Википедија

Прокупље

Прокупље e град и административен центар на округот Топлица во јужна Србија. Според пописот од 2011 година, градското подрачје има население од 27.333 жители, додека административното подрачје има 44.419 жители.

Прокупље
Град
Прокупје- колаж од слики: Општа болница, Латинска црква, Градско собрание, Статуа на зградата на судот, Споменик на хероите од Првата светска војна, Народен музеј Топлица.
Прокупје- колаж од слики: Општа болница, Латинска црква, Градско собрание, Статуа на зградата на судот, Споменик на хероите од Првата светска војна, Народен музеј Топлица.
Грб на Прокупље
Грб
Локација на градот Прокупје во рамките на Србија
Локација на градот Прокупје во рамките на Србија
Држава Србија
РегионЈужна и Источна Србија
ОкругТоплица
City statusјуни 2018
Населби107
Управа
 • ГрадоначалникАлександар Симоновиќ (СНС)
Површина[1]
 • Урбано20,96 км2 (809 ми2)
 • Административно759 км2 (293 ми2)
Надм. вис.&10000000000000273000000273 м
Население (2011 попис)[2]
 • Урбано27.333
 • Урбано густина13/км2 (34/ми2)
 • Административно44.419
 • Административно густина59/км2 (150/ми2)
Часовен појасCET (UTC+1)
 • Лете (ЛСВ)CEST (UTC+2)
Поштенски код18400
Шифра+381(0)27
Автомобилски табличкиPK
Мреж. местоprokuplje.org.rs

Прокупје е едно од римските локалитети во Србија. Градот бил познат како Ургуп за време на отоманското владеење и бил вклучен во Кралството Србија во 1878 година.

Географија уреди

Прокупље се наоѓа помеѓу општините Блаце, Куршумлија, Бојник, Житораѓа, Мерошина, Алексинац и Крушевац.

Клима уреди

Прокупље има топло-летна средоземна клима (Кепенова класификација на климата: Cwb) која е блиску до влажна суптропска клима (Кепенова класификација на климата: Cfa).

Климатски податоци за Прокупље
Месец Јан Фев Мар Апр Мај Јун Јул Авг Сеп Окт Ное Дек Годишно
Прос. висока °C (°F) 4.8
(40.6) 		7.2
(45) 		12.6
(54.7) 		18.8
(65.8) 		24.8
(76.6) 		27.2
(81) 		30.2
(86.4) 		29.0
(84.2) 		26.2
(79.2) 		19.2
(66.6) 		11.7
(53.1) 		6.0
(42.8) 		18.14
(64.67)
Сред. дневна °C (°F) 1.8
(35.2) 		3.7
(38.7) 		8.2
(46.8) 		12.7
(54.9) 		18.3
(64.9) 		21.2
(70.2) 		22.6
(72.7) 		21.6
(70.9) 		19.7
(67.5) 		13.3
(55.9) 		9.6
(49.3) 		2.8
(37) 		12.96
(55.33)
Прос. ниска °C (°F) −2.0
(28.4) 		−0.6
(30.9) 		3.2
(37.8) 		8.6
(47.5) 		12.8
(55) 		14.8
(58.6) 		18.2
(64.8) 		17.8
(64) 		14.7
(58.5) 		9.6
(49.3) 		5.9
(42.6) 		−0.3
(31.5) 		8.56
(47.41)
Прос. врнежи мм (ин) 76
(2.99) 		63
(2.48) 		52
(2.05) 		45
(1.77) 		38
(1.5) 		36
(1.42) 		29
(1.14) 		30
(1.18) 		38
(1.5) 		49
(1.93) 		60
(2.36) 		57
(2.24) 		573
(22.56)
Извор: Climate-Data.org [3]

Историја и археологија уреди

Неолит и бакарна доба уреди

Трагите од почетокот на населените места може да се најдат на неолитски локалитети, како што Мачина (во близина на Зитни Поток), Каволак, 6 километри западно од Прокупље (селото Доња Трнава) и населби на јужните падини на Јастребац во селото Доња Брезница. Винчанскиот период е зачуван во локалитетот Плочник, сместен од левата страна на патот од Прокупље кон Куршумлија, 19 километри западно од Прокупље, под современото село, на левиот брег на реката Топлица.[4] Заедно со Беловоде, Плочник е еден од двата локалитети на Винчинската култура од Србија кои се сметаат (од 2014 година) за најраниот доказ во светот за топење на бакар.[4] Периодите на окупација се помеѓу о. 5350-4650 п.н.е. за Беловоде и 5200-4650 п.н.е. за Плочник, што го прави Плочник второто најстаро место за топење бакар досега откриено насекаде во светот.[4] Постојат две теории за појавата на обработката на метали: технологијата на топење била или откриена само во еден регион, во или во близина на Плодната полумесечина во она што е сегашен јужен Иран и произлегла од таму низ целиот свет, или се случила независно на различни места. Областа на Винчинската културата во Србија и Бугарија е една од нив, а засега најстарата што е истражена и датирана.[5] Во октомври 2008 година, српските археолози во Плочник пронајдоа бакарна секира за која се верува дека е стара 7.500 години, што ја прави 500-800 години постара од она што претходно се сметало за почеток на бакарното доба и сугерира дека човечката употреба на метал е постара отколку што претходно се веруваше.[6][7]

Класична антика уреди

Земјоделските Винчански населби биле заменети со Тракијците кои се појавиле, а потоа и со освојувачите на келтските Скордисци во 279 п.н.е. Парчињата керамика пронајдени од Латинската црква се траги од движењето на тие племиња на пат кон Грција.[се бара извор]

Помеѓу 73 и 75 п.н.е., откако Римјаните ги потчиниле племињата од регионот, овој дел на Србија станал дел од римската провинција Мизија. Во тоа време населбата била позната како Хамеум или Хамео, нејзиното најстаро зачувано име. Се наоѓал на римската Виа Милитарис, пат кој го поврзувал централниот дел на Балканот со Јадранот, минувајќи низ блискиот Наисус (Ниш).[се бара извор] Во јули 2008 година беше откопана голема римска бања.[8]

Кон крајот на IV век од нашата ера, кога Римската Империја била поделена, областа Топлица станала дел од Источното Римско или Византиско Царство. Местото станало познато како Комплос или Комблос (село-град). Некои историчари веруваат дека Комплос бил повторно изграден од императорот Јустинијан I (р. 527–565).

  •  
    Остатоци од римски бањи
  •  
    Латинска црква
  •  
    Латинска црква

Среден век уреди

Кога јужните Срби првпат се населиле во оваа област во 6 век, градот бил познат како Комплос.

Во текот на 9-11 век и 13 век, територијата на денешното Прокупље била дел од Бугарскаото Царство.[9][10][11][12][13]

Градот е именуван по „Прокупска тврдина“, првпат спомената во 1395 година.[14] Османлиите го зазеле градот за време на нивното освојување на Србија, но морале да го вратат во 1444 година по Сегедскиот мир.[15]

Отоманската власт уреди

15-17 век уреди

Во 1454 година, Прокупље бил опколен од Османлиите и во текот на следните 423 години од османлиското владеење името на местото било Урчуб или Окруб. Бил дел од Нишкиот санџак.[16]

За време на османлиското владеење, во периодот помеѓу 16 и 17 век, важноста на градот се зголемила, слично како и другите градови во регионот, како Крушевац, Сталац и Лесковац. Прокупље просперирал преку трговските врски со Дубровник.[17]

1689-1878: војни и етнички промени уреди

За време на Големата турска војна (1683-1699), имало масовен локален бунт на христијанските Срби за поддршка на австриските трупи кои напредуваа во областа. Прокупље бил заземен од австриските трупи и српската милиција во 1689 година, но по османлиската контраофанзива, градот бил запален за време на австриското повлекување во 1690 година, и покрај спротивното наредба на хабсбуршкиот полковник Антоније Знориќ.[17] Србите, кои ги поддржувале австриските трупи, по нивното повлекување почнале сè повеќе да емигрираат од областа,[18] додека имало зголемена миграција на муслиманските Албанци во градот.[19]

 
Споменик во Прокупље посветен на жртвите од Балканските војни и Првата светска војна

Топонимите како Арбанашка и Ѓаке покажуваат албанско присуство во регионите Топлица и Јужна Морава (сместени сесевероисточно од современо Косово) што датира од средновековната ера. Руралните делови на долината Топлица и соседната полупланинска внатрешност биле населени за време на отоманското владеење со компактно муслиманско албанско население, додека Србите во тие области живееле во близина на утоките на реките и планинските падини; и двата народи населувале други региони на сливот на реката Јужна Морава.[20][21] Регионот Топлица имал албанско мнозинство.[22]

За време на периодот 1877–1878 година, овие Албанци биле протерани од српските сили[23][24] Локалните власти во почетокот на 1878 година го направиле извештајот за тогашниот министер за образование, Алимпје Васиљевиќ. Имало 131 село, со 1.485 српски домови и 1.553 муслимански домови. 12 села биле нерегистрирани бидејќи снежните врнежи ги направиле недостапни, но жителите на овие напуштени села претходно биле сите Албанци. Според тоа, бројот на куќи во однос на селата изнесува само 119 села. Се проценува дека околу 11.437 Албанци ги напуштиле своите домови во 119 села во областа Прокупље со доаѓањето на српската војска.[25]

Современа Србија и Југославија (1877-) уреди

Во 1877 година, целиот регион Топлица бил заземен од Османлиите од страна на српските сили, а Прокупље се сменил на 19 декември 1877 година. Берлинскиот конгрес од 1878 година го признал градот и пошироката област како дел од Србија.

Од 1929 до 1941 година, Прокупље бил дел од Моравска бановина на Кралството Југославија. Во текот на Првата и Втората светска војна, Прокупље бил целосно уништен, но во повоениот период станал индустриски град.

 
Локација во областа Топлица

Во јуни 2018 година, Прокупље се здоби со статус на град, заедно со Бор.[26]

Демографија уреди

Население во минатото
ГодинаНас.±%
194859.292—    
195362.614+5.6%
196160.075−4.1%
197157.315−4.6%
198156.256−1.8%
199152.969−5.8%
200248.501−8.4%
201144.419−8.4%

Според последниот официјален попис направен во 2011 година, градот Прокупље има 44.419 жители. Вкупно 61,5% од нејзиното население живее во урбани средини. Прокупље има 14.814 домаќинства со 3.00 членови во просек, додека бројот на домови е 22.898.[27]

Верската структура во Прокупље е претежно српска православна (41.494), со малцинства како муслимани (289), атеисти (122), католици (76) и други.[28] Најголем дел од населението зборува српски јазик (41.764).[28]

Составот на населението по пол и просечна возраст:[28]

  • Машко - 22.056 (40,90 години) и
  • Жена - 22.363 (43,65 години).

Вкупно 17.777 граѓани (постари од 15 години) се со средно образование (47,1%), додека 5.002 граѓани се со средно образование (13,3%). Од оние со средно образование, 2.700 (7,2%) се со високо образование.[29]

Етнички групи уреди

Најголем дел од населението на Прокупље е од српска етничка припадност (92,16%). Етничкиот состав на градот:

Етничка група Популација %
Срби 40.936 92,16%
Роми 2.145 4,83%
Црногорци 113 0,25%
Романци 75 0,17%
Македонци 74 0,17%
Хрвати 35 0,08%
Горанци 24 0,05%
Други 1.017 2,29%
Вкупно 44.419

Економија уреди

Прокупље има слаба економија, а најголем дел од вработените работат во јавниот сектор. Во 2009 година, Leoni Wiring Systems Southeast отвори фабрика во Прокупље, вработувајќи околу 1.750 луѓе од 2013 година .[30]

Следната табела дава преглед на вкупниот број на регистрирани лица вработени во правни субјекти по нивната основна дејност (од 2018 година):[31]

Активност Вкупно
Земјоделство, шумарство и риболов 107
Рударство и вадење камен 1
Производство 4.575
Снабдување со електрична енергија, гас, пареа и климатизација 95
Снабдување со вода; канализација, управување со отпад и активности за санација 353
Градба 364
Трговија на големо и мало, поправка на моторни возила и мотоцикли 1.441
Транспорт и складирање 285
Услуги за сместување и храна 290
Информации и комуникација 96
Финансиски и осигурителни активности 96
Активности со недвижен имот 6
Стручни, научни и технички дејности 265
Административни и помошни услужни дејности 101
Јавна администрација и одбрана; задолжително социјално осигурување 986
Образование 795
Здравство и социјална работа 1.184
Уметност, забава и рекреација 238
Други услужни активности 144
Индивидуални земјоделски работници 204
Вкупно 11.627

Галерија уреди

  •  
    Градско собрание на Прокупље
  •  
    Градско собрание
  •  
    Споменик во центарот на градот
  •  
    Национален музеј
  •  
    Градски суд
  •  
    Црква во Конџељ
  •  
    Градска панорама
  •  
    Градска панорама
  •  
    Растовничко езеро
  •  
    Река Топлица

Збратимени градови – збратимени градови уреди

Прокупље е збратимен со:

Поврзано уреди

Наводи уреди

  1. ↑ „Општини во Србија, 2006 г.“. Републички завод за статистика на Србија. Посетено на 28 ноември 2010.
  2. ↑ „Попис на население, домаќинства и станови 2011: Споредбен преглед на бројот на жители во 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002 and 2011, податоци по населени места“ (PDF). Републички завод за статистика на Република Србија, Белград. 2014. ISBN 978-86-6161-109-4. Посетено на 2014-06-27.
  3. ↑ „Climate: Prokuplje, Serbia“. Climate-Data.org. Посетено на 14 February 2018.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Radivojević, Miljana; Kuzmanović-Cvetković, Julka (2014). „Copper minerals and archaeometallurgical materials from the Vinča culture sites of Belovode and Pločnik: Overview of the evidence and new data“ (PDF). Starinar (64): 7–30. doi:10.2298/STA1464007R. Посетено на 27 June 2020.
  5. ↑ Bower, Bruce (25–26 June 2010). „Serbian site may have hosted first copper makers“. Science News. Архивирано од изворникот на 2022-01-28. Посетено на 27 June 2020.
  6. ↑ „Ancient axe find suggests Copper Age began earlier than believed“. thaindian.com. Архивирано од изворникот на 2019-02-06. Посетено на 9 April 2018.
  7. ↑ „Stone Pages Archaeo News: Ancient metal workshop found in Serbia“. www.stonepages.com. Посетено на 9 April 2018.
  8. ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2011-06-07. Посетено на 2009-07-21.
  9. ↑ Ivanišević 2013.
  10. ↑ (https://www.euratlas.net/history/europe/900/index.html)
  11. ↑ Fine, John V. A.; Fine, John Van Antwerp (29 December 1991). The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. University of Michigan Press. ISBN 978-0472081493. Посетено на 29 December 2017 – преку Google Books.
  12. ↑ The Late Medieval Balkans, p. 48
  13. ↑ The Late Medieval Balkans, p. 54
  14. ↑ Konstantin Jirecek (1911), Geschichte der Serben, 1, стр. 221
  15. ↑ Gjuro Szabo (1924), Narodna enciklopedija, 3, стр. 706–707
  16. ↑ Godišnjak grada Beograda. Museum of the Belgrade. 1977. стр. 116. Посетено на 11 July 2011.
  17. ↑ 17,0 17,1 Kostić, Radoje. „Нишка Епархија у првој половини 18. века“. Niš: Istorijski Arhiv Niš. Архивирано од изворникот на 4 September 2011. Посетено на 14 December 2011. Прокупље је запалио пуковник Антоније Знорић приликом повлачења 1690. године
  18. ↑ Shaw, Stanford J.; Shaw, Ezel Kural (1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 1, Empire of the Gazis: The Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280-1808. Cambridge University Press. стр. 219–221. ISBN 9780521291637. Посетено на 12 January 2019.
  19. ↑ Rudić, Vujadin (1992). Population of Prokuplje. Belgrade: Ethnographic institute, SANU. стр. 11–12. ISBN 978-86-7587-011-1.
  20. ↑ Jagodić 1998.
  21. ↑ Luković, Miloš (2011). „Development of the Modern Serbian state and abolishment of Ottoman Agrarian relations in the 19th century“. Český Lid. Institute of Ethnology, Czech Academy of Sciences. 98 (3): 298. JSTOR 42640413. During the second war (December 1877 — January 1878) the Muslim population fled towns (Vranya (Vranje), Leskovac, Ürgüp (Prokuplje), Niş (Niš), Şehirköy (Pirot), etc.) as well as rural settlements where they comprised ethnically compact communities (certain parts of Toplica, Jablanica, Pusta Reka, Masurica and other regions in the South Morava River basin). At the end of the war these Muslim refugees ended up in the region of Kosovo and Metohija, in the territory of the Ottoman Empire, following the demarcation of the new border with the Principality of Serbia. [38] [38] On Muslim refugees (muhaciri) from the regions of southeast Serbia, who relocated in Macedonia and Kosovo, see Trifunovski 1978, Radovanovič 2000.
  22. ↑ Bataković, Dušan T. (2007). „(title behind paywall/June 2020)“. Kosovo and Metohija: Living in the Enclave. Special editions, volume 96. Serbian Academy of Sciences and Arts, Institute for Balkan Studies: 35. ISBN 9788671790529. ISSN 0352-1869. Посетено на 22 June 2011. Prior to the Second Serbo-Ottoman War (1877-78), Albanians were the majority population in some areas of Sanjak of Nis (Toplica region), while from the Serb majority district of Vranje Albanian-inhabited villages were emptied after the 1877-1878 war
  23. ↑ Turović, Dobrosav (2002). Gornja Jablanica, Kroz istoriju. Beograd Zavičajno udruženje. стр. 87–89.
  24. ↑ Müller, Dietmar (2009). „Orientalism and Nation: Jews and Muslims as Alterity in Southeastern Europe in the Age of Nation-States, 1878–1941“. East Central Europe. 36: 63–99. doi:10.1163/187633009x411485.
  25. ↑ Jagodić, Miloš (1 December 1998). „The Emigration of Muslims from the New Serbian Regions 1877/1878“. Balkanologie. 2 (2). doi:10.4000/balkanologie.265.
  26. ↑ „Srbija dobila još dva grada“. b92.net (српски). Tanjug. 20 June 2018. Посетено на 20 June 2018.
  27. ↑ „Number and the floor space of housing units“ (PDF). stat.gov.rs (српски). Statistical Office of the Republic of Serbia. Посетено на 21 March 2018.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 „Religion, Mother tongue, and Ethnicity“ (PDF). stat.gov.rs (српски). Statistical Office of the Republic of Serbia. Посетено на 21 March 2018.
  29. ↑ „Educational attainment, literacy and computer literacy“ (PDF). stat.gov.rs (српски). Statistical Office of the Republic of Serbia. Посетено на 21 March 2018.
  30. ↑ „Počela izgradnja druge fabrike kompanije Leoni u Srbiji“. blic.rs (српски). 23 August 2013. Посетено на 15 February 2018.
  31. ↑ „MUNICIPALITIES AND REGIONS OF THE REPUBLIC OF SERBIA, 2019“ (PDF). stat.gov.rs. Statistical Office of the Republic of Serbia. 25 December 2019. Посетено на 25 December 2019.
  32. ↑ „Association Suisse des Communes et Régions d'Europe“. L'Association suisse pour le Conseil des Communes et Régions d'Europe (ASCCRE) (француски). Архивирано од изворникот на 2012-07-24. Посетено на 2013-07-20.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Прокупље&oldid=5132048“