Чехословачка Социјалистичка Република

 

Чехословачка Република (1948–1960) Československá republika Чехословачка Социјалистичка Република (1960–1990) Československá socialistická republika Чехословачка Федеративна Република (1990) Československá federativní republika (Czech) Česko-slovenská federatívna republika (Slovak)
1948–1990
Flag Грб (1960–1990)
Motto:  Pravda vítězí / Pravda víťazí "Вистината преовладува"
Химна: ’Кде домов муј’ (чешки) ’Каде е мојот дом?’ ’Над Татроу са блыска’ (словачки) ’Над Татрите светат’
Чехословачка Социјалистичка Република во 1989 година
Статус	Член на Варшавски пакт и Комекон
Главен град (и најголем)	Прага 50°05′N 14°25′E
Official languages	Чешки Словачки
Вероисповед	Римокатолицизам (де факто) Државен атеизам (де јуре)
Уредување	Унитарна Марксистичко-ленинистичка еднопартиска парламентарна народна република (1948–1960) Унитарна Марксистичко-ленинистичка еднопартиска парламентарна социјалистичка република (1960–1969) Федерална Марксистичко-ленинистичка еднопартиска парламентарна социјалистичка република (1969–1989) Федерална парламентарна социјалистичка република (1989–1990)
Генерален секретар
• 1948–1953	Клемент Готвалд
• 1953–1968	Антонин Новотни
• 1968–1969	Александар Дубчек
• 1969–1987	Густав Хусак
• 1987–1989	Милош Јакеш
• 1989	Карел Урбанек
• 1989–1990	Ладислав Адамец
Претседател
• 1948–1953 (прв)	Клемент Готвалд
• 1989–1990 (последен)	Вацлав Хавел
Премиер
• 1948–1953 (прв)	Антонин Запотоцки
• 1989–1990 (последен)	Маријан Чалфа
Историски период	Хладен војна
• Државен удар	25 февруари 1948
• Деветтомајски устав	9 мај 1948
• Усвојување на Устав	11 јули 1960
• Инвазија на Варшавскиот пакт	21 август 1968
• Оставка на комунистичките лидери	24 ноември 1989
• Уставна измена	23 април 1990
• Завршување на Владата на Национално Единство	27 јуни 1990
Површина
Население
• Estimate	15,600,000
HDI (1990)	0.931 very high
Валута	Чехословачка круна
Повикувачки број	42
Internet TLD	.cs
Претходници Наследници Трета Чехословачка Република Федеративна Република Чешка и Словачка
Денес дел од	Чешка Република Словачка
a. ^ Сите постојани не-советски членки на Варшавски пакт, освен Романија, биле "Европски колонии".

Чехословачка Социјалистичка Република, позната од 1948 до 1960 година како Чехословачка Република или Четврта Чехословачка Република, — чехословачка држава од 1948 до 1989 година, кога земјата била под комунистичка власт и се сметала за сателитска држава во советската сфера на интерес.

По државниот удар од февруари 1948 година, кога Комунистичката партија на Чехословачка ја презела власта со поддршка на Советскиот Сојуз, земјата била прогласена за социјалистичка република кога стапил на сила Уставот од 9 мај. Традиционалното име Československá republika (Република Чехословачка), заедно со неколку други државни симболи, биле променети на 11 јули 1960 година по спроведувањето на Уставот на Чехословачка од 1960 година како симбол на „конечната победа на социјализмот“ во земјата.

Во април 1990 година, кратко по Кадифената револуција од ноември 1989 година, Чехословачката Социјалистичка Република била преименувана во Федеративна Република Чешка и Словачка. На 27 јуни 1990 година, Националната влада на разбирање била формирана од страна на Ладислав Адамец, која ја заменила неговата влада и била формирана за назначување на чехословачка федерална влада. Основана е на 10 декември 1989 година и до 1990 година, Комунистичката партија на Чехословачка била на власт на владата и имала големо мнозинство до новите избори во февруари 1990 година, кога Граѓанскиот форум објавил победа и ја предводела владата до нејзиниот крај. Владата била заменета со Владата на национално пожртвување предводена од Маријан Чалфа.

Име

Официјалното име на државата било Чехословачка Социјалистичка Република. Конвенционалната мудрост сугерирало дека таа ќе биде позната едноставно како „Република Чехословачка“ - нејзиното официјално име од 1920 до 1938 година и од 1945 до 1960 година. Сепак, словачките политичари почувствувале дека ова го намалува еднаквиот раст на Словачка и барале името на земјата да се пишува со цртичка (т.е. „Чехо-Словачка Република“), како што било напишано од независноста на Чехословачка во 1918 до 1920 година, и повторно во 1938 и 1939 година. Претседателот Хавел потоа го променил својот предлог во „Република Чехо-Словачка“ - предлог што не им одговарал на чешките политичари кои во виделе потсетник за Минхенскиот договор од 1938 година, во кој нацистичките Германија анектирала дел од таа територија. Името исто така значи „Земја на Чесите и Словаците“ додека е латинизирано од оригиналното име на земјата – „Чехословачка нација“  – по независноста во 1918 година, од чешкиот ендоним Чеши – преку неговиот полски правопис

Името „Чех“ потекнува од чешкиот ендоним Češi преку полски, од архаичниот чешки Čechové, првично име на западнословенското племе чија династија Пшемисловиќи ги покорила своите соседи во Бохемија околу 900 година од нашата ера. Нејзината понатамошна етимологија е оспорена. Традиционалната етимологија ја потекнува од истоимениот водач Чех кој го водел племето во Бохемија. Современите теории го сметаат за нејасен дериват, на пр. од Чета, средновековна воена единица. Во меѓувреме, името „Словачка“ е земено од Словаците. За време на постоењето на државата, таа едноставно се нарекувала „Чехословачка“, или понекогаш скратено „ЧССР“ и „ЧСР“.

Историја

Заднина

Пред Прашката офанзива во 1945 година, Едвард Бенеш, чехословачкиот лидер, се согласил поради барањата на советскиот лидер Јосиф Сталин на безусловен договор со советската надворешна политика и со декретите на Бенеш. Додека Бенеш не бил кадар на Москва и неколку домашни реформи на другите земји од источниот блок не биле дел од планот на Бенеш, Сталин не се спротивставил бидејќи планот вклучувал експропријација на имот и тој бил задоволен со релативната сила на комунистите во Чехословачка во споредба со другите земји од источниот блок.

Во април 1945 година, била формирана Третата република, предводена од Национален фронт од шест партии. Поради силата на Комунистичката партија и лојалноста на Бенеш, за разлика од другите земји од Централна и Источна Европа, СССР не барал политика од Источниот блок или „сигурни“ кадри на позициите на моќ во Чехословачка, а извршната и законодавната власт ги задржала своите традиционални структури. Комунистите биле големите победници на изборите во 1946 година, земајќи вкупно 114 места (тие воделе посебен список во Словачка). Потоа, Советскиот Сојуз станал разочаран што владата не успеала да го елиминира „буржоаското“ влијание во армијата, да ги експроприра индустријалците и големите земјопоседници и да ги елиминира партиите надвор од „Националниот фронт“. Надежта во Москва слабеела за победа на комунистите на изборите во 1948 година по извештајот на Кремљ од мај 1947 година, во кој се заклучува дека „реакционерните елементи“ кои ја фалат западната демократија се зацврстиле.

По краткото разгледување на Чехословачка за преземање на средства преку Маршаловиот план, и последователите недоразбирања на комунистичките партии од страна на Коминтерната во Шкларска Пореба во септември 1947 година, Рудолф Слански се вратил во Прага со план конечно ја преземе власта. Потоа, советскиот амбасадор Валеријан Зорин организирал комунистички државен удар, проследен со окупација на министерствата на некомунистичките министри, додека армијата била ограничена во касарните.

Прокомунистички демонстрации пред државниот удар во 1948 година

На 25 февруари 1948 година, Бенеш, плашејќи се од граѓанска војна и советска интервенција, капитулирал и назначил влада во која доминирале комунистите, која положила заклетва два дена подоцна. Иако членовите на другите партии на Националниот фронт сè уште номинално сметале на комунистите, ова било, за сите намери и цели, почеток на постојаното комунистичко владеење во земјата. Министерот за надворешни работи Јан Масарик, единствениот истакнат министер кој сè уште останал на позицијата, кој не бил ниту комунист, ниту сопатник, бил пронајден мртов две недели подоцна. На 30 мај, единствена листа на кандидати од Националниот фронт, која станала организација во која доминирала Комунистичката партија, била избрана за Националното собрание.

Чехословачка Република (1948–1960)

По усвојувањето на Деветтомајскииот Уставј на 9 јуни 1948 година, земјата станала Народна Република до 1960 година. Иако тоа не претстасвувало целосно комунистички документ, тој бил доволно близок до советскиот модел што Бенеш одбил да го потпише. Тој поднел оставка една недела пред конечно да биде ратификуван, а починал во септември. Деветтомајскииот Устав потврдил дека Комунистичката партија на Чехословачка поседува апсолутна моќ, како што имале другите комунистички партии во Источниот блок. На 11 јули 1960 година, бил прогласен Уставот на Чехословачка од 1960 година, менувајќи го името на земјата од „ Чехословачка Република“ во „ Чехословачка Социјалистичка Република“.

1968–1993 година

Чехословачка во 1969 г

Од 20 до 21 август 1968 година, Чехословачката Социјалистичка Република била нападната од заедничката инвазија на Советскиот Сојуз и Варшавскиот пакт. Инвазијата ги запрела реформите за либерализација на Прашката пролет на Александар Дубчек и го зајакнал авторитарното крило на Комунистичката партија на Чехословачка (КСЧ).

Освен Прашката пролет во доцните 1960-ти, Чехословачка се карактеризирала со отсуство на демократија и конкурентност на нејзините западноевропски колеги како дел од Студената војна . Во 1969 година, земјата станалз федеративна република која ги сочинувала Чешката Социјалистичка Република и Словачката Социјалистичка Република.

Во рамките на федерацијата, социјалните и економските нееднаквости помеѓу чешката и словачката половина на земјата биле во голема мера елиминирани. Неколку министерства, како што е образованието, биле формално префрлени на двете републики. Сепак, централизираната политичка контрола од страна на Комунистичката партија сериозно ги ограничила ефектите од федерализацијата.

Во 1970-тите се појавил подемот на дисидентското движење во Чехословачка, претставено (меѓу другите) од Вацлав Хавел. Движењето барало поголемо политичко учество и изразување наспроти службеното неодобрување, правејќи се да се почувствува со ограничувања на работните активности (до забрана за какво било професионално вработување и одбивање на високо образование на децата на дисидентите), полициско малтретирање, па дури и затвор.

Кон крајот на 1989 година, земјата повторно станала демократија преку Кадифената револуција. Во 1992 година, Федералното собрание одлучило дека ќе ја подели земјата на Чешка и Словачка на 1 јануари 1993 година.

Географија

Социјалистичката Република Чехословачка на запад се граничела со Западна Германија и Источна Германија, на север со Полска, на исток со Советскиот Сојуз (преку Украинска ССР ) и на југ со Унгарија и Австрија.

Политика

Комунистичката партија на Чехословачка (КСЧ) првично предводена од првиот секретар Клемент Готвалд, имала монопол на политиката. По расколот Тито-Сталин во 1948 година, се случиле зголемени партиски чистки низ Источниот блок, вклучително и чистка на 550.000 партиски членови на КСЧ, 30% од нејзините членови.

Еволуцијата на суровоста на чистките во Чехословачка, како и поголемиот дел од нејзината историја по 1948 година, претставувала функција на доцното преземање од страна на комунистите, при што многу од чистките се фокусирале на значителен број членови на партијата со претходно членство во други партии. Чистките придружувале различни ревијални судења, вклучувајќи ги и оние на Рудолф Слански, Владимир Клементис, Ладислав Новомески и Густав Хусак (Клементис подоцна бил погубен). Слански и уште единаесет други биле осудени заедно дека биле „троцкистичко-ционистичко-титоистичко-буржоаско-националистички предавници“ во една серија ревијални судења, по што тие биле егзекутирани и нивната пепел била измешана со материјал што се користела за полнење на патиштата на периферијата на Прага.

Антонин Новотни бил прв секретар на КСЧ од 1953 до 1968 година. Густав Хусак бил избран за прв секретар на КСЧ во 1969 година (променет во генерален секретар во 1971 година) и за претседател на Чехословачка во 1975 година. Други партии и организации постоеле, но функционирале во подредени улоги на КСЧ. Сите политички партии, како и бројни масовни организации, биле групирани под капата на Националниот фронт на Чехословачка Социјалистичка Република. Активистите за човекови права и верските активисти биле жестоко репресирани.

Во однос на политичките назначувања, КСЧ одржувала кадровски и номенклатурски списоци, при што тие ги содржеле сите места кои биле важни за непречена примена на партиската политика, вклучително и воени места, административни позиции, директори на локални претпријатија, администратори на општествени организации, весници итн. Се сметало дека списоците за номенклатура на КСЧ содржат 100.000 објави. На кадровската листа се нашле имињата на оние кои партијата ги сметала за доволно доверливи за да обезбедат номенклатура.

Лидерите на Комунистичката партија

Име	Слика	Титула	Мандат
Антонин Новотни		Прв секретар	14 март 1953 – 5 јануари 1968
Александар Дубчек		Прв секретар	5 јануари 1968 – 17 април 1969
Густав Хусак		Прв секретар/ Генерален секретар	17 април 1969 – 17 декември 1987 како Прв секретар 1969–1971 како Генерален секретар 1971–1987
Милош Јакеш		Генерален секретар	17 декември 1987 – 24 ноември 1989
Карел Урбанек		Генерален секретар	24 ноември 1989 – 20 декември 1989
Ладислав Адамец		Претседавач	21 декември 1989 – 1 септември 1990

Foreign relations

Комунистичката контрола на Чехословачка била активен учесник во Советот за взаемна економска помош (Comecon), Варшавскиот пакт, ОН и нивните специјализирани агенции и Движењето на неврзаните ; земјата била потписник на конференцијата за безбедност и соработка во Европа.

Административни поделби

• 1960–1992: 10 региони (краје), Прага и (од 1970) Братислава; поделени на 109–114 области ( okresy); регионите биле привремено укинати во Словачка во 1969–1970 година и за многу функции од 1991 година во Чехословачка; Покрај тоа, двете внатрешни републики, Чешката Социјалистичка Република и Словачката Социјалистичка Република, биле основани во 1969 година.

Economy

Економијата на земјата била централно планирана командна економија со врски контролирани од комунистичката партија, слична на онаа со Советскиот Сојуз. Имало голема металуршка индустрија, но била зависна од увоз на железо и обоени руди. Како и остатокот од Источниот блок, производните стоки биле фаворизирани во однос на стоките за широка потрошувачка, и како резултат на тоа, стоките за широка потрошувачка немале квантитет и квалитет. Ова резултирало со недостиг на економија. Стапките на економски раст заостанувал многу зад западноевропските земји на Чехословачка. Инвестициите во индустријата не ги дале очекуваните резултати, а потрошувачката на енергија и суровини била прекумерна. Самите чехословачки лидери го осудиле неуспехот на економијата да се модернизира со доволна брзина.

Во 1950-тите, Чехословачка доживеала висок економски раст (во просек 7% годишно), што овозможило значително зголемување на платите и животниот стандард, со што се промовирал стабилноста на режимот.

• Индустрија: екстрактивната и преработувачката индустрија доминирале во овој сектор. Главните гранки вклучувале машини, хемикалии, преработка на храна, металургија и текстил. Индустријата трошела енергија, материјали и работна сила и бавно ја надградувала технологијата, но била извор на висококвалитетни машини и оружје за другите комунистички земји.
• Земјоделство: помал сектор, но го снабдувала најголемиот дел од домашните потреби за храна. Тоа било зависно од големиот увоз на житарки (главно за добиточна храна) во години на неповолни временски услови. Производството на месо било ограничено поради недостигот на добиточна храна, но имало висока потрошувачка на месо по глава на жител.
• Надворешна трговија: извозот се проценува на 17,8 милијарди американски долари во 1985 година, од кои 55% биле машини, 14% горива и материјали и 16% произведени производи за широка потрошувачка. Увозот се проценува на 17,9 милијарди американски долари во 1985 година, од кои 41% биле горива и материјали, 33% машини и 12% земјоделски и шумски производи. Во 1986 година, околу 80% од надворешната трговија била со комунистичките земји.
• Девизен курс: официјалната или комерцијалната стапка била 5,4 Kcs за 1 американски долар во 1987 година; додека туристичката, или некомерцијалната, стапка била 10,5 Kcs за 1 американски долар. Ниту една од двете стапки не ја одразувала куповната моќ. Девизниот курс на црниот пазар бил околу 30 Kcs за 1 американски долар, и оваа стапка станала официјална откако валутата станала конвертибилна во раните 1990-ти.
• Фискална година: календарска година.
• Фискална политика: наведен речиси ексклузивен сопственик на средства за производство. Приходите од државните претпријатијабил примарен извор на приходи проследени со данок на промет. Големи буџетски расходи за социјални програми, субвенции и инвестиции. Буџетот обично бил избалансиран или мал суфицит.

База на ресурси

По Втората светска војна, земјата немала доволно енергија, потпирајќи се на увезена сурова нафта и природен гас од Советскиот Сојуз, домашен кафеав јаглен и нуклеарна и хидроелектрична енергија. Енергетските ограничувања претставувале главен фактор во 1980-тите.

Демографија

Општество и општествени групи

Хомосексуалноста била декриминализирана во 1962 година

Религија

Религијата била угнетувана и напаѓана во Чехословачка од времето на комунизмот. Во 1991 година, 46,4% од Чехословаците биле римокатолици, 29,5% биле атеисти, 5,3% биле лутерани и 16,7% не биле религиозни, но имало огромни разлики помеѓу двете конститутивни републики.

Култура и општество

Здравје, социјална заштита и домување

По Втората светска војна, бесплатната здравствена заштита била достапна за сите граѓани. Националното здравствено планирање ја нагласило превентивната медицина; фабричките и локалните здравствени центри ги надополниле болниците и другите болнички установи. Значително подобрување во руралната здравствена заштита имало во 1960-тите и 1970-тите.

Масовни медиуми

Масовните медиуми во Чехословачка биле контролирани од Комунистичката партија на Чехословачка (КСЧ). Приватната сопственост на која било публикација или агенција на масовните медиуми била генерално забранета, иако црквите и другите организации објавувале мали периодични изданија и весници. Дури и со овој информативен монопол во рацете на организациите под контрола на КСЧ, сите публикации биле прегледувани од владината Канцеларија за печат и информации.

Извори

• Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (2007), A History of Eastern Europe: Crisis and Change, Routledge, ISBN 978-0-415-36626-7
• Black, Cyril E.; English, Robert D.; Helmreich, Jonathan E.; McAdams, James A. (2000), Rebirth: A Political History of Europe since World War II, Westview Press, ISBN 0-8133-3664-3
• Crampton, R. J. (1997), Eastern Europe in the twentieth century and after, Routledge, ISBN 0-415-16422-2
• Dale, Gareth (2005), Popular Protest in East Germany, 1945–1989: Judgements on the Street, Routledge, ISBN 978-0-7146-5408-9
• Frucht, Richard C. (2003), Encyclopedia of Eastern Europe: From the Congress of Vienna to the Fall of Communism, Taylor & Francis Group, ISBN 0-203-80109-1
• Grenville, John Ashley Soames (2005), A History of the World from the 20th to the 21st Century, Routledge, ISBN 0-415-28954-8
• Grenville, John Ashley Soames; Wasserstein, Bernard (2001), The Major International Treaties of the Twentieth Century: A History and Guide with Texts, Taylor & Francis, ISBN 0-415-23798-X
• Grogin, Robert C. (2001), Natural Enemies: The United States and the Soviet Union in the Cold War, 1917–1991, Lexington Books, ISBN 0-7391-0160-9
• Hardt, John Pearce; Kaufman, Richard F. (1995), East-Central European Economies in Transition, M.E. Sharpe, ISBN 1-56324-612-0
• Saxonberg, Steven (2001), The Fall: A Comparative Study of the End of Communism in Czechoslovakia, East Germany, Hungary and Poland, Routledge, ISBN 90-5823-097-X
• Wettig, Gerhard (2008), Stalin and the Cold War in Europe, Rowman & Littlefield, ISBN 978-0-7425-5542-6

Надворешни врски

• RFE/RL Czechoslovak Unit, Blinken Open Society Archives, Budapest.