Википедија

Хаплогрупа А (Y-ДНК)

(Пренасочено од Хаплогрупа A00)

Хаплогрупа А — хаплогрупа на ДНК на човечки Y-хромозом, која ги вклучува сите живи човечки Y хромозоми. Носителите на постојните подклади на хаплогрупата А се речиси исклучиво пронајдени во Африка (или помеѓу африканската дијаспора), за разлика од хаплогрупата БТ, чии носители учествувале во миграцијата надвор од Африка на раните современи луѓе. Познатите гранки на хаплогрупата А се A00, A0, A1a и A1b1; овие гранки се само многу далечно поврзани и не се поблиски поврзани една со друга отколку со хаплогрупата БТ.

Хаплогрупа A
Можно време на потекло270,000 BP,[1][2] 275,000 BP (303,000-241,000 BP),[3][4] 291,000 BP[5]
Возраст на спојување275,000 BP (поделени со други лоза)[6]
Можно место на потеклоСеверозападна Африка, Централна Африка[7]
ПредокY-хромозом Адам (A00-T)
Потомциосновни: A00 (AF6/L1284), A0-T
(Подкладите од нив вклучуваат хаплогрупи A00a, A00b, A00c, A0, A1, A1a, A1b, A1b1 и BT.)

Потекло

уреди
 
Дрво кое покажува врска помеѓу гранките на хаплогрупата А и хаплогрупата БТ

Иако постојат терминолошки предизвици да се дефинира како хаплогрупа, хаплогрупата А значи „основна хаплогрупа“ (т.е. на современите човечки популации); тој не е дефиниран со никаква мутација, туку се однесува на која било хаплогрупа која не потекнува од хаплогрупата BT; со други зборови, тој е дефиниран со отсуство на дефинирачка мутација на таа група (М91). Според оваа дефиниција, хаплогрупата А ги вклучува сите мутации што се случиле помеѓу најскорешниот заеднички предок на Y-хромозомот (проценета на околу 270 киа) и мутацијата што ја дефинира хаплогрупата БТ (проценета на околу 140-150 киа),[8] вклучувајќи ги сите постоечки подклади кои допрва треба да се откријат.

Носители на хаплогрупата А (т.е. отсуство на дефинирачка мутација на хаплогрупата БТ) биле пронајдени во областите населени со ловци-собирачи во Јужна Африка, особено кај народот Сан. Дополнително, најбазалната лоза на митохондријалната ДНК L0 се исто така во голема мера ограничени на народот Сан. Меѓутоа, лозата А од Јужна Африка се подклади на лозата А пронајдена во други делови на Африка, што укажува на тоа дека под-хаплогрупите А пристигнале во Јужна Африка од друго место.[9]

Двете најбазални лози на хаплогрупата А, А0 и А1 (пред објавувањето на откривањето на хаплогрупата А00 во 2013 година), биле откриени во Западна Африка, Северозападна Африка и Централна Африка. Круцијани и неговите соработници (2011) сугерираат дека овие лози можеби се појавиле некаде помеѓу Централна и Северозападна Африка.[10] Скоцари и неговите соработници (2012) исто така ја поддржале „хипотезата за потекло во северо-западниот квадрант на африканскиот континент за хаплогрупата A1b [т.е. A0]“.[11]

Хаплогрупата A1b1b2 била пронајдена помеѓу античките фосили ископани во заливот Балито во Квазулу-Натал, Јужна Африка, кои се датирани околу 2149-1831 година БП (2/2; 100%).[12]

Распространетост

уреди

Според дефиницијата за хаплогрупата А како „не- BT хаплогрупа“, таа е речиси целосно ограничена на Африка, иако многу мал дел на носители се пријавени во Европа и Западна Азија.

Кладот ги постигнува своите највисоки современи честоти во популациите на ловците-собирачи Бушмани во Јужна Африка, проследено со многу Нилотички групи во Источна Африка. Сепак, најстарите под-клади на хаплогрупата А се наоѓаат исклучиво во Централно - Северозападна Африка, каде што се верува дека потекнува таа (и по проширувањето на патрилинеарниот предок на современите луѓе). Проценките за нејзината временска длабочина варираат во голема мера, или блиску до 190 киа или блиску до 140 киа во одделни проучувања од 2013 година,[13] и со вклучување на претходно непознатата хаплогрупа „А00“ до околу 270 киа во проучувања од 2015 година.[14][15]

Хаплогрупа A
Африка
Студиска популација Чест.
(во %)
[16] Сан (Намбија) 66%
[16] Нама (Намбија) 64
[17] Динка (Судан) 62
[17] Шилук (Судан) 53
[17] Нуба (Судан) 46
[18] Којсанци 44
[19][20] Бета израел 41
[16][19] Кунг/Секеле ~40
[17] Маба (Судан) 35
[17] Нуер (Судан) 33
[17] Фур (Судан) 31
[16] Масаи (Кенија) 27
[21] Нара (Еритреја) 20
[17] Масалити (Судан) 19
[16][22] Амхара (Етиопија) ~16
[18] Етиопјанци 14
[23] Банту (Кенија) 14
[16] Мандара (Камерун) 14
[17] Хауса (Судан) 13
[19] Khwe (Јужна Африка) 12
[19] Фулани (Камерун) 12
[16] Дамари (Намбија) 11
[22] Оромо (Етиопија) 10
[21] Кунама (Еритреја) 10
[16] Јужно-семитски (Етиопија) 10
[23] Арапи (Египет) 3

Кладот, исто така, е забележан на забележителни честоти кај одредено население во Етиопија, како и некои пигмејски групи во Централна Африка, и поретки говорители на Нигер-Конго, кои во голема мера припаѓаат на кладата E1b1a. Хаплогрупата Е генерално се верува дека потекнува од североисточна Африка,[24] и подоцна била воведена во Западна Африка од каде што се проширила пред околу 5.000 години во Централна, Јужна и Југоисточна Африка со проширувањето на народот Банту.[25][26] Според Вуд и неговите соработници (2005) и Роза и соработниците (2007), ваквите релативно неодамнешни движења на населението од Западна Африка ја смениле веќе постоечката популација Y хромозомска разновидност во Централна, Јужна и Југоисточна Африка, заменувајќи ги претходните хаплогрупи во овие области со веќе доминантните лози E1b1a. Трагите од жителите на предците, сепак, денес можат да се забележат во овие региони преку присуството на Y DNA хаплогрупите A-M91 и B-M60 кои се вообичаени кај одредени реликтни популации, како што се Мбути Пигмеите и Којсанци.[16][27][28]

Во композитен примерок од 3551 африкански мажи, Хаплогрупата А имала честота од 5,4%.[29] Највисоките честоти на хаплогрупата А се пријавени помеѓу Којсанците од Јужна Африка, Бета Израел и Нило-Сахарските од Судан.

Северна Америка

уреди

1 Афроамериканец од Лакрос, САД, Мојсеј, Рамон, A00, A00-AF8

Африка

уреди

Северна Африка

уреди

Во Северна Африка, хаплогрупата А е главно отсутна. Неговата потклада А1 била забележана на честоти во трагови кај Мароканците.

Горен Нил
уреди

Хаплогрупата A3b2-M13 е честа кај Јужните Суданци (53%),[17] особено кај народот Динка (61,5%).[30] Хаплогрупата A3b2-M13, исто така, е забележана во друг примерок од јужносуданско население со честота од 45% (18/40), вклучувајќи 1/40 A3b2a-M171.[18]

Понатаму низводно околу долината на Нил, подкладата A3b2, исто така, е забележана на многу ниски честоти кај примерок од египетски мажи (3%).

Западна Африка

уреди

Осум машки единки од Гвинеја-Бисао, две машки единки од Нигер, еден маж од Мали и еден маж од Зелен ’Рт ја носеле хаплогрупата А1а.[31]

Централна Африка

уреди

Хаплогрупата A3b2-M13 била забележана кај населението на северен Камерун (2/9 = 22% Тупури, 4/28 = 14% Мандара, 2/17 = 12% Фулани [19] ) и источна ДРК ( 2/9 = 22% Алур, 1/18 = 6% Хема, 1/47 = 2% Мбути).

Хаплогрупата A-M91 (xA1a-M31, A2-M6/M14/P3/P4, A3-M32) била забележана кај народот Бакола од јужен Камерун (3/33 = 9%).

Без тестирање за која било подклада, хаплогрупата A Y-DNA била забележана во примероци од неколку луѓе од Габон, вклучувајќи 9% (3/33) од примерокот од Бака, 3% (1/36) од примерокот од Ндуму, 2 % (1/46) од примерок од Дума, 2% (1/57) од примерок од Нзеби и 2% (1/60) од примерок од Цого.

Источна Африка

уреди
Африкански големи езера
уреди

Банту во Кенија (14%, Луис и неговите соработници 2004) и Ирак во Танзанија (3/43 = 7,0% (Луис и сор. 2004) до 1/6 = 17% (Најт и сор. 2003)).

Африкански рог
уреди

Хаплогрупата А се наоѓа на ниски до умерени честоти во Африканскиот рог. Кладот е забележан на највисоки честоти меѓу 41% од примерокот од Бета Израел, што се јавува кај 41% од еден примерок од оваа население (Круцијани и неговите соработници 2002). На друго место во регионот, хаплогрупата А е пријавена во 14,6% (7/48) од примерокот Амхара,[22] 10,3% (8/78) од примерокот Оромо, и 13,6% (12/88) од уште еден примерок од Етиопија.

Јужна Африка

уреди

Едно проучување од 2005 година ја открило хаплогрупата А во примероци од различни племиња кои зборуваат којсански јазици со честота која се движи од 10% до 70%. Оваа конкретна хаплогрупа не била пронајдена во примерок од Хаџабе од Танзанија, популација понекогаш предложена како остаток од популацијата на Којсанците од доцното камено време.

Азија

уреди

Во Азија, хаплогрупата А е забележана на ниски честоти во Мала Азија и Блискиот Исток меѓу Егејските Турци, Палестинците, Јорданците и Јеменците.[32]

Европа

уреди

A3a2 (A-M13; порано A3b2), бил забележан на многу ниски честоти на некои медитерански острови. Без тестирање за која било подклада, хаплогрупата А била пронајдена во примерок од Грци од Митилини на егејскиот остров Лезбос [32] и во примероци од португалски од јужна Португалија, централна Португалија и Мадејра.[33] Авторите на едно проучување објавиле дека откриле нешто што изгледа како хаплогрупа А во 3,1% (2/65) од примерокот Кипарци,[34] иако тие дефинитивно не ја исклучиле можноста дека било кој од овие поединци може да припаѓа на ретка подклада на хаплогрупата БТ, вклучувајќи ја и хаплогрупата КТ.

Подклади

уреди

A00 (A00-AF6)

уреди

Мендез и неговите соработници (2013) најавиле откривање на дотогаш непозната хаплогрупа, за која ја предложиле ознаката „А00“.[35] „Генотипизацијата на примерок од ДНК што беше доставен до комерцијална установа за генетско тестирање покажа дека Y-хромозомот на оваа афроамериканска индивидуа ја носи состојбата на предците на сите познати SNP-и на Y хромозомите. За дополнително да се карактеризира оваа лоза, која ја нарековме A00,[35] за предложена номенклатура)“; „Ја преименувавме базалната гранка во Cruciani et al. [2011] како A0 (претходно A1b) и се однесуваме на сегашната лоза како A00. За длабоки гранки откриени во иднина, предлагаме да се продолжи со номенклатурата A000 итн." Има проценета старост од околу 275 киа, така што е приближно современ со познатиот изглед на најраните познати анатомски современи луѓе, како што е Џебел Ирхауд. A00 понекогаш е познат и како „Пери Y-хромозом“ (или едноставно „Пери Y“). Оваа претходно непозната хаплогрупа била откриена во 2012 година во Y хромозомот на Афроамериканец кој ја доставил својата ДНК за комерцијална генеалошка анализа.[36] Последователното откривање на други мажјаци кои припаѓаат на А00 довело до рекласификација на Пери Yкако A00a (A-L1149).

Истражувачите подоцна откриле дека А00 го поседувале 11 Мбо мажи од Западен Камерун (Банту) (од примерок од 174 (6,32%).[37] Последователните истражувања сугерирале дека вкупната стапка на A00 била уште поголема кај Мбо, т.е. 9,3% (8 од 86) подоцна било откриено дека паѓа во рамките на A00b (A-A4987).

Понатамошните истражувања во 2015 година покажале дека современото население со најголема концентрација на A00 е Бангва, група која зборува јемба јазик од Камерун: 27 од 67 (40,3%) примероци биле позитивни за A00a (L1149). Еден поединец од Бангва не се вклопувал ниту во A00a ниту во A00b.[38]

Генетичарите секвенционирале податоци од ДНК ширум геномот од четири лица закопани на местото Шум Лака во Камерун помеѓу 8000-3000 години, кои биле генетски најмногу слични на пигмеите Мбути. Еден поединец ја носи длабоко дивергентната хромозомска Y хромозомска хаплогрупа A00.[39]

A0 (A-V148)

уреди

Имињата на хаплогрупите „A-V148“ и „A-CTS2809/L991“ се однесуваат на истата хаплогрупа.

А0 се наоѓа единствено во Бакола Пигмеите (Јужен Камерун) со 8,3% и Берберите од Алжир со 1,5%. Исто така пронајден во Гана. 

A1a (A-M31)

уреди

Подкладата A1a (M31) била пронајдена во приближно 2,8% (8/282) од вкупно седум примероци од различни етнички групи во Гвинеја-Бисао, особено кај Папел-Манкан-(5/64 = 7,8%). Во едно претходно проучување во 2003 година, Гончалвес и неговите соработници пријавиле дека пронашле A1a-M31 во 5,1% (14/276) од примерокот од Гвинеја-Бисао и во 0,5% (1/201) од пар примероци од Зелен ’Рт.[40] Авторите на друга студија објавиле дека пронашле хаплогрупа А1а-М31 во 5% (2/39) од примерокот на Мандинка од Сенегамбија и 2% (1/55) од примерокот на Догон од Мали. Хаплогрупата A1a-M31, исто така, е пронајдена кај 3% (2/64) од примерокот на Бербери од Мароко и 2,3% (1/44) од примерокот со неодредена етничка припадност од Мали.

Во 2007 година, седум мажи од Јоркшир, Англија кои го делат необичното презиме Ревис биле идентификувани дека се од поткладата А1а (М31). Било откриено дека овие мажи имале заеднички предок од машка линија од 18 век, но не биле познати претходни информации за африканското потекло.

Во 2023 година, Лакрос, WI, 1 маж, A1a-M31, Мојсеј, Рамон.[41]

A1b1a1a (A-M6)

уреди

Подкладата A1b1a1a (M6; порано A2 и A1b1a1a-M6) обично се наоѓа кај народите Којсанци. Авторите на едно проучување објавиле дека ја пронашле хаплогрупата A-M6(xA-P28) во 28% (8/29) од примерокот од народот Сан и 16% (5/32) од примерокот од народот Кунг /Секеле и хаплогрупата A2b-P28 во 17% (5/29) од примерокот од Сан, 9% (3/32) од примерокот од Кунг / Секеле, 9% (1/11) од примерок од Нама и 6% (1/18) од примерок од Дамара. Авторите на друга студија објаввиле дека пронашле хаплогрупа А2 во 15,4% (6/39) од примерок од мажи Којсанци, вклучувајќи 5/39 A2-M6/M14/M23/M29/M49/M71/M135/M141(xA2a-M114 ) и 1/39 A2a-M114.

A1b1b (A-M32)

уреди

Кладата A1b1b (M32; порано позната како A3) ги содржи најнаселените гранки на хаплогрупата А и главно се наоѓа во Источна Африка и Јужна Африка.

A1b1b1 (A-M28)

уреди

Подкладата (соодветно сметана како посебна хаплогрупа) A1b1b1 (M28; порано A3a) ретко е забележана во Африканскиот Рог. Во 5% (1/20) од мешаниот примерок на говорители на јужносемитски јазици од Етиопија, 1,1% (1/88) од примерокот на Етиопјаните, и 0,5% (1/201) во Сомалијците забележан е и во источна, централна и јужна Арабија. Тековните резултати, според FTDNA, сугерираат дека некои гранки како A-V1127 потекнуваат од Арабија. Дополнително, како што сугерираат експертите како што се гледа во TMRCA во дрвото Y-full, оваа хаплогрупа мора да претрпела време на тесно грло кога луѓето кои ја претставуваат оваа хаплогрупа претрпеле некаков вид на изумирање и нагло се намалиле во бројот.

A1b1b2a (A-M51)

уреди

Подкладата A1b1b2a (M51; порано позната како A3b1) се јавува најчесто кај народите Којсанци (6/11 = 55% Нама, 11/39 = 28% Којсанци, 7/32 = 22% Кунг / Секеле, 6/29 = 21% Сан, 1/18 = 6% Дамари). Сепак, исто така е пронајден со пониска честота кај Банту-народите од Јужна Африка, вклучувајќи 2/28 = 7% Сото-Цвана, 3/53 = 6% не-којсански јужноафриканци, 4/80 = 5% Коса, и 1/29 = 3% Зулу.

A1b1b2b (A-M13)

уреди

Во Судан, хаплогрупата А-М13 е пронајдена во 28/53 = 52,8% од Јужен Суданец, 13/28 = 46,4% од Нуба од централен Судан, 25/90 = 27,8% од Западен Судан, 4/32 = 12,5% од локалното население Хауса и 5/216 = 2,3% од северен Судан.

Во Етиопија, едно проучување објавило дека пронашло хаплогрупа А-М13 во 14,6% (7/48) од примерокот од Амхарци и 10,3% (8/78) од примерокот од народот Оромо.[22] Друга студија објавила дека нашла хаплогрупа A3b2b-M118 во 6,8% (6/88) и хаплогрупа A3b2*-M13 (xA3b2a-M171, A3b2b-M118) во 5,7% (5/88) од мешан примерок од Етиопјаните, во износ од вкупно 12,5% (11/88) A3b2-M13.

Хаплогрупата А-М13, исто така, повремено била забележана надвор од Централна и Источна Африка, како во Егејскиот регион на Турција (2/30 = 6,7% [42] ), Јеменските Евреи (1/20 = 5%), Египет (4/147 = 2,7%,[23] 3/92 = 3,3% ), палестински Арапи (2/143 = 1,4% [43] ), Сардинија (1/77 = 1,3%,[44] 1/ 22 = 4,5% ), главниот град на Јордан, Аман (1/101=1% [45] ) и Оман (1/121 = 0,8%).

Хаплогрупата А-М13 била пронајдена меѓу трите фосили од неолитскиот период ископани од локалитетот Кадрука во Судан.

 
Географска честотна распределба на Хаплогрупата А3-М13.

Хаплогрупата А-М13 била пронајдена и кај машка жртва на ерупцијата на планината Везув во Помпеја.[46]

Филогенетика

уреди

Филогенетска историја

уреди

Пред 2002 година, во академската литература постоеле најмалку седум системи за именување на филогенетското дрво на Y-хромозомот. Ова довело до значителна конфузија. Во 2002 година, главните истражувачки групи се собрале и го формирале конзорциумот на Y-хромозомот (YCC). Тие објавиле заеднички труд кој создал единствено ново дрво кое сите се согласиле да го користат. Подоцна, група граѓански научници со интерес за популациската генетика и генетската генеалогија формирале работна група за да се создаде аматерско дрво со цел да биде пред сè навремено. Табелата подолу ги обединува сите овие дела на местото на обележјето на YCC дрвото од 2002 година. Ова му овозможува на истражувачот што прегледува постара објавена литература брзо да се движи помеѓу номенклатурите.

 
Ревидираното семејно стебло на y-хромозомот од Cruciani et al. 2011 година во споредба со семејното стебло од Карафет и сор. 2008 година. ("A1a-T" прикажан овде сега е познат како A1 и "A2-T" сега е познат како A1b.)

Голема промена во разбирањето на Y-ДНА дрвото дошло со објавувањето на Cruciani 2011. Додека SNP маркерот M91 се сметал за клуч за идентификување на хаплогрупата БТ, било увидено дека регионот околу М91 е мутациона жариште, кое е склонето кон повторливи задни мутации. Освен тоа, 8Т делот на Хаплогрупата А ја претставувала состојбата на предците на М91, а 9Т на хаплогрупата БТ изведена состојба, која настанала по вметнувањето на 1Т. Ова објаснило зошто подкладите A1b и A1a, најдлабоките гранки на Хаплоггрупата А, и двете поседувале истегнување 8T. Слично на тоа, маркерот P97, кој исто така се користел за идентификување на хаплогрупата А, ја поседувал состојбата на предците во хаплогрупата А, но изведена состојба во хаплогрупата БТ. На крајот, тенденцијата на M91 да се вратила назад и (оттука) неговата несигурност, довела до тоа M91 да биде отфрлен како дефинирачки SNP од страна на ISOGG во 2016 година [47] Спротивно на тоа, P97 е задржан како дефинирачки маркер на Хаплогрупата BT.

YCC 2002/2008 (α) (β) (γ) (δ) (ε) (ζ) (η) YCC 2002 YCC 2005 YCC 2008 YCC 2010 ISOGG 2006 ISOGG 2007 ISOGG 2008 ISOGG 2009 ISOGG 2010 ISOGG 2011 ISOGG 2012
A-M31 7 I 1A 1 – H1 A A1 A1 A1 A1a A1 A1 A1a A1a A1a A1a A1a
A-M6 27 I 2 3 – H1 A A2* A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 A2 A1b1a1a
A-M114 27 I 2 3 – H1 A A2a A2a A2a A2a A2a A2a A2a A2a A2a A2a A1b1a1a1a
A-P28 27 I 2 4 – H1 A A2b A2b A2b A2b A2b A2b A2b A2b A2b A2b A1b1a1a1b
A-M32 * * * * * * * * A3 A3 A3 A3 A3 A3 A3 A3 A3 A1b1b
A-M28 7 I 1A 1 – H1 A A3a A3a A3a A3a A3a A3a A3a A3a A3a A3a A1b1b1
A-M51 7 I 1A 1 – H1 A A3b1 A3b1 A3b1 A3b1 A3b1 A3b1 A3b1 A3b1 A3b1 A3b1 A1b1b2a
A-M13 7 I 1A 2 Eu1 H1 A A3b2* A3b2 A3b2 A3b2 A3b2 A3b2 A3b2 A3b2 A3b2 A3b2 A1b1b2b
A-M171 7 I 1A 2 Eu1 H1 A A3b2a A3b2a A3b2a A3b2a A3b2a A3b2a A3b2a A3b2a A3b2a A3b2a removed
A-M118 7 I 1A 2 Eu1 H1 A A3b2b A3b2b A3b2b A3b2b A3b2b A3b2b A3b2b A3b2b A3b2b A3b2b A1b1b2b1

Следниве истражувачки тимови по нивните публикации биле претставени во создавањето на дрвото.

Филогенетски дрвја

уреди

Горенаведеното филогенетско дрво се заснова на ISOGG,[25] YCC,[48] и последователните објавени истражувања.

Y-chromosomal Adam   A00 (AF6/L1284)

  • A00a (L1149, FGC25576, FGC26292, FGC26293, FGC27741)
  • A00b (A4987/YP3666, A4981, A4982/YP2683, A4984/YP2995, A4985/YP3292, A4986, A4988/YP3731)
  • A0 (CTS2809/L991) порано A1b
  • A1 (P305) порано A1a-T, A0 и A1b
    • A1a (M31)
    • A1b (P108) порано A2-T
      • A1b1 (L419/PF712)
        • A1b1a (L602, V50, V82, V198, V224)
          • A1b1a1 (M14) порано A2
            • A1b1a1a (M6)
              • A1b1a1a1 (P28) порано A1b1a1a1b и A2b
        • A1b1b (M32) порано A3
          • A1b1b1 (M28) порано A3a
          • A1b1b2 (L427)
            • A1b1b2a (M51/Page42) порано A3b1
              • A1b1b2a1 (P291)
            • A1b1b2b (M13/PF1374) порано A3b2
              • A1b1b2b1 (M118)
      • BT (M91)

Наводи

уреди
  1. ↑ equivalent to an estimate of the age of the human Y-MRCA (see there); including the A00 lineage, Karmin et al. (2015) and Trombetta et al. (2015) estimate ages of 254,000 and 291,000 ybp, respectively.
  2. ↑ Karmin; и др. (2015). „A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture“. Genome Research. 25 (4): 459–66. doi:10.1101/gr.186684.114. PMC 4381518. PMID 25770088. "we date the Y-chromosomal most recent common ancestor (MRCA) in Africa at 254 (95% CI 192–307) kya and detect a cluster of major non-African founder haplogroups in a narrow time interval at 47–52 kya, consistent with a rapid initial colonization model of Eurasia and Oceania after the out-of-Africa bottleneck. In contrast to demographic reconstructions based on mtDNA, we infer a second strong bottleneck in Y-chromosome lineages dating to the last 10 ky. We hypothesize that this bottleneck is caused by cultural changes affecting variance of reproductive success among males."
  3. ↑ Mendez, L.; и др. (2016). „The Divergence of Neandertal and Modern Human Y Chromosomes“. The American Journal of Human Genetics. 98 (4): 728–34. doi:10.1016/j.ajhg.2016.02.023. PMC 4833433. PMID 27058445.
  4. ↑ Lipson, Mark; Ribot, Isabelle; Mallick, Swapan; Rohland, Nadin; Olalde, Iñigo; Adamski, Nicole; Broomandkhoshbacht, Nasreen; Lawson, Ann Marie; López, Saioa; Oppenheimer, Jonas; Stewardson, Kristin; Asombang, Raymond Neba’ane; Bocherens, Hervé; Bradman, Neil; Culleton, Brendan J.; Cornelissen, Els; Crevecoeur, Isabelle; de Maret, Pierre; Fomine, Forka Leypey Mathew; Lavachery, Philippe; Mindzie, Christophe Mbida; Orban, Rosine; Sawchuk, Elizabeth; Semal, Patrick; Thomas, Mark G.; Van Neer, Wim; Veeramah, Krishna R.; Kennett, Douglas J.; Patterson, Nick; Hellenthal, Garrett; Lalueza-Fox, Carles; MacEachern, Scott; Prendergast, Mary E.; Reich, David (30 January 2020). „Ancient West African foragers in the context of African population history“. Nature. 577 (7792): 665–670. Bibcode:2020Natur.577..665L. doi:10.1038/s41586-020-1929-1. PMC 8386425 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 31969706.
  5. ↑ Trombetta, Beniamino; d'Atanasio, Eugenia; Massaia, Andrea; Myres, Natalie M.; Scozzari, Rosaria; Cruciani, Fulvio; Novelletto, Andrea (2015). „Regional Differences in the Accumulation of SNPs on the Male-Specific Portion of the Human Y Chromosome Replicate Autosomal Patterns: Implications for Genetic Dating“. PLOS ONE. 10 (7): e0134646. Bibcode:2015PLoSO..1034646T. doi:10.1371/journal.pone.0134646. PMC 4520482. PMID 26226630.
  6. ↑ „A00 YTree“.
  7. ↑ According to Cruciani et al. 2011, the most basal lineages have been detected in West, Northwest and Central Africa, suggesting plausibility for the Y-MRCA living in the general region of North-Central Africa". In a sample of 2204 African Y-chromosomes, 8 chromosomes belonged to either haplogroup A1b or A1a. Haplogroup A1a was identified in two Moroccan Berbers, one Fulbe and one Tuareg people from Niger. Haplogroup A1b was identified in three Bakola pygmies from Southern Cameroon and one Algerian Berber. Cruciani, Fulvio; Trombetta, Beniamino; Massaia, Andrea; Destro-Bisol, Giovanni; Sellitto, Daniele; Scozzari, Rosaria (2011). „A Revised Root for the Human Y Chromosomal Phylogenetic Tree: The Origin of Patrilineal Diversity in Africa“. The American Journal of Human Genetics. 88 (6): 814–8. doi:10.1016/j.ajhg.2011.05.002. PMC 3113241. PMID 21601174. Scozzari et al. (2012) agreed with a plausible placement in "the north-western quadrant of the African continent" for the emergence of the A1b haplogroup: "the hypothesis of an origin in the north-western quadrant of the African continent for the A1b haplogroup, and, together with recent findings of ancient Y-lineages in central-western Africa, provide new evidence regarding the geographical origin of human MSY diversity". Scozzari R; Massaia A; D'Atanasio E; Myres NM; Perego UA; и др. (2012). Caramelli, David (уред.). „Molecular Dissection of the Basal Clades in the Human Y Chromosome Phylogenetic Tree“. PLOS ONE. 7 (11): e49170. Bibcode:2012PLoSO...749170S. doi:10.1371/journal.pone.0049170. PMC 3492319. PMID 23145109.
  8. ↑ „A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture“. Genome Research. 25 (4): 459–466. April 2015. doi:10.1101/gr.186684.114. PMC 4381518. PMID 25770088.
  9. ↑ „Signatures of the preagricultural peopling processes in sub-Saharan Africa as revealed by the phylogeography of early Y chromosome lineages“. Mol. Biol. Evol. 28 (9): 2603–13. September 2011. doi:10.1093/molbev/msr089. PMID 21478374. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  10. ↑ „A revised root for the human Y chromosomal phylogenetic tree: the origin of patrilineal diversity in Africa“. Am. J. Hum. Genet. 88 (6): 814–8. June 2011. doi:10.1016/j.ajhg.2011.05.002. PMC 3113241. PMID 21601174.
  11. ↑ „Molecular dissection of the basal clades in the human Y chromosome phylogenetic tree“. PLOS ONE. 7 (11): e49170. 2012. Bibcode:2012PLoSO...749170S. doi:10.1371/journal.pone.0049170. PMC 3492319. PMID 23145109.
  12. ↑ Carina M. Schlebusch; и др. (28 September 2017). „Southern African ancient genomes estimate modern human divergence to 350,000 to 260,000 years ago“. Science. 358 (6363): 652–655. Bibcode:2017Sci...358..652S. doi:10.1126/science.aao6266. PMID 28971970.
  13. ↑ „Low-pass DNA sequencing of 1200 Sardinians reconstructs European Y-chromosome phylogeny“. Science. 341 (6145): 565–569. 2013. Bibcode:2013Sci...341..565F. doi:10.1126/science.1237947. PMC 5500864. PMID 23908240.
  14. ↑ „A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture“. Genome Research. 25 (4): 459–66. 2015. doi:10.1101/gr.186684.114. PMC 4381518. PMID 25770088.
  15. ↑ „Regional Differences in the Accumulation of SNPs on the Male-Specific Portion of the Human Y Chromosome Replicate Autosomal Patterns: Implications for Genetic Dating“. PLOS ONE. 10 (7): e0134646. 2015. Bibcode:2015PLoSO..1034646T. doi:10.1371/journal.pone.0134646. PMC 4520482. PMID 26226630.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 16,8 „Contrasting patterns of Y chromosome and mtDNA variation in Africa: evidence for sex-biased demographic processes“. Eur. J. Hum. Genet. 13 (7): 867–76. July 2005. doi:10.1038/sj.ejhg.5201408. PMID 15856073.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 17,7 17,8 28/53 (Dinka, Nuer, and Shilluk), „Y-chromosome variation among Sudanese: restricted gene flow, concordance with language, geography, and history“. Am. J. Phys. Anthropol. 137 (3): 316–23. November 2008. doi:10.1002/ajpa.20876. PMID 18618658.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 „Y chromosome sequence variation and the history of human populations“. Nat. Genet. 26 (3): 358–61. November 2000. doi:10.1038/81685. PMID 11062480.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 „A back migration from Asia to sub-Saharan Africa is supported by high-resolution analysis of human Y-chromosome haplotypes“. Am. J. Hum. Genet. 70 (5): 1197–214. May 2002. doi:10.1086/340257. PMC 447595. PMID 11910562.
  20. ↑ Shen P, Lavi T, Kivisild T, и др. (September 2004). „Reconstruction of patrilineages and matrilineages of Samaritans and other Israeli populations from Y-chromosome and mitochondrial DNA sequence variation“. Hum. Mutat. 24 (3): 248–60. doi:10.1002/humu.20077. PMID 15300852. S2CID 1571356.
  21. ↑ 21,0 21,1 Cruciani F, Trombetta B, Sellitto D, и др. (July 2010). „Human Y chromosome haplogroup R-V88: a paternal genetic record of early mid Holocene trans-Saharan connections and the spread of Chadic languages“. Eur. J. Hum. Genet. 18 (7): 800–7. doi:10.1038/ejhg.2009.231. PMC 2987365. PMID 20051990.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 „Ethiopians and Khoisan share the deepest clades of the human Y-chromosome phylogeny“. Am. J. Hum. Genet. 70 (1): 265–8. January 2002. doi:10.1086/338306. PMC 384897. PMID 11719903.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 „The Levant versus the Horn of Africa: evidence for bidirectional corridors of human migrations“. Am. J. Hum. Genet. 74 (3): 532–44. March 2004. doi:10.1086/382286. PMC 1182266. PMID 14973781.
  24. ↑ „Saudi Arabian Y-Chromosome diversity and its relationship with nearby regions“. BMC Genet. 10: 59. 2009. doi:10.1186/1471-2156-10-59. PMC 2759955. PMID 19772609.
  25. ↑ 25,0 25,1 International Society of Genetic Genealogy. „Y-DNA Haplogroup Tree“.
  26. ↑ „Genetic and demographic implications of the Bantu expansion: insights from human paternal lineages“. Mol. Biol. Evol. 26 (7): 1581–9. July 2009. doi:10.1093/molbev/msp069. PMID 19369595.
  27. ↑ „Y-chromosomal diversity in the population of Guinea-Bissau: a multiethnic perspective“. BMC Evol. Biol. 7 (1): 124. 2007. Bibcode:2007BMCEE...7..124R. doi:10.1186/1471-2148-7-124. PMC 1976131. PMID 17662131.
  28. ↑ „The phylogeography of Y chromosome binary haplotypes and the origins of modern human populations“. Ann. Hum. Genet. 65 (Pt 1): 43–62. January 2001. doi:10.1046/j.1469-1809.2001.6510043.x. PMID 11415522.
  29. ↑ „Africans in Yorkshire? The deepest-rooting clade of the Y phylogeny within an English genealogy“. Eur. J. Hum. Genet. 15 (3): 288–93. March 2007. doi:10.1038/sj.ejhg.5201771. PMC 2590664. PMID 17245408.
  30. ↑ 16/26, Hassan et al. 2008
  31. ↑ Batini, Chiara; и др. (September 2011). „Supplementary Data: Signatures of the Preagricultural Peopling Processes in Sub-Saharan Africa as Revealed by the Phylogeography of Early Y Chromosome Lineages“. Molecular Biology and Evolution. 28 (9): 2603–2613. doi:10.1093/molbev/msr089. ISSN 0737-4038. OCLC 748733133. PMID 21478374. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  32. ↑ 32,0 32,1 „Clinal patterns of human Y chromosomal diversity in continental Italy and Greece are dominated by drift and founder effects“. Mol. Phylogenet. Evol. 28 (3): 387–95. September 2003. doi:10.1016/S1055-7903(03)00016-2. PMID 12927125.
  33. ↑ „Y-chromosome lineages from Portugal, Madeira and Açores record elements of Sephardim and Berber ancestry“. Ann. Hum. Genet. 69 (Pt 4): 443–54. July 2005. doi:10.1111/j.1529-8817.2005.00161.x. PMID 15996172. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  34. ↑ „Population structure in the Mediterranean basin: a Y chromosome perspective“. Ann. Hum. Genet. 70 (Pt 2): 207–25. March 2006. doi:10.1111/j.1529-8817.2005.00224.x. PMID 16626331. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  35. ↑ 35,0 35,1 Mendez, Fernando L.; Krahn, Thomas; Schrack, Bonnie; Krahn, Astrid-Maria; Veeramah, Krishna R.; Woerner, August E.; Fomine, Forka Leypey Mathew; Bradman, Neil; Thomas, Mark G. (March 2013). „An African American Paternal Lineage Adds an Extremely Ancient Root to the Human Y Chromosome Phylogenetic Tree“. The American Journal of Human Genetics. 92 (3): 454–459. doi:10.1016/j.ajhg.2013.02.002. PMC 3591855. PMID 23453668.
  36. ↑ Albert Perry, a slave born in the United States between ca.
  37. ↑ Mendez et al. (2013), p. 455.
  38. ↑ Which of Cameroon's peoples have members of haplogroup A00?
  39. ↑ Lipson Mark et al. Ancient Human DNA from Shum Laka (Cameroon) in the Context of African Population History // SAA 2019
  40. ↑ „Y-chromosome lineages in Cabo Verde Islands witness the diverse geographic origin of its first male settlers“. Hum. Genet. 113 (6): 467–72. November 2003. doi:10.1007/s00439-003-1007-4. PMID 12942365. |hdl-access= бара |hdl= (help)
  41. ↑ 23andme raw data
  42. ↑ Cinnioğlu C, King R, Kivisild T; и др. (January 2004). „Excavating Y-chromosome haplotype strata in Anatolia“. Hum. Genet. 114 (2): 127–48. doi:10.1007/s00439-003-1031-4. PMID 14586639.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  43. ↑ „The Y chromosome pool of Jews as part of the genetic landscape of the Middle East“. Am. J. Hum. Genet. 69 (5): 1095–112. November 2001. doi:10.1086/324070. PMC 1274378. PMID 11573163.
  44. ↑ „The genetic legacy of Paleolithic Homo sapiens sapiens in extant Europeans: a Y chromosome perspective“. Science. 290 (5494): 1155–9. November 2000. Bibcode:2000Sci...290.1155S. doi:10.1126/science.290.5494.1155. PMID 11073453.
  45. ↑ „Isolates in a corridor of migrations: a high-resolution analysis of Y-chromosome variation in Jordan“. J. Hum. Genet. 50 (9): 435–41. 2005. doi:10.1007/s10038-005-0274-4. PMID 16142507.
  46. ↑ Scorrano, Gabriele; Viva, Serena; Pinotti, Thomaz; Fabbri, Pier Francesco; Rickards, Olga; Macciardi, Fabio (26 May 2022). „Bioarchaeological and palaeogenomic portrait of two Pompeians that died during the eruption of Vesuvius in 79 AD“. Scientific Reports. 12 (1): 6468. Bibcode:2022NatSR..12.6468S. doi:10.1038/s41598-022-10899-1. PMC 9135728 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 35618734 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  47. ↑ ISOGG, 2016, Y-DNA Haplogroup Tree 2016.
  48. ↑ Krahn, Thomas. „YCC Tree“. FTDNA. Архивирано од изворникот на 2011-07-26.

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Хаплогрупа_А_(Y-ДНК)&oldid=5304953“