- ↑ 2,0 2,1 Porta, M, уред. (2014). „Mortality Rate, Morbidity rate; Death rate; Cumulative death rate; Case fatality rate“. A Dictionary of Epidemiology (5. изд.). Oxford: Oxford University Press. стр. 189, 69, 64, 36. ISBN 978-0-19-939005-2.
- ↑ CIA Staff (2020). „People and Society“. CIA World Factbook. Архивирано од изворникот на 2020-10-10. Посетено на January 31, 2020.
- ↑ WHO Staff (2018). „Global Health Observatory (GHO) data: Top 10 causes of death“. Geneva, CH: World Health Organization. Архивирано од изворникот на 2020-08-30. Посетено на January 31, 2020.
- ↑ Loudon, Irvine (1992). Death in Childbirth: An International Study of Maternal Care and Maternal Mortality 1800–1950 – Oxford Scholarship (англиски). Oxford University Press. doi:10.1093/acprof:oso/9780198229971.001.0001. ISBN 9780191678950.
- ↑ 6,0 6,1 Timæus, Ian M. (1991). „Measurement of Adult Mortality in Less Developed Countries: A Comparative Review“. Population Index. 57 (4): 552–568. doi:10.2307/3644262. JSTOR 3644262.
- ↑ Graham, W.; Brass, W.; Snow, R. W. (May 1989). „Estimating maternal mortality: the sisterhood method“. Studies in Family Planning. 20 (3): 125–135. doi:10.2307/1966567. ISSN 0039-3665. JSTOR 1966567. PMID 2734809.
- ↑ „UNdata - record view - Crude death rate (deaths per 1,000 population)“. data.un.org.
- ↑ „The World Factbook — Central Intelligence Agency – Country Comparison: Death Rate“. www.cia.gov. Архивирано од изворникот на 2018-07-05.
- ↑ Jean Ziegler, L'Empire de la honte, Fayard, 2007 ISBN 978-2-253-12115-2, p.130.
- ↑ „Civil registration: why counting births and deaths is important“. www.who.int (англиски). Посетено на 2020-06-11.
- ↑ „Global deaths: This is how COVID-19 compares to other diseases“. World Economic Forum (англиски). Посетено на 2020-06-11.
- ↑ Ross, Jenna (2020-05-15). „How Many People Die Each Day?“. Visual Capitalist (англиски). Посетено на 2020-06-11.
- ↑ 14,0 14,1 Aubrey D.N.J, de Grey (2007). „Life Span Extension Research and Public Debate: Societal Considerations“ (PDF). Studies in Ethics, Law, and Technology. 1 (1, Article 5). CiteSeerX 10.1.1.395.745. doi:10.2202/1941-6008.1011. Архивирано од изворникот (PDF) на October 13, 2016. Посетено на August 7, 2011.
Надворешни врски
уреди| „Стапка на смртност“ на Ризницата ? |
- DeathRiskRankings: Calculates risk of dying in the next year using MicroMorts and displays risk rankings for up to 66 causes of death[мртва врска]
- Data regarding death rates by age and cause in the United States (from Data360)
- Complex Emergency Database (CE-DAT): Mortality data from conflict-affected populations Архивирано на 26 декември 2008 г.Предлошка:Deadlink
- Human Mortality Database: Historic mortality data from developed nationsПредлошка:Deadlink