Домашно говедо
| Крава | |
|---|---|
| |
припитомен
| |
| Научна класификација | |
| Царство: | Животни |
| Колено: | Хордови |
| Класа: | Цицачи |
| Ред: | Парнокопитни |
| Семејство: | Шуплороги |
| Потсемејство: | Говеда |
| Род: | Вистински говеда |
| Вид: | Домашно говедо |
| Научен назив | |
| Bos taurus Linnaeus, 1758 | |
Домашно говедо или едноставно говедо — одгледувани потомци на дивото говедо (Bos taurus). Одгледувањето започнало најпрво поради месото, а подоцна и поради млекото и нивната сила која се користела за влеча.
Денешното домашно говедо првобитно дошло од Анадолија и од Блискиот Исток. Одледувањето на домашното говедо започнало уште во IX век п.н.е. Како доказ за тоа се смета тоа што уште од 8300 година п.н.е. заедно со земјоделците пристигнало на Кипар, каде дотогаш немало говеда. Оттогаш луѓето одгледале голем број раси на домашни говеда, а понекогаш го вкрстувале Bos taurus со други видови говеда. Одгледувани се и други видови говеда, пред сè во Азија. Така од подвидот на дивото говедо зебу (Bos primigenius, понекогаш Bos taurus) потекнува домашното говедо од подвидот зебу (Bos primigenius indicus, понекогаш Bos taurus indicus), од говедото бантенг (Bos javanicus) потекнува домашното говедо на Бали (Bos javanicus f. domestica) итн.
Најголем број домашни говеда кои се одгледуваат поради месото има во Бразил, околу 200 милиони. Домашните говеда ги има во неколку раси, а притоа расите се резултат на целта за која би се користело животното. Покрај месото, млекото и кожата, изметот од домашните говеда е многу ценето природно ѓубриво во земјоделството, а се користи и за добивање биогас. Во многу делови од Светот домашното говедо, посебно воловите, се користат за влечење и имаат важна улога во орањето. При одгледувањето на домашни говеда се вршело вкрстување на расите за да се добијат животни со одредени одлики. Притоа, најчесто се имале две цели: да се добие поголемо количество млеко и да се добие подобар квалитет и поголемо количество месо.
Кон крајот на XV век Европејците го донеле домашното говедо во Америка, како и во Австралија и Нов Зеланд, каде многу брзо се развиле големи крда диви говеда.
Говедата се животни од групата преживари, што значи дека имаат систем за исхрана кој им овозможува да ја искористат несварената растителна храна од желудникот, при што ја враќаат во устата и ја џвакаат. Потоа таа храна ја голтаат и во желудникот дополнително се обработува од страна на микроби кои живеат во стомакот на говедото. Тие микроорганизми се одговорни за разградувањето на целулозата и другите јаглехидрати, а освен тоа синтетизираат аминокиселини.
Периодот на бременост кај кравите е 9 месеци. Новороденото теле тежи меѓу 35 и 45 кг, а говедата можат да живеат до 25 години.
Терминологија
уредиГоведо е општото име за ова животно, но според полот и возраста има и посебни називи:
- теле — сосем младо говедо;
- крава — женско говедо на репродуктивна возраст;
- јуница — женско говедо на репродуктивна возраст, кое ќе се тели за првпат;
- стелна крава — оплодена крава која е гравидна (бремена);
- јалова крава — женско говедо кое ја изгубило својата репродуктивност. Се користи за месо.
- бик — машко говедо на репродуктивна возраст;
- вол — возрасно скопено машко говедо, се користи за работа, како влечна сила.
Говедата како тема во уметноста и во популарната култура
уредиГоведата како тема во книжевноста
уреди- „Чудотворниот вол“ — унгарска народна приказна.[1]
- „Анабела“ — кус расказ за деца на ангискиот писател Доналд Басет од 1967 година.[2]
- „Ветерот и кравите“ — кус расказ за деца на Доналд Басет од 1967 година.[3]
- „Присебност“ — кус расказ на австрискиот писател Томас Берхнард од 1978 година.[4]
- „Излечената крава“ - расказ на американскиот писател Емброуз Бирс.[5]
- „Кравата Шара“ — расказ за деца на македонскиот писател Киро Донев од 2013 година.[6]
- „Крава желна за слава“ — расказ за деца на Киро Донев од 2013 година.[7]
- „Лавот и бикот“ — басна на Емброуз Бирс.[8]
- „Јарецот, бикот и лавот“ — басна на старогрчкиот баснописец Езоп.[9]
- „Лавот и бикот“ — басна на Езоп.[10]
- „Воловите и тркалата“ — басна на Езоп.[11]
- „Длабоко рикање“ — песна на македонскиот поет Јован Котески.[12]
- „Јаблан“ — расказ на српскиот писател Петар Кочиќ.[13]
- „Островот на биковите“ — краток расказ на македонскиот писател Владимир Мартиновски.[14]
- „Крави“ - песна на полската поетеса Марија Павликовска-Јасножевска.[15]
- „На воловската кола“ — песна на унгарскиот поет Шандор Петефи.[16]
- „Првото теле“ — песна на ирскиот поет Шејмас Хини.[17]
- „Кравата со дрвена нога (српски: Krava s drvenom nogom)“ — расказ на српскиот писател Бранко Ќопиќ.[18]
Говедата како мотив во сликарството
уреди- „Кравите се враќаат“ (Krave se vraćaju) — слика на хрватскиот уметник Славко Столник од 1957 година.[19]
Говедата како мотив во популарната музика
уреди- „Моите крави молзници“ (словенечки: Moje krave molznice) — албум на словенечкиот рок-музичар Марко Брецељ од 1991 година.
- „Кравата на госпоѓата О'Лири (Пожар)“ (англиски: Mrs. O'lLeary's Cow (Fire)) — песна на американската рок-група Бич Бојс (Beach Boys) од 1967 година.[20]
- На обвивката на музичкиот албум „Мајка со атомско срце“ (англиски: Atom Heart Mother) на британската рок-група Пинк флојд од 1970 година се претставени фотографија на крава (на предната страна) и на група крави (на задната страна).[21]
- „Додека кравите не се вратат дома“ (англиски: Til The Cows Come Home) — песна на англиската поп-група Prefab Sprout од 1989 година.[22]
- „Бик во вресот“ (англиски: Bull In The Heather) — песна на американската рок-група Соник јут (Sonic Youth) од 1994 година.[23]
- „Црна крава“ (англиски: Black Cow) — песна на американската поп-рок група Steely Dan од 1977 година.[24]
Говедата како мотив во филмот
уреди- „Бик“ (италијански: Il toro) – филм на режисерот Карло Мацакурати (Carlo Mazzacurati) од 1994 година.[25]
Наводи
уреди- ↑ Мађарске бајке. Београд: Народња књига, 1974, стр. 132-139.
- ↑ Доналд Бисет, Разговори со еден тигар. Култура, Македонска книга, Мисла, Наша книга и Детска радост, Скопје, 1993, стр. 8-11.
- ↑ Доналд Бисет, Разговори со еден тигар. Култура, Македонска книга, Мисла, Наша книга и Детска радост, Скопје, 1993, стр. 28-30.
- ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 110-111.
- ↑ Riba, patka, vodozemac: Priče o životinjama (Priredila Ljubica Arsić). Beograd: Laguna, 2014, стр. 51-57.
- ↑ Киро Донев, Приказни од куќичката на дрво. Скопје: Македоника литера, 2013, стр. 18-20.
- ↑ Киро Донев, Приказни од куќичката на дрво. Скопје: Македоника литера, 2013, стр. 113.
- ↑ Емброуз Бирс, Басни. Скопје: Темплум, 2016, стр. 36.
- ↑ Езоп, Басне (по Доситеју Обрадовићу). Београд: Просвета, 1963, стр. 71.
- ↑ Басни (избор). Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2009, стр. 10.
- ↑ Басни (избор). Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2009, стр. 15.
- ↑ Јован Котевски, Пеплосија. Мисла, Скопје, 1966, стр. 66-67.
- ↑ „Биографски подаци о Кочићу“, во: Петар Кочић, Јаблан и друге приповетке. Београд: Просвета, 1971, стр. 11-15.
- ↑ Никола Гелевски и Владимир Мартиновски (приредувачи), Џинџуџе во земјата на афионите: Антологија на македонскиот краток расказ. Скопје: Темплум, 2022, стр. 221.
- ↑ Savremena poljska poezija. Beograd: Nolit, 1964, стр. 70.
- ↑ Šandor Petefi, Sloboda i ljubav. Beograd: Rad, 1969, стр. 40-41.
- ↑ Шејмас Хини, Песме. Београд: Цицеро, Земун: Писмо, Нови Сад: Матица српска, 1993, стр. 45.
- ↑ Branko Ćopić, Parohija tužnoga đavola. Beograd: Rad, 1964.
- ↑ Središnja Hrvatska - Dvori s pogledom, Hrvatska turistička zajednica, 2009.
- ↑ YouTube, SMiLE (Stereo) (1967 Mix) (пристапено на 25.8.2017)
- ↑ Discogs, Pink Floyd – Atom Heart Mother (пристапено на 2.3.2021)
- ↑ Discogs, Prefab Sprout – Protest Songs (пристапено на 19 февруари 2021)
- ↑ DISCOGS, Sonic Youth – Experimental Jet Set, Trash And No Star (пристапено на 20.7.2019)
- ↑ DISCOGS, Steely Dan – Aja (пристапено на 16.4.2021)
- ↑ Bik, talijanski film (пристапено на 4.6.2022)
Фото
уреди-
Домашна крава и теле -
Домашна крава
