Плочник (археолошко наоѓалиште)

Плочник е археолошки локалитет на винчанската култура во истоименото село, во близина на брегот на Топлица и недалеку од Прокупље. Комплексот населби од доцното камено време (постоел од 5500 до 4700 г. п.н.е.) зафаќа површина од околу 110 хектари, а откритијата од првата деценија 21 век покажуваат дека тоа е најстарото металуршко наоѓалиште во светот. Самата локација е значајна по пронајдените остатоци од керамика и примероци од фигурална пластика.

На почетокот на септември 2009 г. Изградбата на реконструкцијата на неолитското село започнало во 2000 година, а имало и идеи за поврзување на локацијата со туристички воз со Прокупље, Куршумлија и Ѓавоља Варош.

Локалитетот ги вклучува и Римските бањи (Плочник).

Локалитет

Неолитската населба ја открил Миодраг Грбиќ во 1927 година, тогашен кустос на Народниот музеј во Белград, кој вршел археолошки истражувања на трасата на пругата Прокупље - Куршумлија. Самата населба се состоела од неколку целини, кои зафаќале површина од околу 110 хектари, од три страни ограничена со водотеци (Топлица од југ, реката Бачка од исток и реката Паљево од запад ). Неговите жители се занимавале со земјоделство, а основен материјал за изработка на алат бил каменот. Во локалитетот се пронајдени многу керамички садови, како и предмети и алатки од камен и бакар.

Металуршки центар

Во текот на претходните истражувања, во Плочник биле пронајдени бакарни предмети, како и руди од азурит и малахит, кои се топат на 700° и од кои се добива бакар. Претходно, овие наоди се толкувале како случајно закопување во археолошки слој што одговара на неолитот. Истражување спроведено од 1996 година до 2008 година предводени од археолозите Душан Шљивар од Народниот музеј во Белград и Јулка Кузмановиќ-Цветковиќ, кустос на Националниот музеј од Топлица, докажале дека наодите не случајно стигнале до неолитскиот слој. Нивниот тим во текот на 2007 г. и во 2008 година пронашле две земјени печки во форма на квадрат, за кои се верувало дека се користеле за топење метал. Печките се наоѓаат во поголеми згради, а до нив се откриени дувалки од печена земја. До нив се пронајдени бакарни лимови кои укажуваат дека таму се вршело производство на бакар. Откриени се дупки со пречник од 2,5 и 8 метри, во кои не е пронајден археолошки материјал. Се верува дека тоа се т.н „Металуршки јами“, а во нив е пронајдено пепел и јаглен, кои се предизвикани од согорување на високи температури, врз основа на чиј состав може да се заклучи дека на тоа место се топел бакар.

Претходните истражувања сè уште не нашле користени калапи, отфрлена згура или рудници од кои се добивала руда. Наслаги на азурит и малахит има околу реките Топлица, Косаница и Бањска кај Плочник, а се претпоставува дека некои од нив ги откриле жителите на оваа населба во потрага по камен погоден за преработка.

Откривањето на металуршките печки во Плочник го менува сегашното сфаќање за почетокот на човечкото рударство и металургија, кое е околу половина милениум постаро отколку што се мислело. Самиот Плочник, како центар на јужновинчанската култура, станал најстариот металуршки, а со тоа и индустриски центар, пронајден во светот.

На ова место во август 2013 година бил пронајден бакарен прстен стар 7.000 години.^[1]^[2] Претходно во 2012 биле пронајдени обетки и мониста. Ова укажува дека Плочник била првата продавница за накит во Европа.^[3]