Топлица (река)
Топлица — река во Србија, најголемата лева притока на Јужна Морава. Се одликува со фактот дека, заобиколувајќи го ридот Хисар на влезот во Прокупље, дел од нејзиниот тек тече по угорнина. Оваа ретка појава се нарекува епигенија, а Топлица е единствената река во Европа што ја има оваа аномалија.[3]
| Топлица | |
|---|---|
 Топлица во Прокупље | |
| Местоположба | |
| Држава | Србија |
| Физички особености | |
| Устие | |
• место | Јужна Морава |
• координати | 43°12′51″N 21°50′18″E / 43.2143° СГШ; 21.8383° ИГД |
| Должина | 130 km[1] |
| Големина на сливот | 2217 km2[2] |
| Особености на сливот | |
| Течение | Јужна Морава - Голема Морава - Дунав - Црно Море |
Геологија уреди
По повлекувањето на поранешното Панонско Езеро, еден од чии заливи се протегал длабоко помеѓу планините Јастребац и Пасјача, неговото зарамнето дно останало меѓу овие планини. На такво земјиште - составено од хоризонтални слоеви глина, лапор и жолтеникава глина - настанала Топлица пред повеќе од 600.000 години. Tаа брзо се всекувала во некогашното езерско дно, додека не стигнала до потврди карпи, кристалните шкрилци на Пасјача, кога всекувањето значително успорило. Кога, по неколку стотици илјади години, водата го однела поголемиот дел од наносите на поранешното езеро помеѓу Вршник и огранокот на Пасјача, Топлица се всекла во повисоко земјиште составено од цврсти карпи, додека кон север останало пониското и помекото земјиште, што е аномалија позната како епигенија.[4]
Слив уреди
Топлица извира на источната страна на Копаоник под Панчиќев Врв и се влева во Јужна Морава кај Дољевац. Долга е околу 136 километри. Во горниот тек, до над Куршумлија, на должина од околу 50 километри, тече низ тесна и длабока долина, така што порано оваа област била наречена „Топлица Тијесна“. Во овој дел, Топлица е широка до 15 метри и длабока до 1 метар. Низводно од Куршумлија, тече низ тесната Топличка Котлина, длабока и до 500 метри. Нејзината долина е широка до 20 метри и плитка, длабока е само 1,5 метри. Тоа е поранешната „Топлица Равна“. Кај Прокупље, тече низ краток теснец (Хисарски Теснец), а потоа влегува во рамнината Добрич и до устието има изглед на обична река со изразито кривулест тек, каде што е малку подлабока, а ширината се зголемува до 25-35 метри.[4]
Сливот на Топилица зафаќа површина од 10.280 км2. Просечниот проток на вода во устата е 102 m³/s. Промените на протокот во текот на годината се многу големи. Најважната притока е реката Косаница. Во сливот на Косаница, северозападните падини на планината Радан, има околу сто земјени столбови на главите на уникатните микроформи на релјеф во земјата. Тој дел се вика Ѓаволска Варош. По долината на Топлица и Косаница води железничка пруга која го поврзува Поморавjeто со Косово преку Мердарскиот превој.
Воден проток уреди
Минималниот принос на изворот на реката Топлица е 1,1 m³/s, а максималниот е 45 m³/s. Температурата на водата во изворот е 7 °С. Водата истекува на надморска височина од 2.017 метри надморска височина. Топлица просечно во Јужна Морава носи 102 m³/s вода. Во 1935 година Топлица имала проток од дури 986 m³/s, што бил најголемиот забележан проток на Топлица.
Структура на текот уреди
Текот на Топлица е композитна долина. По нејзиниот тек наизменично се менуваат клисури и долини.
Поврзано уреди
Наводи уреди
- ↑ Статистички годишник на Република Србија 2017 (PDF) (српски и англиски). Белград: Републички завод за статистика на Србија. октомври 2017. стр. 16. ISSN 0354-4206. Посетено на 30 мај 2018.
- ↑ Velika Morava River Basin, ICPDR, November 2009, p. 2
- ↑ „Samo Toplica uzbrdo teče“. www.novosti.rs (српски). Посетено на 23. 5. 2020. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ 4,0 4,1 Дукић, Душан (1952). Наше реке. Београд: Ново поколење.
Литература уреди
- Mala Prosvetina Enciklopedija, Third edition (1985); Prosveta; ISBN 86-07-00001-2
- Jovan Đ. Marković (1990): Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije; Svjetlost-Sarajevo; ISBN 86-01-02651-6
- Дукић, Душан (1952). Наше реке. Београд: Ново поколење.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Мала енциклопедија Просвета (3. изд.). Београд: Просвета. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. Отсутно или празно
|title=(help) - Марковић, Јован Ђ. (1990). Енциклопедијски географски лексикон Југославије. Сарајево: Свјетлост. ISBN 978-86-01-02651-3.CS1-одржување: ref=harv (link)
Надворешни врски уреди
| „Топлица (река)“ на Ризницата ? |