Смрча
| Смрча | |
|---|---|
| |
| Обична смрча (Picea abies) | |
| Научна класификација | |
| Царство: | Растенија |
| Оддел: | Четинари |
| Класа: | Четинари |
| Ред: | Боровидни |
| Семејство: | Борови |
| Потсемејство: | Смрчи Frankis |
| Род: | Смрча Mill. |
| Видови | |
|
~35, во текстот | |
Смрча (науч. Picea) — род на иглолисни зимзелени дрва со околу 35 вида. Припаѓа на семејството на боровите (Pinaceae), а најзастапена е во умерениот појас и подрачјата со тајга ширум светот. Смрчите се големи дрва, со висина од 20–60 метри и се одликуваат со конусниот облик на крошната кога се млади. Игличките се четирирабни и прицврстени во снопчиња.
Смрчата во Македонија
уредиВо Македонија растат неколку вида на смрча, од кои како автохтона се јавува само обичната смрча (P. abies).[1] Бодликавата смрча (P. pungens) расте како доведен вид со стопанска намена.[2] Покрај нив, присутна е и омориката (P. omorika), која служи како парковско дрво, но и во шумите.
Низ Македонија минува самата јужна граница на ареалот на смрчата. Природни шуми од обична смрча има во сливовите на реките Пена и Радика, како и во мало изолирано подрачје во месноста Мурите во Беровско.[1]
Видови
уредиВо светот постојат 35 видови на смрча.
- клад I
- жална смрча (Picea breweriana)
- клад II
- ситканска смрча (Picea sitchensis)
- клад III
- Енгелманова смрча (Picea engelmannii)
- сива смрча (Picea glauca)
- клад IV
- Сарџентова смрча (Picea brachytyla)
- чивавска смрча (Picea chihuahuana)
- Фарерова смрча (Picea farreri)
- ликјаншка смрча (Picea likiangensis)
- Мартинезова смрча (Picea martinezii)
- Максимовичева смрча (Picea maximowiczii)
- тајванска смрча (Picea morrisonicola)
- Вичова смрча (Picea neoveitchii)
- кавкаска смрча (Picea orientalis)
- виолетова смрча (Picea purpurea)
- Шренкова смрча (Picea schrenkiana)
- хималајска смрча (Picea smithiana)
- сикимска смрча (Picea spinulosa)
- мазна смрча (Picea torano)
- Вилсонова смрча (Picea wilsonii)
- клад V
- обична смрча (Picea abies)
- Олкокова смрча (Picea alcoquiana) (syn. P. bicolor)
- алпска смрча (Picea alpestris) — најчесто се смета за варијанта на обичната смрча
- четинеста смрча (Picea asperata)
- чингхајска смрча (Picea crassifolia)
- Гленова смрча (Picea glehnii)
- ајанска смрча (Picea jezoensis)
- корејска смрча (Picea koraiensis)
- Којамина смрча (Picea koyamae)
- црна смрча (Picea mariana)
- Мајерова смрча (Picea meyeri)
- сибирска смрча (Picea obovata)
- оморика (Picea omorika)
- бодликава смрча (Picea pungens]]
- свиена смрча (Picea retroflexa)
- црвена смрча (Picea rubens)
Употреба
уредиДрво и преработки
уреди
Смрчата наоѓа примена како добро дрво за столарија и во градежништвото, и особено погодно за изработката на трупови на дрвени воздухоплови. Од ова дрво се прават многу жичени инструменти како што се гитарата, мандолината, виолончелото, виолината, резонантната кутија во средината на пијаното и харфата. Првото летало на Браќата Рајт, наречено Flyer („Летач“) било изработено од смрча.[3]
Бидејќи смреката не е отпорна на гниење и штетници откако ќе се исече и трае само 12-18 месеци ако е изложено надвор. Затоа, нејзиниот дрвен маетријал се препорачува да се користи само за внатрешно уредување.
Смрчата е од големо знчење за добивање на дрвена каша за изработка на хартија. Долгите конци на дрвото даваат цврст производ кој воедно лесно се бели.
Храна и напитоци
уредиМладите изданоци на смрчите и боровите се богати со витамин Ц.[4] Познато е дека капетанот Џејмс Кук правел алкохолен напиток од смрчини гранчиња што го пиела посадата за да се заштити од скорбут.[5][6] Ваквиот напиток постои и денес во северна Европа и Канада.
Други примени
уредиОд смолата на смрчата се правел катран пред да се појават денешните катрани од нафтени деривати.
Северномериканските староседелци ги користат тенките корења за плетење на кошници и зашивање на брезова кора при изработката на чунови.
Смрчата ужива популарност како украсно дрво во хортикултурата поради нејзината симетричност, и имаат често присуство во домовите како новогодишни елки (особено обичната смрча и омориката).
Смрчата како мотив во уметноста и во популарната култура
уредиПонекогаш, смрчата се јавува како инспирација или тема во делата од уметноста и популарната култура, како:
- „Елки и смрчи“ (Јелике и оморике) - расказ на српскиот писател Петар Кочиќ.[7]
Наводи
уреди- ↑ 1,0 1,1 Ристовски, Блаже, уред. (2009). „Смрча“. Македонска енциклопедија. , книга . Скопје: МАНУ. Text "series " ignored (help)
- ↑ Ристовски, Блаже, уред. (2009). „Алохтони (егзотични) видови на дрјва и грмушки“. Македонска енциклопедија. , книга . Скопје: МАНУ. Text "series " ignored (help)
- ↑ „Пресвртници во воздухопловството - Рајтовиот Flyer од 1903 г.“ Архивирано на 25 декември 2018 г. — Национален воздухопловно-вселенски музеј на САД (англиски)
- ↑ „Tree Book - Sitka spruce (Picea sitchensis)“. British Columbia Ministry of Forests, Lands and Natural Resource Operations. Посетено на 29 јули 2006.
- ↑ Crellin, J. K. (2004). A social history of medicines in the twentieth century: to be taken three times a day. New York: Pharmaceutical Products Press. стр. 39. ISBN 0789018446. Посетено на 8 октомври 2009.
- ↑ Stubbs, Brett J. (јуни 2003). „Captain Cook's beer: the antiscorbutic use of malt and beer in late 18th century sea voyages“. Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition. apjcn.nhri.org.tw. 12 (2): 129–137. Посетено на 8 октомври 2009.
- ↑ Петар Кочић, Јаблан и друге приповетке. Београд: Просвета, 1971, стр. 34-35.
Надворешни врски
уреди| „Смрча“ на Ризницата ? |
- „Смрча“ — Енциклопедија на живиот свет
- Смрча (Picea) — „База на голосеменици“ (англиски)