Миодраг Грбиќ

Миодраг Грбиќ (Сремски Карловци, 25 декември 1901 - Сремски Карловци, 30 јуни 1969) бил српски археолог од првата генерација образовани археолози во Србија, пионер во научните истражувања на српското досега неоткриено античко и праисториско место.

Биографија

Предците на Миодраг Грбиќ дошле во една од преселбите од околината на Призрен и први се населиле во Инѓија, а надгробните споменици со сигурност сведочат дека Грбиќи живееле во Сремски Карловци во првите децении на 19 век. Прв се споменува прадедото на Миодраг, Јован Грбиќ, чијшто најмлад син Срета, дедото на Миодраг, се занимавал со лозарство. Се оженил со Јелена-Јеца Јанковиќ и со неа ги добил синот Александар и ќерката Ката. Александар Грбиќ (1868-1947), таткото на Миодраг, бил службеник, но одржувајќи ја семејната традиција, се занимавал и со лозарство. По смртта на првата сопруга Даринка се оженил со Зорка Михајловиќ. Со неа имал три деца: синот Миодраг и ќерките Цвета и Вида.

Миодраг е роден на 25 (12 декември) 1901 година во Сремски Карловци. Детството го поминал во родниот град, каде што го стекнал првото образование во Српското народно основно училиште, кое го завршил во јуни 1912 година со многу добри резултати. Дипломирал на класичната српска гимназија во 1920 година, а студиите по археологија ги завршил на Карловиот универзитет во Прага, каде што дипломирал во 1925 година. докторирал кај тогаш познатиот професор Лубор Нидерле. Зборувал германски и чешки и знаел и француски и англиски јазик .

По враќањето од Чешка, бил назначен за асистент на Катедрата за историја на уметност на Филозофскиот факултет во Белград, а потоа и за приправник кустос во Музејот во Скопје. Од 1927 г. работел како кустос во Народниот музеј во Белград, истражувајќи неолитски и антички локалитети во Србија и Македонија - Старчево, Басијана, Хераклеја Линкестис и други.

Добитник е на две одликувања, Орден Свети Сава од петти ред, во 1934 година и Орден на југословенска круна од петти степен, во 1938 година.

За време на војната бил назначен за управител на Музејот на град Белград, а на негова иницијатива бил основан Градскиот завод за заштита на антиквитети. Како службеник за музеи и антиквитети во Министерството за образование, учествувал во спасувањето на светите мошти на кнезот Лазар, царот Урош и деспотот Стефан Штиљановиќ од манастирите во Фрушка Гора во 1942 година.

Поради неговите активности за време на војната, Грбиќ останал без работа и бил повикан на распит во комисијата за воени злосторства. Тој поминал кратко време во притвор, но не бил казнет. Во тешки повоени околности живеел со татко му во Карловци, се занимавал со лозарство. Работел како покраински секретар на Народните универзитети во Војводина во Нови Сад и службеник за музеи и антиквитети во Покраинската комисија за образование, а во 1948 година се преселил во Музејот на Војводина, каде што направил модерна музејска изложба. Бил назначен за научен соработник на Археолошкиот институт на Српската академија на науките и уметностите во Белград во 1949 година, а десет години подоцна му била доделена титулата научен советник. Работел на Институтот до неговата ненадејна смрт. Д-р Миодраг Грбиќ починал на 30 јуни 1969 година. „Смртта неправедно го зела под своја закрила во моментот на најинтензивната научна дејност и на работни исполнувања на долгогодишните желби за мирен живот, во своите карловачки лозја и подготвување животно дело за неолитското земјоделство. Неговата урна се чува во семејната гробница на гробиштата во Сремски Карловци.

Научна работа

Примарна научна дејност на д-р Грбиќ била истражувањето на праисториските култури на Балканот и појавата на неолитските култури. Тој е првиот што ги утврдил основните фази на неолитот кај нас и на тој начин ги поставил основите на релативната хронологија. Тој ја открил и прв ја определил старчевската култура, како наша најстара неолитска култура. Тој е првиот што истражувал во Плочник, кај Прокупље, откривајќи населба која припаѓала на најмладата фаза од винчанската култура, наречена Винча-Плочник.

Предмет на неговиот научен интерес била и античката археологија, особено грчката и римската скулптура. Истражувајќи ги римските Басианае кај Долни Петровац и Хераклеја Линкестис кај Битола, Грбиќ го следел принципот на ископување на споменикот во целина, на голема површина, со цел да биде достапен и разбирлив не само за експертите, туку и за пошироката јавност. Со негова иницијатива започнале големи систематски ископувања во Сремска Митровица (Сирмиум) и Ниш (Наисус).

Паралелно со истражувањето се занимавал и со музеолошка работа, учествувајќи во основањето и организирањето на музеолошките дејности во Србија, особено во Војводина, каде речиси и да нема музеј чиј основач не бил тој.

Библиографија

Објавувал извештаи од ископувањата, мали написи, рецензии и дискусии во домашни и странски стручни списанија, како што се Старинар, Научен зборник Матица српска, Археологија на Југославија ,, Американско списание за археологија - Њујорк, Чешка мисла, Гласник на историско друштво u Газете од Нови Сад, Националниот музеј во Сараево итн. Пишувал есеи и популарни написи за археологијата и историјата на уметноста во Уметнички преглед, Политика, Ревија, Југословенски турист, Туристички новини, Белградски општински весник, Летопис на Матица српска, Рашка. Во весникот Борба имал неделна колумна „Пред многу векови“ (1963).

Следниве биле отпечатени како посебни дела:

• Плочник, праисториска населба од бакарното време, Народен музеј во Белград . Праисториски споменици I, Белград 1929 г. (Плочник, праисториска средба од Купферцајт, Белград 1929 г.);
• Избрана грчка и римска скулптура во Народниот музеј во Белград, специјално издание на Археолошкиот институт во Белград, Белград 1958 година;
• Семејство од доцнонеолитски населби на тумбите кај Битола, Битола 1961 г. (со П. Макикем, Ш. Наѓем, Б. Сталио и Д. Симоском);
• Народен музеј, Белград 1937 г. за Меѓународната унија на академии со Никола Вулиќ;
• Грбиќ придонесе за воведувањето на словенската цивилизација со неговиот превод од чешкото познато дело на Лубор Нидерле: Словенски антиквитети објавено во Нови Сад во 1954 година.