Византиско иконоборство

Иконоборството претставува верско движење кое забранува иконите, фреските, киповите, реликвите и други визуелни претстави за светците.

Внатрешноста од црквата Света Ирина во Истанбул, каде иконите биле заменети со христијански крст

Византиско ионоборство од 9 век.

Историја

После признавањето на христијанството во Римското Царство, за време на владеењето на Константин Велики, и неговото прифаќање како официјална државна религија за време на Теодосиј I, христијанската уметност почнала да се менува. Оаа промена била резултат пред сè на слободата која христијаните ја добиле во однос на изразувањето и декларирањето на нивната религија. Тогаш и за првпат се појавиле сликите на мачениците, а со нив почнала да се шири и критиката за идолопоклоничката и паганска позадина која тие (наводно) ја имале.

Тек

Во времето на византискиот цар Лав III Исавријанин (716-741), односно во 726 година бил издаден едикт според кој иконите биле забранети. Но, едиктот бил пречекан со силно противење од цариградски патријарх Герман и од страна на клирот и народот. Папа Григориј II и Јован Дамаскин, исто така, го кренале своjот глас во заштита на православието, како и повеќето теолози и монасите, поради што тој започнал гонење и страшно мачење и убивање на истите. Како незадоволство од таа одлука, во Грција се дигнала буна, која во 727 година била задушена. Патријарх Герман I не сакал да го потпише императорскиот декрет и дал оставка, а на негово место Лав III го поставил неговиот истомисленик – патријархот Анастасиј. Лав III Исавријанин го наклеветил Јован Дамаскин пред калифот при кој тој служел како министер и заповедал да биде убиен папа Григориј II со меч или со отров. Но, последното не му успеало.

Прв период (730-787)

Папата Григориј II во својата преписка со императорот му укажал на грешката, но тој не сакал да се покае, по кое западниот дел од црквата одбил повеќе да не плаќа данок на Цариград. Во времето на папа Григориј III бил свикан синод од 93 епископи на кој била донесена одлука дека секој кој ќе оди против иконите, ќе биде екскомунициран од црквата. Лав III починал во јуни 741 година, а на негово место бил избран неговиот син Константин V Копроним, кој бил уште покрволочен поборник против иконите. Артабасдус, кој бил женет со ќерката на Лав, гледајќи ја непопуларноста на иконоборството, се прогласил за заштитник на иконите и император, со помош на патријархот Анастасиј, кој прво бил иконоборец, но подоцна повторно се вратил кон почитувањето на икоите. Но, Константин V крваво му се одмаздил, а патријархот Анастасиј го принудил повторно да се врати кон иконоборството. Во 754 година Константин V свикал собор на кој 350 епископи биле принудени да присуствуваат, но Рим, Ерусалим, Антиохија и Александрија одбиле да пратат претставници. По ова била донесена одлука од страна на императорот против иконите која епискпите биле принудени да ја потпишат.

Наместо да се цртаат светители, црквите почнале да се украсуваат со птици, цвеќиња и овошје. Поради своето одбивање да се покори на царевата одлука, голем број на свештеници биле смртно измачувани и убивани. Во 766 година Константин V дошол во судир со неговиот патријарх, поради што го обезглавил и на негово место го поставил Никита I Цариградски. Козма Александриски, Теодор Антиоиски и Теодор Ерусалимски биле бранители на светите икони во заедница со Рим. Императорот Константин V починал во 775 год, а на негово место дошол син му Лав IV Хазар кој не го поништил законот на татка си, но бил поблаг и дозволил монасите во азил да се вратат, го толерирал почитувањето на светиите и се обидел сите страни да ги смири. На местото на патријархот Никита дошол Павле IV Цариградски кој од страв делумно го застапувал иконоборството. Но, жената на Лав IV, Ирена, била почитателка на светите икони и дури додека нејзиниот маж сè уште бил жив, таа во својата соба имала икони. Кон крајот на својот живот, Лав IV станал жесток иконоборец и многумина казнил, а тоа сакал да го направи и со неговата сопруга Ирена, но не му успеало затоа што починал во 780 година.

Бидејќи синот на Лав IV, Конастантин VI, бил на деветгодишна возраст, мајка му ја водела земјата. Таа го обновила почитувањето на иконите. Во 787 година во Никеја бил одржан Седмиот вселенски собор на кој присуствувале над 300 епископи. На овој собор, иконоборечките кривоверци според традицијата, јавно се покајале и повторно биле примени во црквата. Во Актите на соборот се вели:

“Овие се зборовите на иконоборците кои се вратија во Црквата. Василиј епископ Анкирски, вели: “Колку што можев, ги разгледав прашањата за иконите и се вратив во Светата Соборна Црква со целосна убеденост (дека не претставуваат идоли)”. Теодор, епископ на Мира, вели: “Го смилостивувам Бога и вашата светост да се обединам, јас грешниот, со Светата Соборна Црква”.

Втор период (814-843)

Икона од доцниот 14-почеток на 15 век на која е прикажана „Победата на православието“ над иконоборците во 843 година за време на царицата Теодора

Така по 27 години повторно се појавиле иконоборци, на чело со Лав V Ерменец (813-820). Најголеми поборници за иконите, овој пат, биле игуменот на Студискиот манастир Теодор Студит, патријархот Никифор, а папа Паскал I изреагирал како и Григориј II. И во тој период многумина кои ги почитувале иконите биле протерувани, мачени и убивани. Во 820 година Лав V бил убиен од еден од неговите генерали, Михаил II, кој го презел престолот и го продолжил иконоборството.

Наследник на Михаил станал Теофил, кој го продолжил делото на својот татко. По неговата смрт пак, на негово место застанала неговата сопруга Теодора, бидејќи неговиот син Михаил III имал само три години. Теодора ги почитувала иконите и таа го започнала истиот процес како и царица Ирена. На Поместниот Цариградски Собор (842) ги потврдила во сета сила актите на Седмиот вселенски собор. На тогашниот патријарх иконоборец Јован VII Цариградски му бил даден избор да ги прифати иконите или да се пензионира, а на негово место бил поставен Методиј I Цариградски.

Во 842 година иконите биле обновени, односно потврдени уште еднаш одлуките донесени на Седмиот вселенски собор.