Српско-византиска преродбенска архитектура

Современиот српско-византиски архитектонски стил, неовизантиски архитектонски стил или српски национален архитектонски стил — стилот во српската архитектура кој траел од втората половина на 19 век до првата половина на 20 век. Овој стил потекнува од традицијата на средновековниот македонски стил и бил дел од меѓународниот неовизантиски стил.

Историја и карактеристики

Соборен храм Свети Ѓорѓи, Смедерево

Црквата Свети Спиридон, Трст

Почетокот на современиот српско-византиски стил лежи во романтичниот дух, кој преовладувал во Европа во првата половина на 19 век, а во српските земји се појавил кон средината на векот и до последните децении често се употребувал. Почетокот на овој стил може да се гледа како „отпор“ на влијанијата на новодојдените западни стилови (класицизам, необарок) во Кнежеството Србија. ^[1] Стилот се карактеризира со форми и украси од српско-византиското архитектонско наследство. Овој архитектонски пристап не е строго поврзан со црковната архитектура; всушност, стилот бил просперитетен во секуларната архитектура. Тоа е исто така тесно поврзано со влијанието на Арт Нуво.

Современиот српско-византиски архитектонски стил се состои од три периоди: првиот или раниот период претставува комбинација на „западен стил“ со елементи на византиската архитектура. Типичен пример е црквата Св. Ѓорѓи во Смедерево, каде на надолжната основа (карактеристично за Запад) се појавуваат пет куполи во форма на т.н. „Грчки крст“. Вториот период е поврзан со проширувањето и зајакнувањето на Србија, тогаш како кралство (1882–1914). Во овој период стилот бил „одреден“. Биле градени голем број цркви, поретко други форми на градба. Примери надвор од територијата на Кралството Србија се ретки. Третиот и последен период е поврзан со времето меѓу двете светски војни, кога дошло до ненадејно проширување на стилот низ целото Кралство на Србите, Хрватите и Словенците, подоцна Југославија, иако неговото присуство било многу подоминантно во исток, „српски“ (најчесто Средна Србија) дел од работата на Кралството. Примерите на западниот дел на Кралството Југославија се ретки и главно се поврзани со конкретни примери на црковна архитектура на Српската православна црква. Дополнително, постојат примери поврзани со Србите во дијаспората, како црквата Свети Спиридон во Трст, дизајнирана од Карло Мациачини. Зградите во овој период се подеднакво религиозни и секуларни.

Втората светска војна и претставувала пресвртница; по војната со доаѓањето на комунизмот, сите форми на историцизам во српската архитектура биле отфрлени, вклучувајќи го и српско-византискиот стил. ^[1] По падот на социјалистичка Југославија, српско-византискиот стил се вратил преку изградба на нови верски објекти како цркви и манастири.

Архитекти

Истакнати архитекти од овој стил се (поредени според времето во кое биле активни):

Примери

Црквата Свети Ѓорѓи, Опленац

Стара пошта, Белград

Катедралата на Христос Спасителот, Бања Лука

Српската православна катедрала во Ниш

Фондацијата на Вук

Ран период (околу 1850-1880)

Катедралата Свети Ѓорѓи во Смедерево од Андреј Дамјанов
Српската православна катедрала во Ниш од Андреј Дамјанов
Српската православна катедрала во Врање од Андреј Дамјанов
Српската православна катедрала во Сараево од Андреј Дамјанов
Катедралата Света Троица во Мостар од Андреј Дамјанов
Црквата Вознесение во Белград од Павле Станишиќ и Јован Ристиќ

Среден период (1880-1914)

Црквата Свети Спиридон во Трст од Карло Мациачини
Стара црква во Панчево од Светозар Ивачковиќ
Црквата Свети Илија во Лесковац од Светозар Ивачковиќ
Црква на Новите гробишта во Белград од Светозар Ивачковиќ
Црквата Свети Петар во Јагодина од Светозар Ивачковиќ
Параклисот на гробиштата во Сремски Карловци од Владимир Николиќ
Црквата Света Троица во Параќин од Јован Илкиќ
Црквата Свети Ѓорѓија во Крушевац од Душан Живановиќ
Црквата Свети Архангел Михаил во Херцег Нови
Црквата Свети Сава во Косовска Митровица од Андра Стевановиќ
Црквата Свети Ѓорѓи во Опленац од Андра Стевановиќ
Зградата на старата телефонска централа во Белград на Бранко Танажевиќ
Дом на Фондацијата Вук во Белград од Бранко Танажевиќ
Обласни канцеларии во Врање од Петар Поповиќ

Доцен период (1914-1941)

Гимназија во Чачак од Драгутин Маслаќ
Гимназија во Сремска Митровица од Момир Коруновиќ
Црквата Вознесение Христово во Крупањ од Момир Коруновиќ
Министерство за пошти во Белград од Момир Коруновиќ
Соколски дом во Бијељина од Момир Коруновиќ
Стара пошта во Белград од Момир Коруновиќ
Катедралата на Христос Спасителот во Бања Лука од Душан Живановиќ
Црквата Свети Сава од Богдан Нестеровиќ и Александар Дероко
Белата палата во Дедиње, Белград од Живојин Николиќ, Виктор Лукомски и Николај Краснов
Куќата на Елезовиќ во Белград од Александар Дероко
Зградата на Патријаршијата во Белград од Виктор Лукомски
Марко црква во Белград од Бранко и Петар Крстиќ
Црквата Св. Константин и Елена во Пожега од Василиј Адросов
Соколскиот дом во Сомбор од Ј. Базлер и В. Сабо
Бански Двор во Бања Лука
Мавзолејот на Крф од Николај Краснов
Куќата на Ѓорѓевиќ на Топчидер во Белград од Бранислав Којиќ
Хотел во Сопоќани кај Нови Пазар од Драгиша Брашован

Наводи

↑ ^1,0 ^1,1 Carlton, Richard; Bešo, Smajo, уред. (2019). „Perspectives on cultural heritage loss and reconstruction 20 years after the end of conflict in Bosnia and Herzegovina“. Heritage Under Pressure – Threats and Solution: Studies of Agency and Soft Power in the Historic Environment. Oxbow Books. стр. 244–258. ISBN 9781789252477.

[Carlton&Bešo-1] 1,0 ^1,1 Carlton, Richard; Bešo, Smajo, уред. (2019). „Perspectives on cultural heritage loss and reconstruction 20 years after the end of conflict in Bosnia and Herzegovina“. Heritage Under Pressure – Threats and Solution: Studies of Agency and Soft Power in the Historic Environment. Oxbow Books. стр. 244–258. ISBN 9781789252477.

[1]