Бански двор

Бански двор
Бански двор
	Бански двор
Општи податоци
Вид	Палата
Место	Бања Лука, Република Српска
Координати	44°46′23″N 17°11′33″E / 44.7731° СГШ; 17.1924° ИГД
Проектирање и изградба
Архитект	Јованка Бончиќ-Катериниќ, Анжелија Павловиќ и Јован Г. Ранковиќ
Портал
	Official site

За историската зграда во Загреб, видете Бански двори.

Бански двор (српски: Бански двор) — зграда и културен центар во Бања Лука. Изграден е во периодот 1931-32 година како седиште на војводата („Бан“) на Врбската Бановина, административен регион на Кралството Југославија.

Во денешно време

Во 1998 година Бански двор официјално стана јавна културна институција и денес е најважниот културен центар на градот Бања Лука и Република Српска со илјадници посетители годишно. Секоја година одржуваат стотици настани, забележителни по нивниот голем број и разновидност: концерти, изложби на локални и странски уметници, презентации на книги, тркалезни маси и соработува со реализации на важни случувања и фестивали во градот. До реконструкцијата на Палатата на Република Српска, во 2008 година, таа служела како седиште на Претседателот на Република Српска.

Палата

Кога бил формиран Врбската Бановина во 1929 година, првиот Бан бил Светислав Тиса Милосавjeевиќ и тој почувствувал потреба да изгради претставително седиште. На почетокот на 1931 година, конкурсот беше објавен во Националните весници во Белград и Сараево, за идејната скица на Банскиот двор и Палатата на Банот, а првата награда ја добија архитектите од Белград Јованка Бончиќ-Катериниќ, Анжелија Павловиќ и Јован Г. Ранковиќ. Главната работа ја доби градежната компанија Коста Шијачки од Белград, под раководство на младиот архитект Бранко Јовановиќ, додека уметничкиот дизајн на фасадата и ентериерите го водеше вајарот и академик Ѓорѓе Јовановиќ. Работите на Бански двор започнале во март 1931 година, додека официјалното отворање на зградата било на 8 ноември 1932 година. Судот за забрани имал простории за состаноци, конференциски сали, сала, греење на просторијата, кујна, тоалети, соблекувални и други простори.

Архитектура

Во долните зони на зградата доминира ренесансното влијание, а академскиот класицизам и елементите на средновековната архитектура се присутни во повисоките зони. Важно место им припаѓа на народните елементи на Балканскиот Полуостров.

По војната во Босна и Херцеговина од 1992 до 1995 година, во согласност со одредбите на Дејтонскиот договор и одредбите за имплементација на одлуките на Комисијата за зачувување на националните споменици во Босна и Херцеговина, Бански двор ужива статус на национален споменик, еден од најважните за Босна и Херцеговина. Покрај исклучителната архитектонска вредност, овој споменик на архитектонското наследство делумно ги зачува автентичните внатрешни простори, декорацијата и мебелот. Првично зачуваните ентериери се неразделна културна, историска и естетска целина со целокупните архитектонски вредности на објектот. Како единствен споменик на претставителен дизајн на ентериер од почетокот на четвртата деценија на 20 век, делото на познати и во своето време високо ценети творци - декоратори - заради неговите автентични вредности, естетска и стилска хомогеност, што е одраз на овој период во историјата на уметноста и вредната документација за тоа, заради неговиот релативно висок степен на зачувување во однос на првобитната состојба, како и заради заканата изразена во реалните и можните промени што произлегуваат од употребата, потребно е да се направат детални научни истражувања на ентериерите и неговиот автентичен мебел и да се презентираат на пошироката стручна публика и на јавноста и на тој начин да се обезбеди зачувување на овие одлични примери на применета уметност од своето време.

Историја

Палатата се користела како живеалиште за набот на Врбаската Бановина до 1941 година. За време на Втората светска војна, ентериерот бил уништен, а повеќето од скапиот мебел, слики и други предмети неповратно се изгубиле. По војната, куќата се користела како воен и политички центар. Од 1955 година, одлуката донесена од тогашните градски власти, зградата била дадена на раководството на Домот на културата. Основањето на Република Српска на 9 јануари 1992 година, Палатата на Банот станала седиште на претседателот. Во 1998 година официјално стана јавна културна институција наречена Културен центар Бански двор.

Штети во Втората светска војна и последователна употреба

Најголемата штета на зградата и нејзините ентериери се случила за време на Втората светска војна, кога во неа се наоѓала германската командна војска. Во овој период, Големата свечена сала се користела како магацин за жито, а некое време дури и како штала. За време на војната, ентериерите биле уништени, а ограбена е голема количина скапоцен мебел и опрема - лустери, теписи, уметност, мебел, прибор. По ослободувањето на Бања Лука, зградата се користеше како штаб за 37-та дивизија на НОВ, таа била делумно опремена за потребите на армискиот клуб. По 1945 година, постепено се вршеле понатамошни прилагодувања и зградата постојано ги менуваше своите корисници: Окружниот комитет на Комунистичката партија, Општинскиот комитет на Комунистичката партија, Окружниот и општинскиот комитет на комунистичката младина, Народниот фронт, Антифашистичкиот совет на жени, Окружниот сојуз Совет, работничкото културно и уметничко друштво „Пелагиќ“.

За време на 1952-1953 година, работничкиот совет на округот одвои 4.500.000 динари и организирал работна акција во колективи, за да ги врати во употреба Гранд салата и другите оштетени простори.

Проект за реставрација

Проектот за реставрација од 1953 година бил потпишан од архитектот Стојан Боровница, инженер од Бања Лука присутен на аукцијата за ѕидање и покривање на дела во Палатата во 1931 година. За време на ова реновирање, во 1953 година, се појавила идејата дека зградата треба да го добие името и функцијата Работнички дом. Новата функција започна да се оформува од 1954 година, кога во зградата започна да одржуваат концерти, балетски курсеви, делови за музика, поезија и театарски содржини итн. За тоа време, започна да се појавува идеја за формирање Центар за култура, во меѓувреме, во зградата се наоѓаа Градската библиотека, Читална, Градскиот музеј, Работничкиот универзитет, уредничката куќа на весникот Бања Лука, со радио станицата Радио Клуб, музичко училиште. Некои од овие институции останале во зградата сè до земјотресот во 1969 година.

Земјотрес и последните промени

Во земјотресот зградата била многу сериозно оштетена, така што внатрешноста претрпела промени. Реставрацијата била извршена во 1972 година според оригиналната проектна документација. Надворешниот изглед на објектот е целосна реконструкција на оригиналниот изглед кој скоро во ништо не отстапува од автентичниот, но внатрешните простори значително изменети во споредба со оригиналниот дизајн, во изгледот на просториите, како и во изгледот на деталите. Партерот, Гранд Холот и Синиот салон, салите и скалите претрпеле најмалку промени во намената, распоредот, големината и украсот, додека најголемите промени беа направени во просториите на вториот кат, што е логично кога ќе се земе предвид дека зградата била прилагодена за новата функција - збир на различни административни активности од областа на културата, уметноста и науката.