Реален девизен курс

Реалниот девизен курс го претставува номиналниот девизен курс коригиран за релативните цени меѓу странските и домашните производи. На тој начин, реалниот девизен курс го претставува девизниот курс изразен во производи.

Поим за реален девизен курс

Реален девизен курс е курсот по кој се заменуваат една за друга валута, пресметан како однос на идентичните стоки во домашната земја и странската земја. Номинален девизен курс е цената на домашната валута во однос на странската. Реалниот девизен курс е номиналниот девизен курс коригиран за цените на домашните и странските стоки (ефектот од инфлацијата). Во економијата се користат реалните променливи, бидејќи тие претставуваат еден вид сигнали кои ги поттикнуваат потрошувачите и производителите на приспособување на своето донесување во донос на променливите пазарни услови. Според тоа, при дефинирањето на реалниот девизен курс треба да се направи разлика помеѓу оние стоки и услуги кои се меѓународно тргувани и оние кои се произведени во земјата и кои не се изложени на меѓународна конкуренција и реалниот девизен курс да се сумира како однос меѓу цените во земјата и цените во странство изразени во заедничка валута.

Ако со симболот S го означиме номиналниот девизен курс (на пример долари за евра), а со P* цената на странските стоки изразени во странска валута (на пример, долар), тогаш домашната цена на странските стоки ќе биде P*/S (изразена во евра). Обратно, ако со симболот P ја означиме цената на домашните стоки во домашна валута, тогаш нивната цена во странска валута ќе биде S*P (во овој случај, изразена во долари). Реалниот девизен курс, т.е релативната цена на домашните стоки во однос на странските е односот помеѓу овие две ценовни нивоа:

σ = P /P*/S = SP/P*

Сè додека ги споредуваме цените на стоките во иста валута, дефиницијата не се менува. Реалниот девизен курс може да се смета за двојно дефлациониран номинален девизен курс, односно курс дефлациониран и со домашните и со странските цени. Како и за номиналниот, и за реалниот девизен курс велиме дека апрецира или депрецира. Сè додека цените на домашните и странските стоки остануваат непроменети или се движат во ист размер, номиналните и реалните курсеви исто така се непроменети. Имено, номиналните и реалните девизни курсеви флуктуираат во тандем на краток рок, бидејќи на краток рок номиналните девизни курсеви по природа се променливи, а цените ригидни. Сепак, на долг рок, номиналните и реалните девизни курсеви се движат независно едни од други.

За да се сфати подобро разликата помеѓу номииналните и реалните девизни курсеви се разгледува кога тие се движат заедно, односно кога ценовните нивоа се менуваат за истиот процентен износ, нивниот однос останува константен, што се случува кога инфлацијата е иста во земјата и во странство. Доколку спротивно на тоа, инфлацијата во странство е побрза отколку во земјата, реалниот девизен курс ќе депрецира, сè додека номиналниот девизен курс не апрецира доволно за да го неутрализира падот на домашните во однос на странските цени. Во случај кога номиналниот девизен курс е фиксен, промените на домашните и странските цени можат да настанат само кога домашните и странските цени се зголемуваат по различни стапки. Исто така, возможно е номиналниот девизен курс да апрецира без воопшто да се промени реалниот девизен курс, што би се случило доколку инфлацијата е пониска во земјата отколку во странство, т.е номиналниот девизен курс апрецира за разликата на стапката на инфлација помеѓу двете земји. Како општа одлика се констатира дека реалните девизни курсеви се постабилни на долг отколку на краток рок.

Мерење на реалниот девизен курс во практиката

Мерењето на реалниот девизен курс во практиката наметнува два проблема. Првиот е поврзан со дефиницијата за поимот странство, бидејќи остатокот од светот се состои од голем број земји. Домашната земја има билатерален девизен курс со секоја друга земја. За соединување на сите поединечни девизни курсеви потребно е да се пресмета просечното ниво на странски цени како пондериран просек на голем број трговски партнери и просечниот номинален девизен курс како пондериран просек на сите билатерални номинални девизни курсеви. Со тоа, секоја земја добива пондер, кој го претставува нејзиното значење за домашната земја. При овој начин на пресметка на делотворниот девизен курс се претпоставува дека сите девизни курсеви не се подеднакво важни, а резултатот е индекс, бидејќи веќе не може да се изрази номиналниот девизен курс во пари. Делотворните девизни курсеви се пресметуваат со користење на податоци за размената со голем број на земји-партнери при што секоја земја-партнер добива пондер кој обично ја изразува нејзината трговска важност за домашната земја (нејзиното учество во извозот или увозот на домашната земја или просекот од двете). Овој пристап може да се примени и за други категории на стоки.

Често користена мерка на реалниот девизен курс е односот помеѓу увозните и извозните цени. Тој се разликува од односот на тргуваните и нетргуваните стоки на два начина: најнапред, овде се игнорира постоењето на нетргувани стоки, а се прави разлика меѓу оние тргувани стоки кои се произведени во земјата и извезени надвор и тргувани стоки кои се произведени во странство и увезени во земјата. Според овој пристап, домашните стоки ќе бидат претставени со извозните, а странските стоки со увозните наместо сите тргувани стоки. Изборот помеѓу една од двете мерки ќе зависи од одликите на земјата која се анализира и од прашањата за интерес на анализата.

Друг проблем при мерењето е одредувањето на цените кои треба да се споредат. Реалниот девизен курс е однос помеѓу цените на две потрошувачки кошници на стоки и услуги кои треба да се споредат. Следствено, бидејќи е возможно да се формираат многу кошници не постои еден реален девизен курс кој ќе одговори на сите можни прашања од интерес на сите можни анализи, па според тоа, можни се повеќе дефиниции на реалниот девизен курс во однос на:

• Надворешните услови на размената - однос помеѓу домашните извозни цени и странските увозни цени
• Внатрешните услови на размената - однос помеќу цените на нетргуваните стоки и цените на тргуваните стоки.

Предноста на првата дефиниција е тоа што може попрецизно да укаже каде се произведени трговските стоки, додека предноста на втората е тоа што ги раздвојува секторите кои се изложени на странска конкуренција (кои произведуваат тргувани стоки) од оние кои се заштитени (и кои произведуваат нетргувани стоки). Реалните девизни курсеви дефинирани во поширока смисла ги споредуваат индексите на потрошувачки цени или дефлаторите на БДП. Исто така, постојат и други индекси кои ја мерат конкурентноста на земјата на тој начин што ќе го стават акцентот на производствените трошоци, пред сè на трошоците за работна сила.

Реалниот девизен курс како релативна цена на нетргуваните стоки

Случај на урамнотежена примарна тековна сметка

Реалниот девизен курс го определува оптималниот производствен микс, но прашањето е: што го одредува реалниот девизен курс? Одговорот е дека тоа го прави пазарот. Технологијата, ресурсите и вкусовите на потрошувачите се среќаваат на пазарот. Технологијата и ресурсите се збирно претставени со границата на производствени можности. Штом ги знаеме вкусовите и буџетските ограничувања на потрошувачите, можеме да го утврдиме оној реален девизен курс кој истовремено обезбедува рамнотежа помеѓу побарувачката и понудата на тргувани и нетргувани стоки. Овој рамнотежен реален девизен курс е релативен за долгиот рок, кога сите ресурси се искористени и кога сите пазари се во рамнотежа.

Слично како и кога ги опишуваме преференциите помеѓу потрошувачката денес и потрошувачката утре, преференциите помеѓу тргувани и нетргувани стоки може да се претстават со кривите на индиференција, кои ќе имаат ист облик. И како и обично, со поместување нагоре се достигнуваат повисоки нивоа на полза.

Слободниот избор на пазарот им овозможува на потрошувачите да постигнат највисока можна корисност, при дадена технологија и дадена расположливост на производствени ресурси. При рамнотежна релативна цена, производителите ја максимизираат додадената вредност, а потрошувачите сакаат да ја купат токму онаа количина од двете стоки која е произведена. Границата на производствената можност игра слична улога како и буџетската линија: таа ги опишува расположливите ресурси на земјата, со исклучок на тоа што недостасува релативна цена за да се одреди вредноста на тие ресурси. Преку заемното дејство на технологијата (границата на производствени можности) и вкусовите (кривите на индифиренција) на пазарот се утврдува рамнотежната релативна цена.

Случај на примарна тековна сметка различна од нула: улога на реалниот девизен курс

Во реалноста, тековната сметка не е секогаш во рамнотежа, всушност, таа речиси и никогаш не е во рамнотежа! Како би требало да размислуваме за дебалансите на примарната сметка? Накратко, суфицитите и дефицитите ја прекинуваат врската помеѓу производството и потрошувачката во секоја точка на времето. Кога земјите реализираат дефицит или суфицит на тековната сметка, тие го искористуваат своето меѓувременско буџетско ограничување.

Прво, концептот на пазарната рамнотежа нема исто значење за тргуваните и нетргуваните стоки. Тргуваните стоки се произведуваат и трошат како во земјата, така и во странство, при што рамнотежата се воспоставува на светско ниво. Така, можно е да има ситуација во земјата каде што, на пример, потрошувачката го надминува производството. Во тој случај, разликата ќе биде покриена со увоз, кој ќе биде финансиран преку зголемување на странскиот долг или намалување на странските средства во сопственост на земјата. Слично на тоа, извозот го апсорбира вишокот на локалната потрошувачка. Од друга страна пак, нетргуваните стоки се произведуваат и трошат само на локално ниво. Пазарот е локален, па така за да се воспостави рамнотежа, потребно е производството да биде еднакво со потрошувачката во земјата. Притоа:

• Буџетското ограничување налага дефицитот на примарната тековна сметка денес да биде еднаков со суфицитот во наредните периоди, и обратно,
• Производството и апсорпцијата на нетргувани стоки мораат да бидат еднакви,
• Наклоните на границата на производствените можности и кривата на индиференцијата мораат да бидат исти, бидејќи реалната цена не се разликува помеѓу произведувачите и купувачите во рамките на земјата.

Промените на реалниот девизен курс ќе ги принудат и производителите и купувачите да го ревидираат своето однесување на соодветен начин. На пример, реалната апрецијација ќе влијае производителите да ги реализираат ресурсите од секторот на тргувани стоки и да го намалат нивното производство, а потрошувачите ќе ја зголемат потрошувачката на тргувани стоки. Резултатот е влошување на примарната тековна сметка. Оттука произлегуваат два заклучока:

• Прво, функцијата на примарната тековна сметка е опаѓачка. Зголемувањето на реалниот девизен курс, при сè друго исто, го намалува суфицитот или го зголемува дефицитот на примарната тековна сметка. Девизниот курс влијае врз примарната тековна сметка преку преместување на производството и потрошувачката на тргувани нетргувани стоки во спротивни насоки.
• Второ, ако примарната тековна сметка треба да достигне определена вредност за да се задоволи меѓувременското буџетско ограничување, реалниот девизен курс ќе мора да се промени. На пример, ќе мора да депрецира доволно за да ги наведе производителите и потрошувачите да го променат своето однесување на начин соодветен да се постигне бараното подобрување на тековната сметка.

Национално меѓувременско буџетско ограничување и рамнотежниот реален девизен курс

Долгиот рок и примарната тековна сметка

Националното меѓувременско буџетско ограничување вели дека една земја не може да се задолжува повеќе околку што може да си дозволи и дека акумулираните средства на крај можат и треба да бидат потрошени. Изразено во сегашна вредност, земјата ќе го задоволи своето екстерно ограничување кога тековните и идните дефицити на примарната тековна сметка ќе бидат еднакви на нејзината првична нето-надворешна позиција средства (односно, кога суфицитите ќе бидат еднакви на првичниот долг). Во поедноставниот модел со два временски периоди, ова формално може да се запише како:

PCA₁ = PCA₂/1+r = -F₁

каде што со симболот F₁ се обележува нето-надворешната позиција на средствата на земјата на почетокот од периодот. Ако земјата претходно била нето-кредитор, F₁ ќе биде позитивно, а ако земјата е нето-должник, F₁ ќе има негативна вредност.

Сè додека го почитува своето меѓувременско буџетско ограничување, земјата може слободно да го бира распоредот на салдата на својата тековна сметка низ времето. Овој степен на слобода исчезнува во вториот „последен“ период. Примарната сметка во иднината мора да биде еднаква на акумулираната нето-надворешна позиција на средствата. На долг рок, примарната тековна сметка мора да биде таква што до крајот на вториот периодот (означува иднина), земјата мора да го отплати својот акумулиран долг, или да ги потроши своите средства, главнината и каматата, наследени од првиот периодот (означува сегашност):

PCA₂= -(1+r)(F₁+PCA₁) = -F₂

каде што симболот F₂ ја обележува нето-надворешната позиција на земјата на почетокот на вториот период. Позитивната позиција на средствата (F₂>0) дозволува дефицит во вториот период, додека пак позицијата на надворешната задолженост (F₂>0) бара остварување на суфицит.

Рамнотежниот реален девизен курс и примарната тековна сметка на долг рок

Рамнотежниот, односно долгорочниот, реален девизен курс е дефиниран со условот долгорочната примарна тековна сметка да биде доследна со надворешното буџетско ограничување на земјата. Функцијата на примарната тековна сметка го покажува реалниот девизен курс потребен да се постигне саканото салдо на примарната тековна сметка. Буџетското ограничување од вториот период бара примарната тековна сметка да биде еднаква на негативната вредност на нето-надворешната позиција на средствата на земјата, плус износот на каматата. Тоа значи дека преку суфицитот треба да се финансира отплатата на долгот (кога F₂ е негативно), односно дека преку дефицитот треба да се намалуваат акумулираните средства (кога F₂ е позитивно). Кога реалниот девизен курс е над своето рамнотежно ниво, тој е преценет, а во спротивен случај , тој е потценет. Сепак, за да не биде прекршено буџетското ограничување, девизниот курс на долг рок мора да се врати на својата рамнотежна вредност.

Фундаметални детерминанти на реалниот девизен курс

Резултатот според кој рамнотежниот реален девизен курс зависи од нето-надворешната инвестициска позиција е многу значаен. Тоа значи дека, во крајна линија, пазарните сили ќе го доведат реалниот девизен курс на нивото во кое треба да биде. Меѓутоа, времето потребно да се стигне до таму може да биде многу долго, неколку години или повеќе. Неурамнотежен девизен курс имплицира дека или земјата живее надвор од своите можности, што е возможно додека може да се задолжува, или дека троши и инвестира под својот потенцијал, што е возможно додека нејзините домаќинства, фирми и влада се подготвени да штедат. Концептот на рамнотежен реален девизен курс гледа подалеку од ваквите преодни фази и се фокусира на стабилната состојба. Тој е патоказ кој ни покажува каде се упатил реалниот девизен курс. Сепак, можно е да се оди подалеку од ваквото објаснување и да се запраша: кои променливи, познати како фундаментални детерминанти или скратено фундаменти, се одговорни за промените на реалниот девизен курс. Реалниот девизен курс мора да биде таков што ќе овозможи производствените и потрошувачките одлуки да бидат во согласност со примарната тековна сметка наложена од буџетското ограничување и обратно, секоја промена на реалниот девизен курс мора да биде проследена со промени во производството и потрошувачката на тргувани и нетргувани стоки.

Нето-надворешна позиција на средствата

Меѓународната нето-инвестициона позиција претставува фундаментална детерминанта на реалниот девизен курс. При сè друго еднакво, колку е поголема позитивната вредност на меѓународната инвестициска позиција, толку повеќе ќе апрецира рамнотежниот реален девизен курс. Слично на тоа, рамнотежните реални девизни курсеви на задолжените земји ќе депрецираат како би генерирале средства за отплата на долгот. Ако надворешниот долг се зголеми, кривата на нето-надворешната позиција на средствата се поместува надесно, а рамнотежниот реален девизен курс ќе депрецира. За да го задоволи своето буџетско ограничување, земјата која се задолжувала во странство мора да создаде суфицити на примарната тековна сметка за да го отплати својот долг. Производствените ресурси мора да бидат реалоцирани во секторот на тргувани стоки, а домашната побарувачка мора да биде намалена. Депрецијацијата на реалниот девизен курс создава моптивација која води до потребните промени.

Нето-надворешната позиција на една земја е определена од минатите случувања и е многу тешко, ако не и невозможно, моментално да се промени. Постојат бројни примери на земји како што се Индонезија и Нигерија, кои неверојатно се збогатиле од наоѓањето на нафта, но го потрошиле своето богатство и како резултат на тоа станале и мошне задолжени земји. Понекогаш, ненадејната промена на цените може да доведе до промена на надворешната позиција, што се случило со шведската економија. Растот на реалната каматна стапка на надворешниот долг има ист ефект како и зголемувањето на самиот долг.

Производството, ресурсите и секторската структура

Границата на производствени можности ја резимира положбата во поглед на производствените ресурси на една земја, производствените капацитети и секторската структура. Овие одлики се разликуваат од земја до земја и се менуваат со текот на времето во рамките на една земја. Сепак, општата тенденција е дека колку е поголема продуктивноста во секторот на тргувани стоки, толку е повисок рамнотежниот девизен курс. Размислувањето е следно: земјите со поголема продуктивност на трудот произведуваат повеќе тргувани стоки на сметка на нетргувани стоки, па така, помала количина од вторите ќе биде достапна за домашна потрошувачка. Но, домашната потрошувачка мора да биде еднаква со домашното производство. За да се потикне економијата да произведува и троши на овој начин, релативната цена на нетргуваните стоки во однос на тргуваните стоки мора да се зголеми, т.е. реалниот девизен курс мора да апрецира, за да се дестимулира потрушувачката на нетргувани стоки.

Најдобар начин да се демонстрира оваа поента е да се постави следново прашање: што би се случило доколку продуктивноста во секторот на тргувани стоки одеднаш се зголеми? Под претпоставка дека производството на нетргувани стоки не се менува и дека и натаму постои надворешна рамнотежа, тогаш рамнотежниот реален девизен курс мора да апрецира (мора да се зголеми). Што би можело да ја предизвика таквата промена? Постојат неколку причини, поврзани со :

• технолошкиот прогрес
• постојаната акумулација на капитал
• откривање на природни ресурси кои се тргуваат

Влијанието на природните ресурси врз девизниот курс

Кога во средината на 1970-те била пронајдена нафта во британскиот дел на Северното Море, реалниот курс на стерлингот набрзо апрецирал за повеќе од 30 %. Иронично, резултатот бил реалокација на ресурсите од традиционалните индустриски гранки (другите тргувани стоки, освен нафтата) кон секторот услуги, што било проследено со масовно затворање на фабриките и невработеност, бидејќи индустриските работници не можеле веднаш да бидат вработени во нафтената индустрија или во секторот на нетргувани стоки. Овој запрепастувачки процес на деиндустријализација се нарекува Холандска болест (Dutch disease), бидејќи за првпат бил дијагностициран во 1960-те години, кога кога бил откриен гас на холандската страна од Северното Море. Холандската болест може да објасни зашто во земјите богати со ресурси вообичаено е потешко да се развие и одржи индустрискиот секетор, што може да се забележи во современа Русија. Ова не би требало да биде извор на долгорочна загриженост: зошто да се произведуваат индустриски производи кога мајката природа овозможува профитабилен извоз? Сепак, на краток рок приспособувањето може да биде прилично болно. Норвешка е една од земјите кои ефикасно се справија со овој проблем.

Нафтениот фонд на Норвешка

Во кој било поглед, Норвешка е богата земја, за што кажува и податокот дека БДП по глава на жител во 2002 изнесувал 42 000$ според тековниот девизен курс, наспроти просекот во Европа, кој изнесувал 22 600$. Уште повеќе, Норвешка има акумулирано значителни финансиски средства во текот на годините, кои во 2002 година изнесувале 603 милијарди норвешки круни (73 милијарди евра) или 39,6% од БДП. Поголемиот дел од ова богатство може да се поврзе со богатите наоѓалишта во Северното Море и големото производство на сурова нафта. Со текот на годините, Норвешка има произведено и продадено повеќе од 17 милијарди барели нафта.

Државниот нафтен фонд е основан во 1990 година. Неговата намена е преку зголемување на транспарентноста на приходите од нафта да се унапреди спроведувањето на фискалната политика. Фондот има две главни цели:

• прво, има улога на амортизер на кусорочните флуктуации на приходите од нафта, што ќе ја зајакне норвешката економија и ќе овозможи поголеме маневар на економската политика;
• второ, тој служи за справување со финансиските последици од стареењето на населението и на очекуваниот пад на приходите од нафта, преку трансферирање на богатството кон идните генерации. Процесот на трансформирање на физичките резерви на нафта во финансиски средства на нафтениот фонд ќе ја намали зависноста во иднина од приходите од нафта. До крајот од првата половина од 2003 година, активата на Државниот нафтен фонд изнесувала 93,5 милијарди евра. Приходите на фондот се состојат од нето-приливи на готовина од нафтените активности плус приносот на средства од Фондот. Трошоците на фондот се трансферите за буџетот наменети за финансирање на ненафтениот буџетски дефицит.

Како и секој рационален потрошувач, Норвешка спознала дека овој приход од производство на нафта е ограничен и дека претставува вонреден (неочекуван) приход. Не само што нафтениот фонд го заштитува владиниот буџет од флуктациите во цената на нафтата и обемот на нејзиното производство туку тој, исто така, е средство за распространување на вонредниот приход помеѓу многу генерации на Норвежани, на тој начин опросечувајки ја јавната и приватната потрошувачка. Освен тоа, овозможува дополнителни ресурси за поддршка на секторите погодени од апрецијацијата на реалниот девизен курс, феномен кој генерално е поврзан со неочекуваните приходи од ваков обем - Холандската болест.

Друг пример претставува процесот на преструктурирање во Источна и Средна Европа, кој започна по распадот на централно-планскиот систем. Во рамките на претходниот режим, акцентот се ставал на производите на тешката индустрија коишто, иако претставуваат тргувани стоки, всушност ретко се продавале надвор од Советскиот блок. Истовремено, секторот на услуги намерно не бил развиван. Процесот на трансформација доведе до брз раст на новиот сектор на услуги и до постепено преструктурирање на индустрискиот сектор во правец на производство на тргувани стоки.

Промени на рамнотежниот девизен курс

Промените во потрошувачката исто така влијаат врз рамнотежниот реален девизен курс. На пример, како што стануваме побогати, повеќе трошиме на нетргувани стоки. Нетргуваните услуги поврзани со одмор (кино, ресторани итн.), образование и медицински услуги можат да добијат поголема важност во нашите буџети. Бидејќи нетргуваните стоки мора да бидат произведени во земјата, растечката побарувачка мора да биде придружена со раст на релативните цени за да се поттикне поголемо производство. Сите фактори кои го зголемуваат богатството на домашните домаќинства - експанзијата на берзата и на пазарот на недвижнини, приливот на дознаки од роднините во странство или странската помош - можат да имаат сличен ефект.

Големината на владата, како голем потрошувач, може, исто така, да влијае врз реалниот девизен курс. Владата троши голем дел од своите буџети на нетргувани стоки и услуги (јавни услуги, патишта и други комунални услуги). Бидејќи таквата потрошувачка се финансира од даноците наметнати на луѓето, кои инаку би трошеле поголем дел од доходот на тргувани стоки, растот на големината на владата влијае за реалокација на домашната апсорпција кон секторот на нетргувани стоки, што ќе доведе до зголемување на нивната релативна цена, т.е. до раст на реалниот девизен курс.

Сите „длабоки“ или структурни промени веројатно ќе влијаат врз тековната сметка, а оттаму и врз рамнотежниот реален девизен курс. Сепак, во практиката, нарушувањата што се толку силни за да предизвикаат значајни промени во рамнотежниот реален девизен курс се прилично ретки настани. Токму затоа, тезата дека реалниот девизен курс останува приближно ист е само општ принцип. Сепак, во процесот на приближување на сиромашните земји кон поразвиените земји доаѓа до промени во рамнотежниот реален девизен курс. Како што овие земји акумулираат капитал, увезуваат напредна технологија и стануваат попродуктивни, нивните економии поминуваат низ системска трансформација, а како резултат на тоа се јавува континуирана апрецијација на реалниот девизен курс. Ова е познато како ''Баласа-Семјуелсонoв ефект'' (Balassa-Samuelson effect).

Ефектот на Баласа-Семјуелсон

Општа закономерност е дека побогатите земји се систематски поскапи од посиромашните земји. дефлаторот на БДП е пондериран просек од цените на тргуваните и нетргуваните стоки. Ако цените на меѓународно тргуваните стоки приближно се изедначени кога ќе ги изразиме во една заедничка валута, тогаш разликите во просечните ценовни нивоа произлегуваат во цените на нетргуваните стоки - како што се фризерските услуги, хотелското сместување, транспортните услуги, лебот итн. Нетргуваните стоки се поевтини во посиромашните земји. Зошто е тоа така? Многу услуги, кои сочинуваат голем дел од нетргуваните стоки, се „луксузни“ стоки: ресторани, правни услуги, услуги за домаќинствата, згрижување на деца, медицински услуги. Во сиромашните земји, побарувачката за услуги е ограничена и како резултат на тоа, нивните цени се ниски.

Втората причина е поврзана со понудата на услуги. Посиромашните земји се одликуваат со пониско ниво на физички и човечки капитал, од каде произлегува дека продуктивноста во секторот на тргувани стоки е пониска. Следствено на тоа, кога продуктивноста во секторот на тргувани стоки е ниска, тогаш граничната продуктивност на трудот е мала и наемнините се пропорционално ниски. Наемнините би биле, исто така, ниски и во секторот на нетргувани стоки, бидејќи подвижноста на работниците, обичаите (барање за правичност) и активноста на синдикатите обично спречуваат наемнините во голема мера да се разликуваат помеѓу различните сектори. Поради пониските наемнини, цените во секторот на нетргувани стоки ќе бидат пониски во посиромашните земји.