Википедија

Хаплогрупа О-М175

Хаплогрупата О, позната и како O-M175 — хаплогрупа на ДНК на човечки Y-хромозом. Примарно се наоѓа меѓу популациите во Југоисточна Азија и Источна Азија. Исто така, се наоѓа во различни проценти од популациите на рускиот Далечен Исток, Јужна Азија, Средна Азија, Кавказ, Крим, Украина, Иран, Океанија, Мадагаскар и Коморите. Хаплогрупата О е примарен потомок на хаплогрупата NO-M214.

Хаплогрупа O-M175
Можно време на потеклопред 41,750 (95% CI 30,597<-> 46,041) години[1]

44,700 or 38,300 ybp[2]
Возраст на спојување33,943 (95% CI 25,124 <-> 37,631) години (Karmin 2022[1])

Пред 35.000 или 30.000 години во зависност од стапката на мутација[2]
Можно место на потеклоЈугоисточна Азија или Источна Азија
ПредокNO
ПотомциПримарен:
O1 (O-F265); O2 (O-M122) 
Секундарен:
O1a (O-M119); O1b (O-M268);
O2a (O-M324); O2b (O-F742)
Својствени мутацииM175 (+ бројни други SNPs).[3]

Хаплогрупата O-M175 е многу честа кај мажјаците од Источна и Југоисточна Азија. Има две примарни гранки: О1 (O-F265) и O2 (О-М122). О1 се наоѓа на високи честоти кај мажјаците родени во Југоисточна Азија, Тајван, Јапонскиот архипелаг, Корејскиот Полуостров, Мадагаскар и некои популации во јужна Кина и австроазиските говорители на Индија. О2 се наоѓа на високо ниво кај популациите на Хан Кинезите, Тибето-Бурманските популации (вклучувајќи многу од оние во Јунан, Тибет, Бурма, североисточна Индија и Непал), Манчу, Монголите (особено оние кои се граѓани на НР Кина), Корејците, Виетнамците, Филипинци, Тајланѓани, Полинезијци, народ Миао, Хмонг, племето Наиман на Казахстан во Казахстан,[4] Казахстанци во југоисточниот дел на Република Алтај,[5] и Казахстанци во областа Или во Ксинџијанг.

Потекло

уреди

Хаплогрупата O-M175 е потомок на хаплогрупата NO-M214, а за прв пат се појавила според различни теории или во Југоисточна Азија или приближно во Источна Азија пред години (или помеѓу 31.294 и 51.202 години според Кармин 2015).[6][7]

Хаплогрупата O-M175 е една од двете гранки на NO-M214. Другата е Хаплогрупата N, која е вообичаена низ Северна Евроазија.

Дистрибуција

уреди

Оваа хаплогрупа се појавува на високи до умерени честоти кај повеќето популации и во Источна Азија и во Југоисточна Азија, и е речиси ексклузивна за тој регион: Речиси не постои во Западен Сибир, Западна Азија, Европа, поголемиот дел од Африка, Индија и Америка, каде неговото присуство може да биде резултат на неодамнешните миграции. Сепак, одредени подклади О постигнуваат значителни честоти кај некои популации од Средна Азија, Јужна Азија и Океанија. На пример, една студија го открила со стапка од 67% кај Наиманите, племе во Казахстан, иако стапката меѓу Казахстанците воопшто е само околу 3,3% до 10,8%.[8] (Забележително е дека 75% од случаите на хаплогрупата О-М175 забележани во казахстанскиот примерок на Аширбеков (2017), од кои е откриено дека 10,8% припаѓаат на хаплогрупата О-М175, придонесоа самите Наимани; само 3,1% од остатокот од казахстанскиот примерок со исклучени Наиманс припаѓаат на хаплогрупата O-M175.) Се проценува дека 25% од целата машка популација во светот носи различни подклади на O.[9] Карафет (2015) ја доделиле Y-DNA од 46,2% (12/26) од примерок од папуански од островот Пантар на хаплогрупата NO-M214;[10] со оглед на нивната локација во Малајскиот архипелаг, сите или повеќето од овие поединци треба да припаѓаат на хаплогрупата O-M175.

Поврзаноста со ширењето на австронезиските јазици во доцната антика е предложена од значителни нивоа на O-M175 меѓу островските популации на Јужниот Тихи Океан и Индискиот Океан, вклучувајќи го и источноафриканското приморје. На пример, Хаплогрупата О-М50 е пронајдена дури и кај популациите кои зборуваат банту на Коморите заедно со 6% од O-MSY2.2 (xM50),[11] додека и O-M50 и O-M95 (xM88) најчесто се појавуваат кај Малагазиците од Мадагаскар со комбинирана честота од 34%.[12][13] O-M175 е пронајден кај 28,1% од жителите на Соломоновите острови од Меланезија.[14] 12% од Ујгурите, 6,8% од Калмиците, 6,2% од Алтајците, 4,1% од Узбеците во просек, но Узбеците од Бухара 12,1%, Каракалпаците (Узбекистан) 11,4%, Синте (Узбекистан) 6,7% и 4,0% од Бурјатите.[15] Во регионот на Кавказ е пронајден во Ногаи 6%[16] но 5,3% во Каран Ногаи, исто така е пронајден во Даргините од Даргва со 2,9%.[17] Кај иранското население, го има во Иран (Есфахан) со 6,3%, 8,9% од Таџикистанците во Авганистан[18] 4,2% во Патаните во Пакистан, но 1% во Авганистан, 3,1% во Хунзите.

Хаплогрупата О-М175 се движи во различни умерени до високи честоти во етничките малцинства во Јужна Африка. Честотата на оваа хаплогрупа е 6,14% во популацијата со боја во Јужна Африка.[19] 18% во обоените муслимани од Јужна Африка, 38% кај индиските муслимани од Јужна Африка и 10% во другите муслимани од Јужна Африка.[19] Се наоѓа 11,5% во креолскиот реунион.[20] Хаплогрупата О-М175 била пронајдена и во Латинска Америка и Карибите како резултат на масовната кинеска машка миграција од 19 век. Пронајден е кај Јамајканците на 3,8,[21] Кубанците 1,5%[22]

Хаплогрупата О-М175 е пронајдена кај 88,7% од Азиските Американци. 1,6% кај Хиспаноамериканците, Белите Американци 0,5% и 0,3% кај Афроамериканците.[23]

Меѓу подгранките на хаплогрупата O-M175 се O-M119 (O1a), O-M268 (O1b) и O-M122 (O2).

O-M175*

уреди

Широката анкета за варијации на Y-хромозомите меѓу популациите во централна Евроазија ја откри хаплогрупата O-M175 (xM119, M95, M122) кај 31% (14/45) од примерок од Корејци и во помали проценти од Кримските Татари (1/22 = 4,5%), Таџики (1/16 = 6,25% Душанбе, 1/40 = 2,5% Самарканд), Ујгури (2/41 = 4,9%), Узбеки (1/68 = 1,5% Сурксондарјо, 1/70 = 1,4% Ксоразм) и Казахстанците (1/54 = 1,9%). Сепак, скоро сите наводни корејски O-M175 (xM119, M95, M122) Y-хромозоми може да припаѓаат на Хаплогрупата O-M176, а подоцнежните студии не го поддржуваат наодот за O-M175* меѓу слични примероци од популацијата. Пријавените примери на O-M175(xM119,M95,M122) Y-хромозоми кои се пронајдени меѓу овие популации затоа може да припаѓаат на Хаплогрупата O-M268*(xM95,M176) или Хаплогрупата O-M176 (O1b2).

Студијата објавена во 2013 година покажала дека O-M175 (xM119, M95, M176, M122) Y-DNA кај 5,5% (1/18) Иранци од Техеран, 5,4% (2/37) Таџикистанци од провинцијата Бадакшан во Авганистан и 1/97 Монголци од северозападна Монголија, додека О-М176 го пронашол само кај 1/20 Монголи од североисточна Монголија.[24]

O-F265 (O1)

уреди

O1a-M119 и O1b-M268 имаат заеднички предок, O1-F265 (познато како O-F75) приближно 33.181 (95% CI 24.461 до 36.879) YBP. O1-F265, пак, се спојува со заеднички предок со O2-M122 приближно 33.943 (95% CI 25.124 до 37.631) YBP. Така, O1-F265 требало да постои како единствена хаплогрупа паралелна на O2-M122 во времетраење од приближно 762 години (или некаде од 0 до 13.170 години со оглед на 95% CI и претпоставувајќи дека филогенијата е точна) пред да се распадне во нејзината две постоечки потомци на хаплогрупи, O1-MSY2.2 и O1b-M268.

O-M119 (O1a)
уреди

O-M119 (кој бил познат накратко како O-MSY2.2, додека SNP MSY2.2 не бил доверлив) често се среќава кај луѓето што зборуваат австронезиски, со умерена дистрибуција кај јужните и источните кинески и народите Кра-даи.

O-M268 (O1b)
уреди
  • O-K18
    • O-CTS4040
      • O-MF56251 Кина, Тајланд, Виетнам
      • O-Page59/CTS10887 Кина[25]
        • O-F4070
          • O-MF106398 Кина
          • O-F779/F993/F3135 Кина
            • O-MF107014 Кина
            • O-CTS5160/MF61620 Кина
            • O-F2064/F1759 Кина, Кореја
              • O-PH2797/CTS1127 Кинаng, Henan, and Shanghai[26])
                • O-MF66989 Кина
                • O-PH2506 Кина
              • O-Y148532 Кина
              • O-Y239146/MF31164 Сингаппур,[27] Тајван[27]
              • O-Y47392/MF17288 Кина
              • O-BY182144/Y157814 Кина
                • O-MF16472/MF148514 Кина
                  • O-MF184575 Кина
                • O-ACT3266/Y149401 Кина
              • O-PH4822 Кина
        • O-F417/M1654/CTS469 Јапонија (Токијо[27])
          • O-F840/F1247/F1378
            • O-Y185784 Сингапур[27]
            • O-CTS250
              • O-F2760 Кина
              • O-FGC30081 Кина
          • O-CTS1451 Кореја,[28] Кина
        • O-CTS9996/PF4341 Филипини
          • O-PF4341* Кина
          • O-CTS298 Кина
            • O-F16308 Кина
            • O-MF2931 Кина
          • O-MF14344 Кина
            • O-F1356 Кина, Виетнам, Јужна Кореа[27]
    • O-PK4
      • O-F838
        • O-CTS3857
          • O-F714
            • O-F2081
            • O-F3357
              • O-F977
                • O-F1199 Кина
                  • O-ACT7133
                  • O-Y168698
              • O-CTS4052/CTS5664
                • O-Y155291
                • O-CTS2452 Кина
          • O-F15640/F11242
            • O-F16212
              • O-F21414
                • O-F15452
        • O-F15300
          • O-F14826 Кина
            • O-MF45275 Кина
            • O-Y34152
              • O-MF43808 Кина
              • O-MF37500 Кина
                • O-MF43192 Кина
      • O-M95
        • O-CTS350 Кина
          • O-CTS350* Јапонија
          • O-CTS10007/CTS926 Кина
        • O-M1310
          • O-Y172653/Y172877 Кина, Јапонија[26]
          • O-F1803/M1348 Кина
            • O-ACT721/ACT1038 Кина
            • O-F789/M1283
              • O-M1283*
              • O-MF600645
              • O-M1368 Сингапур[27]
                • O-M1361
                  • O-MF611153 Кина
                  • O-A22938 Виетнам
                    • O-F2194 Кина
                    • O-BY189914 Кина
                    • O-F16163 Кина
                      • O-F20644 Кина
                        • O-SK1646 Кина
                  • O-Y9322 Кина
                    • O-Y9325
                      • O-Z39485 Кина
                      • O-Z39490
                        • O-Z39490* Индонезија
                        • O-B421
                      • O-Y9033/B426 Лаос, Тајланд, Виетнам
                        • O-Y9033* Индонезија, Индија, Бангладеш[27]
                        • O-M6661
                        • O-YP3930 Камбодија,[27] Тајланд, Лаос[29]
            • O-F1252
              • O-SK1630/F5504 Кина
                • O-ACT5802
                  • O-MF92614
                  • O-F16061
                    • O-MF286118
                    • O-F19607
                      • O-SK1636 Кина
                      • O-MF206811 Кина
                      • O-MF91645 Кина
                      • O-Y68888 Русија
                      • O-F5506
              • O-F2924
                • O-CTS5854
                  • O-Z23810
                    • O-CTS7399
                      • O-Y85641 Кина
                      • O-Y14024/FGC19706 Јапонија (Токијо[27])
                      • O-FGC19713/Y14026 Лаос, Тајланд, Виетнам
                        • O-FGC19707
                          • O-MF14427 Кина
                          • O-FGC19716 Кина
                            • O-FGC19718 Кина
                          • O-Z23849 Кина
                    • O-CTS651/CTS10484 Тајланд, Лаос и Виетнам
                      • O-CTS10484* Кина
                      • O-PH4310 Кина, Сингапур[27]
                      • O-Z1018 Кина
                  • O-Z23781 Кина[27]
                    • O-F4229 Сингапур[27]
                      • O-F809 Кина
                        • O-Z23795 Кина
                          • O-MF223122 Кина
                          • O-A22937
                            • O-BY50703
                              • O-MF169272 Кина
                              • O-MF226417 Кина
                            • O-MF61630 Кина
                          • O-F2517 Кина
                            • O-MF5664
                            • O-Z23790
                • O-M111/M88
                  • O-M111/M88* Северен Тајланд
                  • O-F2524
                    • O-F2524*
                    • O-F2346
                      • O-F2890 Тајланд
                        • O-F2890* Хо Ши Мин[27]
                        • O-Z24048
                          • O-F18990
                          • O-Z24050
                            • O-Z24050*
                            • O-ACT7172 Гуангдонг
                            • O-Y151536
                              • O-Z22028 Хунан,[27] Гуангдонг[27]
                              • O-Y151537
                                • O-Y151537* Хунан[27]
                                • O-ACT523
                                  • O-ACT505 Гуангдонг[27]
                                  • O-ACT502
                      • O-F2758 Виетнам
                        • O-F2758* Кина
                        • O-Z24083
                          • O-Z24083* Хо Ши Мин
                          • O-Z24089
                            • O-SK1627/Z24091 Виетнам, Тајланд, Лаос
                              • O-Z24091* Кина, Виетнам[27]
                              • O-Y26364
                                • O-Y26364* Тајланд[27][29]
                                • O-Y26370 Кина, Виетнам[27]
                            • O-F923
                              • O-F923* Хо Ши Мин
                              • O-Z24154 Хо Ши Мин
                              • O-CTS2022
                                • O-CTS2022* Хо Ши Мин
                                • O-F3053 Тајланд[29]
                                  • O-F3053* Камбодија[27]
                                  • O-F4383/F1399 Виетнам[30]
                                    • O-F4383/F1399* Кина, Сингапур[27]
                                    • O-F14994 Виетнам, Сингапур[27]
                                    • O-F2415 Тајланд
  • O-M176
    • O-K4
    • O-47z
O-M324 (O2a)
уреди
O-F742 (O2b)
уреди

Хаплогрупата О е поврзана со популации кои зборуваат австриски јазици. Следува филогенетско стебло на јазични фамилии и нивните соодветни маркери за полиморфизам со еден нуклеотид, или хаплогрупи, главно извори од Едмондсон 2007 и Ши 2005. Ова е наречено „Хипотеза за татковскиот јазик“ од Џорџ ван Дрием 2011. Се чини дека не е одговорна за O-M176, која се наоѓа кај Јапонците, Корејците и Манџуриските мажи.


O2 (M122) 
 Кинеско-тибетски O2a2b1 (M134) 

 Синитски O2a2b1a2 (F114) 



 Кинеско-тибетски O2a2b1a1 (M117) 



 Хмонг–Миен O2a2a1a2 (M7) 


 Хмонг (Миао) 



 Ши Ratliff 1998 




 Миен (Јао) 




O1 (F265) (Аустриски) 

 Австроазиски O1b1a1a (M95) 

 Мунда 



 Пон-Кмерски 



 Аустро-Таи O1a (M119) 
 Австронезиски 

 Формозански 



 Малајо-полинезиски 



 Кра–Даи 

 Кра 


 Кам–Таи 

 Кам–Суи 



 Таи 








Филогенетика

уреди

Филогенетска историја

уреди

Пред 2002 година, во академската литература имало најмалку седум системи за именување на филогенетското дрво на Y-хромозомот. Ова довело до значителна конфузија. Во 2002 година, главните истражувачки групи се собрале и го формирале Y-хромозомот конзорциум (YCC). Тие објавиле заеднички труд кој создал единствено ново дрво кое сите се согласиле да го користат. Подоцна, група граѓански научници со интерес за популациската генетика и генетската генеалогија формирале работна група за создавање на аматерско дрво со цел да биде, пред сè, навремено. Табелата подолу ги обединува сите овие дела на точката на знаменитото дрво на МКЦ од 2002 година. Ова му овозможува на истражувачот што прегледува постара објавена литература брзо да се движи помеѓу номенклатурите.

YCC 2002/2008 (α) (β) (γ) (δ) (ε) (ζ) (η) YCC 2002 YCC 2005 YCC 2008 YCC 2010r ISOGG 2006 ISOGG 2007 ISOGG 2008 ISOGG 2009 ISOGG 2010 ISOGG 2011 ISOGG 2012
O-M175 26 VII 1U 28 Eu16 H9 I O* O O O O O O O O O O
O-M119 26 VII 1U 32 Eu16 H9 H O1* O1a O1a O1a O1a O1a O1a O1a O1a O1a O1a
O-M101 26 VII 1U 32 Eu16 H9 H O1a O1a1 O1a1a O1a1a O1a1 O1a1 O1a1a O1a1a O1a1a O1a1a O1a1a
O-M50 26 VII 1U 32 Eu16 H10 H O1b O1a2 O1a2 O1a2 O1a2 O1a2 O1a2 O1a2 O1a2 O1a2 O1a2
O-P31 26 VII 1U 33 Eu16 H5 I O2* O2 O2 O2 O2 O2 O2 O2 O2 O2 O2
O-M95 26 VII 1U 34 Eu16 H11 G O2a* O2a O2a O2a O2a O2a O2a O2a O2a O2a1 O2a1
O-M88 26 VII 1U 34 Eu16 H12 G O2a1 O2a1 O2a1 O2a1 O2a1 O2a1 O2a1 O2a1 O2a1 O2a1a O2a1a
O-SRY465 20 VII 1U 35 Eu16 H5 I O2b* O2b O2b O2b O2b O2b O2b O2b O2b O2b O2b
O-47z 5 VII 1U 26 Eu16 H5 I O2b1 O2b1a O2b1 O2b1 O2b1a O2b1a O2b1 O2b1 O2b1 O2b1 O2b1
O-M122 26 VII 1U 29 Eu16 H6 L O3* O3 O3 O3 O3 O3 O3 O3 O3 O3 O3
O-M121 26 VII 1U 29 Eu16 H6 L O3a O3a O3a1 O3a1 O3a1 O3a1 O3a1 O3a1 O3a1 O3a1a O3a1a
O-M164 26 VII 1U 29 Eu16 H6 L O3b O3b O3a2 O3a2 O3a2 O3a2 O3a2 O3a2 O3a2 O3a1b O3a1b
O-M159 13 VII 1U 31 Eu16 H6 L O3c O3c O3a3a O3a3a O3a3 O3a3 O3a3a O3a3a O3a3a O3a3a O3a3a
O-M7 26 VII 1U 29 Eu16 H7 L O3d* O3c O3a3b O3a3b O3a4 O3a4 O3a3b O3a3b O3a3b O3a2b O3a2b
O-M113 26 VII 1U 29 Eu16 H7 L O3d1 O3c1 O3a3b1 O3a3b1 - O3a4a O3a3b1 O3a3b1 O3a3b1 O3a2b1 O3a2b1
O-M134 26 VII 1U 30 Eu16 H8 L O3e* O3d O3a3c O3a3c O3a5 O3a5 O3a3c O3a3c O3a3c O3a2c1 O3a2c1
O-M117 26 VII 1U 30 Eu16 H8 L O3e1* O3d1 O3a3c1 O3a3c1 O3a5a O3a5a O3a3c1 O3a3c1 O3a3c1 O3a2c1a O3a2c1a
O-M162 26 VII 1U 30 Eu16 H8 L O3e1a O3d1a O3a3c1a O3a3c1a O3a5a1 O3a5a1 O3a3c1a O3a3c1a O3a3c1a O3a2c1a1 O3a2c1a1

Оригинални истражувачки публикации

уреди

Следниве истражувачки тимови по нивните публикации беа претставени во создавањето на МКЦ дрвото.

Филогенетски дрвја

уреди

Дрво ISOGG 2017 (вер. 12.244).[31]

  • O (M175)
    • O1 (F265/M1354, CTS2866, F75/M1297, F429/M1415, F465/M1422)
      • O1a (M119)
        • O1a1 (B384/Z23193)
          • O1a1a (M307.1/P203.1)
            • O1a1a1 (F446)
              • O1a1a1a (F140)
                • O1a1a1a1 (F78)
                  • O1a1a1a1a (F81)
                    • O1a1a1a1a1 (CTS2458)
                      • O1a1a1a1a1a (F533)
                        • O1a1a1a1a1a1 (F492)
                          • O1a1a1a1a1a1a (F656)
                            • O1a1a1a1a1a1a1 (A12440)
                              • O1a1a1a1a1a1a1a (A12439)
                            • O1a1a1a1a1a1a2 (A14788)
                            • O1a1a1a1a1a1a3 (F65)
                            • O1a1a1a1a1a1a4 (MF1068)
                            • O1a1a1a1a1a1a5 (Z23482)
                          • O1a1a1a1a1a1b (FGC66168)
                            • O1a1a1a1a1a1b1 (CTS11553)
                          • O1a1a1a1a1a1c (Y31266)
                            • O1a1a1a1a1a1c1 (Y31261)
                          • O1a1a1a1a1a1d (A12441)
                          • O1a1a1a1a1a1e (MF1071)
                            • O1a1a1a1a1a1e1 (MF1074)
                        • O1a1a1a1a1a2 (CTS4585)
                    • O1a1a1a1a2 (MF1075)
                • O1a1a1a2 (YP4610/Z39229)
                  • O1a1a1a2a (AM00330/AMM480/B386)
                    • O1a1a1a2a1 (AM00333/AMM483/B387)
                      • O1a1a1a2a1a (B388)
                  • O1a1a1a2b (SK1555)
              • O1a1a1b (SK1568/Z23420)
                • O1a1a1b1 (M101)
                • O1a1a1b2 (Z23392)
                  • O1a1a1b2a (Z23442)
                    • O1a1a1b2a1 (SK1571)
            • O1a1a2 (CTS52)
              • O1a1a2a (CTS701)
                • O1a1a2a1 (K644/Z23266)
          • O1a1b (CTS5726)
        • O1a2 (M110)
          • O1a2a (F3288)
            • O1a2a1 (B392)
              • O1a2a1a (B393)
        • O1a3 (Page109)
      • O1b (M268)
        • O1b1 (F2320)
          • O1b1a (M1470)
            • O1b1a1 (PK4)
              • O1b1a1a (M95)
                • O1b1a1a1 (F1803/M1348)
                  • O1b1a1a1a (F1252)
                    • O1b1a1a1a1 (F2924)
                      • O1b1a1a1a1a (M111)
                        • O1b1a1a1a1a1 (F2758)
                          • O1b1a1a1a1a1a (Z24083)
                            • O1b1a1a1a1a1a1 (Z24089)
                              • O1b1a1a1a1a1a1a (F923)
                                • O1b1a1a1a1a1a1a1 (CTS2022)
                                  • O1b1a1a1a1a1a1a1a (F1399)
                                    • O1b1a1a1a1a1a1a1a1 (F2415)
                                • O1b1a1a1a1a1a1a2 (Z24131)
                                • O1b1a1a1a1a1a1a3 (Z24100)
                              • O1b1a1a1a1a1a1b (SK1627/Z24091)
                                • O1b1a1a1a1a1a1b1 (Z39410)
                            • O1b1a1a1a1a1a2 (Z24088)
                        • O1b1a1a1a1a2 (F2890)
                          • O1b1a1a1a1a2a (Z24048)
                            • O1b1a1a1a1a2a1 (Z24050)
                          • O1b1a1a1a1a2b (Z24014)
                      • O1b1a1a1a1b (CTS5854)
                        • O1b1a1a1a1b1 (Z23810)
                          • O1b1a1a1a1b1a (CTS7399)
                            • O1b1a1a1a1b1a1 (FGC19713/Y14026)
                              • O1b1a1a1a1b1a1a (Z23849)
                                • O1b1a1a1a1b1a1a1 (FGC61038)
                          • O1b1a1a1a1b1b (CTS651)
                            • O1b1a1a1a1b1b1 (CTS9884)
                        • O1b1a1a1a1b2 (F4229)
                          • O1b1a1a1a1b2a (F809)
                            • O1b1a1a1a1b2a1 (F2517)
                    • O1b1a1a1a2 (SK1630)
                      • O1b1a1a1a2a (SK1636)
                  • O1b1a1a1b (F789/M1283)
                    • O1b1a1a1b1 (FGC29900/Y9322/Z23667)
                      • O1b1a1a1b1a (B426/FGC29896/Y9033/Z23671)
                        • O1b1a1a1b1a1 (FGC29907/YP3930)
                        • O1b1a1a1b1a2 (B427/Z23680)
                      • O1b1a1a1b1b (Z39485)
                      • O1b1a1a1b1c (B418)
                    • O1b1a1a1b2 (SK1646)
                • O1b1a1a2 (CTS350)
                • O1b1a1a3 (Page103)
              • O1b1a1b (F838)
                • O1b1a1b1 (F1199)
            • O1b1a2 (Page59)
              • O1b1a2a (F993)
                • O1b1a2a1 (F1759)
                  • O1b1a2a1a (CTS1127)
              • O1b1a2b (F417/M1654)
                • O1b1a2b1 (F840)
                  • O1b1a2b1a (F1127)
                • O1b1a2b2 (CTS1451)
              • O1b1a2c (CTS9996)
        • O1b2 (P49, M176)
          • O1b2a (F1942/Page92)
            • O1b2a1 (CTS9259)
              • O1b2a1a (F1204)
                • O1b2a1a1 (CTS713)
                  • O1b2a1a1a (CTS1875)
                    • O1b2a1a1a1 (CTS10682)
                  • O1b2a1a1b (Z24598)
                  • O1b2a1a1c (CTS203)
                • O1b2a1a2 (F2868)
                  • O1b2a1a2a (L682)
                    • O1b2a1a2a1 (CTS723)
                      • O1b2a1a2a1a (CTS7620)
                      • O1b2a1a2a1b (A12446)
                        • O1b2a1a2a1b1 (PH40)
                  • O1b2a1a2b (F940)
                • O1b2a1a3 (CTS10687)
                  • O1b2a1a3a (CTS1215)
              • O1b2a1b (CTS562)
            • O1b2a2 (Page90)
    • O2 (M122)
      • O2a (M324)
        • O2a1 (L127.1)
          • O2a1a (F1876/Page127)
            • O2a1a1 (F2159)
              • O2a1a1a (F1867/Page124)
                • O2a1a1a1 (F852)
                  • O2a1a1a1a (F2266)
                    • O2a1a1a1a1 (L599)
                      • O2a1a1a1a1a (Z43961)
                        • O2a1a1a1a1a1 (Z43963)
                  • O2a1a1a1b (F854)
                    • O2a1a1a1b1 (Z43966)
                  • O2a1a1a1c (Page130)
              • O2a1a1b (F915)
                • O2a1a1b1 (F1478)
                  • O2a1a1b1a (PF5390)
                    • O2a1a1b1a1 (CTS1936)
                    • O2a1a1b1a1a (Z43975)
                    • O2a1a1b1a2 (FGC33994)
          • O2a1b (M164)
          • O2a1c (IMS-JST002611)
            • O2a1c1 (F18)
              • O2a1c1a (F117)
                • O2a1c1a1 (F13)
                  • O2a1c1a1a (F11)
                    • O2a1c1a1a1 (F632)
                      • O2a1c1a1a1a (F110/M11115)
                        • O2a1c1a1a1a1 (F17)
                          • O2a1c1a1a1a1a (F377)
                            • O2a1c1a1a1a1a1 (F1095)
                              • O2a1c1a1a1a1a1a (F856)
                                • O2a1c1a1a1a1a1a1 (F1418)
                                • O2a1c1a1a1a1a1a2 (Z25097)
                            • O2a1c1a1a1a1a2 (CTS7501)
                          • O2a1c1a1a1a1b (F793)
                        • O2a1c1a1a1a2 (Y20951)
                          • O2a1c1a1a1a2a (Y20932)
                    • O2a1c1a1a2 (F38)
                    • O2a1c1a1a3 (F12)
                    • O2a1c1a1a4 (F930)
                      • O2a1c1a1a4a (F2685)
                    • O2a1c1a1a5 (F1365/M5420/PF1558)
                      • O2a1c1a1a5a (Y15976)
                        • O2a1c1a1a5a1 (Y16154)
                          • O2a1c1a1a5a1a (Y26383)
                            • O2a1c1a1a5a1a1 (SK1686)
                      • O2a1c1a1a5b (FGC54486)
                        • O2a1c1a1a5b1 (FGC54507)
                    • O2a1c1a1a6 (CTS12877)
                      • O2a1c1a1a6a (F2527)
                        • O2a1c1a1a6a1 (CTS5409)
                        • O2a1c1a1a6a2 (F2941)
                    • O2a1c1a1a7 (F723)
                    • O2a1c1a1a8 (CTS2107)
                    • O2a1c1a1a9 (SK1691)
                  • O2a1c1a1b (PH203)
              • O2a1c1b (F449)
                • O2a1c1b1 (F238)
                  • O2a1c1b1a (F134)
                    • O2a1c1b1a1 (F1273)
                    • O2a1c1b1a2 (F724)
                • O2a1c1b2 (F1266)
              • O2a1c1c (CTS498)
            • O2a1c2 (FGC3750/SK1673)
        • O2a2 (IMS-JST021354/P201)
          • O2a2a (M188)
            • O2a2a1 (F2588)
              • O2a2a1a (CTS445)
                • O2a2a1a1 (CTS201)
                  • O2a2a1a1a (M159/Page96)
                • O2a2a1a2 (M7)
                  • O2a2a1a2a (F1276)
                    • O2a2a1a2a1 (CTS6489)
                      • O2a2a1a2a1a (F1275)
                        • O2a2a1a2a1a1 (M113)
                        • O2a2a1a2a1a2 (N5)
                        • O2a2a1a2a1a3 (Z25400)
                    • O2a2a1a2a2 (F1863)
                      • O2a2a1a2a2a (F1134)
                        • O2a2a1a2a2a1 (F1262)
                  • O2a2a1a2b (Y26403)
              • O2a2a1b (F1837)
            • O2a2a2 (F879)
              • O2a2a2a (F1226)
                • O2a2a2a1 (F2859)
          • O2a2b (P164)
            • O2a2b1 (M134)
              • O2a2b1a (F450/M1667)
                • O2a2b1a1 (M117/Page23)
                  • O2a2b1a1a (M133)
                    • O2a2b1a1a1 (F438)
                      • O2a2b1a1a1a (Y17728)
                        • O2a2b1a1a1a1 (F155)
                          • O2a2b1a1a1a1a (F813/M6539)
                            • O2a2b1a1a1a1a1 (Y20928)
                        • O2a2b1a1a1a2 (F1754)
                          • O2a2b1a1a1a2a (F2137)
                            • O2a2b1a1a1a2a1 (F1442)
                              • O2a2b1a1a1a2a1a (F1123)
                                • O2a2b1a1a1a2a1a1 (F1369)
                            • O2a2b1a1a1a2a2 (A16636)
                        • O2a2b1a1a1a3 (Z25907)
                    • O2a2b1a1a2 (FGC23469/Z25852)
                      • O2a2b1a1a2a (F310)
                        • O2a2b1a1a2a1 (F402)
                          • O2a2b1a1a2a1a (F1531)
                    • O2a2b1a1a3 (CTS7634)
                      • O2a2b1a1a3a (F317)
                        • O2a2b1a1a3a1 (F3039)
                        • O2a2b1a1a3a2 (Y29861)
                      • O2a2b1a1a3b (CTS5488)
                    • O2a2b1a1a4 (Z25853)
                      • O2a2b1a1a4a (CTS5492)
                        • O2a2b1a1a4a1 (CTS6987)
                          • O2a2b1a1a4a1a (Z42620)
                        • O2a2b1a1a4a2 (F20963)
                    • O2a2b1a1a5 (CTS10738/M1707)
                      • O2a2b1a1a5a (CTS9678)
                        • O2a2b1a1a5a1 (Z39663)
                        • O2a2b1a1a5a2 (M1513)
                      • O2a2b1a1a5b (A9457)
                        • O2a2b1a1a5b1 (F17158)
                    • O2a2b1a1a6 (CTS4658)
                      • O2a2b1a1a6a (CTS5308)
                      • O2a2b1a1a6b (Z25928)
                        • O2a2b1a1a6b1 (SK1730/Z25982)
                          • O2a2b1a1a6b1a (Z26030)
                          • O2a2b1a1a6b1b (Z26010)
                        • O2a2b1a1a6b2 (A9462)
                        • O2a2b1a1a6b3 (B456)
                    • O2a2b1a1a7 (YP4864)
                      • O2a2b1a1a7a (Z44068)
                        • O2a2b1a1a7a1 (F5525/SK1748)
                      • O2a2b1a1a7b (Z44071)
                    • O2a2b1a1a8 (Z44091)
                      • O2a2b1a1a8a (Z44092)
                  • O2a2b1a1b (CTS4960)
                • O2a2b1a2 (F114)
                  • O2a2b1a2a (F79)
                    • O2a2b1a2a1 (F46/Y15)
                      • O2a2b1a2a1a (FGC16847/Z26091)
                        • O2a2b1a2a1a1 (F48)
                          • O2a2b1a2a1a1a (F152)
                            • O2a2b1a2a1a1a1 (F2505)
                          • O2a2b1a2a1a1b (CTS3149)
                        • O2a2b1a2a1a2 (F242)
                          • O2a2b1a2a1a2a (CTS4266)
                            • O2a2b1a2a1a2a1 (Z26108)
                              • O2a2b1a2a1a2a1a (F2173)
                        • O2a2b1a2a1a3 (F2887)
                          • O2a2b1a2a1a3a (F3607)
                            • O2a2b1a2a1a3a1 (F3525)
                          • O2a2b1a2a1a3b (CTS3763)
                            • O2a2b1a2a1a3b1 (A9472)
                            • O2a2b1a2a1a3b2 (FGC16863/Y7110)
                              • O2a2b1a2a1a3b2a (L1360)
                                • O2a2b1a2a1a3b2a1 (FGC16889)
                              • O2a2b1a2a1a3b2b (SK1768/Y7112/Z26257)
                                • O2a2b1a2a1a3b2b1 (F4249)
                                  • O2a2b1a2a1a3b2b1a (FGC23868)
                                • O2a2b1a2a1a3b2b2 (CTS335)
                      • O2a2b1a2a1b (CTS53)
                        • O2a2b1a2a1b1 (CTS6373)
                          • O2a2b1a2a1b1a (A9473)
                      • O2a2b1a2a1c (F3386)
                      • O2a2b1a2a1d (Y29828)
                        • O2a2b1a2a1d1 (F735)
                          • O2a2b1a2a1d1a (FGC34973)
                          • O2a2b1a2a1d1b (F1739)
                  • O2a2b1a2b (F743)
                    • O2a2b1a2b1 (CTS8481)
                      • O2a2b1a2b1a (CTS4325)
                        • O2a2b1a2b1a1 (A16629)
                        • O2a2b1a2b1a2 (CTS682)
                    • O2a2b1a2b2 (F748)
                      • O2a2b1a2b2a (F728)
                  • O2a2b1a2c (Page101)
            • O2a2b2 (AM01822/F3223)
              • O2a2b2a (AM01856/F871)
                • O2a2b2a1 (N7)
                  • O2a2b2a1a (F4110)
                    • O2a2b2a1a1 (F4068)
                    • O2a2b2a1a2 (SK1780)
                  • O2a2b2a1b (F4124)
                    • O2a2b2a1b1 (IMS-JST008425p6)
                    • O2a2b2a1b2 (BY15188)
                      • O2a2b2a1b2a (F16411)
                • O2a2b2a2 (AM01845/F706)
                  • O2a2b2a2a (F717)
                    • O2a2b2a2a1 (F3612)
                    • O2a2b2a2a2 (SK1783)
                  • O2a2b2a2b (AM01847/B451)
                    • O2a2b2a2b1 (A17418)
                    • O2a2b2a2b2 (AM01756)
                      • O2a2b2a2b2a (B450)
                      • O2a2b2a2b2b (AM00472/B452)
                        • O2a2b2a2b2b1 (F18942)
                      • O2a2b2a2b2c (A16427)
              • O2a2b2b (A16433)
                • O2a2b2b1 (A16438)
                  • O2a2b2b1a (SK1775)
                    • O2a2b2b1a1 (SK1774)
                  • O2a2b2b1b (A16440)
        • O2a3 (M300)
        • O2a4 (M333)
      • O2b (F742)
        • O2b1 (F1150)
          • O2b1a (F837)
            • O2b1a1 (F1025)
        • O2b2 (F1055)
          • O2b2a (F3021)

Y-DNA O подклади

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 Monika Karmin, Rodrigo Flores, Lauri Saag, Georgi Hudjashov, Nicolas Brucato, Chelzie Crenna-Darusallam, Maximilian Larena, Phillip L Endicott, Mattias Jakobsson, J Stephen Lansing, Herawati Sudoyo, Matthew Leavesley, Mait Metspalu, François-Xavier Ricaut, and Murray P Cox, "Episodes of Diversification and Isolation in Island Southeast Asian and Near Oceanian Male Lineages," Molecular Biology and Evolution, Volume 39, Issue 3, March 2022, https://doi.org/10.1093/molbev/msac045
  2. ↑ 2,0 2,1 Poznik, G David; Xue, Yali; Mendez, Fernando L; Willems, Thomas F; Massaia, Andrea; Wilson Sayres, Melissa A; Ayub, Qasim; McCarthy, Shane A; Narechania, Apurva; Kashin, Seva; Chen, Yuan; Banerjee, Ruby; Rodriguez-Flores, Juan L; Cerezo, Maria; Shao, Haojing; Gymrek, Melissa; Malhotra, Ankit; Louzada, Sandra; Desalle, Rob; Ritchie, Graham R S; Cerveira, Eliza; Fitzgerald, Tomas W; Garrison, Erik; Marcketta, Anthony; Mittelman, David; Romanovitch, Mallory; Zhang, Chengsheng; Zheng-Bradley, Xiangqun; Abecasis, Gonçalo R; McCarroll, Steven A; Flicek, Paul; Underhill, Peter A; Coin, Lachlan; Zerbino, Daniel R; Yang, Fengtang; Lee, Charles; Clarke, Laura; Auton, Adam; Erlich, Yaniv; Handsaker, Robert E; Bustamante, Carlos D; Tyler-Smith, Chris; Tyler-Smith, C (June 2016). „Punctuated bursts in human male demography inferred from 1,244 worldwide Y-chromosome sequences“. Nature Genetics. 48 (6): 593–599. doi:10.1038/ng.3559. PMC 4884158. PMID 27111036.
  3. ↑ ISOGG 2017
  4. ↑ Ashirbekov, E. E.; Botbaev, D. M.; Belkozhaev, A. M.; Abayldaev, A. O.; Neupokoeva, A. S.; Mukhataev, J. E.; Alzhanuly, B.; Sharafutdinova, D. A.; Mukushkina, D. D. (2017). „Distribution of Y-Chromosome Haplogroups of the Kazakh from the South Kazakhstan, Zhambyl, and Almaty Regions“ (PDF). Reports of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. 6 (316): 85–95.
  5. ↑ „Y-chromosome variation in Altaian Kazakhs reveals a common paternal gene pool for Kazakhs and the influence of Mongolian expansions“. PLOS ONE. 6 (3): e17548. March 2011. Bibcode:2011PLoSO...617548D. doi:10.1371/journal.pone.0017548. PMC 3055870. PMID 21412412.
  6. ↑ Karmin, Monika; и др. (April 2015). „A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture“. Genome Research. 25 (4): 459–466. doi:10.1101/gr.186684.114. PMC 4381518. PMID 25770088.
  7. ↑ Yan, Shi; Wang, Chuan-Chao; Zheng, Hong-Xiang; Wang, Wei; Qin, Zhen-Dong; Wei, Lan-Hai; Wang, Yi; Pan, Xue-Dong; Fu, Wen-Qing (29 August 2014). „Y Chromosomes of 40% Chinese Descend from Three Neolithic Super-Grandfathers“. PLOS ONE. 9 (8): e105691. arXiv:1310.3897. Bibcode:2014PLoSO...9j5691Y. doi:10.1371/journal.pone.0105691. PMC 4149484. PMID 25170956.
  8. ↑ Maxat Zhabagin, Zhaxylyk Sabitov, Pavel Tarlykov, Inkar Tazhigulova, Zukhra Junissova, Dauren Yerezhepov, Rakhmetolla Akilzhanov, Elena Zholdybayeva, Lan-Hai Wei, Ainur Akilzhanova, Oleg Balanovsky, and Elena Balanovska, "The medieval Mongolian roots of Y-chromosomal lineages from South Kazakhstan." BMC Genetics 2020, 21(Suppl 1):87. https://doi.org/10.1186/s12863-020-00897-5
  9. ↑ Shou, Wei-Hua; Qiao, En-Fa; Wei, Chuan-Yu; Dong, Yong-Li; Tan, Si-Jie; Shi, Hong; Tang, Wen-Ru; Xiao, Chun-Jie (May 2010). „Y-chromosome distributions among populations in Northwest China identify significant contribution from Central Asian pastoralists and lesser influence of western Eurasians“. Journal of Human Genetics. 55 (5): 314–322. doi:10.1038/jhg.2010.30. PMID 20414255.
  10. ↑ Karafet, Tatiana M.; Mendez, Fernando L.; Sudoyo, Herawati; Lansing, J. Stephen; Hammer, Michael F. (March 2015). „Improved phylogenetic resolution and rapid diversification of Y-chromosome haplogroup K-M526 in Southeast Asia“. European Journal of Human Genetics. 23 (3): 369–373. doi:10.1038/ejhg.2014.106. PMC 4326703. PMID 24896152.
  11. ↑ „Genetic diversity on the Comoros Islands shows early seafaring as major determinant of human biocultural evolution in the Western Indian Ocean“. European Journal of Human Genetics. 19 (1): 89–94. January 2011. doi:10.1038/ejhg.2010.128. PMC 3039498. PMID 20700146.CS1-одржување: display-автори (link)
  12. ↑ „The dual origin of the Malagasy in Island Southeast Asia and East Africa: evidence from maternal and paternal lineages“. American Journal of Human Genetics. 76 (5): 894–901. May 2005. doi:10.1086/430051. PMC 1199379. PMID 15793703.
  13. ↑ „On the origins and admixture of Malagasy: new evidence from high-resolution analyses of paternal and maternal lineages“. Molecular Biology and Evolution. 26 (9): 2109–24. September 2009. doi:10.1093/molbev/msp120. PMID 19535740.
  14. ↑ „Y-chromosome diversity is inversely associated with language affiliation in paired Austronesian- and Papuan-speaking communities from Solomon Islands“. American Journal of Human Biology. 18 (1): 35–50. January 2006. doi:10.1002/ajhb.20459. PMID 16378340.
  15. ↑ „[Gene pool of Buryats: clinal variability and territorial subdivision based on data of Y-chromosome markers]“. Genetika. 50 (2): 203–13. February 2014. doi:10.1134/s1022795413110082. PMID 25711029.
  16. ↑ „Culture creates genetic structure in the Caucasus: autosomal, mitochondrial, and Y-chromosomal variation in Daghestan“. BMC Genetics. 9: 47. July 2008. doi:10.1186/1471-2156-9-47. PMC 2488347. PMID 18637195.
  17. ↑ Balanovsky, Oleg; Dibirova, Khadizhat; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg; Frolova, Svetlana; Pocheshkhova, Elvira; Haber, Marc; Platt, Daniel; Schurr, Theodore (1 October 2011). „Parallel Evolution of Genes and Languages in the Caucasus Region“. Molecular Biology and Evolution. 28 (10): 2905–2920. doi:10.1093/molbev/msr126. PMC 3355373. PMID 21571925.
  18. ↑ Haber, Marc; Platt, Daniel E.; Ashrafian Bonab, Maziar; Youhanna, Sonia C.; Soria-Hernanz, David F.; Martínez-Cruz, Begoña; Douaihy, Bouchra; Ghassibe-Sabbagh, Michella; Rafatpanah, Hoshang (28 March 2012). „Afghanistan's Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Heritage Structured by Historical Events“. PLOS ONE. 7 (3): e34288. Bibcode:2012PLoSO...734288H. doi:10.1371/journal.pone.0034288. PMC 3314501. PMID 22470552.
  19. ↑ 19,0 19,1 „Strong maternal Khoisan contribution to the South African coloured population: a case of gender-biased admixture“. American Journal of Human Genetics. 86 (4): 611–20. April 2010. doi:10.1016/j.ajhg.2010.02.014. PMC 2850426. PMID 20346436.CS1-одржување: display-автори (link)
  20. ↑ Berniell-Lee, Gemma; Plaza, Stéphanie; Bosch, Elena; Calafell, Francesc; Jourdan, Eric; Césari, Maya; Lefranc, Gérard; Comas, David (May 2008). „Admixture and sexual bias in the population settlement of La Réunion Island (Indian Ocean)“. American Journal of Physical Anthropology. 136 (1): 100–107. doi:10.1002/ajpa.20783. PMID 18186507.
  21. ↑ „Y-chromosomal diversity in Haiti and Jamaica: contrasting levels of sex-biased gene flow“. American Journal of Physical Anthropology. 148 (4): 618–31. August 2012. doi:10.1002/ajpa.22090. PMID 22576450.
  22. ↑ „Genetic origin, admixture, and asymmetry in maternal and paternal human lineages in Cuba“. BMC Evolutionary Biology. 8: 213. July 2008. doi:10.1186/1471-2148-8-213. PMC 2492877. PMID 18644108.
  23. ↑ Hammer, Michael F.; Chamberlain, Veronica F.; Kearney, Veronica F.; Stover, Daryn; Zhang, Gina; Karafet, Tatiana; Walsh, Bruce; Redd, Alan J. (December 2006). „Population structure of Y chromosome SNP haplogroups in the United States and forensic implications for constructing Y chromosome STR databases“. Forensic Science International. 164 (1): 45–55. doi:10.1016/j.forsciint.2005.11.013. PMID 16337103.
  24. ↑ „Afghan Hindu Kush: where Eurasian sub-continent gene flows converge“. PLOS ONE. 8 (10): e76748. 2013. Bibcode:2013PLoSO...876748D. doi:10.1371/journal.pone.0076748. PMC 3799995. PMID 24204668.CS1-одржување: display-автори (link)
  25. ↑ Yan S, Wang CC, Li H, Li SL, Jin L, и др. (Genographic Consortium) (September 2011). „An updated tree of Y-chromosome Haplogroup O and revised phylogenetic positions of mutations P164 and PK4“. European Journal of Human Genetics. 19 (9): 1013–5. doi:10.1038/ejhg.2011.64. PMC 3179364. PMID 21505448.
  26. ↑ 26,0 26,1 Phylogenetic tree of Haplogroup O at 23mofang
  27. ↑ 27,00 27,01 27,02 27,03 27,04 27,05 27,06 27,07 27,08 27,09 27,10 27,11 27,12 27,13 27,14 27,15 27,16 27,17 27,18 27,19 27,20 27,21 27,22 YFull Haplogroup YTree v5.04 at 16 May 2017
  28. ↑ O Y-Haplogroup Project at Family Tree DNA
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Kutanan, Wibhu; Kampuansai, Jatupol; Srikummool, Metawee; Brunelli, Andrea; Ghirotto, Silvia; Arias, Leonardo; Macholdt, Enrico; Hübner, Alexander; Schröder, Roland; Stoneking, Mark (1 July 2019). „Contrasting Paternal and Maternal Genetic Histories of Thai and Lao Populations“. Molecular Biology and Evolution. 36 (7): 1490–1506. doi:10.1093/molbev/msz083. PMC 6573475. PMID 30980085.
  30. ↑ Macholdt, Enrico; Arias, Leonardo; Duong, Nguyen Thuy; Ton, Nguyen Dang; Van Phong, Nguyen; Schröder, Roland; Pakendorf, Brigitte; Van Hai, Nong; Stoneking, Mark (May 2020). „The paternal and maternal genetic history of Vietnamese populations“. European Journal of Human Genetics. 28 (5): 636–645. doi:10.1038/s41431-019-0557-4. PMC 7171127. PMID 31827276.
  31. ↑ „Y-DNA Haplogroup D-M174 and its Subclades - 2017“.

Извори за табели за конверзија 

уреди

Дополнителна литература

уреди

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Хаплогрупа_О-М175&oldid=5297896“