Википедија

Уништување на српското културно наследство во Косово

Српските културни и верски објекти на Косово беа систематски вандализирани и уништени во неколку историски периоди, за време на отоманското владеење, Првата светска војна, Втората светска војна, југословенското комунистичко владеење, војната во Косово и немирите во 2004 година.

Според Меѓународниот центар за транзициска правда, 155 српски православни цркви и манастири биле уништени од косовските Албанци меѓу јуни 1999 и март 2004 година.[1] Средновековните споменици во Косово, основани од династијата Немањиќ, е комбинирано светско наследство кое се состои од четири српски православни христијански цркви и манастири. Во 2006 година, имотот бил впишан на листата на светско наследство во опасност.[2][3]

Отоманската империја

уреди
 
Бањски манастир
 
Остатоците од тврдината Ново Брдо

Бањскиот манастир основан од српскиот крал Стефан Милутин бил опожарен по османлиската инвазија, а манастирот бил ограбен за време на османлиската окупација на средновековна Србија.[4] Повторно бил оштетен во текот на 16 век, по што бил напуштен сè додека на урнатините не била изградена џамија во 17 век.[4] Целиот комплекс доживеал најголеми разурнувања по повлекувањето на османлиската војска од Големата турска војна.[4]

По заземањето на Призрен и неговата околина во 1455 година од страна на Отоманската империја, манастирот на Светите Архангели основан од српскиот цар Стефан Душан бил ограбен и уништен.[5] На почетокот на 17 век е извршено систематско уривање на манастирските цркви и нашироко се сметало дека е користен градежен материјал за изградба на Синан-пашината џамија во истиот град, но таквите тврдења не се докажани.[5][6]

Кон крајот на 17 век, Турците Османлии го ограбиле манастирот Високи Дечани, но не направиле сериозна штета.[7] Во првата половина на 18 век Богородица Љевиш во Призрен била претворена во џамија и прилагодена на потребите на услугите карактеристични за исламот.[7] Два споменика посветени на битката за Косово биле уништени и отстранети од Турците, вклучително и еден подигнат од Стефан Лазаревиќ, српскиот деспот и син на Лазар од Србија.[8][9]

Црквата Свети Никола од 16 век во општина Липљан била срушена во 19 век, а градежен материјал бил продаден на изградената косовска железница.[10][11] Средновековната тврдина Ново Брдо и градот биле тешко оштетени со распаѓање во 1892 година кога камен-темелникот се однесувал на изградбата на касарните во Приштина.[12]

Првата и Втората светска војна

уреди

За време на Првата светска војна, богатствата на Високи Дечани биле ограбени од австроунгарската армија, која ја окупирала Србија помеѓу 1915 и 1918 година.[13]

По инвазијата на Југославија (6-18 април 1941) во Втората светска војна, најголемиот дел од Косово бил прикачен на италијанската окупирана Албанија во проширената „Голема Албанија“.[14] За време на окупацијата, дел од српското население било предмет на протерување, тортура, уништување на приватен имот, уништување и оштетување на манастири, цркви, културно-историски споменици и гробишта.[14]

Високите Дечани биле цел на уништување од страна на албанскиот националистички балисти и италијанските фашистички црни кошули во средината на 1941 година. Кралската италијанска армија одговорила со испраќање група војници да помогнат во заштитата на манастирот од напади.[15] Третите споменици посветени на битката за Косово беа целосно уништени во 1941 година.[8][9]

СФР Југославија

уреди
 
Урнатини на испосницата на Свети Петар Коришански во селото Кориша

Православниот соборен храм Света Троица во Ѓаковица бил уништен од комунистите во 1949 година .[16][17][18] За време на протестите во 1968 и 1981 година, српските православни верски објекти беа цел на вандализам, додека вандализмот продолжи во текот на 1980-тите.[18][19] Имаlo обиди да се опустоши Девич, да се оштети Високи Дечани и да се сквернави Грачаница и скитот на Свети Петар од Кориша.[10] Во март 1981 година, Патријаршискиот манастир во Пеќ бил запален, при што бил уништен станбен дел од 2.000 квадратни метри заедно со вреден мебел, ретки литургиски книги и дел од ризницата на манастирот.[18][20]

Косовската војна и последиците

уреди

Бомбардирањето на НАТО во март-јуни 1999 година резултираше со оштетување на манастирот Грачаница, комплексот на четири цркви на Патријаршискиот манастир во Пеќ, како и на Високи Дечани и ѕидните слики на Ермитажот на Свети Петар од Кориса, меѓу позначајните цркви.[21][7] Културниот историчар Андраш Ридлмаер изјавил дека ниту една српска православна црква или манастир не била оштетена или уништена од ОВК за време на војната.[18] Меѓутоа, по војната, борците на ОВК биле обвинети за вандализирање на манастирот Девич и за тероризирање на персоналот. Војниците на КФОР рекоа дека бунтовниците на ОВК вандализирале повеќевековни мурали и слики во капелата и украле два автомобили и целата храна од манастирот.[22][23] Карима Беноун, специјален известувач на Обединетите нации во областа на културните права, се осврна на многуте извештаи за раширени напади врз цркви извршени од Ослободителната војска на Косово.[24] Во 2014 година, Џон Клинт Вилијамсон ги објави истражните наоди на Специјалната истражна работна група на ЕУ и посочи дека одреден елемент на ОВК по завршувањето на војната (јуни 1999 година) намерно ги таргетирал малцинските популации со акти на прогон, кои исто така вклучувале сквернавење и уништување цркви и други верски објекти.[25] Фабио Манискалко, италијански археолог, специјалист за заштита на културните добра, опиша дека припадниците на ОВК заплениле икони и литургиски украси додека ограбувале и дека продолжиле со уништување на христијанските православни цркви и манастири со минофрлачки бомби по пристигнувањето на КФОР.[26]

 
Црквата Света Троица во селото Петрич

Во постконфликтното косовско албанско општество, повиците за одмазда за претходното насилство извршено од силите на режимот на Слободан Милошевиќ за време на војната, циркулираа низ јавната култура.[18] Уништувањето на српското архитектонско наследство Албанците го толкуваа во тој постконфликтен контекст како архитектура која станува сурогат за силите кои се одговорни за извршување на насилство за време на војната кои треба да се одмаздат, особено владата на Милошевиќ и нејзината армија.[18] Таквото измислување на толкувањето на архитектурата како насилство без одмазда резултираше со посредство на идејата присутна во тоа време дека уништувањето на црквите и манастирите повлекува не само одмазда за насилството за време на војната 1998-1999 година; но исто така и за синџир на реални или замислени насилни дејствија што дадат далеку како средновековно градење цркви на „криптоалбански“ верски објекти.[18]

 
Црквата Свети Јован Крстител во Самодрежа

Широките напади врз српските верски објекти започнаа по конфликтот и враќањето на стотици илјади бегалци косовски Албанци во нивните домови.[27] Помеѓу пристигнувањето на косовските сили (КФОР) во јуни 1999 година и немирите во 2004 година во Косово, беа уништени повеќе од 140 свети места, околу половина од историските од 14 и 15 век и околу половина од неодамна направените.[28] [1][29] Сербенко Едуард објаснил дека уништувањето на културните добра на противникот и културните геноциди се случиле во војните во Југославија и дека верските објекти биле мета поради природата на конфликтот.[29] Уништувањето беше извршено на систематски начин.[30] [21] Андрас Ридлмаер, Ендрју Хершер и Тонка Костадинова го опишале уништувањето на српското архитектонско наследство како одмазднички напади.[27][30] Овие дискурси за гледање на српската историска архитектура како сурогати на насилството во општеството на косовските Албанци имаа ефект да го оправдаат уништувањето како бесконечен процес, наместо да работат кон политика на правда.[31] Поради вандализам, се појави потребата вооружените сили на ОН да ги заштитат локациите што содржат српско верско наследство на Косово.[32] Од друга страна, странскиот дописник Роберт Фиск го критикуваше опишувањето на уништувањето како одмазднички напади.[33] Тој објасни дека акциите за уништување биле планирани и ги опиша како „вандализам со мисија“.[33]

Список на споменици оштетени или уништени во 1999 година

уреди

Немири од 2004 година

уреди
 
Црквата Свети Илија кај Подуево
 
Катедралата Свети Ѓорѓи во Призрен

Повоените, албанските косовски медиуми, поддржани и контролирани од албанските групи на отпорот, предизвикаа клима на страв кај локалните новинари за да се спречи избалансирано покривање на насилството извршено од двете страни.[39] Таа генерира националистичка медиумска кампања која поттикна и координираше последователни напади врз локации што содржеа српско наследство.[39]

Во итна жалба,[40] издадена на 18 март од вонредната седница на Проширеното свикување на Светиот синод на Српската православна црква ( SPC ), било објавено дека голем број српски цркви и светилишта во Косово биле оштетени или уништени од страна на бунтовниците. Најмалку 30 локации беа целосно уништени, повеќе или помалку уништени или дополнително уништени (локалитети кои претходно беа уништени). [28] Освен црквите и манастирите, уништени се и десетици потпорни згради (како парохиски згради, стопански згради и резиденции), со што бројот се приближува до 100 згради на СПЦ. [28] Сите цркви и предмети на СПЦ во Призрен биле уништени. [28] Списокот вклучува неколку места за светско наследство на УНЕСКО.

Насилството брзо се прошири и во другите делови на Косово, при што заедниците на косовските Срби и верските и културните симболи беа нападнати од толпа Албанци.[18] Некои од овие локации наводно биле под заштита на КФОР во тоа време. За време на немирите и насилствата беа убиени осум косовски Срби. Меѓу оштетените имоти беше целното културно и архитектонско наследство на српскиот народ, и како резултат на тоа 35 цркви, вклучително и 18 споменици на културата, беа урнати, изгорени или сериозно оштетени.[41] [18]

Список на верски објекти уништени или уништени во 2004 година

уреди
Објект Локација Историја Оштетување
Богородица Љевишка (Богородица Љевишка) Призрен 14-ти в. Светско наследство Запален од внатре, 12-14 в. фреските сериозно оштетени, олтарот осквернавен, светата маса скршена[28]
Црквата Свети Спас Призрен 14-ти в. Запален[28]
Катедралата Свети Ѓорѓи Призрен Изградена во 1856 година Запален и миниран[28]
Црквата Свети Никола (Црквата Тутиќ) Призрен 14-ти в. Запален од внатре[28]
Црква Свети Ѓорѓи (Црква Руновиќ) Призрен 16-ти в. Запален од внатре[28]
Црквата Св. Киријаки (Црква св. Недела) Маало Поткаљаја, Призрен 14-ти в. Изгорена[28]
Црквата Свети Пантелејмон Поткаљаја 14-ти в. Изгорена[28]
Црквата Св. Козма и Дамјан Поткаљаја 14-ти в. Изгорена[28]
Црквата Св. Киријаки (Црква св. Недела) Живињане кај Призрен - Минирано, целосно уништено од експлозија[28]
Манастир Свети Архангели Призрен 14-ти в. основана од Стефан Душан Ограбена и изгорена, во присуство на германски војници кои не успеале да ја заштитат[28]
Српската православна богословија во Призрен и Епископскиот суд Призрен Основана во 1872 година Запален[28] и луѓето нападнати на 17 март.[42]
Црквата Свети Илија Подуево изградена во 1929 година уништени и осквернавени, ковчези од блиските српски гробишта беа ископани, а коските на мртвите беа расфрлани.[43]

Реконструкција

уреди
 
Обнова на манастирот Девич

Комисијата за имплементација на реконструкција (РИЦ) за српските православни верски објекти во Косово е проект финансиран од ЕУ за промовирање на реконструкцијата на културното наследство.[44] Под негова одговорност има 35 локации.[45] Проектот за ревитализација на тврдината Ново Брдо бил финансиран од Европската Унија, а спроведен од УНЕСКО и УНМИК.[46]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 Edward Tawil (February 2009). „Property Rights in Kosovo: A Haunting Legacy of a Society in Transition“ (PDF). New York: International Center for Transitional Justice. стр. 14.
  2. ↑ „Kosovo: Protection and Conservation of a Multi-Ethnic Heritage in Danger“ (PDF). UNESCO. April 2004.
  3. ↑ Ferrari, Professor Silvio; Benzo, Dr Andrea (2014). Between Cultural Diversity and Common Heritage: Legal and Religious Perspectives on the Sacred Places of the Mediterranean. ISBN 9781472426017.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Israeli, Raphael (2018). Kosovo: The Loss by Complacency: The Relic and Reminder of Ottomanism in the Balkans. Strategic Book Publishing & Rights Agency. стр. 5–6. ISBN 9781948858793.
  5. ↑ 5,0 5,1 Milinković, Mihailo (1996). НОВА АРХЕОЛОШКА ИСТРАЖИВАЊА КОМПЛЕКСА СВ. АРХАНЂЕЛА КОД ПРИЗРЕНА [New archeological excavation of St. Archangel complex near Prizren]. Гласник Српског Археолошког друштва 11 (српски). Belgrade: 208–224. Архивирано од изворникот на 2011-10-07.
  6. ↑ Kaleshi, Hasan (1972). Najstariji vakufski dokumenti u Jugoslaviji na arapskom jeziku (српскохрватски и албански). Prishtine: Rilindja. стр. 257–264. Посетено на 2010-08-14.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 „World Heritage Scanned Nomination: Dečani monastery“ (PDF). UNESCO. 2002.
  8. ↑ 8,0 8,1 Marković, Dragan (1989). „Svečanosti na Gazimestanu o Bidovdanu između dva svetska rata“ (PDF). Etnološke sveske. 10: 127–134. Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-03-04. Посетено на 2022-02-19.
  9. ↑ 9,0 9,1 „Na Gazimestanu sam zasadila 1.000 božura!“. Kossev. 26 June 2016. Архивирано од изворникот на 2022-11-15. Посетено на 2022-02-19.
  10. ↑ 10,0 10,1 Subotić 1998.
  11. ↑ Lidov, Aleksey (1998). Косово: Ортходокс херитаже анд контемпорары катастрофе. Индрик. стр. 325.
  12. ↑ „Revitalization of Novo Brdo Fortress - Preliminary Management Plan“. UNESCO Office in Venice. 9 October 2006. стр. 73.
  13. ↑ Mitrović, Andrej (2007). Serbia's Great War, 1914–1918. West Lafayette, Indiana: Purdue University Press. стр. 230. ISBN 978-1-55753-477-4.
  14. ↑ 14,0 14,1 Nenad, Antonijević (2009). Albanski zločini nad Srbima na Kosovu i Metohiji: Dokumenta (PDF) (2. изд.). Kragujevac, Belgrade: Muzej žrtava genocida.
  15. ↑ Judah, Tim (2002). Kosovo: War and Revenge. New Haven, Connecticut: Yale University Press. стр. 287. ISBN 978-0-300-09725-2.
  16. ↑ „Fury as Park Built on Kosovo Church Remains“. Balkan Insight. 16 July 2008. Посетено на 12 June 2020.
  17. ↑ „Preliminary technical assessment report on the religious buildings/ ensembles and cultural sites damaged in March 2004 in Kosovo“. Council of Europe. Посетено на 12 June 2020.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 18,6 18,7 18,8 Herscher 2010.
  19. ↑ Di Lellio, Anna (2006). The Case for Kosova: Passage to Independence. Anthem Press. стр. 39–40. ISBN 9780857287120.
  20. ↑ Perica, Vjekoslav (2002). Balkan Idols: Religion and Nationalism in Yugoslav States. Oxford University Press. стр. 123. ISBN 9780195174298.
  21. ↑ 21,0 21,1 Ćurčić 2000.
  22. ↑ „KLA rebels accused of vandalizing Serb monastery“. New York: CNN. 17 June 1999. Архивирано од изворникот на 2016-03-04. Посетено на 2022-02-19.
  23. ↑ „Žak Ogar: Hoću da svedočim o zločinima OVK, ali me ne zovu“. Belgrade: Večernje Novosti. 3 February 2019.
  24. ↑ „"Stop denying the cultural heritage of others," UN expert says after first fact-finding visit to Serbia and Kosovo*“. Geneva: United Nations High Commissioner for Human Rights. 14 October 2016.
  25. ↑ „Statement of Chief Prosecutor“ (PDF). Center for Euro-Atlantic Studies. 29 July 2014. Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-06-30. Посетено на 2022-02-19.
  26. ↑ Fabio Maniscalco. „The Loss of the Kosovo Cultural Heritage“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2020-03-18. Посетено на 2022-02-19.
  27. ↑ 27,0 27,1 András Riedlmayer. „Introduction in Destruction of Islamic Heritage in the Kosovo War, 1998-1999“ (PDF). стр. 11. Remarkably, not a single Serb Orthodox church or monastery in Kosovo was damaged or destroyed by Albanians during the 1998-1999 conflict. Unfortunately that changed after the end of the war, as thousands of Albanian refugees who had been forced out of Kosovo during the war returned to their burned-out home towns and villages. Following the end of hostilities in June 1999, dozens of Serb Orthodox churches and monasteries were damaged in revenge attacks.
  28. ↑ 28,00 28,01 28,02 28,03 28,04 28,05 28,06 28,07 28,08 28,09 28,10 28,11 28,12 28,13 28,14 ERP KiM Info 2004.
  29. ↑ 29,0 29,1 Eduard, Serbenco (2005). „SerbencoThe Protection of Cultural Property and Post-Conflict Kosovo“ (PDF). Revue Québécoise de droit international. 18 (2): 94.[мртва врска]
  30. ↑ 30,0 30,1 Kostadinova, Tonka (2011). „Cultural Diplomacy in War-Affected Societies: International and Local Policies in the Post-conflict (Re)construction of Religious Heritage in Former Yugoslavia“ (PDF). Institute for Cultural Diplomacy, Berlin: 11. Наводот journal бара |journal= (help)
  31. ↑ Herscher 2010
  32. ↑ Brosché и др. 2017.
  33. ↑ 33,0 33,1 Robert Fisk. „Nato turns a blind eye as scores of ancient Christian churches are reduced to rubble“. The Independent. Архивирано од изворникот на 2022-02-19. Посетено на 2022-02-19.
  34. ↑ „Na grdnom sudilištu“. Danas. 29 June 2014.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Fischer, Wladimir (2001). „The Role of Dositej Obradovic in the Construction of Serbian Identities During the 19th Century“. Spaces of Identity: 67–87.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 36,5 „Destruction of Serb Monuments in Post-War Kosovo“. kosovo.net. Архивирано од изворникот на 2022-02-19. Посетено на 2022-02-19.
  37. ↑ 37,0 37,1 „Dispatches from Kosovo“. The Guardian. 4 July 2009.
  38. ↑ Group of authors, „Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja“ (II edition), Belgrade, 2007. ISBN 978-86-80879-60-4
  39. ↑ 39,0 39,1 Brosché, Johan; Legnér, Mattias; Kreutz, Joakim; Ijla, Akram (2017). „Heritage under attack: motives for targeting cultural property during armed conflict“. International Journal of Heritage Studies. 23 (3): 254. doi:10.1080/13527258.2016.1261918.
  40. ↑ „Appeal from the extraordinary session of the Expanded Convocation of the Holy Synod of Serbian Orthodox Church“. Архивирано од изворникот на 2022-02-19. Посетено на 2022-02-19.
  41. ↑ B92.net, FM talks Kosovo at U.S. college Архивирано на 20 март 2011 г., 18 March 2011
  42. ↑ Bouckaert 2004.
  43. ↑ Munk, Eva (25 March 2004). „Czechs hold line in Kosovo“. The Prague Post. Архивирано од изворникот на 1 February 2013.
  44. ↑ Reconstruction Implementation Commission (13 May 2009). „Home“. Council of Europe. Посетено на 9 December 2010.
  45. ↑ Reconstruction Implementation Commission (13 May 2009). „Sites“. Council of Europe. Посетено на 9 December 2010.
  46. ↑ Official launch of the Revitalization of Novobërdë/Novo Brdo Fortress project (13 May 2009). „Sites“. UNESCO. Посетено на 30 July 2020.

Извори

уреди
Книги
Влада
Списанија
Друго

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Уништување_на_српското_културно_наследство_во_Косово&oldid=5292894“