Пискавица
Пискавица, поточно обична пискавица (лат. Trigonella foenum-graecum) или тилчец, наречена исто така и грчко семе или горилка — годишно растение од семејството на бобовите (Fabaceae). Се одгледува ширум светот. Семките и лисјата на ова растение се вообичаени состојки во јадењата од индискиот потконтинент. Се користи и во традиционалната медицина. Пискавицата може да го зголеми ризикот за сериозни медицински несакани ефекти, иако за нејзината кулинарска употреба (во помали количини) обично се верува дека е безбедна.[2][3] Пискавицата не е одобрена или препорачана за клиничка употреба од ниту една владина здравствена агенција.[4]
| Пискавица | |
|---|---|
| |
| Научна класификација [ у ] | |
| Царство: | Растенија |
| клад: | Скриеносеменици |
| клад: | Евдикоти |
| клад: | Розиди |
| Ред: | Бобовидни |
| Семејство: | Бобови |
| Род: | Пискавица |
| Вид: | Пискавица |
| Научен назив | |
| Trigonella foenum-graecum L.[1] | |
Историја уреди
Се верува дека пискавицата е донесена од Блискиот Исток. Не се знае од кој див вид на родот Trigonella потекнува. Јагленисаното семе од пискавица било пронајдено во Тел Халал, Ирак (радиојаглеродно датирање од 4000 година п.н.е.) и во бронзено време - исушеното семе од гробот на Тутанкамон.[5] Катон Постариот ја набројува пискавицата заедно со детелината и граорот како култури одгледувани за добиточна храна.[6]
Во еден рецепт од I век, Римјаните ароматизирале вино со пискавица.[7] Во 1 век од н.е., во Галилеја, пискавицата се одгледувала како основна храна, како што спомнува Јосиф во својата книга „Војни на Евреите“.[8] Растението се споменува во компендиумот од 2 век од еврејскиот устен закон (Мишна) под неговото хебрејско име тилтан.[9]
Производство уреди
Индија е главен производител на растението, особено државата Раџастан (80 % од производството).[10] Од 1960 извозот подинамично бил насочен кон западните земји и Јапонија[11]
Примена уреди
Пискавицата се користи како билка (сушени или свежи лисја), зачин (семе) и во вид на зеленчук (свежи лисја). Сотолон е хемикалијата која на пискавицата ѝ го дава карактеристичниот мирис на јаворов слад.[3][12]
Семките од пискавица се жолти, честопати се среќаваат во кујните на индискиот потконтинент, се користат и цели и во прав во подготовката на кисели краставички, јадења од зеленчук, како и мешавини на зачини. Тие честопати се печат за да се намали горчината и за подобрување на вкусот.[13]
Готвење уреди
Свежите лисја на пискавицата се состојка во некои кари. Се користат во кујните од индискиот потконтинент [14] Семките се јадат во салати. Кога се собира како зеленчук, растението е познато како самудра мети во Махараштра, особено во и околу Мумбај, каде што често се одгледува во песокот во близина на морето, па оттука и името самудра, „океан“ на санскрит. Самудра мети се одгледува и во суви речни корита на Гангетските рамнини. Кога се продаваат како зеленчук, младите растенија се берат заедно со коренот и се продаваат во мали снопови на пазарите.
Во турската кујна, семето се користи за правење паста позната како чемен . Во него се додаваат ким, црн пипер и други зачини, особено за да се направи пастрма .
Во иранската кујна, листовите се нарекуваат shanbalileh и се користат во супа позната како ешенех.
Во грузиската кујна, се користи еден друг поврзан вид Trigonella caerulea наречен „сина пискавица“.
Во египетската кујна, пискавицата е позната по арапското име хилба или хелба (арапски: حلبة). Семињата се варат за да се направи пијалак.[15] Селаните во Горниот Египет го додаваат семето од пискавица и пченка во нивниот леб наречен aish merahrah, како главен дел од нивната исхрана. Бастермата, сушено говедско месо, има посебен вкус на пискавица со која е обложено.[16]
Пискавицата се користи во еритрејската и етиопската кујна.[17] Зборот за растението на амхарски е абеш (или абхиш), а семето се користи во Етиопија како природен хербален лек за третман на дијабетес.
Јеменските Евреи пискавицата ја нарекуваат хилба, хелба, или халба „חילבה“. Кога семето се меле и се меша со вода, тоа набабрува; му се додаваат лути зачини, куркума и сок од лимон за да се добие хилбех [18] кое потсетува на кари. Истото се јаде секој ден и церемонијално за време на оброкот од првата и / или втората вечер на еврејската нова година, Рош Хашана.[19]
Пренхранбен профил уреди
| Хранлива вредност на 100 г | |
|---|---|
| Енергија | 1,352 kJ (323 kcal) |
58 г | |
| Влакна | 25 г |
6,4 г | |
23 г | |
| Витамини | |
| Тиамин (Б1) | (28 %) 0,322 мг |
| Рибофлавин (Б2) | (31 %) 0,366 мг |
| Ниацин (Б3) | (11 %) 1,64 мг |
| Витамин Б6 | (46 %) 0,6 мг |
| Фолна кис. (Б9) | (14 %) 57 μг |
| Витамин Ц | (4 %) 3 мг |
| Минерали | |
| Калциум | (18 %) 176 мг |
| Железо | (262 %) 34 мг |
| Магнезиум | (54 %) 191 мг |
| Манган | (59 %) 1,23 мг |
| Фосфор | (42 %) 296 мг |
| Калиум | (16 %) 770 мг |
| Натриум | (4 %) 67 мг |
| Цинк | (26 %) 2,5 мг |
| Други состојки | |
| Вода | 8,8 г |
| |
| Постотоците се приближно пресметани според препораките за возрасни лица во САД. Извор: База за хранливост — USDA | |
На 100 г, семето од пискавица обезбедува 323 калории (1.350 kJ) и содржи 9% вода, 58% јаглехидрати, 23% белковини и 6% маснотии, со калциум 40%. Семиња од пискавица се богат извор на белковини (46% ДВ), прехранбени влакна, Б витамини и минерали во исхраната, особено манган (59% ДВ) и железо (262% ДВ).
Ризици и несакани ефекти уреди
Иако некогаш народен лек за недоволно снабдување со млеко кај доилките, нема валидни докази дека пискавицата е ефикасна или безбедна за оваа употреба.[3] Пискавицата може да влијае на контракциите на матката и да биде небезбедна кај жените со рак чувствителен на хормони.[4] Пискавицата веројатно не е безбедна за употреба за време на бременоста, бидејќи може да има абортусибилни ефекти.[2]
Некои луѓе се алергични на пискавица, вклучително и оние со алергии од кикирики или алергии на леблебија.[2][3] Семето може да предизвика дијареја, диспепсија, абдоминална дистензија, подуеност, потење и мирис сличен на јавор, во пот, урина или мајчино млеко.[4] Постои ризик од хипогликемија особено кај лица со дијабетес и може да се меша во активноста на анти-дијабетични лекови. Поради високата содржина на соединенија слични на кумарин, пискавицата може да го попречи дејството на антикоагулансите.
Додаток во исхраната уреди
Додатоци во исхраната се произведуваат од семе во прав во капсули, чаеви и течни екстракти во многу земји.[3][4] Прашоците може да се користат и како тематски лек или за рани на кожата или егзема. Нема докази дека овие производи имаат клиничка ефикасност.
Семето и лисјата од пискавица содржат молекула сотолон, кој ја пренесува аромата на пискавица и кари во високи концентрации, и јаворов слад или карамел во пониски концентрации.[3][12] Пискавицата се користи како ароматичен агенс при имитација на јаворов слад или чај, и како додаток во исхраната.[4]
Добиточна храна уреди
Пискавицата понекогаш се користи како добиточна храна. Семето исто така се користи за да се хранат риби, домашни зајаци и преживари.[20]
Истражување уреди
Состојки на семето вклучуваат флавоноиди, алкалоиди, кумарини, витамини и сапонини ; најзастапениот алкалоид е тригонелин и кумарините вклучуваат цинаминска киселина и скополетин.[2] Истражувањето за тоа дали пискавицата ги намалува биомаркерите кај лица со дијабетес и со пред-дијабетични состојби е со ограничен квалитет.[21] Заклучно со 2016 година, нема докази за тоа дали пискавицата е безбедна и ефикасна за ублажување на дисменореа.[22] Бидејќи истражувањата за потенцијални биолошки ефекти при конзумирање на пискавица не се обезбедени докази за висококвалитетни здравствени или анти-заболувања, пискавицата не е одобрена или препорачана за клиничка употреба од страна на која било владина здравствена агенција во САД.[3][4]
Наводи уреди
- ↑ „Trigonella foenum-graecum“. Информативна мрежа за гермоплазмени ресурси. Служба за земојоделско истражување, Министерство за земјоделство на САД. Посетено на 13 март 2008. (англиски)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Ouzir, M; El Bairi, K; Amzazi, S (2016). „Toxicological properties of fenugreek (Trigonella foenum graecum)“. Food and Chemical Toxicology. 96: 145–54. doi:10.1016/j.fct.2016.08.003. PMID 27498339.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 „Fenugreek“. Drugs.com. 2019. Посетено на 17 March 2019.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 „Fenugreek“. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Library of Medicine. 14 April 2020. Посетено на 14 April 2020.
- ↑ Zohary, Daniel; Hopf, Maria; Weiss, Ehud (2012). Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Domesticated Plants in Southwest Asia, Europe, and the Mediterranean Basin (4. изд.). Oxford University Press. стр. 122.
- ↑ Cato the Elder. De Agri Cultura. стр. 27.
- ↑ „A 9,000-Year Love Affair“. National Geographic. 231 (2): 46. February 2010.
- ↑ Josephus, De Bello Judaico, book 3, chapter 7, vs. 29. The prepared relish made from ground fenugreek seeds is very slimy and slippery, and was therefore poured over ladders as a stratagem to prevent the enemy's ascent.
- ↑ Мајмонид и Овадија ди Бертиноро за Мишната Килајим 2:5; Терума 10:5; Орла 3:6; ibid. 10:6; Маасерот 1:3, ibid. 4:6; Маасер Шени 2:2–3; Нида 2:6.
- ↑ V. A. Parthasarathy, K. Kandinnan and V. Srinivasan (уред.). „Fenugreek“. Organic Spices. New India Publishing Agencies. стр. 694.
- ↑ Petropoulos, Georgios A. (2002). Fenugreek : the genus Trigonella. New York: Taylor and Francis. ISBN 0-203-21747-0. OCLC 57577663.
- ↑ 12,0 12,1 „3-Hydroxy-4,5-dimethylfuran-2(5H)-one; CID=62835“. PubChem, US National Library of Medicine. 3 March 2019. Посетено на 17 March 2019.
- ↑ „BBC - Food - Fenugreek recipes“. Посетено на 2017-02-07.
- ↑ „14 dishes to eat if you're a vegan in Karachi“. Images. 29 March 2018. Посетено на 7 July 2018.
- ↑ „Health in a cup“.
- ↑ „Bastirma Recipe“.
- ↑ Gall, Alevtina; Zerihun Shenkute (November 3, 2009). „Ethiopian Traditional and Herbal Medications and their Interactions with Conventional Drugs“. EthnoMed. University of Washington. Посетено на January 27, 2011.
- ↑ „Hilba (Fenugreek paste) Cooking with chillies recipe“. Cookipedia.co.uk (англиски). Посетено на 2017-02-07.
- ↑ This is based on the assumption that the Aramaic name רוביא corresponds to it. (Karetot 6a; Horiyot 12a) Rabbenu Nissim at the end of Rosh Hashana, citing the custom of R Hai Gaon. This follows Rashi's translation of רוביא, cited as authoritative by Tur and Shulchan Aruch OC 583:1. But Abudirham interprets רוביא as black-eyed peas.
- ↑ Heuzé V., Thiollet H., Tran G., Lebas F., 2018. Fenugreek (Trigonella foenum-graecum). Feedipedia, a programme by INRA, CIRAD, AFZ and FAO. https://www.feedipedia.org/node/242
- ↑ Gong, J; Fang, K; Dong, H; Wang, D; Hu, M; Lu, F (2 August 2016). „Effect of Fenugreek on Hyperglycaemia and Hyperlipidemia in Diabetes and Prediabetes: a Meta-analysis“. Journal of Ethnopharmacology. 194: 260–268. doi:10.1016/j.jep.2016.08.003. PMID 27496582.
- ↑ Pattanittum, Porjai; Kunyanone, Naowarat; Brown, Julie; Sangkomkamhang, Ussanee S; Barnes, Joanne; Seyfoddin, Vahid; Marjoribanks, Jane (2016). „Dietary supplements for dysmenorrhoea“. Cochrane Database of Systematic Reviews. 3: CD002124. doi:10.1002/14651858.CD002124.pub2. PMID 27000311.
Надворешни врски уреди
Пискавица на Ризницата ?- „Пискавица“ — Енциклопедија на живиот свет
