Тиса (река)
Тиса (српски, украински и русински: Тиса; унгарски: Tisza; романски и словачки: Tisa) — една од главните реки во Средна Европа. Извира во Украина и настанува кај Рахов како спој од Бела Тиса, (од планината Чорногора) и Црна Тиса, (од Горгањ). Тече долж границата со Романија, па влегува во Унгарија кај Тисабеч и излегува од земјата кај Сегед. Според преданијата, хунскиот водач Атила е закопан под пренасочен ракав на Тиса.
| Тиса | |
| Tisza, Tisa | |
| Река | |
 | |
| Земји | Украина, Романија, Унгарија, Словачка, Србија |
|---|---|
| Притоки | |
| - леви | Сомеш, Киреш, Муреш |
| - десни | Бодрог |
| Градови | Сигету Мармацјеј, Хуст, Солнок, Сегед, Бечеј |
| Извор | |
| - место | Источни Карпати, Украина |
| - височина | 2.020 м |
| - координати | 48°4′29″N 24°14′40″E / 48.07472° СГШ; 24.24444° ИГД |
| Утока | Дунав |
| - местоположба | низводно од Нови Сад, Србија |
| - координати | 45°8′17″N 20°16′39″E / 45.13806° СГШ; 20.27750° ИГД [1] |
| Должина | 965 км |
| Слив | 156.087 км2 |
| Истек | во устието |
| - просечен | 792 м3/с |
По Сегед, реката влегува во Војводина и се влева во Дунав кај селото Нови Сланкамен, образувајќи ја границата помеѓу Банат и Бачка. Оди во кратки потези и долж унгарско-украинската и унгарско-српската граница.
Сливот на Тиса зафаќа површина од 156.087 км2,[2] и долг 965 км — најголем од сите притоки на Дунав.[2] Има среден годишен истек од 792 м³/с, и со тоа учествува со 13% од дунавскиот слив.[2]
Уредување на коритото уреди
Некогаш Тиса течела во Унгарија цели 1.419 км, во голем дел низ Големата Унгарска Низина — една од најголемите рамници во Европа. Бидејќи реките во рамничарски предели течат мошне бавно, Тиса имала доста кривини, што редовно доведувало до поплави во поречието.
По неколку помали обиди, унгарскиот државник Иштван Сечењи го покренал уредувањето на коритото на Тиса, кое траело од 1846 до 1880 г. Со ова должината на течението во Унгарија се намалило на 966 км, покрај каналите и ракавите што играат регулативна улога.
Уреденото корито претставува еден од најголемите систми за заштита од поплави на континентот — поголем од оној на Холандија, коритото на По и Долината на Лоара.
Пловност уреди
Тиса е пловна во голем дел од течението, но Унгарија не дозволувала сообраќај на странски пловила сè до стапувањето во ЕУ. Реката не е пловна при суша или кога е поплавена.[3]
Поважни притоки уреди
Поважни притоки на Тиса се:
- Чик (кај Бачко Петрово Село)
- Јегричка (кај Жабаљ)
- Бегеј (кај Тител)
- Муреш (во Сегед)
- Киреш (кај Чонград)
- Заѓва (во Солнок)
- Шајо (во Тисаујварош)
- Бодрог (во Токај)
- Красна (во Вашарошнамењ)
- Сомеш (кај Вашарошнамењ)
- Тур
- Батар
- Шугатаг
- Баја
- Шарош
- Шапинца
- Валеја Хотарулуј
- Бику
- Сарасиу
- Валеја Јепеј
- Иза
- Вишеу (во Бистра)
Градови уреди
Тиса тече низ следниве земји и градови (по низводен редослед):
Украина: Рахов, Тјахов, Хуст и Виноградов.
Романија: Сигету Мармацјеј.
Унгарија: Вашарошнамењ, Токај, Тисаујварош, Солнок, Тисакечке, Чонград, Сентеш, Хомезевашархељ и Сегед.
Србија: Кањижа, Нови Кнежевац, Сента, Ада, Мол, Бечеј и Нови Бечеј.
Поврзано уреди
Наводи уреди
- ↑ Тиса - Топонимски опслужувач GEOnet (англиски)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Tockner, Klement; Uehlinger, Urs; Robinson, Christopher T., уред. (2009). Rivers of Europe (I. изд.). London: Academic Press. Став 3.9.5. ISBN 978-0-12-369449-2.
- ↑ База на водни патишта „NoorderSoft“ (англиски)
- Administrația Națională Apelor Române – Cadastrul Apelor – București
- Institutul de Meteorologie și Hidrologie – Rîurile României – București 1971
Надворешни врски уреди
| „Тиса“ на Ризницата ? |
- Тиса на порталот „Бачка и Банат“ (српски)
- „Жива Тиса“ — историски портал (унгарски)
- Тиса наградена со „Нетрадиционално туристичко одредиште за 2010 г.“ Архивирано на 3 ноември 2012 г. (англиски)