Википедија

Генетска историја на Египет

Генетската историја на Египет ја рефлектира неговата географска местоположба на раскрсницата на неколку главни биокултурни области: Северна Африка, Сахара, Среден Исток, Средоземно Море и Потсахарска Африка.

Две хаплогрупи, E1b1b и J, кои ги носат и античките и современите Египќани.[1][2] Поткладата E-M78 на E1b1b се претпоставува дека потекнуваат од североисточна Африка во областа на Египет и Либија и е подоминантна во Египет.[3] Овие две хаплогрупи и нивните различни подклади воопшто се дистрибуирани на високи фреквенции на Блискиот Исток и Северна Африка.[4][5]

Стар Египет

уреди

Египтологот Бери Кемп забележал дека ДНК проучувањата можат да дадат цврсти заклучоци за населението на Стар Египет само доколку резултатите од примерокот се на значителен број поединци и претставуваат широк географски и хронолошки опсег.[6] Според историчарот Вилијам Стиблинг и археологот Сузан Н. Хелфт, спротивставената ДНК анализа на неодамнешните генетски примероци, како што се кралските мумии во Амарна, довело до недостаток на консензус за генетскиот состав на древните Египќани и нивното географско потекло.[7]

Проучување на Рамзес III (2012)

уреди

Во 2012 година, две мумии на две лица од 20-тата династија, Рамзес III и „Непознатиот човек Е“ за кои се верува дека се синот на Рамзес III, Пентавер, биле анализирани од Алберт Зинк, Јехија Гад и тим истражувачи под Захи Хавас. Анализите на генетското сродство откриле идентични хаплотипови во двете мумии; користејќи го предикторот на хаплогрупата на Whit Athey, била предвидена Y хромозомската хаплогрупа E1b1a.[8]

Проучување на мумиите во Абусир ел-Мелек

уреди

Проучувањето објавено во 2017 година од Шунеман и неговите соработници извлекла ДНК од 151 египетски мумии, чии останки биле пронајдени од Абусир ел-Мелек во Среден Египет. Примероците се од временските периоди: Доцно Ново Кралство, Птоломејско и Римско Царство. Целосните секвенци на мкДНК од 90 примероци, како и податоците за геномот од три древни египетски поединци биле успешно добиени и биле споредени со други антички и современи збирки на податоци. Проучувањето користело 135 современи египетски примероци. Древните египетски поединци во нивната сопствена база на податоци поседувале многу слични профили на мкДНК хаплогрупи и се групирале заедно, поддржувајќи го генетскиот континуитет низ 1.300-годишниот трансект. Современите Египќани го споделиле овој профил на хаплогрупа мкДНК, но исто така носеле 8% повеќе африканска компонента. Пронајден е широк опсег на мкДНК хаплогрупи вклучувајќи ги кладите на J, U, H, HV, M, R0, R2, K, T, L, I, N, X и W. Покрај тоа, три древни египетски индивидуи биле анализирани за Y- ДНК, две биле доделени на блискоисточната хаплогрупа Ј и еден на хаплогрупата E1b1b1a1b2. И двете од овие хаплогрупи ги носат современите Египќани, а исто така се вообичаени меѓу афроазиските говорители во Северна Африка, Источна Африка и Блискиот Исток. Истражувачите предупредиле дека испитуваните древни египетски примероци можеби не се репрезентативни за оние на сите древни Египќани бидејќи тие се од еден единствен археолошки локалитет од северниот дел на Египет. Анализите откриле дека старите Египќани имале повисоки афинитети со популациите од Блискиот Исток и Европа отколку современите Египќани, веројатно поради зголемувањето на африканската компонента за 8% кај современите Египќани. Меѓутоа, споредбените податоци од современото население под римско владеење во Анадолија, не откриваат поблиска врска со старите Египќани од римскиот период. „Генетскиот континуитет меѓу античките и современите Египќани не може да се исклучи и покрај овој неодамнешен прилив на потсахарска Африка, додека континуитетот со современите Етиопјани не е поддржан“.

Апсолутните проценки на потсахарско африканско потекло кај овие три древни египетски индивидуи се движеле од 6 до 15%, а апсолутните проценки за потсахарско африканско потекло во 135 современи египетски примероци се движеле од 14 до 21%, што покажува 8% зголемување на африканската компонента. Староста на древните египетски примероци сугерира дека ова зголемување од 8% во африканската компонента се случило претежно во последните 2000 години. 135-те современи египетски примероци биле: 100 од современи Египќани земени од проучувањето на Пагани и неговите соработници., и 35 од западната пустинска оаза ел-Хајез земени од проучувањето на Кујанова и нејзините соработници, 35-те примероци од западната пустинска оаза ел-Хајез, чија популација е опишана од Кујанова и нејзините соработници како мешана, релативно изолирана, демографски мала, но автохтона популација, веќе било познато од таа студија дека има релативно висока потсахарска африканска компонента,[9] што е повеќе од 11% повисока од африканската компонента во 100-те современи примероци.[10]

Верена Шунеман и авторите на оваа студија сугерираат високо ниво на генетска интеракција со Средниот Исток уште од античко време, веројатно да се врати во праисториски Египет иако најстарите мумии на местото биле од Новото Кралство: „Нашите податоци се смета дека укажуваат на блиска мешавина и афинитет на многу постар датум, што не е изненадувачки со оглед на долгите и сложени врски помеѓу Египет и Средниот Исток.Овие врски датираат од праисторијата и се случиле во различни размери, вклучувајќи копнена и поморска трговија, дипломатија, имиграција, инвазија и депортација“

  •  
    PCA и ADMIXTURE анализа на три староегипетски примероци и други современи и антички популации.[11]
  •  
    PCA користи само европски примероци засновани на податоците од нуклеарниот геном добиени на три древни египетски примероци.[11]
  •  
    Целосни резултати од анализата ADMIXTURE со користење на сите примероци во здружениот сет на податоци, од студијата од 2017 година на Шунеман и сор. .[11]
  •  
    FST вредности кои ги покажуваат генетските растојанија помеѓу 90 древни Египќани и современите популации. Сините вредности прикажуваат повисоки генетски растојанија, црвените вредности ги прикажуваат пониските генетски растојанија помеѓу староегипетското население и современите популации во соодветната област.[11]

Одговори на студијата за ДНК од 2017 година

уреди

Проучувањето од 2017 година генерира академски одговори од научници од други сродни дисциплини, забележувајќи ги заклучоците од проучувањето од мултидисциплинарен пристап.

Во 2021 година, Гордин и неговите соработници го оспориле тврдењето на Шунеман и неговите соработници, во нивната необјавена статија, дека зголемувањето на потсахарската компонента во современите египетски примероци е резултат на задссахарската трговија со робови. Наместо тоа, тие сметале дека потсахарските „генетски афинитети“ може да се припишат на „раните доселеници“ и „релевантните потсахарски генетски маркери“ не соодветствуваат со географијата на познатите трговски патишта“.[12]

Во 2022 година, биолошкиот антрополог СОЈ Кејта тврдел дека има проблеми со пристапите и заклучоците на проучувањето, како што се прекумерните генерализации и неуспехот да се разгледаат алтернативни објаснувања. Особено, тој покренал проблеми со компаративните примероци од Западна Африка како прокси група и генерализации за географскиот Египет и потеклото на населението од резултатите од примерокот. Тој, исто така, го привлекол вниманието на фактот дека авторите извлекуваат заклучоци за миграциите во согласност со нивниот бајесов статистички пристап, наместо да интегрираат други податоци во нивните објаснувања за историјата на населението.[13]

Во 2022 година, археологот Даниеле Канделора изјавил дека има неколку ограничувања со Шунеман и неговите соработници од 2017 година. студија како „нови (непроверени) методи на земање примероци, мала големина на примерокот и проблематични компаративни податоци“.[14]

Во 2023 година, Стиблинг и Хелфт признале дека проучувањето од 2017 година ја извршила најголемата студија за древните Египќани, но истакнале дека наодите сè уште произлегуваат од мал примерок на мумии од една местоположба во Среден Египет кои датираат од Новото Кралство и подоцнежните периоди. Тие исто така изјавиле дека оваа студија не може да претставува поранешни популации или Египќани од Горен Египет кои географски биле поблиску допотсахарските популации.[7]

Во 2023 година, Кристофер Ехрет тврдел дека заклучоците од проучувањето од 2017 година се засноваат на недоволно мали големини на примероци и дека авторите имале пристрасно толкување на генетските податоци.[15] Ехрет, исто така, го критикувал проучувањето на Шунеман за тврдењето дека „нема субсахарска генетска компонента“ во египетската популација и навел претходна генетска анализа која веќе го идентификувала Африканскиот Рог како извор на значајна популациона компонента што се прошири во Египет.[16]

Подоцнежни наоди

уреди

Необјавена, последователна студија од Шунеман, Урбан и нивните соработници (2021) била извршена преку собирање примероци од шест места на ископување по целата должина на долината на Нил што опфаќа 4000 години од египетската историја. Биле собрани примероци од 17 мумии и 14 скелетни остатоци, а од 10 индивидуи биле реконструирани висококвалитетни митохондриски геноми. Според авторите, анализираните митохондриски геноми се совпаѓаат со резултатите од студијата во 2017 година во Абусир ел-Мелек.[17]

Проучувањето од 2020 година било спроведена на антички примероци од Либан. Двајца поединци кои живееле во Либан околу 500 п.н.е. не се здружиле со нивното современо либанско население. Проучувањето ги користело истите египетски примероци од 2017 Шунеман, Урбан и нивните соработници во студија за дополнително тестирање на овие две лица. Една од овие две лица била женка која се облекувала со трите древни египетски единки од Шунеман и сор., што имплицира дека го делела целото нејзино потекло со нив или со генетски еквивалентно население. Другиот бил маж кој потекнувал околу 70% од своето потекло од популација поврзана со женката и ~30% од популација поврзана со античките Левантијци. Понатамошно тестирање сугерира дека жената била Египќанка, а мажот е нејзиниот син од маж кој и самиот имал египетско и либанско потекло.[18]

Проучувања на гробницата на двајцата браќа од 2018 година

уреди

Гробницата на двајца Египќани со висок статус, Нахт-Анх и Кнум-Нахт, била откриена од египетски работници на чело со Сер Вилијам Флиндерс Петри и Ернест Мекеј во 1907 година. Нахт-Анк и Кнум-Нахт живееле за време на 12-тата династија (1985–1773 п.н.е.) во Среден Египет и биле на возраст од 20 години. Нивната гробница била наречена Гробница на двајца браќа бидејќи мумиите биле закопани една до друга, а натписите на ковчезите го спомнуваат женското име Кхнум-Аа, која е опишана како „дама на куќата“ и се нарекува мајка на двајцата Нахт-Анх и Кнум-Нахт. Секвенците на Y-хромозомот не биле целосни, но Y-хромозомите SNP покажале дека тие имаат различни татковци, што сугерира дека тие се полубраќа. Идентитетите на SNP биле конзистентни со мтДНК хаплогрупата M1a1 со 88,05-91,27% степен на доверба, со што се „потврдуваше африканското потекло на двете индивидуи“ според авторите на проучувањето, врз основа на нивната мајчина лоза.[19][20] Според резултатите од анализата објавени од FTDNA во 2023 година, најверојатната Y-ДНК хаплогрупа на Нахт-Анх била H-Z19008, подклада на H2.[21]

Проучување на Џехутинахт од 2018 година

уреди

Во 2018 година, мумифицираната глава на Џехутинахт била анализирана за митохондриска ДНК. Џехутинахт бил номарх (управник) на ном во Горен Египет за време на 11-тата или 12-тата династија во раниот период на Средното Кралство, в. 2000 п.н.е. Две лаборатории независно ја анализирале ДНК на Џехутинахт и откриле дека таа припаѓа на мтДНК хаплогрупата U5b2b5.[22] Поврзани секвенци биле забележани во античка ДНК од Европа и Феникија, без директни совпаѓања со секвенцата на Џехутинахт. Меѓу древните египетски примероци, секвенцата Дјехутинахт наликува на лозата U5a од примерокот JK2903, многу понов скелет стар 2000 години од местото Абусир ел-Мелек во Египет. Хаплогрупата U5 се наоѓа кај современите Египќани,[23][24] и се среќава кај современите египетски Бербери од оазата Сива во Египет. Во студија од 2009 година на Кудреи и неговите соработници, била забележана хаплогрупата U5 со 16,7% во оазата Сива во Египет, додека хаплогрупата U6 е почеста кај другите берберски популации на запад од Египет.[25]

Проучување на две египетски детски мумии од 2020 година

уреди

Проучувањето на мумии од машки деца од грчко-римскиот период кои потекнуваат од областа Мемфити или Луксор, открило дека мтДНК за едната била T2c1a, а другата HV. Идентични или филогенетски блиски деривати на овие лоза се присутни и кај старите и кај современите Египќани, како и кај неколку денешни популации на Блискиот Исток и Северна Африка. Истражувачите забележале дека мтДНК сама по себе не е доволна за да се дојде до прецизен заклучок за потеклото на поединецот, но резултатите се во согласност со египетското потекло. Возраста на двата мумифицирани трупови се движела од 11-15 години и 2-4 години.[26]

Проучување на Тутанкамон и други мумии од 2020 година

уреди

Проучувањето од 2020 година од Гад, Хавас и нивните соработници анализирало митохондриски и Y-хромозомски хаплогрупи од членовите на семејството на Тутанкамон од 18-та династија, користејќи сеопфатни контролни процедури за да се обезбедат квалитетни резултати. Проучувањето покажало дека хаплогрупата на Y-хромозомот на семејството е R1b.[27][28] Хаплогрупата R1b ја носат современите Египќани. Современ Египет е исто така единствената африканска земја за која се знае дека ги има сите три подтипови R1, вклучувајќи го и R1b-M269. Профилите на Y-хромозомот за Тутанкамон и Аменхотеп III биле нецелосни, а анализата дала различни бројки на веројатност и покрај тоа што имало усогласени резултати од алели. Бидејќи односите на овие две мумии со мумијата KV55 (идентификувана како Ехнатон) претходно биле потврдени во една претходна студија, предвидувањето на хаплогрупата на двете мумии може да се изведе од целосниот профил на податоците за KV55. Генетската анализа ги покажала следните хаплогрупи за 18-та династија:

  • Аменхотеп III: Y-ДНК R1b и мтДНК H2b.
  • Тутанкамон: Y-ДНК R1b и мтДНК К.
  • Акенатен: Y-ДНК R1b и мтДНК К.
  • Врска: мтДНК К.
  • Јуја: Y-ДНК G2a и мтДНК К.
  • Туја: мтДНК К.

Двете Y-ДНК хаплогрупи R1b и G2a, како и двете мтДНК хаплогрупи H и K, ги носат современите Египќани.

Во коментар за Хавас и неговите соработници (2010 [29] & 2012), Кејта истакнал дека врз основа на вметнување на податоците во онлајн сметчот PopAffiliator, кој само го пресметува афинитетот кон Источна Азија, Евроазија и потсахарска Африка, но не и кон Северна Африка или Блискиот Исток, на пример,[30] дека поголемиот дел од примероците: „имаат афинитет со потсахарските Африканци во една анализа на афинитет, што не значи дека им недостигале други припадности - важна точка што типолошкото размислување ја замаглува. Исто така, различни податоците и алгоритмите може да дадат различни резултати, што би ја илустрирале сложеноста на биолошкото наследство и неговото толкување“.[31]

Проучување на Такабути од 2020 година

уреди

Во 2020 година, мумијата на Такабути била тестирана за митохондриска ДНК. Такабути била благородничка од Теба во Горен Египет која живеела за време на 25-тата династија, во околу 660 п.н.е. Анализата на нејзината ДНК открило дека таа припаѓа на мтДНК хаплогрупата H4a1.[32] Проучувањето наведува дека „H супер-хаплогрупата е најчестата мтДНК лоза во Европа и се наоѓа исто така во делови од денешна Африка и западна Азија“. Хаплогрупата H ја носат и современите Египќани, особено подгрупата H4, заедно со H2a1 и H13a1, сочинуваат 42% од лозата H во современ Египет, при што H4 сочинува 16,7% од лозата H во современ Египет.[33]

Проучувања на мумии од Курчатовскиот Институт од 2020 година

уреди

Во 2020 година, три мумии, кои датираат од првиот милениум п.н.е., од колекцијата на Музејот на уметности „Пушкин“ биле тестирани во Курчатовскиот Институт во Москва за нивните митохондриски и Y-хромозомски хаплогрупи. Било откриено дека две од мумиите припаѓаат на Y-хромозомската хаплогрупа R1b1a1b (R1b-M269),[34] која потекнува или од Источна Европа или од Блискиот Исток, и на хромозомот Y-хромозом хаплогрупа E1b1b1a1b2a4b5a, која потекнува во Северна Африка.[3][35] Тие исто така припаѓале на мтДНК хаплогрупите L3h1 и N5, вообичаени кај Африканците и жителите на Блискиот Исток, соодветно. Било откриено дека третата мумија припаѓа на мтДНК хаплогрупата N, која е широко распространета низ Евроазија, како и во источна и североисточна Африка.

Генетски проучувања за современите Египќани

уреди

Генетската анализа на современите Египќани открива дека тие имаат татковски лози заеднички за другите домородни популации што зборуваат афроазијатски јазици во Северна Африка, Западна Азија, Анадолија и Африканскиот Рог; Некои проучувања го предложиле гледиштето дека овие лози би се прошириле во Северна Африка и Африканскиот Рог од Западна Азија за време на неолитската револуција и биле задржани во преддинастичкиот период.[36][37]

Проучувањето на Крингс и неговите соработници (1999) на митохондриската ДНК по должината на долината на Нил открило дека евроазискиот клин тече од Северен Египет до Јужен Судан и потсахарски клин од Јужен Судан до Северен Египет, изведен од големината на примерокот од 224 лица (68 Египќани, 80 Нубијци, 76 јужни Суданци). Проучувањето исто така покажало дека Египет и Нубија имаат ниски и слични количини на раздвоеност за двата типа мтДНК, што е во согласност со историските докази за долгорочни интеракции помеѓу Египет и Нубија. Сепак, постојат значителни разлики помеѓу составот на мтДНК генскиот базен на египетските примероци и оној на примероците од Нубијците и од Јужен Судан. Разновидноста на евроазискиот мтДНК тип била највисока во Египет и најмала во јужен Судан, додека разновидноста на типот на потсахарска мтДНК била најниска во Египет и највисока во јужен Судан. Авторите во својот заклучок сугерирале дека Египет и Нубија имале повеќе генетски контакт отколку што било со јужен Судан и дека миграцијата од север кон југ била или порано или помала во обемот на протокот на гените отколку миграцијата од југ кон север.[38]

Проучувањето на Луис и соработниците (2004) откриле дека машките хаплогрупи во примерок од 147 Египќани се E1b1b (36,1%, претежно E-M78), J (32,0%), G (8,8%), T (8,2%) и R (7,5%). Проучувањето покажало дека „Египетската фреквентна распространетост на NRY се смета дека е многу послична на оние на Блискиот Исток отколку на која било потсахарска африканска популација, што укажува на многу поголема евроазиска генетска компонента... Кумулативната фреквенција на типичните потсахарски лози ( A, B, E1b1a) е 3,4% во Египет... додека хаплогрупите со евроазиско потекло (групи C, D и F–Q) сочинуваат 59% [во Египет]“. Подкладите E1b1b се карактеристични за некои афроазиски говорници и се верува дека потекнуваат од Средниот Исток, Северна Африка или од Африканскиот Рог.[39][40] Круцијани и неговите соработници (2007) сугерирале дека E-M78, E1b1b доминантна подклада во Египет, потекнува од североисточна Африка (Египет и Либија во студијата), со коридор за двонасочни миграции помеѓу североисточна и источна Африка (најмалку 2 епизоди помеѓу 23,9 и 17,3 ky и пред 18,0–5,9 ky), трансмедитерански миграции директно од северна Африка во Европа (главно во последните 13,0 ky), и тече од североисточна Африка до западна Азија помеѓу 20,0 и 6,8 км. Круцијани и неговите соработници предложиле E-M35, родителскиот клад на E-M78, да потекнува од источна Африка за време на палеолитот и последователно да се прошири во североисточна Африка, пред 23,9-17,3 ky. Круцијани и неговите соработници исто така наведуваат дека присуството на E-M78 хромозомите во Источна Африка може да се објасни само преку назад миграција на хромозоми кои ја стекнале мутацијата M78 во североисточна Африка.

Други проучувања покажале дека современите Египќани имаат генетски афинитети првенствено со популациите на Северна Африка и Блискиот Исток, и во помала мера со Африканскиот Рог и европските популации.[41][42] Друго проучување наведува дека „информациите достапни за поединечни групи во Етиопија и Северна Африка се прилично ограничени, но доволни за да покажат дека сите тие се одвоени од спотсахарските Африканци и дека северноафриканците и источните Африканци (како што се Етиопјаните) се јасно одвоени“, и заклучило дека поголемиот дел од Етиопјаните потекнуваат од мешавина и дека поголемиот дел од потсахарските гени дошле за време на неолитот „пред почетокот на египетската цивилизација“.[43] Проучувањето, исто така, открило дека генската фреквенција на северноафриканските популации и, во помала мера, Источна Африка е средно помеѓу Африка и Европа.[44] Дополнително, некои проучувања сугерираат врски со населението на Блискиот Исток, како и некои групи во јужна Европа, и поблиска врска со другите северноафриканци.

Проучување на мтДНК од 2004 година на 58 горноегипетски индивидуи опфатило 34 лица од Гурна, мала населба на ридовите спроти Луксор. 34-те лица од Гурна ги изложиле хаплогрупите: M1 (6/34 лица, 17,6%), H (5/34 лица, 14,7%), L1a (4/34 лица, 11,8%) и U (3/34 лица, 8,8 %). Фреквенцијата на хаплотипот М1 кај индивидуите Гурна (6/34 индивидуи, 17,6%) е слична на онаа забележана кај етиопската популација (20%), заедно со западноевроазиската компонента различна во распространетоста на хаплогрупата кај индивидуите Гурна. Сепак, хаплотиповите М1 од индивидуите Гурна покажале мутација што не е присутна кај етиопската популација; додека оваа мутација била присутна кај индивидуи со хаплотип без М1 од Гурна. Египќаните од долината на Нил не ги покажуваат карактеристиките кои ги покажале поединците Гурна. Резултатите од проучувањето сугерираат дека примерокот од индивидуите во Гурна задржал елементи на генетска структура на предците од источноафриканската популација на предците, карактеризирана со висока фреквенција на хаплогрупата М1. Друго проучување на мтДНК од 2004 година ги прикажало примероците од поединците Гурна и ги групирало заедно со етиопските и јеменските групи, помеѓу групите примероци од Блискиот Исток и другите африкански.[45]

Генетско проучување од 2005 година открило блиски афинитети на источните потсахарски популации со Египет во филогенетските дрвја преку анализа на кратките секвенци на ДНК. Авторите сугерирале дека влијателната улога на реката Нил служела како миграциски пат и агент на генетскиот проток што придонело за денешна хетерогеност во Египет.[46]

Иако постоела голема дебата за потеклото на хаплогрупата М1, едно пропучување од 2007 година заклучило дека М1 има потекло од Западна Азија, а не од потсахарско африканско потекло, иако поголемиот дел од лозата М1а пронајдена надвор и внатре во Африка имале поскоро источноафриканско потекло. како резултат на „првиот повратен проток на М1 [од Азија] во Африка, датиран околу 30.000 [години]“. Студијата наведува дека „најдревните распрснувања на М1 се случиле во северозападна Африка, достигнувајќи го и Пиринејскиот Полуостров, наместо Етиопија“, и наведува дека доказите укажуваат или на „дека Блискиот Исток бил најверојатното потекло на примитивните распрснувања на М1, Западно во Африка и Исток до Средна Азија... [со] Синајскиот Полуостров како најверојатна порта за влез на овој повратен тек во Африка“ или „дека М1 е автохтона северноафриканска клада која најрано се шири во северозападните области маргинално достигнувајќи до Блискиот Исток и пошироко“.[47]

Сепак, други автори го предложиле гледиштето дека хаплогрупата М се развила во Африка пред настанот „Надвор од Африка“ пред околу 50.000 години, и дисперзирана од Северна Африка или Источна Африка пред 10.000 до 20.000 години. Кинтана-Мурчи и нивните соработници изјавиле во врска со хаплогрупата М дека „Нејзината варијација и географска распространетост сугерира дека азиската хаплогрупа М се одвоила од источно-африканската хаплогрупа М пред повеќе од 50.000 години. Две други варијанти (489C и 10873C) исто така поддржуваат едно потекло на хаплогрупата М во Африка “.[48][49]

Проучувањето на Y-хромозомот во 2003 година било спроведено од Лукот на современи Египќани, при што хаплотиповите V, XI и IV биле најчести. Хаплотипот V е вообичаен кај сите северноафриканци и има мала фреквенција надвор од северноафриканскиот регион. Хаплотиповите V, XI и IV се претежно северноафрикански/африкански хаплотипови на Африканскиот Рог, и тие се многу подоминантни кај Египќаните отколку во блискоисточните или европските групи.[50] Моделот на различноста за овие варијанти во египетската долина на Нил во голема мера претставувал производ на настаните на населението што се случиле во доцниот плеистоцен до средината на Холоценот преку Првата династија.

Кејта (2008) испитал објавена база на Y-хромозом за афро-азиските популации и забележал дека клучната подклада на E-M35, имено клучната лоза E-M78, била споделувана помеѓу популациите во места на оригиналните египетски говорници и современитекушитски говорници од Африканскиот Рог. Овие лози се присутни кај современите Египќани, Берберите, кушитски говорители од Африканскиот Рог и семитските говорители на Блискиот Исток. Тој истакнал дека варијанти се среќаваат и на Егејот и на Балканот. Потеклото на Е-М35 било во Источна Африка, додека потеклото на неговата субкладна мутација Е-М78 во североисточна Африка (областа на Египет и Либија). Овој родител и неговите субкладни мутации воопшто биле доминантни во основниот дел од популациите што зборуваат афро-азиски, кои ги вклучуваат кушитски, египетски, берберски групи и семитски говорници од Блискиот Исток, каде што семитските говорници покажале пад на фреквенцијата од запад кон исток во левантско-сирискиот регион. Тој заклучил дека „генетските податоци даваат профили на популација кои јасно укажуваат на мажи со африканско потекло, за разлика од тоа што имаат азиско или европско потекло“, но признал дека биолошката разновидност не укажува на некој специфичен сет на бои на кожата или црти на лицето бидејќи популациите биле предмет на микроеволутивни притисоци.[51]

Бабикер и неговите соработници (2011) ги испитале генотиповите на 15 STR (микросателит) за 498 индивидуи од 18 судански популации и прикажале компаративни податоци за генотипот со Египет, Сомалија и популацијата Карамоја од Уганда. Севкупно, резултатите покажале дека генотиповите на индивидуите од северен Судан се групирани со оние од Египет, сомалиската популација била генетски различна и поединците од јужен Судан се групирани со оние од популацијата Карамоја. Студијата утврдила дека сличноста на нубиското и египетското население сугерира дека миграцијата, потенцијално двонасочна, се случила по долината на реката Нил, што е во согласност со историските докази за долгорочни интеракции помеѓу Египет и Нубија.[52]

Проучувањето на Холфелдер и неговите соработници (2017) ги анализирало различните популации и откриле дека Коптите и Египќаните покажале ниски нивоа на генетска диференцијација и пониски нивоа на генетска разновидност во споредба со североисточните африкански групи. Коптите и Египќаните покажале слично ниво на европско/блискоисточно потекло (се проценува дека Коптите имаат 69,54% ± 2,57 европско потекло, а Египќаните со 70,65% ± 2,47 европско потекло). Проучувањето заклучило дека Коптите и Египќаните имаат заедничка историја поврзана со помали популации. Однесувањето во анализите на примеси е конзистентно со заедничкото потекло меѓу Коптите и Египќаните и/или дополнителен генетски нанос кај Коптите.[53] Компаративна студија за фреквенција на алели спроведена во 2020 година помеѓу двете главни египетски етнички групи, муслиманите и христијаните, секоја група претставена со примерок од 100 неповрзани здрави индивидуи, го поддржала заклучокот дека египетските муслимани и египетските христијани генетски потекнуваат од истите предци.[54]

Проучувањето од ноември 2023 година на Хамарен и неговите соработници ги изолирало неафриканските делови од геномите на современите североисточни Африканци и тие откриле дека суданските Копти и египетските муслимани од Каиро имале најмногу сличности со Левант, за разлика од другите популации во регионот кои имале доминантен генетски придонес од Арапскиот Полуостров наместо Левант за нивната неафриканска генетска компонента. Студијата, исто така, покажала дека египетските муслимани и суданските копти се генетски најслични со групите на Блискиот Исток, наместо со другите африкански популации, тие процениле дека датумот на мешање на современите Египќани со Евроазијците се случил околу 14 век, но авторите забележале дека „повеќето, ако не и сите, од популациите во оваа студија имаат или имале мешање со популации од Блискиот Исток за време на арапската експанзија, а оваа понова примеса ги прикрива постарите модели на примеси“. Целокупната студија укажува дека распространетоста на евроазиското потекло во современа источна и североисточна Африка е резултат на поновите миграции, од кои многу се запишани во историски текстови наместо во антички.[55]

Y-ДНК хаплогрупи

уреди

Проучувањето на Ареди и неговите соработници, кое анализирало 275 примероци од пет популации во Алжир, Тунис и Египет, како и објавени податоци од мароканските популации, сугерирало дека северноафриканскиот модел на Y-хромозомска варијација, вклучително и во Египет, е во голема мера од неолитско потекло. Проучувањето ги анализирало северноафриканските популации, вклучувајќи ги северноегипќаните и јужноегипќаните, како и примероците од јужна Европа, Блискиот Исток и потсахарска Африка, и ги открило следните заклучоци за варијацијата на машката лоза во Северна Африка: „Кладите кои се најзастапени во Северна Африка се разликуваат од оние во регионите на непосредниот север и југ: Европа и потсахарска Африка... две хаплогрупи доминираат во Северна Африка, заедно сочинуваат речиси две третини од машките лози: E3b2 и J* (42% и 20%, соодветно). J ги достигнува своите највисоки фреквенции на Блискиот Исток“.

Проучувањето на Лукот користејќи го Y-хромозомот на 274 машки лица (162 од Долен Египет, 66 од Горен Египет, 46 од Долна Нубија) покажало дека главниот хаплотип V има поголема фреквенција на север отколку на југ, а хаплотипот XI има повисока фреквенција на југ отколку на север, додека хаплотипот IV се наоѓа на југ (највисока во Долна Нубија). Проучувањето наведува дека хаплотипот IV е карактеристичен и за потсахарските популации.[56] Забелешка за проучувањето на Лукот за Y-хромозомот, кое открило дека хаплотиповите V, XI и IV се најчести, Кејта вели дека „синтезата на докази од археологијата, историската лингвистика, текстови, распространетост на хаплотипови надвор од Египет и некои демографски размислувања дава поголема поддршка на воспоставувањето, пред Средното Кралство, на набљудуваната распространетост на најраспространетите хаплотипови V, XI и IV. Се сугерира дека моделот на разновидност за овие варијанти во долината на египетскиот Нил во голема мера бил производ на настаните на населението кои се случи во доцниот плеистоцен до средината на Холоценот преку Првата династија“. Кејта подоцна вели: „Подоцна, миграциите предизвикани од климата во средината на Холоцен доведоа до големо населување на долината во Горен Египет и Нубија, но помалку во долен Египет, од различни Сахарци со хаплотипови IV, XI и V. Овие луѓе се споени со домородните долински народи, како и жителите на Блискиот Исток со VII и VIII, но можеби и некои V“.[57]

Главните мутации во подкладата М35 се М78 и М81. Постои и други лоза на М35, на пр., М123. Во Египет, хаплотиповите VII и VIII се поврзани со хаплогрупата J, која е доминантна на Блискиот Исток.

Население Nb A/B E1b1a E1b1b1

(M35)

E1b1b1a

(M78)

E1b1b1b1

(M81)

E1b1b1b2

(M123,M34)

F K G I J1 J2 R1a R1b Останати Проучување
Египќани 110 0 3.5% 0 36% 0 8.5% 0 0 7.5% 0 24.5% 2% 2.8% 8.4% 6.5% Фадлој Зид и сор. (2013)
Египќани 370 1.35% 2.43% 3.24% 21.89% 11.89% 6.76% 1.08% 0.27% 5.68% 0.54% 20.81% 6.75% 2.16% 5.94% 9.21% Бекеда и сор. (2013)
Египќани 147 2.7% 2.7% 0 18.4% 5.4% 0 0 8.2% 8.8% 0 19.7% 12.2% 3.4% 4.1% 2.1% Луис и сор. (2013)
Египќани од ел-Хаџез (Западна пустина) 35 0 5.70% 5.7% 28.6% 28.6% 0 0 0 0 0 31.4% 0 0 0 0 Кујанова и сор. (2009)
Бербери од Сива (Западна пустина) 93 28.0% 6.5% 2.2% 6.5% 1% 0 0 0 3.2% 0 7.5% 6.5% 0 28.0% 8.3% Дугојон и сор. (2009)
Египќани 87 1% 3% 10% 31% 0 2.5% 0 0 2% 0 20% 15% 5% 2% 8.5% Пагани и сор. (2015)
Северни Египќани 44 2.3% 0 4.5% 27.3% 11.3% 0 6.8% 2.3% 0 0 9.1% 9.1% 2.3% 9.9% 6.8% Ареди и сор. (2004)
Јужни Египќани 29 0.0% 0 0 17.2% 6.8% 0 17.2% 10.3% 0 3.4% 20.7% 3.4% 0 13.8% 0 Ареди и сор. (2004)
Распространетост на E1b1b1a (E-M78) и нејзините подклади
Популација Н Е-М78 E-M78* E-V12* E-V13 E-V22 E-V32 E-V65 Студија
Египќани (примерокот вклучува луѓе означени како „бербери“ и луѓе од оазите) 370 21,89% 0,81% 7,03% 0,81% 9,19% 1,62% 2,43% Бекада и сор. (2013)
Јужни Египќани 79 50,6% 44,3% 1,3% 3,8% 1,3% Круцијани и сор. (2007)
Египќаните од Бахари 41 41,4% 14,6% 2,4% 21,9% 2,4% Круцијани и сор. (2007)
Северни Египќани (Делта) 72 23,6% 5,6% 1,4% 13,9% 2,8% Круцијани и сор. (2007)
Египќаните од Гурна 34 17,6% 5,9% 8,8% 2,9% Круцијани и сор. (2007)
Египќанец од Сива 93 6,4% 2,1% 4,3% Круцијани и сор. (2007)

Митохондриска ДНК

уреди

Во 2009 година, митохондриските податоци биле секвенционирани за 277 неповрзани египетски индивидуи [58] од Џесика Л Сониер и сор. во списанието Forensic Science International, како што следува

  • R0 и неговите подгрупи (31,4%)
  • L3 (12,3%); и азиско потекло (n = 33)
  • Т (9,4%)
  • U (9,0%)
  • J (7,6%)
  • N (5,1%)
  • К (4,7%)
  • L2 (3,6%)
  • L1 (2,5%)
  • јас (3,2%)
  • Ш (0,7%)
  • X (1,4%); Африканско потекло (n = 57) вклучувајќи L0 (2,2%)

Автосомна ДНК

уреди

Мохамед Т и неговите соработници (2009) во нивното проучување за номадските бедуини прикажале компаративна студија со база на податоци за светската популација и големина на примерок од 153 бедуински мажи. Нивната анализа открила дека и муслиманските Египќани и коптските христијани покажале посебен северноафрикански кластер со 65%. Ова е нивната доминантна компонента на предците и единствена за географскиот регион на Египет.[59]

Во проучување од 2019 година кое ја анализирало автосомната структура на 21 современ северноафрикански геном и други популации користејќи референтни популации на античка ДНК, било откриено дека овој примерок од египетски геноми споделува повеќе афинитети со популациите на Блискиот Исток во споредба со другите северноафриканци. Египќаните носат повеќе од кавкаскиот ловец-собирач/Иран неолитска компонента во споредба со другите северноафриканци, повеќе од компонентата поврзана со Натуфиската култура и помалку од иберомавританската, поврзана компонента од другите северноафриканци, а исто така помалку од компонентата степски/европски ловци-собирачи, во согласност со Географската близина на Египет со југозападна Азија.[60]

Коптски христијани

уреди

Примерок од Y-ДНК на Копти од Египет бил анализиран од страна на Ерик Крубези и сор. во 2010 година. Профилот на Y-ДНК бил:

  • 74% E1b1
  • 7% Г
  • 3% Т
  • 1% J1
  • 15% двосмислено.[61]

Крузби понатаму додал дека „хаплотипот E1b1 има прилично широка распространетост низ Африка, но никогаш не бил опишан со таква фреквенција во оваа област“. Тој, исто така, истакнал дека Етиопија е една од областите во светот каде што хаплотипот бил најчест. Крузби сугерирал дека оваа заедничка лоза може да се припише на контактите меѓу коптските христијански заедници и во Египет и во Етиопија, иако преклопувањата меѓу верските заедници беа ретки.[61]

Компаративно проучување за фреквенција на алели спроведено во 2020 година помеѓу двете главни египетски етнички групи, муслиманите и христијаните, секоја група претставена со примерок од 100 неповрзани здрави индивидуи, го поддржал заклучокот дека египетските муслимани и египетските христијани генетски потекнуваат од истите предци.

Во Судан

уреди

Според Y-ДНК анализата на Хасан и неговите соработници (2008), покажала дека 45% од Коптите во Судан (од примерок од 33) ја носат хаплогрупата Ј1. Следна најзастапена била E1b1b, најчестата хаплогрупа во Северна Африка. Двете татковски лози се вообичаени меѓу другите регионални популации што зборуваат афроазиски, како што се Беја, Етиопјаните и Суданските Арапи, како и Нубијците што не зборуваат афроазиски.[62] E1b1b ги достигнува своите највисоки фреквенции меѓу популациите на Северна Африка и Африканскиот Рог, како што се Амазигите и Сомалијците.[63] Следните најчести хаплогрупи што ги носат Коптите се R1b (15%), најчести во Европа и широко распространетата африканска хаплогрупа Б (15%). Според студијата, присуството на хаплогрупата Б, исто така, може да биде во согласност со историскиот запис во кој јужен Египет бил колонизиран од нилските популации за време на раното формирање на државата.

Мајчински, Хасан (2009) открил дека мнозинството Копти во Судан (од примерок од 29) носат потомци на макрохаплогрупата N; од нив, најчеста била хаплогрупата U6 (28%), проследена со T1 (17%). Покрај тоа, Коптите носеле 14% M1 и 7% L1c.

Проучување од 2015 година на Добон и неговите соработници идентификувало автосомна компонента на предците од западноевроазиско потекло кое е заедничка за многу современи популации што зборуваат афроазиски во североисточна Африка. Позната како коптска компонента, таа го достигнува врвот меѓу египетските Копти кои се населиле во Судан во текот на изминатите два века, тие исто така формирале одвоена група во PCA, што е блиску од другите Египќани, североисточните Африканци кои зборуваат афроазиски јазиви и популациите на Блискиот Исток. Коптската компонента еволуирала од главната северноафриканска и блискоисточна компонента на предци што ја делат и другите Египќани, а исто така се наоѓа на високи фреквенции меѓу другите популации што зборуваат афроазиски во североисточна Африка (~ 70%), кои носат елемент од Нил-Сахара. Научниците сугерираат дека ова укажува на заедничко потекло за општата популација на Египет.[64] Тие, исто така, ја поврзуваат коптската компонента со староегипетското потекло, без подоцнежното арапско влијание што е присутно кај другите Египќани, особено кај луѓето од Синајскиот Полуостров.

Во друго проучување од 2017 година кое ги генотипирало и анализирало истите популации вклучувајќи ги суданските Копти и Египќаните, анализите на ADMIXTURE и PCA го покажале генетскиот афинитет на Коптите со египетската популација. Претпоставувајќи неколку кластери, Коптите се појавиле измешани меѓу популациите од Блискиот Исток/Европските и североисточните Суданци и изгледаат слично во нивниот генетски профил со Египќаните. Претпоставувајќи поголем број кластери (K≥18), Коптите формирале своја посебна компонента на потекло која била споделена со Египќаните, но може да се најде и кај арапските популации. Ова однесување во анализите на примеси е во согласност со заедничкото потекло меѓу Коптите и Египќаните и/или дополнителен генетски нанос кај Коптите. Египќаните и Коптите покажале ниски нивоа на генетска диференцијација (FST = 0,00236), пониски нивоа на генетска разновидност и поголеми нивоа на RoH во споредба со другите североисточни африкански групи, вклучително и арапските и блискоисточните групи кои споделуваат потекло со Коптите и Египќаните. Формалното тестирање не пронашло значителна мешавина кај Египќаните од другите тестирани групи (X), а Коптите и Египјаните покажале слични нивоа на европско или блискоисточно потекло (Коптите се проценува дека имаат 69,54% ± 2,57 европско потекло, а Египќаните од 70,65% ± 2,47 европско потекло). Земени заедно, овие резултати укажуваат на тоа дека Коптите и Египќаните имаат заедничка историја поврзана со помали популации и дека суданските копти останале релативно изолирани од нивното пристигнување во Судан со само ниски нивоа на мешање со локалните североисточни судански групи.

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Luis JR, Rowold DJ, Regueiro M, Caeiro B, Cinnioğlu C, Roseman C, Underhill PA, Cavalli-Sforza LL, Herrera RJ (March 2004). „The Levant versus the Horn of Africa: evidence for bidirectional corridors of human migrations“. American Journal of Human Genetics. 74 (3): 532–44. doi:10.1086/382286. PMC 1182266. PMID 14973781.
  2. ↑ Krause, Johannes; Schiffels, Stephan (30 May 2017). „Ancient Egyptian mummy genomes suggest an increase of Sub-Saharan African ancestry in post-Roman periods“. Nature Communications. 8: 15694. Bibcode:2017NatCo...815694S. doi:10.1038/ncomms15694. PMC 5459999. PMID 28556824.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Следење на минатите човечки машки движења во северна/источна Африка и западна Евроазија: нови индиции од Y-хромозомските хаплогрупи E-M78 и J-M12“. Molecular Biology and Evolution. 24 (6): 1300–11. June 2007. doi:10.1093/molbev/msm049. PMID 17351267.
  4. ↑ (PDF). 2008-06-26 https://web.archive.org/web/20080626010050/http://www.familytreedna.com/pdf/hape3b.pdf. Архивирано од изворникот (PDF) на 26 June 2008. Посетено на 2023-04-13. Отсутно или празно |title= (help)
  5. ↑ Wood, Elizabeth T.; и др. (2005). „Contrasting patterns of Y chromosome and mtDNA variation in Africa: evidence for sex-biased demographic processes“ (PDF). European Journal of Human Genetics. 13 (7): 867–876. doi:10.1038/sj.ejhg.5201408. PMID 15856073. S2CID 20279122. Архивирано (PDF) од изворникот 24 September 2016. Посетено на 24 September 2016.
  6. ↑ Kemp, Barry J. (7 May 2007). Ancient Egypt: Anatomy of a Civilisation. Routledge. стр. 46–58. ISBN 9781134563883. Архивирано од изворникот на 14 April 2023. Посетено на 14 April 2023.
  7. ↑ 7,0 7,1 Jr, William H. Stiebing; Helft, Susan N. (3 July 2023). Ancient Near Eastern History and Culture (англиски). Taylor & Francis. стр. 209–212. ISBN 978-1-000-88066-3.
  8. ↑ Hawass, Zahi; и др. (2012). „Повторно разгледување на заговорот во харемот и смртта на Рамзес III: антрополошка, форензичка, радиолошка и генетска студија“. BMJ. 345 (e8268): e8268. doi:10.1136/bmj.e8268. PMID 23247979. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  9. ↑ „Блискиот источен неолитски генетски влез во мала оаза на египетската западна пустина“. American Journal of Physical Anthropology. 140 (2): 336–46. October 2009. doi:10.1002/ajpa.21078. PMID 19425100.
  10. ↑ Pagani, Luca; Schiffels, Stephan; Gurdasani, Deepti; Danecek, Petr; Scally, Aylwyn; Chen, Yuan; Xue, Yali; Haber, Marc; Ekong, Rosemary (2015-06-04). „Следење на патот на современите луѓе надвор од Африка со користење на 225 секвенци на човечки геном од Етиопјаните и Египќаните“. American Journal of Human Genetics. 96 (6): 986–991. doi:10.1016/j.ajhg.2015.04.019. ISSN 1537-6605. PMC 4457944. PMID 26027499.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Krause, Johannes; Schiffels, Stephan (30 May 2017). „Геномите на древната египетска мумија укажуваат на зголемување на субсахарското африканско потекло во постримските периоди“. Nature Communications. 8: 15694. Bibcode:2017NatCo...815694S. doi:10.1038/ncomms15694. PMC 5459999. PMID 28556824.
  12. ↑ Eltis, David; Bradley, Keith R.; Perry, Craig; Engerman, Stanley L.; Cartledge, Paul; Richardson, David (12 August 2021). The Cambridge World History of Slavery: Volume 2, AD 500-AD 1420 (англиски). Cambridge University Press. стр. 150. ISBN 978-0-521-84067-5.
  13. ↑ Keita Shomarka. (2022). "Ancient Egyptian "Origins and "Identity" In Ancient Egyptian society : challenging assumptions, exploring approaches. Abingdon, Oxon. стр. 111–122. ISBN 978-0367434632.
  14. ↑ Candelora, Danielle (31 August 2022). Candelora, Danielle; Ben-Marzouk, Nadia; Cooney, Kathyln (уред.). Ancient Egyptian society : challenging assumptions, exploring approaches. Abingdon, Oxon. стр. 101–111. ISBN 9780367434632.
  15. ↑ Ehret, Christopher (20 June 2023). Ancient Africa: A Global History, to 300 CE (англиски). Princeton: Princeton University Press. стр. 83–86, 167–169. ISBN 978-0-691-24409-9. Архивирано од изворникот на 22 March 2023. Посетено на 20 March 2023.
  16. ↑ Ehret, Christopher (20 June 2023). Ancient Africa: A Global History, to 300 CE (англиски). Princeton University Press. стр. 167. ISBN 978-0-691-24410-5.
  17. ↑ „Човечки митохондриски хаплогрупи и древно зачувување на ДНК низ египетската историја (Урбан и сор. 2021)“ (PDF). ISBA9, 9th International Symposium on Biomolecular Archaeology, p.126. 2021. Архивирано од изворникот (PDF) на 16 October 2021. Посетено на 14 January 2023. Во една претходна студија, ја проценивме генетската историја на едно место: Абусир ел-Мелек од 1388 п.н.е. до 426 н.е. Сега се фокусираме на проширување на географскиот опсег за да дадеме општ преглед на генетската позадина на населението, фокусирајќи се на митохондриските хаплогрупи присутни во целата египетска долина на реката Нил. Собравме 81 примерок од заб, коса, коски и меко ткиво од 14 мумии и 17 скелетни остатоци. Примероците опфаќаат приближно 4000 години од египетската историја и потекнуваат од шест различни локации за ископување што ја покриваат целата должина на египетската долина на реката Нил. Античка ДНК 8 базирана на NGS 127 беше применета за реконструкција на 18 висококвалитетни митохондријални геноми од 10 различни индивидуи. Утврдените митохондриски хаплогрупи се совпаѓаат со резултатите од нашата студија Абусир ел-Мелек.
  18. ↑ Haber, Marc; Nassar, Joyce; Almarri, Mohamed A.; Saupe, Tina; Saag, Lehti; Griffith, Samuel J.; Doumet-Serhal, Claude; Chanteau, Julien; Saghieh-Beydoun, Muntaha (2 July 2020). „A Genetic History of the Near East from an aDNA Time Course Sampling Eight Points in the Past 4,000 Years“. American Journal of Human Genetics. 107 (1): 149–157. doi:10.1016/j.ajhg.2020.05.008. PMC 7332655. PMID 32470374.
  19. ↑ Konstantina; Drosoua Campbell Price; Terence A. Brown (February 2018). „The kinship of two 12th Dynasty mummies revealed by ancient DNA sequencing“. Journal of Archaeological Science: Reports. 17: 793–797. Bibcode:2018JArSR..17..793D. doi:10.1016/j.jasrep.2017.12.025. Архивирано од изворникот на 17 January 2022. Посетено на 12 November 2021.
  20. ↑ „The kinship of two 12th Dynasty mummies revealed by ancient DNA sequencing“ (PDF).
  21. ↑ „FamilyTreeDNA - Notable Connections - Nakht-Ankh“. FamilyTreeDNA Discover (Beta) (англиски). Посетено на 2023-09-15.
  22. ↑ Loreille, O.; Ratnayake, S.; Bazinet, A. L.; Stockwell, T. B.; Sommer, D. D.; Rohland, N.; Mallick, S.; Johnson, P. L.; Skoglund, P. (2018). „Biological Sexing of a 4000-Year-Old Egyptian Mummy Head to Assess the Potential of Nuclear DNA Recovery from the Most Damaged and Limited Forensic Specimens“. Genes. 9 (3): 135. doi:10.3390/genes9030135. PMC 5867856. PMID 29494531.
  23. ↑ Elmadawy, Mostafa Ali; Nagai, Atsushi; Gomaa, Ghada M.; Hegazy, Hanaa M. R.; Shaaban, Fawzy Eid; Bunai, Yasuo (2013). „Investigation of mtDNA control region sequences in an Egyptian population sample“. Legal Medicine (Tokyo, Japan). 15 (6): 338–341. doi:10.1016/j.legalmed.2013.06.006. ISSN 1873-4162. PMID 23910099.
  24. ↑ Saunier, Jessica L.; Irwin, Jodi A.; Strouss, Katharine M.; Ragab, Hisham; Sturk, Kimberly A.; Parsons, Thomas J. (2009). „Mitochondrial control region sequences from an Egyptian population sample“. Forensic Science International. Genetics. 3 (3): e97–103. doi:10.1016/j.fsigen.2008.09.004. ISSN 1878-0326. PMID 19414160.
  25. ↑ „The complex and diversified mitochondrial gene pool of Berber populations“. Annals of Human Genetics. 73 (2): 196–214. March 2009. doi:10.1111/j.1469-1809.2008.00493.x. PMID 19053990.CS1-одржување: display-автори (link)
  26. ↑ Oras, Ester; Anderson, Jaanika; Tõrv, Mari; Vahur, Signe; Rammo, Riina; Remmer, Sünne; Mölder, Maarja; Malve, Martin; Saag, Lehti (2020). „Multidisciplinary investigation of two Egyptian child mummies curated at the University of Tartu Art Museum, Estonia (Late/Graeco-Roman Periods)“. PLOS ONE. 15 (1): e0227446. Bibcode:2020PLoSO..1527446O. doi:10.1371/journal.pone.0227446. ISSN 1932-6203. PMC 6964855. PMID 31945091.
  27. ↑ Gad, Yehia (2020). „Maternal and paternal lineages in King Tutankhamun's family“. Guardian of Ancient Egypt: Essays in Honor of Zahi Hawass. Czech Institute of Egyptology. стр. 497–518. ISBN 978-80-7308-979-5.
  28. ↑ Gad, Yehia (2020). „Insights from ancient DNA analysis of Egyptian human mummies: clues to disease and kinship“. Human Molecular Genetics. 30 (R1): R24–R28. doi:10.1093/hmg/ddaa223. PMID 33059357 Проверете ја вредноста |pmid= (help). Архивирано од изворникот на 2 May 2021. Посетено на 19 December 2022.
  29. ↑ Hawass, Zahi (2010). „Ancestry and pathology in King Tutankhamun's family“. JAMA. 303 (7): 638–647. doi:10.1001/jama.2010.121. PMID 20159872. Архивирано од изворникот на 14 April 2020. Посетено на 21 March 2023.
  30. ↑ Pereira, Luísa; Alshamali, Farida; Andreassen, Rune; Ballard, Ruth; Chantratita, Wasun; Cho, Nam Soo; Coudray, Clotilde; Dugoujon, Jean-Michel; Espinoza, Marta (2011-09-01). „PopAffiliator: online calculator for individual affiliation to a major population group based on 17 autosomal short tandem repeat genotype profile“. International Journal of Legal Medicine (англиски). 125 (5): 629–636. doi:10.1007/s00414-010-0472-2. ISSN 1437-1596. PMID 20552217. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  31. ↑ "Анализата на податоците за краткото тандемско повторување (STR) објавени за Рамзес III и древното кралско семејство Амарна (вклучувајќи го и Тутанкамон) покажа дека мнозинството има афинитет со Африканците „суб-сахарски“ во една анализа на афинитет, што не значи дека им недостасувале други припадности - важна точка што типолошкото размислување ја замаглува".Keita, S. O. Y. (September 2022). „Ideas about "Race" in Nile Valley Histories: A Consideration of "Racial" Paradigms in Recent Presentations on Nile Valley Africa, from "Black Pharaohs" to Mummy Genomest“. Journal of Ancient Egyptian Interconnections (англиски). Посетено на 2023-05-11.
  32. ↑ Drosou, Konstantina; и др. (2020). „The first reported case of the rare mitochondrial haplotype H4a1 in ancient Egypt“. Scientific Reports. 10 (1): 17037. Bibcode:2020NatSR..1017037D. doi:10.1038/s41598-020-74114-9. PMC 7550590 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 33046824 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  33. ↑ „Introducing the Algerian mitochondrial DNA and Y-chromosome profiles into the North African landscape“. PLOS ONE. 8 (2): e56775. 2013-02-19. Bibcode:2013PLoSO...856775B. doi:10.1371/journal.pone.0056775. PMC 3576335. PMID 23431392.
  34. ↑ Yatsishina, E. B.; Bulygina, E. S.; Vasilyev, S. V.; Galeev, R. M.; Slobodova, N. V.; Tsygankova, S. V.; Sharko, F. S. (2020). „Paleogenetic Study of Ancient Mummies at the Kurchatov Institute“. Nanotechnologies in Russia. 15 (9–10): 524–531. doi:10.1134/S1995078020050183. Хаплогрупата R1b1a1b изолирана во проучуваните примероци е исто така некарактеристична за современото египетско население; неговата фреквенција кај населението е помала од 1%, додека ја има кај приближно половина од машката популација во Западна Европа.
  35. ↑ Sirak, Kendra A.; Fernandes, Daniel M.; Lipson, Mark; Mallick, Swapan; Mah, Matthew; Olalde, Iñigo; Ringbauer, Harald; Rohland, Nadin; Hadden, Carla S. (14 December 2021). „Social stratification without genetic differentiation at the site of Kulubnarti in Christian Period Nubia“. Nature Communications. 12 (1): 7283. Bibcode:2021NatCo..12.7283S. doi:10.1038/s41467-021-27356-8. PMC 8671435 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 34907168 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  36. ↑ „Y-chromosome analysis in Egypt suggests a genetic regional continuity in Northeastern Africa“. Human Biology. 74 (5): 645–58. October 2002. doi:10.1353/hub.2002.0054. PMID 12495079.
  37. ↑ „A predominantly neolithic origin for Y-chromosomal DNA variation in North Africa“. American Journal of Human Genetics. 75 (2): 338–45. August 2004. doi:10.1086/423147. PMC 1216069. PMID 15202071.
  38. ↑ „mtDNA analysis of Nile River Valley populations: A genetic corridor or a barrier to migration?“. American Journal of Human Genetics. 64 (4): 1166–76. April 1999. doi:10.1086/302314. PMC 1377841. PMID 10090902.
  39. ↑ Underhill (2002), Bellwood and Renfrew, ed.
  40. ↑ Cruciani, Fulvio; La Fratta, Roberta; Trombetta, Beniamino; Santolamazza, Piero; Sellitto, Daniele; Colomb, Eliane Beraud; Dugoujon, Jean-Michel; Crivellaro, Federica; Benincasa, Tamara (June 2007). „Tracing past human male movements in northern/eastern Africa and western Eurasia: new clues from Y-chromosomal haplogroups E-M78 and J-M12“. Molecular Biology and Evolution. 24 (6): 1300–1311. doi:10.1093/molbev/msm049. ISSN 0737-4038. PMID 17351267.
  41. ↑ Luca Cavalli-Sforza, Luigi; Menozzi, Paolo; Piazza, Alberto (1996-08-05). The History and Geography of Human Genes. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-02905-4.
  42. ↑ „Mitochondrial DNA sequence diversity in a sedentary population from Egypt“. Annals of Human Genetics. 68 (Pt 1): 23–39. January 2004. doi:10.1046/j.1529-8817.2003.00057.x. PMID 14748828.
  43. ↑ Cavalli-Sforza, L.L., P. Menozzi, and A. Piazza (1994).
  44. ↑ Cavalli-Sforza, Luigi Luca; Cavalli-Sforza, Luca; Menozzi, Paolo; Piazza, Alberto (1994). The History and Geography of Human Genes (англиски). Princeton University Press. стр. 136 (Chapter 2). ISBN 978-0-691-08750-4. Архивирано од изворникот на 4 April 2023. Посетено на 19 March 2023.
  45. ↑ „Ethiopian Mitochondrial DNA Heritage: Tracking Gene Flow Across and Around the Gate of Tears“. American Journal of Human Genetics. 75 (5): 752–770. 2004. doi:10.1086/425161. PMC 1182106. PMID 15457403.
  46. ↑ Terreros, Maria C.; Martinez, Laisel; Herrera, Rene J. (2005). „Polymorphic Alu Insertions and Genetic Diversity Among African Populations“. Human Biology. 77 (5): 675–704. doi:10.1353/hub.2006.0009. ISSN 0018-7143. JSTOR 41466364. PMID 16596946.
  47. ↑ „Mitochondrial lineage M1 traces an early human backflow to Africa“. BMC Genomics. 8: 223. July 2007. doi:10.1186/1471-2164-8-223. PMC 1945034. PMID 17620140.
  48. ↑ „The Genetic Heritage of the Earliest Settlers Persists Both in Indian Tribal and Caste Populations“. American Journal of Human Genetics. 72 (2): 313–32. 2003. doi:10.1086/346068. PMC 379225. PMID 12536373.CS1-одржување: display-автори (link)
  49. ↑ „Genetic evidence of an early exit of Homo sapiens sapiens from Africa through eastern Africa“. Nature Genetics. 23 (4): 437–441. December 1999. doi:10.1038/70550. ISSN 1061-4036. PMID 10581031. Архивирано од изворникот на 19 April 2022. Посетено на 19 April 2022.
  50. ↑ „History in the interpretation of the pattern of p49a,f TaqI RFLP Y-chromosome variation in Egypt: a consideration of multiple lines of evidence“. American Journal of Human Biology. 17 (5): 559–67. 2005. doi:10.1002/ajhb.20428. PMID 16136533.
  51. ↑ Keita, S.O.Y. (ed Bengston, John) (3 December 2008). "Geography, selected Afro-Asiatic families, and Y Chromosome lineage variation: An exploration in linguistics and phylogeography" in In Hot Pursuit of Language in Prehistory: Essays in the four fields of anthropology. In honor of Harold Crane Fleming (англиски). John Benjamins Publishing. стр. 3–15. ISBN 978-90-272-8985-8.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  52. ↑ Babiker, Hiba MA; Schlebusch, Carina M.; Hassan, Hisham Y.; Jakobsson, Mattias (4 May 2011). „Genetic variation and population structure of Sudanese populations as indicated by 15 Identifiler sequence-tagged repeat (STR) loci“. Investigative Genetics. 2 (1): 12. doi:10.1186/2041-2223-2-12. ISSN 2041-2223. PMC 3118356. PMID 21542921.
  53. ↑ Hollfelder, Nina; Schlebusch, Carina M.; Günther, Torsten; Babiker, Hiba; Hassan, Hisham Y.; Jakobsson, Mattias (24 August 2017). „Northeast African genomic variation shaped by the continuity of indigenous groups and Eurasian migrations“. PLOS Genetics. 13 (8): e1006976. doi:10.1371/journal.pgen.1006976. PMC 5587336. PMID 28837655.
  54. ↑ Taha, Tarek; Elzalabany, Sagy; Fawzi, Sahar; Hisham, Ahmed; Amer, Khaled; Shaker, Olfat (2020-08-01). „Allele frequency comparative study between the two main Egyptian ethnic groups“. Forensic Science International (англиски). 313: 110348. doi:10.1016/j.forsciint.2020.110348. ISSN 0379-0738. PMID 32521421. Архивирано од изворникот на 3 June 2021. Посетено на 14 April 2023.
  55. ↑ Hammarén, Rickard; Goldstein, Steven T.; Schlebusch, Carina M. (2023-11-08). „Eurasian back-migration into Northeast Africa was a complex and multifaceted process“. PLOS ONE (англиски). 18 (11): e0290423. Bibcode:2023PLoSO..1890423H. doi:10.1371/journal.pone.0290423. ISSN 1932-6203. PMC 10631636 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 37939042 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  56. ↑ „Brief communication: Y-chromosome haplotypes in Egypt“. American Journal of Physical Anthropology. 121 (1): 63–6. May 2003. doi:10.1002/ajpa.10190. PMID 12687584.
  57. ↑ Keita, S.O.Y. (September 2005). „History in the interpretation of the pattern of p49a,fTaqI RFLP Y-chromosome variation in Egypt: A consideration of multiple lines of evidence“. American Journal of Human Biology (англиски). 17 (5): 559–567. doi:10.1002/ajhb.20428. ISSN 1042-0533. PMID 16136533. Архивирано од изворникот на 11 June 2022. Посетено на 11 June 2022.
  58. ↑ „Mitochondrial control region sequences from an Egyptian population sample“. Forensic Science International: Genetics. 3 (3): E97–E103. June 2009. doi:10.1016/j.fsigen.2008.09.004. PMID 19414160.
  59. ↑ Mohammad, T.; Xue, Yali; Evison, M.; Tyler-Smith, Chris (November 2009). „Genetic structure of nomadic Bedouin from Kuwait“. Heredity. 103 (5): 425–433. doi:10.1038/hdy.2009.72. ISSN 0018-067X. PMC 2869035. PMID 19639002.
  60. ↑ Serra-Vidal, Gerard; Lucas-Sanchez, Marcel; Fadhlaoui-Zid, Karima; Bekada, Asmahan; Zalloua, Pierre; Comas, David (18 November 2019). „Heterogeneity in Palaeolithic Population Continuity and Neolithic Expansion in North Africa“. Current Biology. 29 (22): 3953–3959.e4. doi:10.1016/j.cub.2019.09.050. PMID 31679935.
  61. ↑ 61,0 61,1 Crubézy, Eric (January 2010). „Le peuplement de la vallée du Nil“. Archeo-Nil (француски). 20 (1): 25–42. doi:10.3406/arnil.2010.999.
  62. ↑ „Y-chromosome variation among Sudanese: restricted gene flow, concordance with language, geography, and history“. American Journal of Physical Anthropology. 137 (3): 316–23. November 2008. doi:10.1002/ajpa.20876. PMID 18618658.
  63. ↑ „Phylogeographic Refinement and Large Scale Genotyping of Human Y Chromosome Haplogroup E Provide New Insights into the Dispersal of Early Pastoralists in the African Continent“. Genome Biology and Evolution. 7 (7): 1940–50. June 2015. doi:10.1093/gbe/evv118. PMC 4524485. PMID 26108492.
  64. ↑ „The genetics of East African populations: a Nilo-Saharan component in the African genetic landscape“. Scientific Reports. 5: 9996. May 2015. Bibcode:2015NatSR...5E9996D. doi:10.1038/srep09996. PMC 4446898. PMID 26017457.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Генетска_историја_на_Египет&oldid=5254191“