Википедија

Протерување на Албанците (1877–1878)

Протерувањето на Албанците 1877–1878 година се однесува на настаните на присилна миграција на албанското население од областите кои станале инкорпорирани во Кнежевството Србија и Кнежевство Црна Гора во 1878 година. Овие војни, заедно со поголемата Руско-османлиска војна (1877–78) завршиле со пораз и значителни територијални загуби за Отоманското Царство, кои биле официјализирани на Берлинскиот конгрес. Ова протерување било дел од поширокиот прогон на муслиманите на Балканот за време на геополитичкиот и територијалниот пад на Отоманското Царство. [2] [3]

Протерување на Албанците 1877–1878
МестоНишки санџак, Скадарски санџак, Отоманско Царство
Датум1877–1878
Целглавно Албанци, нивните живеалишта, куќи, имоти и муслимански верски објекти
Вид нападЕтничко чистење[1] Протерување, Присилна миграција
НапаѓачиСрпска армија, Црногорска армија

Во предвечерието на конфликтот меѓу Црна Гора и Османлиите (1876–1878), значително албанско население живеело во Скадарскиот санџак.[4] Во Црногорско-османлиската војна што следела, силниот отпор во градовите Подгорица и Спуж кон црногорските сили бил проследен со протерување на нивното албанско и словенско муслиманско население кое се преселило во Скадар.[5]

Во предвечерието на конфликтот меѓу Србија и Османлиите (1876–1878), значително, понекогаш компактно и главно рурално албанско население заедно со некои урбани Турци (некои од албанско наследство [2] ) живееле со Срби во Нишкиот санџак. [2] [6] Во текот на војната, албанското население, во зависност од областа, различно реагирало на влезните српски сили со тоа што давало отпор или бегајќи кон блиските планини и Отоманско Косово. [2] Иако повеќето од овие Албанци биле протерани од српските сили, на мал број им било дозволено да останат во долината Јабланица каде што живеат нивните потомци денес.[7][8][9] Србите од Лаб се преселиле во Србија за време и по првиот круг на воените дејствија во 1876 година, додека дојдовните албански бегалци после 1878 година повторно ги населувале нивните села. [2] Албанските бегалци, исто така, се населиле покрај североисточната османлиско-српска граница, во урбаните области и во над 30 населби сместени во централно и југоисточно Косово. [2]

Османлиските власти имале потешкотии да се приспособат на потребите на бегалците и биле непријателски настроени кон локалното српско население кое вршело одмазднички напади.[10] Протерувањето на албанското население од овие региони било направено на начин што денес може да се класифицира како етничко чистење бидејќи меѓу жртвите има и цивили.[1] Овие албански бегалци и нивните потомци станале познати на албански јазик како Мухаџир; множина: Muhaxhirë, генерички збор за муслимански бегалци (позајмен од отомански турски: мухаџири и изведен од арапски: Muhajir ).[10][11][12][13] Настаните од овој период довеле до тензични односи и конфликт меѓу српскиот и албанскиот народ.[1][3][10][14][15]

Скадарски санџак

уреди

Во предвечерието на конфликтот меѓу Црна Гора и Османлиите (1876–1878), значително албанско население живеело во санџакот на Искодра. Во Црногорско-османлиската војна, црногорската војска успеала да заземе одредени области и населби долж границата, додека наишла на силен отпор од Албанците во Улцињ и на здружени албанско-османлиски сили во Подгорица-Спуж и Гусиње - Плавско.[5][16] Како такви, територијалните придобивки на Црна Гора беа многу помали. Дел од словенските муслимани и албанското население кое живеело во близина на тогашната јужна граница биле протерани од градовите Подгорица и Спуж.[17][18][19] Помалата албанска популација формирана од богатата елита доброволно заминала и се населила во Скадар по инкорпорирањето на Улцињ во Црна Гора во 1880 година [18][19]

Нишки санџак

уреди

Заднина

уреди

Топонимите како Арбанашка и Ѓаке покажуваат албанско присуство во регионите Топлица и Јужна Морава (сместени североисточно од современо Косово) уште од доцниот среден век.[20][21] Албанците во регионот на Ниш го прифатиле исламот откако областа станала дел од Отоманското Царство.[21] Поради отоманско-хабсбуршките војни и нивните последици, Албанците од современата северна Албанија и Западно Косово се населиле во поширокото Косово и во регионите Топлица и Морава во втората половина на 18 век, на моменти поттикнати од османлиските власти. [2] [21] Во пресрет на избувнувањето на вториот круг на непријателства меѓу Србија и Отоманското Царство во 1877 година, забележително муслиманско население постоело во областите Ниш, Пирот, Врање, Лесковац, Прокупље и Куршумлија. [2] Руралните делови на долините Топлица, Косаница, Пуста Река и Јабланица и соседната полупланинска внатрешност биле населени со компактно муслиманско албанско население, додека Србите во тие области живееле во близина на устието на реките и планинските падини и двата народи населувале други региони на Сливот на реката Јужна Морава. [2] [6] Муслиманското население во поголемиот дел од областа било составено од етнички геги Албанци и со Турци сместени во урбаните центри. [2] Дел од Турците биле со албанско потекло. [2] Муслиманите во градовите Ниш и Пирот зборувале турски; Врање и Лесковац зборувале турски и албански јазик; Прокупље и Куршумлија биле со албански јазик. [2] Во пошироката област биле присутни и муслимански Роми.[22] Имало и малцинство черкешки бегалци населени од Османлиите во текот на 1860-тите, во близина на тогашната граница околу околината на Ниш.[23]

Бројки на населението

уреди

Проценките варираат во зависност од големината на муслиманското население во овие области. Во неговите опсежни студии за движењето на отоманското население, американскиот историчар Џастин МекКарти во врска со муслиманското население на санџакот во Ниш ја дава бројката од 131.000 муслимани во 1876 година, а само 12.000 останале во 1882 година [24][25][26] Додека историчарот Ноел Малколм ја дава бројката за албанското население во областа која брои околу 110.000.[12] Албанските историчари како покојниот Сабит Ука [11] претпоставуваат дека 110.000 е конзервативна проценка заснована на австроунгарската статистика и дава повисока бројка од 200.000 за вкупното албанско население во областа.[27] Други албански истражувачи како Емин Плана, Скендер Ризај и турскиот историчар Билал Шимшир го наведуваат бројот на албански бегалци од регионот меѓу 60 и 70.000 луѓе.[28][29][30][31] Албанологот Роберт Елси проценува дека бројот на албански бегалци е околу 50.000.[32] Јован Цвијиќ проценил дека бројот на албанските бегалци од Србија е околу 30.000 [2] бројка што ја одржуваат и денешните српски историчари како Душан Батаковиќ.[33][34] Таа бројка била прифатена од српската историографија и останала неспорна речиси цел век. [2] Повикувајќи се на српските архивски и патнички документи, историчарот Милош Јагодиќ верува дека бројот на Албанците и муслиманите што ја напуштиле Србија бил „многу поголем“, согласувајќи се со Ѓорѓе Стефановиќ дека бројот бил 49.000 албански бегалци од најмалку 71.000 муслимани што ја напуштиле. [2] [15]

Прелудиум

уреди

  Српската влада имала повеќе причини за протерувањето. Српските власти имале намера да го протераат муслиманското население, бидејќи тие биле оценети како неверодостојни и непожелни што требало да се заменат со други жители. [2] Одмаздата за ставовите кон христијаните во османлиската држава исто така била искористена како мотив.[3] Премиерот Јован Ристиќ сакал хомогена земја, без муслимани и со доверливо население во областа.[15][2] Ристиќ сметал дека териториите населени со Албанци се стратешки важни и претставуваат идна база за проширување во османлиско Косово и Македонија. [2] Генералот Коста Протиќ, кој ја предводел српската војска за време на војната, не сакал Србија да го има „својот Кавказ“, бидејќи албанското малцинство се сметало за можна безбедносна грижа.[15] [2] Поддршка на ставовите на Протиќ за протерување на муслиманското население, вклучително и Албанците, биле повеќето високи офицери на српската армија и принцот Милан.[35]

Протерување

уреди

Непријателствата избувнале на 15 декември 1877 година, по руското барање Србија да влезе во конфликтот. [2] Српската војска ја преминала границата во два правци. [2] Првата цел била да се заземе Ниш, а втората да се скршат линиите на комуникација Ниш- Софија за османлиските сили. [2] По опсадата на Ниш, српските сили се упатиле југозападно во долината Топлица за да спречат контранапад на османлиските сили. [2] Прокупље бил заземен на третиот ден од војната и локалните Албанци ги напуштиле своите домови кон планинскиот венец Пасјача, оставајќи стока и друг имот зад себе. [2] Некои Албанци се вратиле и се потчиниле на српските власти, додека други побегнале во Куршумлија. [2] Унапредувањето на српските сили што се упатиле кон Куршумлија, исто така, наишло на отпор кон албанските бегалци распослани во околните планински масиви и кои одбиваа да се предадат. [2] Многу лични предмети како вагони биле расфрлани и оставени во шумата. [2] Куршумлија била преземена веднаш по Прокупље, додека албанските бегалци стигнале до јужните падини на планинскиот венец Копаоник. [2] [36] Османлиските сили се обиделе да извршат контранапад низ долината Топлица и да ја олеснат опсадата на Ниш, која ја претворила областа во бојно поле и ги блокирала албанските бегалци во блиските планини. [2] Откако Ниш на крајот бил заземен, бегалците од долината Топлица не можеле да се вратат во своите села. [2] Другите српски сили потоа се упатиле на југ во долината Морава и кон Лесковац. [2] Мнозинството урбани муслимани побегнале, земајќи го најголемиот дел од своите работи пред да пристигне српската војска. [2] Српската војска исто така го зазела Пирот, а Турците побегнале во Косово, Македонија, а некои тргнале кон Тракија. [2]

Османлиските сили го предале Ниш на 10 јануари 1878 година и повеќето муслимани заминале за Приштина, Призрен, Скопје и Солун.[2] Изгорело албанското маало во Ниш.[37] Српските сили продолжиле со напредувањето на југозапад, влегувајќи во долините на Косаница, Пуста Река и Јабланица. [2] Српските сили во долината Морава продолжиле да се упатуваат кон Врање, со намера потоа да свртат кон запад и да влезат во Косово. [2] Српското напредување на југозапад било бавно, поради ридскиот терен и големиот отпор на локалните Албанци кои ги бранеле своите села и исто така се засолнувале во блиските планински масиви Радан и Мајдан. [2] Српските сили ги заземале овие села едно по едно и повеќето останале празни. [2] Албанските бегалци продолжиле да се повлекуваат кон Косово и нивниот марш бил запрен на планините Гољак кога било прогласено примирје. [2] Српската војска која дејствувала во долината Морава продолжила на југ кон два кањони: Грделица (меѓу Врање и Лесковац) и Ветерница (југозападно од Грделица). [2] По заземањето на Грделица, српските сили го зазеле Врање. [2] Локалните муслимани си заминале со своите работи пред српските сили да стигнат до градот, а другите муслимани од селата доживеале тензии со српските соседи кои се бореле против и на крајот ги истерале од областа. [2] Албанските бегалци го бранеле кањонот Ветерница, пред да се повлечат кон планините Гољак. [2] Албанците кои живееле во близина во регионот на Масурица не им се спротивставиле на српските сили, [2] а генералот Јован Белимарковиќ одбил да ги изврши наредбите од Белград за депортирање на овие Албанци нудејќи му оставка.[15] Отомански извори наведуваат дека српските сили за време на војната уништиле џамии во Врање, Лесковац и Прокупље.[15]

Последици

уреди

  Веднаш по војната, Берлинскиот конгрес ги признал тие територијални придобивки и областа стана дел од Кралството Србија, познато како Нови Краеви/Нови Области.[38][39] Поради депопулација и економски причини, на некои мал број Албанци им било дозволено да останат и да се вратат, но не во нивните претходни населби, а наместо тоа биле назначени концентрирани селски групи во областите Топлица, Масурица и Јабланица.[7] Од оние само во долината на Јабланица со центар околу градот Медвеѓа има мал број Албанци и останале нивни потомци.[8][9] Ова се должи на тоа што локалниот отомански албански командант Шахид-паша од областа Јабланица преговарал во добри односи со принцот Милан и со тоа го гарантирал нивното присуство.[7][8] Некои други Албанци како трговци се обиделе да останат во Ниш, но тие заминале откако се случиле убиства и нивниот имот бил продаден по ниска вредност. [1] Во 1879 година, некои албански бегалци од Лесковачкиот регион се пожалиле во петиција дека нивните имоти и муслимански згради се урнати и дека повеќе не можат да се вратат.[12] Единственото друго муслиманско население на кое било дозволено да остане биле муслиманските Роми кои во 1910 година броеле 14.335 во цела Србија со 6.089 сместени во Врање.[22] Повеќето преостанати Албанци биле принудени да заминат во следните години во Отоманската империја и особено во Косово.[40] Србите од регионот на реката Лаб се преселиле во Србија за време и по војната од 1876 година, а дојдовните албански бегалци ( мухаџири) повторно ги населиле нивните села. [2] Освен во регионот на реката Лаб, значителен број албански бегалци биле преселени во други делови на северно Косово заедно со новата отоманско-српска граница. [2] [27][41] Повеќето албански бегалци биле преселени во преку 30 големи рурални населби во централно и југоисточно Косово. [2] [27][41] Многу бегалци, исто така, биле распространети и преселени во урбаните центри кои значително го зголемиле нивното население. [2] [27][41]

Западните дипломати кои известуваат во 1878 година го наведуваат бројот на бегалски семејства на 60.000 семејства во Македонија, со 60-70.000 бегалци од Србија распространети во вилаетот на Косово.[12] Отоманскиот гувернер на Косовскиот вилает проценил во 1881 година бројот на бегалците е околу 65.000, а некои се населиле во санџаците во Скопје и Нови Пазар.[12] Некои од овие албански бегалци биле преселени и во други делови на Отоманското Царство како што е регионот Самсун на Црното Море.[21] Тензиите во косовскиот вилает меѓу албанските бегалци и локалните Албанци настанале поради ресурсите, бидејќи на Отоманското Царство му било тешко да се приспособи на нивните потреби и скудните услови.[10][42] Овие бегалци станале и силна опозициска група за владеење од страна на султанот.[7]

Тензиите во форма на одмазднички напади настанале и со влезните албански бегалци врз локалните косовски Срби, што придонело за почетокот на тековниот српско-албански конфликт во наредните децении.[1][10][15] Протерувањето, исто така, предизвикало појава на Призренската лига (1878–1881) како реакција за спречување на дополнителни територии со албанско население да им бидат доделени на Србија и Црна Гора.[10][14][43] Среде овие настани, во текот на пролетта/летото 1879 година, повеќекратни насилни и грабливи напади биле спроведени во Србија од страна на групи албански бегалци во поранешните области на живеење, понекогаш со прифаќање на османлиските власти.[44] По војната и протерувањата, извесно време бил извршен британски дипломатски притисок врз Србија за да им се дозволи на албанските бегалци да одат и да се вратат во своите домови, иако тој подоцна стивнал.[45] Отоманското Царство било повлечено во врска со враќањето на бегалците во Србија бидејќи бегалците се сметале за составен дел во демографското зајакнување на муслиманскиот елемент на нејзините преостанати територии, како што е Косовскиот вилает, кој сè уште бил под нејзин суверенитет.[45][46]

 
Етничка карта на општина Медвеѓа (попис 2002 година).

Реакции на настаните

уреди

Големи сили

уреди

Во април 1878 година, Јелинек, австроунгарскиот конзул пријавил дека муслиманските бегалци пристигнуваат во Отоманско Косово со појава на епидемии на тифус и некои бегалци кои биле бедно преселени во областите Призрен и Ѓаковица, што генерално придонело за нивната мизерна состојба.[47] Јелинек, исто така, го истакнал непријателството на бегалците кон косовските Срби, бидејќи тие извршиле акти на насилство врз нив.[47] Во вториот дел од 1878 година и жалејќи му се на лордот Солсбери во врска со протерувањата, британскиот жител во Белград Џералд Френсис Гулд известил дека „мирните и трудољубиви жители“ на „Долината Топлица и Врања биле безмилосно протерани од нивните домови од страна на Србите“.[42] Гулд, исто така, истакнал дека бегалците „талкаат во состојба на гладување“ и дека извесно време бил клучен во примената на британскиот дипломатски притисок врз Србија да им дозволи на бегалците да се вратат дома.[42][45] Од друга страна, рускиот вицеконзул во косовскиот вилает Иван Јастребов го советувал локалниот отомански гувернер Назиф-паша да го спречи враќањето на бегалците во Србија бидејќи нивното присуство во косовската област ќе го зајакне локалниот муслимански елемент.[12][46]

Српски реакции

уреди

Јосиф Х. Костиќ, директор на локалното училиште од Лесковац, кој бил сведок на бегството на бегалците во текот на зимата 1877 година, забележал дека многумина од нив ги напуштиле своите домови со скудна облека и дека од „клисурата Гуделица и до Врање и Куманово, може да се видат напуштените трупови на деца, и старци замрзнати до смрт“.[12][48] Новинарот Манојло Ѓорѓевиќ се залагал за мирно помирување со Албанците и ги осудил политиките што ги презема српската држава.[15] Во подоцнежните години имало ретроспективни погледи во врска со овие настани. Пред балканските војни, водачот на заедницата на косовските Срби, Јаниќије Поповиќ, изјавил дека војните од 1876–1878 година „тројно“ ја зголемиле омразата на Турците и Албанците, особено омразата на бегалското население кон Србите со извршување акти на насилство врз нив.[15] Белградскиот професор по право Живојин Периќ во 1900 година изјавил дека помирливиот однос кон Албанците од страна на Србија, дозволувајќи им да останат, можел да го спречи таквото непријателство и веројатно да ги придобие албанските симпатии.[15] Научникот Јован Хаџи-Васиљевиќ во 1909 година забележал дека севкупната мотивација за протерувањето била „да се создаде чиста српска нација“ преку „чистење“ на областа од нехристијани.[15]

Наследство

уреди

Овие настани во подоцнежните години ќе послужат и како можно српско решение за албанското прашање во Косово и Македонија за поединци како Васа Чубриловиќ, кои се залагале за слични мерки поради нивниот успех.[49][50][51] Регионите испразнети од Албанците набрзо биле повторно населени со Срби од централна и источна Србија и некои Црногорци кои се населиле долж границата со Косово. [2] [52][53][54] Денес, потомците на овие албански бегалци сочинуваат дел од албанското население на Косово и тие се активна и моќна подгрупа во политичката и економската сфера на Косово.[11] Тие исто така формирале локални здруженија кои документираат и имаат за цел да ја зачуваат нивната регионална албанска култура на потекло.[55] Многумина може да се идентификуваат и по нивното презиме кое според албанските обичаи често е местото на потекло.[13] Во Србија денес, иако српско-османлиските војни од 1876–1878 година се спомнати во училишните книги, протерувањето на албанското население од страна на српската војска е испуштено.[14] Ова го ограничило знаењето на српските студенти за настаните што довеле до лоши односи меѓу двата народи.[14]

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Müller 2009. "For Serbia the war of 1878, where the Serbians fought side by side with Russian and Romanian troops against the Ottoman Empire, and the Berlin Congress were of central importance, as in the Romanian case. The beginning of a new quality of the Serbian-Albanian history of conflict was marked by the expulsion of Albanian Muslims from Niš Sandžak which was part and parcel of the fighting (Clewing 2000 : 45ff.; Jagodić 1998 ; Pllana 1985). Driving out the Albanians from the annexed territory, now called "New Serbia," was a result of collaboration between regular troops and guerrilla forces, and it was done in a manner which can be characterized as ethnic cleansing, since the victims were not only the combatants, but also virtually any civilian regardless of their attitude towards the Serbians (Müller 2005b). The majority of the refugees settled in neighboring Kosovo where they shed their bitter feelings on the local Serbs and ousted some of them from merchant positions, thereby enlarging the area of Serbian-Albanian conflict and intensifying it."
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 2,26 2,27 2,28 2,29 2,30 2,31 2,32 2,33 2,34 2,35 2,36 2,37 2,38 2,39 2,40 2,41 2,42 2,43 2,44 2,45 2,46 2,47 2,48 Jagodić 1998.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Stojanović 2010
  4. ↑ Roberts 2005. "Во меѓувреме, окупацијата на Босна и Херцеговина од страна на Австроунгарија, која беше отстапена на конгресот, делуваше како блокада за територијалните амбиции на Црногорците во Херцеговина, чии жители православни Словени беа културно блиски со Црногорците. Наместо тоа, Црна Гора можеше да се прошири само на југ и на исток во земји населени главно со Албанци – и муслимани и католици – и словенски муслимани. По должината на брегот во околината на Улцињ, речиси исклучиво албанското население беше главно муслиманско. Областите јужно и источно од Подгорица биле населени со Албанци од доминантно католичките племиња, додека понатаму на исток имало и концентрации на словенски муслимани. Самата Подгорица долго време била османлиски трговски центар со делумно турско, но главно словенско муслиманско и албанско население. Вклучувањето на такво население значело да се намали бројот на Црногорците, чија прва лојалност била црногорската држава и династијата Петровиќ, не дека тоа се сметало за доволна причина Црногорците да се откажат од барањето да добијат дополнителна територија.“; стр.23 „Само во 1880 година, по понатамошни борби со локалните Албанци, Црногорците добија дополнителни 45 километри, дел од морскиот брег што се протегаше од северно од Бар надолу до Улцињ. Но, дури и по Берлинскиот конгрес и овие подоцнежни прилагодувања, одредени делови од црногорската граница продолжија да бидат оспорувани од албанските племиња кои беа силно против да владее Црна Гора. Напади и препукувања се одвиваа по целата должина на порозната црногорско-албанска граница."
  5. ↑ 5,0 5,1 Blumi 2003. "Она што се гледа во текот на првите десет години по Берлин беше постепен процес на црногорско (словенско) проширување во области кои сè уште беа исклучиво населени со Албанци. На многу начини, некои од овие засегнати заедници претставуваа продолжување на оние во Малисоре додека тргуваа една со друга во текот на годината, па дури и беа во меѓусебни бракови. Цетиње, желно да одржи одредено чувство на територијален и културен континуитет, почна повнимателно да ги надгледува овие територии, да наметнува цариници во селата и гарнизонски трупи долж границите. Ова беше можно затоа што, до крајот на 1880-тите, Цетиње прими голем број мигранти Словени од австриската окупирана Херцеговина, помагајќи да се промени рамнотежата на локалната моќ во корист на Цетиње. Како што пристигнуваа повеќе мигранти, она што беше тивок пограничен регион во првите неколку години, стана центар на колонизација и принудно протерување." првите два месеци од 1879 година, мнозинството жители на Шпуза и Подгорица кои зборуваат албански јазик, кои исто така ѝ беа отстапени на Црна Гора од Берлин, масовно даваа отпор. Резултатот од трансферот на Подгорица (и Антивари на брегот) беше поплава од бегалци. Види, на пример, AQSH E143.D.1054.f.1 за писмо (од 12 мај 1879 година) до Дервиш-паша, воен командант во Скадар, во кое детално се наведува бегството на муслиманите и католиците од Подгорица."
  6. ↑ 6,0 6,1 Luković 2011. "За време на втората војна (декември 1877 - јануари 1878) муслиманското население побегнало од градовите (Врања (Врање), Лесковац, Ургуп (Прокупље), Ниш, Шехиркој (Пирот) итн.) како и од селските населби каде што биле етнички компактни заедници (одредени делови од Топлица, Јабланица, Пуста Река, Масурица и други региони во сливот на реката Јужна Морава). На крајот на војната овие муслимански бегалци завршија во регионот на Косово и Метохија, на територијата на Отоманската империја, по демаркацијата на новата граница со Кнежевството Србија. За муслиманските бегалци (мухаџири) од регионите на југоисточна Србија, кои се преселиле во Македонија и Косово, види Трифуновски 1978, Радованович 2000 г.."
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Blumi 2013. "Додека овие бегалци од Ниш чекаа признание од локалното население, тие презедоа мерки за да се осигураат дека се соодветно сместени со често конфискување на храната складирана во градовите. Тие, исто така, едноставно присвоија земјишта и почнаа да градат засолниште на нив. Голем број случаи укажуваат и на бандитизам во форма на рации на добиток и „незаконски“ лов во комуналните шуми, сите делови од репертоарот на бегалците... Во оваа рана фаза на кризата, ваквите акции ја преплавија османлиската држава, со институцијата Најмалку способни за решавање на овие прашања е новосоздадениот Мухацирин Мудуријети... Игнорирани во стипендијата, овие акти на преживување на очајните бегалци претставуваа сериозна закана за воспоставените косовски заедници. Водачите на овие заедници на тој начин потрошија значителни напори лобирање кај султанот да направи нешто за бегалците. Иако овие нишки мухацири на некој начин ќе се интегрираат во поширокиот регионален контекст, како што е потврдено подоцна, тие и голем број други бегалци од албански јазик кои доаѓаат во следните 20 години од Црна Гора и Србија, сочинуваат силен опозициски блок на султановиот владее.“; стр.53. „Може да се забележи дека во стратешки важни области, новата српска држава намерно ги оставила недопрени старите османлиски закони. Уште поважно, кога државата сакаше да ја спроведе својата власт, службениците сметаа дека е неопходно да побараат помош од оние со одредено искуство, користејќи ги старите отомански административни кодекси за да им помогнат на судиите да донесуваат одлуки. Сепак, остана проблемот со тоа што регионот во голема мера е населен како последица на војните... На Белград му беа потребни овие луѓе, главно земјопоседниците на продуктивните земјоделски површини околу овие градови, назад. Во последователните обиди да се привлечат овие економски витални луѓе назад, додека упатуваа усни на националистичките повици за „прочистување“, белградските власти усвоија компромисна позиција што ги задоволи и економските рационалисти кои тврдеа дека на Србија и требаат овие луѓе и оние кои сакаат да се разделат “ Албанци“ од „Срби“. Наместо да се вратат во нивните „мешани“ села и градови од претходната отоманска ера, овие „Албанци“, „Помаци“ и „Турци“ беа охрабрени да се преселат во концентрирани групи села во Масурица и Горња Јабланица што ги постави српската држава. за нив. Меѓутоа, за да функционира оваа „репатријација“, на властите им беше потребна соработката на локалните водачи за да помогнат во убедувањето на членовите на нивната заедница кои биле бегалци на османлиските територии да се „вратат“. Во тој поглед се издвојува соработката меѓу Шахид-паша и српскиот режим. Албанецот кој за време на војната командувал со софиската касарна, Шахид-паша директно преговарал со идниот крал на Србија, принцот Милан Обреновиќ, за да ја обезбеди безбедноста на оние повратници кои ќе се населат во многуте села на Горња Јабланица. За да се олесни ваквите заеднички потфати, беа потребни закони кои ќе ја гарантираат безбедноста на овие заедници кои најверојатно ќе бидат цел на растечките националистички елементи кои се инфилтрираа во српската армија во тоа време. Навистина, во текот на 1880-тите, беа направени напори да се регулира интеракцијата помеѓу прогонетите муслимански земјопоседници и оние локални и новоемигрантски земјоделци кои ги работеа своите земји. Понатаму, законите донесени на почетокот на 1880 година започнаа процес на управување со преселувањето на регионот во кој беа сместени оние бегалци кои дојдоа од Херцеговина под австриска контрола и од Бугарија. Соработката, со други зборови, беше најпосакувана форма на размена во рамките на границата, а не насилна конфронтација."
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Turović 2002.
  9. ↑ 9,0 9,1 Uka 2004c."Во времето на денешниот град на Jabllanicës, да се банура е со албански, се овие: Tupalla, Kapiti, Gërbavci, Sfirca, Llapashtica e Epërrne. Ndërkaq, fshatra me popullsi te ranore me shqiptar, malazezë serbë, jane овие: Stara Banja, Ramabanja, Banja e Sjarinës, Gjylekreshta (Gjylekari), Sijarina dhe qendra komunale Medvegja. Dy familje shqiptare ndeshen edhe në Iagjen e Marovicës, e quajtur Sinanovë, si dhe disa familje në своите центри e Leskovcit. Власа е официјален дел од градот Гербавц, Дедиќи, е лаге е Медвеѓес и Дукати, лаѓе е Сијарина. Во народохен и како војници се. Така центрите за демографијата и другите зборови, за промена на војната во светот на Sijarina и Gjylekari me populisi të perzier, биле во овие последните многубројни Срби, курсевите сега се семејства на Македонците. [Во денешно време, селата во областа Јабланица, населени главно со Албанци, се овие: Тупале, Капити, Грбавце, Свирца, Горње Лапаштица. Во меѓувреме, мешаните села населени со Албанци, Црногорци и Срби се: Стара Бања, Равна Бања, Сјаринска Бања, Ѓулекрешта (Ѓулекари) Сијарина и општинскиот центар Медвеѓа. Две албански семејства се среќаваат и во населбата Маровица наречена Синаново, а некои семејства во центарот на Лесковац. Влаша формално е маало на селото Грбавце, Дедиќи е маало на Медвеѓа и Дукати, маало на Сијарина. Значи, ова е демографската состојба во прашање што останува, нешто поинаква пред Втората светска војна, бидејќи Сијарина и Ѓулекари беа села со мешано население, дури и во оваа последна населба имаше многу српски семејства, а сега мнозинството го сочинуваат Албанци..]"
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Frantz 2009. "Како последица на руско-османлиската војна, во текот на зимата 1877-1878 година од страна на српските трупи во санџакот на Ниш и Топлица беше извршено насилно протерување на речиси целото муслиманско население, претежно од албанскиот јазик. Ова беше еден од главните фактори кои охрабруваа понатамошно насилство, но исто така многу придонесоа за формирањето на Призренската лига. Лигата е создадена како спротивставена реакција на Договорот од Сан Стефано и Берлинскиот конгрес и генерално се смета за почеток на албанското национално движење. Раселените лица (Alb. muhaxhirë, тур. muhacir, српски. muhadžir) се засолниле претежно во источните делови на Косово. Австроунгарскиот конзул Јелинек известил во април 1878 година... Приказната покажува дека овие раселени лица (мухаџири) биле многу непријателски расположени кон локалното словенско население. Но, исто така, албанското селско население не ги пречека бегалците, бидејќи тие беа фактор на економско ривалство. Како последица на овие протерувања, се влошија меѓурелигиските и меѓуетничките односи. Забрзаа насилните дејствија на муслиманите врз христијаните, пред се против православните, но и против католиците. Ова може да го објасни со стравовите на муслиманското население во Косово кои беа поттикнати од протерувањето на големи групи муслиманско население во другите делови на Балканот како последица на војните во деветнаесеттиот век во кои Отоманската империја беше поразена и новите балкански држави беа основана. Вториот спроведуваше политика на етничка хомогенизација протерувајќи големи групи муслиманско население.“; стр. 467. „Види К. Клевинг, „Der Kosovokonflikt als Territorial- und Herrschaftskonflikt“, op. cit., стр. 185 – 186; Конрад Клевинг, „Mythen und Fakten zur Ethnostruktur in Kosovo-Ein geschichtlicher Überblick“ (Митови и факти за етничката структура на Косово-историски преглед), во Der Kosovo-Konflikt. Ursachen-Akteure-Verlauf, eds K. Clewing и J. Reuter, op. цит., стр. 17 – 63, 45 – 48; Дитмар Милер, Staatsbürger auf Widerruf. Juden und Muslime als Alteritätspartner im rumänischen und serbischen Nationscode. Ethnonationale Staatsbürgerschaftskonzepte (Граѓаните до отповикување. Евреите и муслиманите како партнери на алтеритетот во кодот на романската и српската нација. Етнонационални концепти на државјанство), 1878–1941, Визбаден: Harrassowitz, 2005, стр. 122, стр. 128 – 138. Клевинг (како и Милер) ги гледа протерувањата од 1877 – 1878 година како клучна причина за кулминацијата на меѓуетничките односи на Косово и 1878 година како епоха во историјата на албанско-српскиот конфликт.."
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Blumi 2012. "Бегалците од регионот на Ниш, кој стана Србија по 1878 година, на пример, се населиле во голем број во регионите на Дреница и Ѓаковица во Косово од доцните 1870-ти. Тие денес се познати како мухаџири (потекнува од арапски, преку отомански, што значи егзил или понекогаш понеутрален, имигрант). Како слични групи ширум светот кои го информираа националистичкиот лексикон-Heimatvertriebene, Galut/Tefutzot, al-Laj'iyn, Prosfyges, Pengungsi, Wakimbizi, P'akhstakanner-„Нишки мухаџир“ сочинуваат моќна подгрупа во денешно време Косовската внатрешна политика и економија.“; стр. 209.„
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 Malcolm 1998. "Во овој период се забележува и влошување на односите меѓу муслиманите и христијаните на Косово. Главната причина за ова беше масовното протерување на муслиманите од земјите преземени од Србија, Бугарија и Црна Гора во 1877-1878 година. Речиси сите муслимани (освен, како што видовме, некои Цигани) беа протерани од регионот на долината Морава: таму имаше стотици албански села и значително албанско население во градовите како Прокупље, Лесковац и Врање. Еден српски учител во Лесковац подоцна се сеќава дека муслиманите биле истерани во декември 1877 година во време на силен студ: „Крај патот, во клисурата Гуделица и до Врање и Куманово, можеше да се видат напуштените трупови на деца. и старци замрзнати до смрт“. Недостигаат прецизни бројки, но една модерна студија заклучува дека целиот регион содржел повеќе од 110.000 Албанци. До крајот на 1878 година западните функционери известуваа дека во Македонија имало 60.000 семејства на муслимански бегалци, „во состојба на екстремна сиромаштија“, а 60-70.000 албански бегалци од Србија „расфрлени“ низ вилаетот на Косово. Албанските трговци кои се обидоа да останат во Ниш беа подложени на кампања на убиства, а имотот на оние што заминаа беше продаден по еден процент од неговата вредност. Во петицијата од 1879 година, група албански бегалци од областа Лесковац се пожалиле дека нивните куќи, воденици, џамии и текии се сите урнати и дека „Материјалот што произлезе од овие уривања, како што се ѕидарството и дрвото, е продаден, па дека ако се вратиме во нашите огништа нема да најдеме засолниште“. Тоа не беше, треба да се каже, прашање на спонтано непријателство од страна на локалните Срби. Дури и еден од командантите на српската војска не сакаше да ги протера Албанците од Врање, со образложение дека се работи за тивок и мирен народ. Но, наредбите доаѓаа од највисоките нивоа во Белград: српската државна политика беше да создаде етнички „чиста“ територија. И во чин на цинизам кој го одзема здивот, Иван Јастребов, вицеконзулот на Косово на заштитничката сила на Србија, Русија, му препорача на гувернерот на вилаетот да не дозволи бегалците да се вратат во Србија, со образложение дека нивното присуство на Отоманската почва корисно би го зајакнала муслиманското население. Сите овие новодојдени биле познати како мухаџири (трк.: мухацир срб.: мухаџир), општ збор за муслиманските бегалци. Вкупниот број на оние што се населиле на Косово не е познат со сигурност: проценките се движеле од 20.000 до 50.000 за Источно Косово, додека гувернерот на вилаетот дал вкупно 65.000 во 1881 година, од кои некои биле во санџаците на Скопје и Нови. Пазар. Според груба проценка, 50.000 би изгледале разумна бројка за оние мухаџири од 1877-1878 година кои се населиле на територијата на самото Косово. Освен Албанците, помал број муслимански Словени дојдоа и од Црна Гора и Босна."
  13. ↑ 13,0 13,1 Uka 2004d. "Pra, këtu në vazhdim, pas dëbimit të tyre me 1877–1878 do të shënohen vetëm disa patronime (mbiemra) të shqiptarëve të Toplicës dhe viseve tjera shqiptare të Sanxhakut të Nishit. Kjo do të thotë se, shqiptaret e dëbuar pas shpërnguljes, marrin atributin muhaxhirë (refugjatë), në vend që për mbiemër familjar të marrin emrin e gjyshit, fisit, ose ndonjë tjetër, ato për mbiemër familjar marrin emrin e fshatit të Sanxhakut të Nishit, nga janë dëbuar. [Така, овде следно, по нивното протерување 1877–1878 година ќе биде забележано само со некои патроними (презимиња) на Албанците од Топлица и другите албански области на нишкиот санџак. Тоа значи дека протераните Албанци откако се преселиле, го добиле ознаката muhaxhirë (бегалци), што наместо семејното презиме да го носи името на неговиот дедо, клан или кое било друго, тие за своето семејно презиме го земаат името на селото. Нишки санџак од каде што биле протерани.]" ; pp. 53–54.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Janjetović 2000. para. 11. "Слична тема може да се најде во учебниците кога станува збор за нивното покривање на антитурските војни од 1876–1878 година, кои исто така предизвикаа миграции во голем обем. Муслиманското (доминантно албанско) население побегнало или било протерано од териториите што ги ослободиле српските и црногорските војски. Сепак, иако овие војни редовно се спомнуваат во сите учебници за тој период, апсолутно во ниту една од нив не се споменува протерувањето на Албанците. Случајот беше сличен на оној на Првото српско востание, само протерувањата од 1878 година имаа подалекусежни последици: огорчените Албанци обично се населуваа на Косово, тероризирајќи ги локалните Срби, поттикнувајќи ги да побегнат во ослободување на Србија и на тој начин вознемирувајќи ги етничката рамнотежа уште подалеку. Без да ги знаат овие факти, студентите не можат да ги разберат последователните лоши односи меѓу двата народа. На тој начин српските студенти се замајуваат да веруваат дека нивниот народ секогаш се борел не само за праведна кауза, туку и секогаш со праведни средства. будење олицетворено во Лигата на Призрен, која беше формирана од албанските водачи во 1878 година со цел да се спречи отцепување на териториите населени со Албанци од страна на победничката Србија и Црна Гора."
  15. ↑ 15,00 15,01 15,02 15,03 15,04 15,05 15,06 15,07 15,08 15,09 15,10 Stefanović 2005. "Во 1878 година, по серијата христијански востанија против Отоманската империја, Руско-турската војна и Берлинскиот конгрес, Србија доби целосна независност, како и нови територии во областите Топлица и Косаница во непосредна близина на Косово. Овие два региона имаа прилично албанско население кое српската влада одлучи да го депортира. Командантот на српската армија инсистираше на тоа дека Србија „не треба да има свој Кавказ“, а премиерот тврдеше дека албанското малцинство може да претставува безбедносна грижа. Во 1909 година, српскиот интелектуалец Јован Хаџи-Васиљевиќ објасни дека главната мотивација за депортацијата во 1878 година била и „создавањето чиста српска национална држава“ преку „чистење“ на земјата од нехристијаните, како што „тврдел големиот српски поет Његош“. Хаџи-Васиљевиќ овде прилично лабаво го толкуваше Његош, бидејќи работата на Његош се фокусираше на словенските муслимани, а не на албанските муслимани. Застрашувачката импликација беше дека Албанците, како несловени, не се ни способни за асимилација. Додека српските државни власти постојано се обидуваа да ги асимилираат словенските муслимани, тие се воздржуваа од обиди да ги „србизираат“ Албанците. Додека и безбедносните грижи и ексклузивната националистичка идеологија влијаеа на политиките на владата, имаше и одреден српски отпор кон „чистењето“ на Албанците. Генералот Јован Белимарковиќ се спротивстави на депортацијата и и понуди оставка на владата поради ова прашање, а новинарот Манојло Ѓорѓевиќ исто така ги осуди овие политики и тврдеше дека Србија требало да води политика на мирно помирување кон Албанците. Во Топлица се сретнаа Албанците, а ние немавме ништо поважно да направиме освен да ги истераме овие воинствени, но вредни луѓе од нивните домови. Наместо да се помират со нив како поразена страна – без никаква добра причина беа турнати преку граница – за да се населат на другата страна како непријатели на сè што е српско, за да станат одмаздници кон оние што ги турнаа. нивните домови. И покрај некои гласови на несогласување, српскиот режим „охрабри“ околу 71.000 муслимани, вклучително и 49.000 Албанци, „да си заминат“. Режимот потоа постепено населуваше Срби и Црногорци на овие територии. Пред 1878 година, Србите сочинувале не повеќе од една половина од населението на Ниш, најголемиот град во регионот; до 1884 година српскиот удел се искачи на 80 отсто. Според османлиските извори, српските сили уништиле и џамии во Лесковац, Прокупље и Врање." ; стр.470. „Чистењето' на Топлица и Косаница би имало долгорочни негативни ефекти врз српско-албанските односи. Протераните Албанци од овие региони се преселиле преку новата граница кон Косово, каде што османлиските власти го натерале српското население да го напушти пограничниот регион и таму ги населиле бегалците. Јањиќије Поповиќ, водач на заедницата на косовските Срби во периодот пред Балканските војни, забележа дека по војните од 1876–1878 година, омразата на Турците и Албанците кон Србите „тројно се зголемила“. Голем број албански бегалци од регионот на Топлица, радикализирани од своето искуство, се вклучија во одмазднички насилство врз српското малцинство во Косово. Во 1900 година Живојин Периќ, белградски професор по право, забележал дека во ретроспектива, „оваа неподнослива ситуација веројатно немаше да се случи доколку српската влада им дозволи на Албанците да останат во Србија“. Тој, исто така, тврдеше дека помирливиот третман кон Албанците во Србија можел да и помогне на српската влада да ги придобие симпатиите на Албанците од Отоманската империја. Така, додека и хуманитарните грижи и српските политички интереси ќе диктираат помирување и умереност, српската влада, мотивирана од ексклузивни националистички и антимуслимански чувства, избра протерување. Чистењето во 1878 година беше пресвртница бидејќи тоа беше првата груба и голема неправда извршена од српските сили врз Албанците. Од тој момент па наваму, и двете етнички групи имаа неодамнешни искуства на масовна виктимизација што може да се искористи за да се оправдаат „одмазднички“ напади. Понатаму, муслиманските Албанци ги имаа сите причини да се спротивстават на инкорпорирањето во српската држава."
  16. ↑ Roberts 2005. "Meanwhile Austria-Hungary's occupation of Bosnia-Hercegovina, which had been conceded at the congress, acted as a block to Montenegrins territorial ambitions in Hercegovina, whose Orthodox Slav inhabitants were culturally close to the Montenegrins. Instead Montenegro was able to expand only to the south and east into lands populated largely by Albanians – both Muslims and Catholics – and Slav Muslims. Along the coast in the vicinity of Ulcinj the almost exclusively Albanian population was largely Muslim. The areas to the south and east of Podgorica were inhabited by Albanians from the predominantly Catholic tribes, while further to the east there were also concentrations of Slav Muslims. Podgorica itself had long been an Ottoman trading centre with a partly Turkish, but largely Slav Muslim and Albanian population. To incorporate such a population was to dilute the number of Montenegrins, whose first loyalties lay with the Montenegrin state and Petrović dynasty, not that this was seen as sufficient reason for the Montenegrins to desist from seeking to obtain further territory."; p.23 "It was only in 1880 after further fighting with local Albanians that the Montenegrins gained an additional 45 km, stretch of seaboard extending from just north of Bar- down to Ulcinj. But even after the Congress of Berlin and these later adjustments, certain parts of the Montenegrin frontier continued to be disputed by Albanian tribes which were strongly opposed to rule by Montenegro. Raiding and feuding took place along the whole length of the porous Montenegrin-Albanian border."
  17. ↑ Овие популации се населиле во градот Скадар и неговата околина.
  18. ↑ 18,0 18,1 Gruber 2008. "Доселувањето во Скадар беше претежно од селата на југоисток од градот и од градовите Подгорица и Улцињ во Црна Гора. Ова беше поврзано со независноста на Црна Гора од Отоманската империја во 1878 година и стекнувањето на дополнителни територии, на пр. Улцињ во 1881 година (Ippen, 1907, стр. 3)“.
  19. ↑ 19,0 19,1 Tošić 2015. "Како што е наведено погоре, терминот за мобилност на народниот јазик „Подгоричани“ (буквално значи „луѓе кои дошле од Подгорица“, денешниот главен град на Црна Гора) се однесува на потомството на балканските муслимани, кои мигрирале во Скадар во четири историски периоди и во најголем број. по Берлинскиот конгрес 1878 година. Како Улќинак, Подгоричаните на тој начин го персонифицираат масовното принудно раселување на муслиманското население од Балканот и „немешањето на народите“ (види на пр. Брубакер 1996, 153) во времето на повлекувањето на Османлиите Империја, која неодамна предизвика обновен научен интерес (на пр. Blumi 2013; Chatty 2013).“ ; стр. 406.
  20. ↑ Uka 2004b. "Eshtë, po ashtu, me peshë historike një shënim i M. Gj Miliçeviqit, i cili bën fjalë përkitazi me Ivan Begun. Ivan Begu, sipas tij ishte pjesëmarrës në Luftën e Kosovës 1389. Në mbështetje të vendbanimit të tij, Ivan Kullës, fshati emërtohet Ivan Kulla (Kulla e Ivanit), që gjendet në mes të Kurshumlisë dhe Prokuplës. M. Gj. Miliçeviqi thotë: "Shqiptarët e ruajten fshatin Ivan Kullë (1877–1878) dhe nuk lejuan që të shkatërrohet ajo". Ata, shqiptaret e Ivan Kullës (1877–1878) i thanë M. Gj. Miliçeviqit se janë aty që nga para Luftës se Kosovës (1389). [12] Dhe treguan që trupat e arrave, që ndodhen aty, ata i pat mbjellë Ivan beu. Atypari, në malin Gjakë, nodhet kështjella që i shërbeu Ivanit (Gjonit) dhe shqiptarëve për t'u mbrojtur. Aty ka pasur gjurma jo vetëm nga shekulli XIII dhe XIV, por edhe të shekullit XV ku vërehen gjurmat mjaft të shumta toponimike si fshati Arbanashka, lumi Arbanashka, mali Arbanashka, fshati Gjakë, mali Gjakë e tjerë. [13] Në shekullin XVI përmendet lagja shqiptare Pllanë jo larg Prokuplës. [14] Ne këtë shekull përmenden edhe shqiptarët katolike në qytetin Prokuplë, në Nish, në Prishtinë dhe në Bulgari.[15].... [12] M. Đj. Miličević. Kralevina Srbije, Novi Krajevi. Beograd, 1884: 354. "Kur flet mbi fshatin Ivankullë cekë se banorët shqiptarë ndodheshin aty prej Betejës së Kosovës 1389. Banorët e Ivankullës në krye me Ivan Begun jetojnë aty prej shek. XIV dhe janë me origjinë shqiptare. Shqiptarët u takojnë të tri konfesioneve, por shumica e tyre i takojnë atij musliman, mandej ortodoks dhe një pakicë i përket konfesionit katolik." [13] Oblast Brankovića, Opširni katastarski popis iz 1455 godine, përgatitur nga M. Handžic, H. Hadžibegić i E. Kovačević, Sarajevo, 1972: 216. [14] Skënder Rizaj, T,K "Perparimi" i vitit XIX, Prishtinë 1973: 57.[15] Jovan M. Tomić, O Arnautima u Srbiji, Beograd, 1913: 13. [It is, as such, of historic weight in a footnote of M. Đj. Miličević, who says a few words regarding Ivan Beg. Ivan Beg, according to him participated in the Battle of Kosovo in 1389. In support of his residence, Ivan Kula, the village was named Ivan Kula (Tower of Ivan), located in the middle of Kuršumlija and Prokuple. M. Đj. Miličević says: "Albanians safeguarded the village Ivan Kula (1877–1878) and did not permit its destruction." Those Albanians of Ivan Kulla (1877–1878) told M.Đj. Miličević that they have been there since before the Kosovo War (1389). And they showed where the bodies of the walnut trees were, that Ivan Bey had planted. Then there to Mount Đjake, is the castle that served Ivan (John) and Albanians used to defend themselves. There were traces not only from the 13th and 14th centuries, but the 15th century where we see fairly multiple toponymic traces like the village Arbanaška, river Arbanaška, mountain Arbanaška, village Đjake, mountain Đjake and others. In the sixteenth century mentioned is the Albanian neighborhood Plana not far from Prokuple. [14] In this century is mentioned also Catholic Albanians in the town of Prokuplje, Niš, Priština and in Bulgaria.[15].... [12] M. Đj. Miličević. Kralevina Srbije, Novi Krajevi. Beograd, 1884: 354. When speaking about the village Ivankula, its residents state that Albanians were there from the Battle of Kosovo in 1389. Residents of Ivankula headed by Ivan Beg are living there since the 14th century and they are of Albanian origin. Albanians belong to three religions, but most of them belong to the Muslim one, after Orthodoxy and then a minority belongs to the Catholic confession. [13] Oblast Brankovića, Opširni katastarski popis iz 1455 godine, përgatitur nga M. Handžic, H. Hadžibegić i E. Kovačević, Sarajevo, 1972: 216. [14] Skënder Rizaj, T,K "Perparimi" i vitit XIX, Prishtinë 1973: 57. [15] Jovan M. Tomić, O Arnautima u Srbiji, Beograd, 1913: 13.]"
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 Geniş & Maynard 2009."Using secondary sources, we establish that there have been Albanians living in the area of Nish for at least 500 years, that the Ottoman Empire controlled the area from the fourteenth to nineteenth centuries which led to many Albanians converting to Islam, that the Muslim Albanians of Nish were forced to leave in 1878, and that at that time most of these Nishan Albanians migrated south into Kosovo, although some went to Skopje in Macedonia. ; p. 557. It is generally believed that the Albanians in Samsun Province are the descendants of the migrants and refugees from Kosovo who arrived in Turkey during the wars of 1912–13. Based on our research in Samsun Province, we argue that this information is partial and misleading. The interviews we conducted with the Albanian families and community leaders in the region and the review of Ottoman history show that part of the Albanian community in Samsun was founded through three stages of successive migrations. The first migration involved the forced removal of Muslim Albanians from the Sancak of Nish in 1878; the second migration occurred when these migrants' children fled from the massacres in Kosovo in 1912–13 to Anatolia; and the third migration took place between 1913 and 1924 from the scattered villages in Central Anatolia where they were originally placed to the Samsun area in the Black Sea Region. Thus, the Albanian community founded in the 1920s in Samsun was in many ways a reassembling of the demolished Muslim Albanian community of Nish... Our interviews indicate that Samsun Albanians descend from Albanians who had been living in the villages around the city of Nish… pp. 557–558. In 1690 much of the population of the city and surrounding area was killed or fled, and there was an emigration of Albanians from the Malësia e Madhe (North Central Albania/Eastern Montenegro) and Dukagjin Plateau (Western Kosovo) into Nish.
  22. ↑ 22,0 22,1 Malcolm 1998. "Vranje itself became a major Gypsy centre, with a large population of Serbian-speaking Muslim Gypsies. After the nineteenth- century expulsions of Muslim Slavs and Muslim Albanians from the Serbian state, these Gypsies were virtually the only Muslims permitted to remain on Serbian soil: in 1910 there were 14,335 Muslims in the whole kingdom of Serbia (6,089 of them in Vranje), and roughly 90 per cent of the urban Muslims were Gypsies. A campaign by the Orthodox Church did succeed in converting more than 2,000 of them in the 1890s; but in general Serbian attitudes to the Gypsies have combined social contempt (of the sort expressed by all Balkan peoples towards them) with an element of tolerance or even indulgence."
  23. ↑ Popovic 1991.
  24. ↑ McCarthy 2000.
  25. ↑ Beachler 2011. "Џастин Мекарти, заедно со други историчари, обезбеди неопходна корекција на голем дел од историјата што ја создадоа научниците за ерменскиот геноцид во Соединетите држави. Мекарти покажува дека не сите етничко чистење и етничко убивање во Отоманската империја кон крајот на деветнаесеттиот и почетокот на дваесеттиот век го следеле моделот често поставен на Запад, според кој сите жртви биле христијани, а сите извршители биле муслимани. Мекарти покажа дека имало масовни убиства на муслимани и депортации на милиони муслимани од Балканот и Кавказ во текот на деветнаесеттиот и почетокот на дваесеттиот век. Мекарти, кој е етикетиран (точно според проценката на овој автор) како протурски од некои писатели и го негира ерменскиот геноцид, процени дека околу 5,5 милиони муслимани биле убиени во стоте години од 1821 до 1922 година. Уште неколку милиони бегалци се излеаа од Балканот и руските освоени области, формирајќи голема бегалска (мухаџирска) заедница во Истанбул и Анадолија."
  26. ↑ Mann 2005. "На Балканот сите статистички податоци за смртност остануваат спорни. Повеќето од следните бројки произлегуваат од МекКарти (1995: 1, 91, 161-4, 339), кој често се смета за научник на турската страна на дебатата. Сепак, дури и да ги намалиме неговите бројки за дури 50 проценти, тие сепак би биле ужасни. Тој проценува дека помеѓу 1811 и 1912 година, некаде околу 5 1/2 милиони муслимани биле протерани од Европа, а милиони други биле убиени или умреле од болест или глад додека бегале. Чистењето произлезе од независноста на Србија и Грција во 1820-тите и 1830-тите, од бугарската независност во 1877 година и од балканските војни кои кулминираа во 1912 година.."
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Uka 2004a.
  28. ↑ Pllana 1985.
  29. ↑ Rizaj 1981.
  30. ↑ Şimşir 1968.
  31. ↑ Daskalovski 2003. "Српско-османлиските војни 1877/1878 година следеле масовни и насилни движења на Албанците од нивните родни територии. До крајот на 1878 година имало 60.000 албански бегалци во Македонија и 60.000-70.000 во вилаетот на Косово. На Берлинскиот конгрес во 1878 година, албанските територии Ниш, Прокупле, Куршумлија, Врање и Лесковац ѝ беа дадени на Србија.."
  32. ↑ Elsie 2010.
  33. ↑ Bataković 1992.
  34. ↑ Anscombe 2006. "Во 1980-тите и 1990-тите, отворено националистичките српски научници како Душан Батаковиќ ја добија најдарежливата поддршка за објавување на нивните дела. Фокусот на голем дел од таквата националистичка историја беше Косово.[2].... [2] Батаковиќ напиша серија на националистички дела за Косово, од кои неколку (Косовските хроники [Белград, 1992] и Косово, la spirale de la haine [Париз, 1993]) се преведени на други јазици. Многу слични дела не се преведени: на пр., Kosovo i Metohija u srpskoj historiji, ed. Р. Самарџиќ (Белград, 1989); Д. Богдановиќ, Књига о Косову (Белград, 1985); и А., 1987)."
  35. ↑ Jagodić 2004. "Кнез Милан се у то време налазио у Нишу, окружен својим официрима. Посебно је био близак са генералом Костом Протићем и у конзулским круговима у Београду се сматрало да је владар под његовим утицајем. Генерал Протић је током рата, а и после њега, био главни заговорник политике исељавања муслимана, па и Албанаца, из Србије. Његове ставове делио је и већи део виших официра српске војске. Кнез Милан је током рата био сагласан са протеривањем Албанаца. [Prince Milan at that time was located in Niš, surrounded by his officers. He was especially close with General Kosta Protić and the consulate circles in Belgrade was thought to be the ruler under his influence. General Protić during the war, and after him, was the chief proponent of the policy of the eviction of Muslims, including Albanians, from Serbia. His attitude was shared by most of the senior officers of the Serbian army. Prince Milan during the war, was in conformity with the expulsion of Albanians.]"
  36. ↑ Pinson 1996. "Но, кога генералот Јозеф Фрајхер фон Филипович ги предводеше австроунгарските трупи во Босна во летото 1878 година, времето за палење џамии и верско чистење беше завршено. Развојот на Балканот секогаш заостануваше зад Европа. Муслиманските Албанци биле обврзани да побегнат од Куршумлије во 1878 година, откако Србија се проширила во четирите јужни области Ниш, Пирот, Топлица и Врање. Но, кога Србите се преселиле на Косово во 1912 година, тие повеќе не ја следеле целта за чиста православна христијанска држава."
  37. ↑ Judah 2008."Ова беше годината кога Србија се прошири кон југ и го зазеде Ниш. Албанското маало беше изгорено, а Албанците од околните села беа принудени да бегаат."
  38. ↑ Svirčević 2006. "Таканаречените Нови области (Нова област) добија конечна правна форма со посебен закон, во форма на окрузи: Ниш, Врање, Пирот и Топлица.."
  39. ↑ Blumi 2011. "Најлесно достапен пример за ваквото балансирање на домашните политички потреби на радикалните националисти со поголеми економски барања е управувањето со т.н. Нови Краеви (нови области) од Ниш неодамна пренесени во Србија.."
  40. ↑ Walid & Thobie 2003.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 Osmani 2000.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 Tanner 2014. "Останатите сили се однесуваа како да не постојат Албанците. На Берлинскиот конгрес, Дизраели и Бизмарк ги парцелираа албанските земји и на Србија и на Црна Гора. Србија го доби регионот Топлица, додека Црна Гора го доби градот Подгорица и пристаништето Бар, на кое беше додадено второто пристаниште, Улцињ, во 1880 година. Кога Србите протераа илјадници Албанци од областа Топлица и Врање во 1878 година за да направат пат колонистите, британскиот резидент во Србија, Џералд Френсис Гулд, се пожалил на лордот Салисбери на српската бруталност. „Мирните и трудољубиви жители на над 100 албански села во долината Топлица и Врања беа безмилосно протерани од нивните домови од страна на Србите [sic] во почетокот на оваа година. Овие бедни луѓе оттогаш талкаат во гладна состојба“, напиша тој. Ништо не и се случи на Србија како резултат на овие поплаки, а Србите брзо и ефикасно ја населиле областа."
  43. ↑ Bytyçi 2015
  44. ↑ Jagodić 2004. "Одлуке Берлинског конгреса о увећању Србије, поразна искуства из недавно завршеног рата и прилив великог броја муслиманских избеглица утицали су на Албанце да у Кнежевини Србији препознају државу која, скупа са Црном Гором и Грчком, наводно угрожава њихове интересе формулисане програмом Призренске лиге. Немири и врења које је албански покрет изазивао у Косовском и другим вилајетима током четири године деловања Лиге (1878–1881), одражавали су и на Србију и то најчешће кроз изазивање инцидената на њеној новој јужној граници. Упади Албанаца из пограничних делова Османског царства у Србију, прецизније у Топлички и Врањски округ, почели су одмах након разграничења 1878. године. Порозна, недовољно насељена и са српске стране неутврђена граница, као и недостатак јаке османске власти у Косовском вилајету омогућавали су инциденте ове врсте. У току пролећа и лета 1879. године упади Албанаца били су најучесталији, готово свакодневни. Њихова непосредна последица биле су немале људске жртве и извесна материјална штета. Ипак, њихов историјски значај није у томе; он лежи у дипломатским последицама чије су импликације далеко превазилазиле важност обичних пограничних чарки и које су задирале дубоко у саму суштину државне и националне политике Кнежевине Србије. [The decisions of the Berlin Congress on maximizing Serbia, devastating experience of the recent war and the influx of a large number of Muslim refugees had affected the Albanians to the Principality of Serbia recognize the country that, along with Montenegro and Greece, supposedly threatens their interests formulated program of the League of Prizren. The unrest and turmoil, which caused the Albanian movement in Kosovo and other vilayets during the four years of operation of the League (1878–1881), reflected on Serbia, mostly through provoking incidents in her new southern border. Raids Albanians from the bordering parts of the Ottoman Empire in Serbia, more precisely in Toplica and Vranje District, began immediately after the 1878 demarcation. The porous, sufficiently populated with Serbian foreign undetermined borders, and a lack of strong Ottoman rule in Kosovo Vilayet allowed the incidents of this kind. During the spring and summer of 1879 raids by Albanians were the most frequent, almost daily. Their immediate result was no small casualties and some damage. However, their historical significance is not that; here lies in diplomatic consequences whose implications far beyond the importance of common border skirmishes and which encroach deeply into the very essence of the state and national policy of the Principality of Serbia.]"
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 Jagodić 2004. "Она је, међутим, утицала на Гулда да још више интензивира своја настојања да се питање албанских упада реши репатријацијом мухаџира. Добивши за то одобрење своје владе, Гулд је почетком јуна почео да врши јак притисак на Ристића да српска влада дозволи повратак Албанцима. Истовремено се трудио и да убеди посланике осталих сила у исправност свог гледишта. Српски министар иностраних дела је избегавао да Гулду пружи било какав конкретан одговор, изговарајући се важношћу питања, у чијем решавању коначан одговор припада кнезу. Британски посланик је потом на своју руку, без упутстава од претпостављених, сачинио један званичан меморандум којим се од Србије захтева да дозволи повратак Албанцима. Он је дискретно наговестио Ристићу да ће му исти бити уручен, уколико кнежев одговор не буде био повољан. Сматрајући Гулдов корак превише исхитреним, Солсбери му је наложио да се уздржи од предаје меморандума, но Ристић није имао начина да буде упознат са тим. Дакле, Ристићевом нотом и британским инсистирањем на репатријацији, проблем албанских упада је изашао ван оквира билатералних српско-турских односа. У његово решавање су се умешале силе, или боље речено Велика Британија, чији став није био благонаклон према Србији. Свакако да је српској дипломатији било много лакше да се носи у овом питању само са Портом, него и са Великом Британијом. Да ситуација буде гора, британски став, па и лични став њеног посланика Гулда, морали су да буду утолико пре уважавани, што је Србија била у процесу преговора са овом силом око закључења сталног трговинског уговора, а у контексту сукоба са Аустро-Угарском око истог питања. [It is, however, affected Gould to further intensify their efforts to resolve the issue of the Albanian incursions and repatriation of the muhajirs. Having obtained the approval of their governments, Gould in early June began to exert strong pressure on Ristić to Serbian government allow the return of Albanians. At the same time trying to convince deputies and other forces to share that point of view. Serbian Minister of Foreign Affairs to Gould avoided to provide any concrete response, saying the importance of questions, whose resolution definitive answer belongs to the prince. British envoy was then on his own, without instructions from superiors, made an official memorandum from the Serbian request to allow the return of Albanians. He discreetly hinted Ristić that he would be given the same if the prince's response was not favorable. Considering Gould's step too hasty, Salisbury ordered him to refrain from handing the memorandum, but Ristić had no way to be familiar with it. So Ristić noted the British insistence on repatriation, problem of the Albanian incursions goes beyond the Serbian-Turkish bilateral relations. In its resolution had interfered forces, or rather Great Britain, whose attitude was not disposed toward Serbia. Be sure that the Serbian diplomacy was much easier to deal in this matter only with the Porte, than with Great Britain. To make things worse, the British attitude, and even personal attitude of its deputies Gould, they had to be all the more respected, as Serbia was in the process of negotiations with force around the conclusion of a permanent trade agreement, and in the context of the conflict with Austria-Hungary, about the same questions.]"; p. 97; p. 101.
  46. ↑ 46,0 46,1 Jagodić 2004.'"Косовски валија, Назиф-паша, под утицајем руског вицеконзула у Призрену, Ивана Јастребова, стекао је уверење да ће Османско царство моћи да задржи у будућности своје преостале балканске територије само ако у њима буде што више концентрисало верски подобно, те стога лојално, муслиманско становништво. Јастребовљева аргументација је само ојачала већ постојеће валијино убеђење да муслимани не би требало да живе у хришћанским државама и да се покоравају неверничким властима, јер је то у супротности са Кураном. Како је репатријација Албанаца била у директној супротности са овом својеврсном "теоријом концентрације", он их је активно одвраћао од повратка. Важно је истаћи да је ове информације прибавио један француски дипломата у директној комуникацији са Назиф-пашом и то крајем септембра 1879. [Kosovo governor, Nazif Pasha, influenced by the Russian vice consul in Prizren, Ivan Yastrebov, gained confidence that the Ottoman Empire will be able in the future to keep its remaining Balkan territories only if in them is more like a religious is concentrated, and therefore loyal Muslim population. Jastrebov's argument is only strengthened the governor's already existing conviction that Muslims should not live in Christian countries and to obey infidel government, because it is contrary to the Quran. As the repatriation of Albanians was in direct opposition to this kind of "theory of the concentration", they were actively discouraged them from returning. It is important to note that this information is obtained by a French diplomat in direct communication with Nazif Pasha and to the end of September 1879.]"
  47. ↑ 47,0 47,1 Frantz 2009. "Раселените лица (Alb. muhaxhirë, тур. muhacir, српски. muhadžir) се засолниле претежно во источните делови на Косово. Австроунгарскиот конзул Јелинек во април 1878 година го известил следново: Континуираното пристигнување на муслимански бегалци од српските и руските окупирани турски територии неспорно придонесе малку за општото незадоволство кај муслиманското население, а уште повеќе за бедата меѓу бегалци, отежнати од епидемијата на тифус што избувна меѓу нив на многу места. Во областа Призрен се сместени 5000 бегалци, а во Ѓакова 2000 година, се разбира на најстрашен начин. Непосредна и многу за жалење последица на сегашната несигурна политичка ситуација, особено за христијаните, е општата несигурност на животот и имотот, која веќе некое време постојано се влошува во Призрен и неговите предградија, на најалармантен начин. Најмалку осум грчко-православни Словени беа предавнички убиени на патот меѓу железничките станици во Липљан и Верешовиц, [...] вклучувајќи го и Призрен; а паниката меѓу христијаните во врска со муслиманите оди дотаму што целиот сообраќај во градот престанува веднаш штом зајде сонцето, и никој не се осмелува, дури и преку ден, да се осмели сам во соседството, дури и на неколку минути..[47]; стр. 467. [47] Јелинек до Андраси, Призрен, 30 април 1878 година. Печатено во: Actenstücke aus den Correspondenzen des kais. und kön. gemeinsamen Ministryiums des Äussern über orientalische Angelegenheiten. (Vom 7. April 1877 bis 3. November 1878.) (Досие од кореспонденцијата на царското и кралското Министерство за надворешни работи за ориентални прашања), Виена: К.К. Hof- und Staatsdruckerei, 1878, бр. 148, стр. 95 – 96, 96. Делови од цитатот првпат цитиран од K. Clewing, „Religion und Nation bei den Albanern“, op. cit., стр. 162. Друг извештај кој се однесува на околу 40.000 бегалци во Косово е Јелинек до Андраси, Призрен, 6 август 1878 година, бр. 16. HHStA PA XXXVIII / 225."
  48. ↑ Uka 2004d. "nuk po zëmë në gojë, me përjashtim të atyre pak të dhënave që i kishte parë me sy të vet mësuesi i Leskovcit, Josif Kostiq, i cili, ndër të tjerash flet per disa pamje trishtuese e të llahtarshme, që i kishte parë personalisht me rastin e ikjes së shqiptarëve, gjatë dimrit të ftohtë të vitit 1877–1878, ai thotë: «Pashë fëmijë, gra, pleq dhe plaka, të cilët u detyruan t'i lënë dhomat e tyre të ngrohta dhe të marrin ikjen në sy, dhe shumë prej tyre i vërejta se ishin të zbathur dhe të zdeshur».[168]...[168] Josif H. Kostić, Oslobodjenje grada Leskovac, Leskovac, 1907, fq. 1–15. [it won't go without mention, with the exception of few sources that who had seen with their own eyes the teacher from Leskovac, Josif Kostić, who, among other things discusses some very sad sights of the horrible events, he had seen personally the occasion of the flight of the Albanians during the cold winter of 1877–1878, he says: «I saw children, women, old men and old women, who were forced to leave their warm dwellings and take flight in the bosom of their eye, and i saw many of them were barefoot and undressed».[168]… [168] Josif H. Kostić, Oslobodjenje grada Leskovac, Leskovac, 1907, fq. 1–15.]"
  49. ↑ Cohen & Riesman 1996. "Во 1937 година, од главниот српски политички естаблишмент се појави официјален меморандум насловен како „Исељање Арнаута“ (Иселување на Арнаутите), напишан од Васа Чубриловиќ, политички советник на кралската југословенска влада и заговорник во атентатот на австрискиот надвојвода во 1914 година. Франц Фердинанд во Сараево, настанот што помогна да се поттикне Првата светска војна. „Протерувањето на Албанците“ тврдеше дека успехот на Хитлер и Сталин во протерувањето на Евреите и другите го навестува успехот на планот да ги направи животите на Албанците толку неподносливи и терор- пополнети дека ќе заминат за Албанија и Турција:“; стр. 6. „Има уште еден метод кој Србија многу ефикасно го користела по 1878 година, тајното палење на албанските села и градски квартови.."
  50. ↑ Čubrilović 1937.
  51. ↑ Lieberman 2013.
  52. ↑ Jagodić 2004."Српска влада је одмах по склопљеном миру почела да ради на насељавању опсутелог земљишта српским становништвом, а исељени Албанци су остали као избеглице – мухаџири – с друге стране границе, чекајући да им османске власти обезбеде одговарајућа места за насељавање. [Serbian government immediately after the conclusion of peace started to work on settling deserted land with a Serbian population, and displaced Albanians had remained as refugees – muhajirs – on the other side of the border, waiting for their Ottoman authorities to provide appropriate places for settlement.]"
  53. ↑ „Naselja u Pustoj Reci“. Klub Pustorečana-Niš. Посетено на 12 July 2014.
  54. ↑ Medojević, Slobodan. „Crnogorci, Gornje Jablanice“. Portal Montenegrina: Kulturna Kapija Crna Gora. Посетено на 12 July 2014.
  55. ↑ Uka 2004d.

Литература

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Протерување_на_Албанците_(1877–1878)&oldid=5259197“