Википедија

Велимир Михајло Теодоровиќ

Велимир Михајло Теодоровиќ[1] (Рогашка Слатина, 8 мај 1849 - Минхен, 31 јануари 1898) бил српски филантроп и донатор.

Биографија

уреди

Тој е роден како вонбрачно дете на седумнаесетгодишната Словенка Марија Бергхаус од Штаерска и принцот Михајло Обреновиќ III.[2] Таткото на Марија работел како лекар[3] во бањата во Рогашка Слатина.[4] Принцот бил присутен во бањата во 1848 година, така и се зближил со Марија. Нивниот син бил крстен во Католичката црква како Вилијам.[5] Љубовта меѓу неговите родители не траела долго.[5]

Михајило им купил куќа во Виена на синот и сопругата, им дал мираз и плаќал алиментација за детето преку неговиот виенски банкар Тирке. Четири години подоцна се омажила за извесен доктор Шустер, кој во Велимир гледал само извор на приход, што влијаело на Марија да бара сѐ повеќе пари за да се издржува. Поради големите долгови за кои е одговорен докторот, куќата е ставена на продажба за да се подмират долгови. Куќата ја купил банкарот на Тирка по волја на принцот и била ставена на име на Велимир. Незадоволен од ваквата состојба, особено од образованието на Велимир, неговиот татко го довел во 1857 година во Белград. Велимир прво живеел со Анте Радивојевиќ, управителот на имотот на Михајло. Сопругата на Анте, Софија се обидела да ја замени мајката на Велимир, а нејзиниот син Живко му бил како брат.[6]

И покрај тоа што Велимир првично зборувал само германски, тој бил запишан во основното училиште во близина на Соборниот храм, каде што солидно учел. По совет на личниот лекар и повереник на принцот Михајло, д-р Карл Пацек, Велимир бил запишан во училиштето на Стево Тодоровиќ во 1861 година, заедно со внукот на Стеван, Јован Стојшиќ и Живко Радивојевиќ. Тогаш на Велимир му бил доделен личен собар, Теодор Петковиќ, кој таа работа ја работел до крајот на животот.[6] Од своите ученици од сликарската школа, Стево Тодоровиќ ја формирал „Првата српска екипа за гимнастика и боречка екипа“, чиј член бил Велимир, како и синовите на други високи државни службеници и видни граѓани на Белград. Групата организирала јавни часови со вежби за борење и разни натпревари, а принцот Михајло бил воодушевен од оваа идеја и помогна да се израмнат земјиштето, да се огради и да се направи дрвена опрема за вежбање во близина на зградите на Српската академија на науките.[7] [[Датотека:ВелимирТеодоровић.jpg|десно|мини|400x400пкс| Велимир Теодоровиќ ( 1898 )]] На предлог на Илија Гарашанин, Велимир потоа продолжил да учи во куќата на професорот Милутин Стојановиќ, кој ја пренел љубовта кон театарот, литературата и уметноста. За време на летниот распуст професорот ги носел во Италија, Швајцарија или Франција за да ги запознаат пејзажите и луѓето. Велимир бил придружуван од група студенти, меѓу кои и Живко Радивојевиќ.[8]

Велимир ја посетувал принцезата Јулија почесто од својот татко, со која се среќавал навечер во салата за билјард во подрумот на стариот двор. Принцот бил многу воздржан кон него, плашејќи се да не го разгали со прекумерно внимание, што било вообичаен обичај во тоа време, особено кај машките деца.[8]

Кога наполнил седумнаесет години (1866 г.), на повик на татко му, преминал во православна вера, а кум на крштевањето му бил митрополитот белградски Михаило. На крштевката го добил името Велимир Теодоровиќ. Теодоровиќ било старото презиме на Обреновиќ.[4] Оттогаш, тој секогаш се потпишувал како Велимир Михајло (по неговиот татко) Теодоровиќ.[8]

Пораснал во згоден млад човек, многу личел на својот татко, како по растот и карактерот, така и по бојата на гласот, движењата и природата. Ја сакал поезијата, бил добар јавач и мечувалец.[9]

Откако завршил шест одделенија гимназија во Србија, во 1867 г. се запишал во приватното средно училиште на професорот Оливие во близина на Женева. Заедно со личниот собар бил придружуван и од помошникот на принцот аѓутантот Александар Протиќ.[8] Таму последен пат го сретнал својот татко, кој се враќал од Светскиот саем во Париз, и во таа прилика добил дијамантски прстен, со исклучителна вредност и убавина. Во тоа време, принцот се откажал од намерата јавно да го признае како син на наследник, бидејќи имал намера да се ожени со Катарина Константиновиќ, очекувајќи законски наследник.[8]

По смртта на татко му, во атентатот во Кошутњак во 1868 година, бидејќи немало тестамент, на барање на митрополитот Михајло, гувернерот и сестрата на кнезот Петрија, веднаш бил донесен во Белград, со оглед на наследството, граничел со Дунав и имал свое пристаниште, во Мала Влашка, и романски обврзници во вредност од 30.000 дукати, со што ја обезбедил својата иднина. Како што Велимир или (како што официјално го нарекуваа) „питомецот на принцот Михајло“ бил малолетник, му биле доделени тројца старатели: митрополитот Михајло, претседателот на Касациониот суд Ѓорѓе Петровиќ и претседателот на Народното собрание Живко Карабиберовиќ.[10] Од Белград бил испратен на наследниот имот, а потоа ги продолжил студиите во Минхен.[9] Прво студирал агрономија, се сметало дека ова знаење ќе биде корисно за управувањето со имотот во Мала Влашка. Потоа се преориентирал на економија и политика.

Станал полнолетен на 21 годишна возраст во 1870 година и влегол во владение на Негоја. Останатите роднини биле нетолерантни кон него,[8] иако тој не покажувал никакви претензии, се плашеле дека ќе се обиде да го преземе престолот, па не му било дозволено да се врати во Србија по студиите.[9]

Австриските власти подоцна (1883) извршиле притисок врз него да стане нивни поданик, во замена за кнежевска титула и значајни општествени позиции. Меѓу другото, му било понудено да владее со српски регион во Австриската империја. Тој одбил, велејќи: Сакам да останам Србин. Не прифаќал никакви понуди за титули, почести, бидејќи му биле важни приватниот живот и верувањето: За мене најголема чест е што сум Србин.[11]

Во Минхен, тој се заљубил во ќерката на рускиот амбасадор, но кога се обидел да ја запроси, арогантно бил одбиен, што многу го разочарало и се повлекол од јавниот живот,[8] во езерото Тегерн, каде што изградил куќа.[9] Тој престојувал во оваа прекрасна вила на езерото во лето и наесен, а често го посетувале млади Срби и пруски студенти. Тој се посветил на театарот, уметноста и книгите и се занимавал со покровителство. Редовен гостин му бил старецот Моја Гавриловиќ, добродетел на учителските сираци. Материјално им помогнал на многу учени Срби, како Миленко Весниќ, Ѓорѓе Јоановиќ, сликарот Марко Мурат и други. Имотот на Негој му го оставил на Живко Радивојевиќ, да управува со него, а и двајцата да живеат од приходите. Но, поради долговите на Живко, имотот бил во опасност засекогаш да биде продаден, поради што Велимир морал да се откаже од имотот на езерото Тегерн и да го продаде прстенот што татко му му го дал на нивната последна средба.[8] Избрал друг управник и се преселил во Минхен.

Не се оженил и немал потомци.[9] Одненадеш умрел на педесет години. Го погребал неговиот старател Тодор и српските студенти во Минхен.[4] По Првата светска војна, на иницијатива на Никола Пашиќ, неговите посмртни останки биле пренесени во Белград и погребани во капелата на Новите гробишта во Белград.[9] Неговиот портрет е направен од сликарот Стеван Тодоровиќ.[12][13]

Велимирјанум

уреди
 
Велимирјанум Задар на Велимир Михаило Обреновиќ, Државна печатница на Кралството Србија, печат, 24 см, 64 стр., Белград, 1909 г.
 
Велимир Тодоровиќ

Тој е единствениот од семејството Обреновиќ кој го подарил својот имот на Србија.[14] Според тестамент од 1889 г. За единствен наследник на сиот негов движен и недвижен имот го назначил Кралството Србија. Тестаментот бил дополнет во 1893 година, според кој тој оставил наследство и на својата полусестра Тереза Шустер, во вид на сума што требало да и се плаќа доживотно во германски марки, што било направено до 1944 година.[15] Според неговите желби, неговиот имот требало да се одвои од државниот имот, како донација, под името „Велимиријанум“[16] со цел да се помогне развојот на науката, уметноста, трговијата, индустријата и занаетчиството.[16] За управувањето со донацијата и користењето на неговиот фонд, било одредено да биде единствен и ексклузивно државниот совет.[15]

Само десет години по неговата смрт, остатоците од неговиот имот можеле да се користат во смисла на тестамент. Во меѓувреме се разговарало за наследството, кое државата требало да го води пред романските судови, а како можни наследници се појавиле можни и далечни потомци на семејството Обреновиќ, кои го оспорувале формирањето на донацијата, меѓу нив најупорни биле потомците на сестрата на Михајло, Петрија, а потоа и кралицата Наталија, како наследничка на кралот Александар, која побарала сума од 30.000 дукати со камата од 6%. Државата успеала да постигне спогодба со сите заинтересирани наследници на големи трошоци на донацијата, додека имотот на Негој во областа Долж морал да се продаде во 1904 година врз основа на пресуда на романската влада, од која Државниот совет добил вкупно од околу 1.700.000 динари злато заедно со заостанат дел од примањата од имот.[8]

Во 1905 година, Кралот Петар I Караѓорѓевиќ го потпишал Законот за работа на вакафот, кој му овозможил на Државниот совет да го определи начинот на постапување со донацијата.[8] Државниот совет објавил извештај за состојбата на донацијата, за неговите приходи и расходи во изминатата година и секоја година во име на Велимирианум, одборот објавувал конкурс во дневните весници за добивање помош. Прв управител на донацијата бил Никола Пашиќ.[16] Подоцна, со задоволството управувала српската компанија Привредник.[17] Посмртните останки на Велимир Михајло биле пренесени на Новите гробишта во Белград со средства на оставината. Од 1935 до 1940 г година, голем број хуманитарни и добротворни институции редовно добивале средства за своите активности, исти средства добиле и Српската академија на науките и Универзитетот во Белград. Освен тоа, секоја година „Велимиријанум“ купувал книги и списанија од различни издавачи, кои ги испраќал како подарок во средните училишта, учителските училишта, селските училишта, министерствата и разни други институции, а два примерока останувале за оставинската библиотека.

Од вкупните донации, десет проценти биле издвоени за подобрување и разубавување на Белград.[18]

Задолжбината работела добро до 1945 година.[15]

Велимирианум од Втората светска војна излегол тешко оштетен, а по укинувањето на Државниот совет, во 1945 година, Министерството за образование, по налог на Претседателството на Владата, го презело управувањето со вакфијата.[15] Зачувани се документи дека се работело до 1957 година. Секретаријатот за образование исплатил помош на основното училиште во Горен Милановац и на редакцијата на „Дечје новине“ во истото училиште, а последната помош од тој фонд била дадена во 1971 година на Србољуб Митиќ, поет и селанец од с. Црљенац кај Пожаревац.[16] Задолжбината постои и денес, но не функционира.

Велимирианум имал сопствен објект во Белград, на улицата Свети Сава бр. 11, во близина на хотелот „Славија“ - На главниот влез на зградата трајно е испишано името на задолжбината со бакарни букви. Буквите подоцна биле отстранети, наместо тоа останале само дупките, а потоа на приземјето бил изграден ресторан, па дупките биле отстранети.[19]

Наводи

уреди
  1. ↑ Велимир - наследник без оца („Вечерње новости”, 4. јун 2015)
  2. ↑ Достојан оца („Вечерње новости”, 18. април 2004)
  3. ↑ Матовић 2003.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Маријана Матовић 2004.
  5. ↑ 5,0 5,1 Матовић 2004.
  6. ↑ 6,0 6,1 Софронијевић 2003.
  7. ↑ Душан Цветковић & 13. 1. 2003.
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 Мира Софронијевић 2003.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Драгана Матовић & 21. 9. 2014.
  10. ↑ "Београдске општинске новине", Београд 1940.
  11. ↑ "Време", Београд 1940.
  12. ↑ „Пронађен портрет сина Михаила Обреновића („Илустрована политика")“. Архивирано од изворникот на 6 јуни 2014. Посетено на 6 јуни 2014.
  13. ↑ Портрет сина кнеза Михаила крије тајну („Вечерње новости“, 21. септембар 2014)
  14. ↑ Павловић, Бранка М. (2016-12-15). „КРИМИНАЛИТЕТ И КОРУПЦИЈА //CRIME AND CORUPTION“. АНАЛИ ПОСЛОВНЕ ЕКОНОМИЈЕ. 1 (9). doi:10.7251/ape0913235p. ISSN 1840-3298.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Софронијевић, Адам М. (2019). „Пројекти у Универзитетској библиотеци у Београду“. Библиотекар. 61 (2): 67–77. doi:10.18485/bibliotekar.2019.61.2.5. ISSN 0006-1816.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Матовић, Маријана (2017). „Легат Миливоја и Божидарке Филиповић“. Братство : часопис Друштва „Свети Сава”. 21: 221–236. doi:10.18485/bratstvo.2017.21.13. ISSN 1451-2386.
  17. ↑ Никола Гаћеша, Српско привредно друштво Привредник (1814 — 1997), Матица српска, Нови Сад, 2004
  18. ↑ Стевановић, Сунчица; Ђурић, Гордана; Радун, Марина (2012-12-25). „Морфолошка карактеризација оскоруше (Sorbus domesticaL.) у бањалучкој регији“. Агрознање. doi:10.7251/agrsr1203397s. ISSN 1512-6412.
  19. ↑ Цветковић, Владимир Н. (2020). Науке безбедности — откуд и зашто?. Београд: Универзитет у Београду, Факултет безбедности. стр. 13–37.

Литература

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Велимир_Михајло_Теодоровиќ&oldid=5243031“