Отомански Кипар

Кипарски ејалет (османски турски: ایالت قبرص, Eyālet-i Ḳıbrıṣ ) — пашалак (провинција или ејалет) на Отоманското Царство составен од островот Кипар, кој бил припоен кон царството во 1571 година. Османлиите повеќепати го менувале начинот на кој управувале со Кипар. Кипар бил санџак (под-провинција) на Архипелашкиот пашалак од 1670 до 1703 година, и повторно од 1784 година; феудален имот на Големиот везир (1703–1745 и 1748–1784); и повторно ејалет за краткиот период од 1745 до 1748 година

Кипарски пашалак 1571–1660 1745–1748 Кипарски санџак 1670–1703 1784–1878 османски турски: ایالت قبرص
Пашалак и Санџак на Отоманско Царство
← 1571–1878 →
Знаме (по 1844)
Местоположба на Кипар Отомански Кипар во 1609 година во црвено. Остатокот од Отоманското Царство во светло-жолта боја
Главен град		Никозија
Историја
-	Основана	1571
-	Укината	1878
Денес во		Кипар Северен Кипар Акротири и Декелија

Османлиски напади и освојувања

За време на венецијанското владеење, Османлиите на моменти го напаѓале Кипар. Во 1489 година, првата година од венецијанската контрола, Османлиите го нападнале полуостровот Карпас, ограбувајќи и земајќи заробеници за да бидат продадени во ропство. Во 1539 година османлиската флота го нападнала и го уништи Лимасол. Плашејќи се од постојаното проширување на Отоманското ЦарствоОтоманското Царство, Венецијанците ги зацврстиле Фамагуста, Никозија и Киренија, но повеќето други градови биле лесен плен.

Во летото 1570 година, Османлиите повторно нападнале, но овој пат со целосна инвазија наместо со рација. Околу 60.000 војници, вклучително и коњаница и артилерија, под команда на Лала Мустафа-паша слетале непротивставено во близина на Лимасол на 2 јули 1570 година и ја опсадиле Никозија. Градот паднал на 9 септември 1570 година; 20.000 Никозијци биле масакрирани и секоја црква, јавна зграда и палата биле ограбени. Единствено жените и момчињата кои биле заробени за да бидат продадени како робови биле поштедени.

Веста за масакрот се проширила, а неколку дена подоцна Мустафа ја освоил Киренија без никаков отпор. Граѓаните на Фамагуста, од друга страна, предводени од венецијанскиот командант Марко Антонио Брагадин, пружиле херојски отпор што довело до опсада на градот околу една година, од септември 1570 година до август 1571 година. Кога Османлиите на крајот ги пробиле утврдувањата, следел масакр на повеќето преостанати христијани во градот, и покрај тоа што отоманскиот командант претходно се согласил дека во замена за предавањето на градот, на христијаните ќе им се гарантира безбедно преминување на Крит. На Брагадин му биле отсечени ушите и носот и, откако претходно бил две недели во затвор, а потоа бил врзан гол на еден столб на плоштадот во градот и погубен.

Падот на Фамагуста го означил крајот на венецијанското владеење и почетокот на отоманскиот период на Кипар, при што Лала Мустафа-паша станал првиот турски гувернер на островот.

На 25 мај 1571 година, папата Пиј V ја формирал Светата лига, коалиција меѓу Папските држави, Малта, Хабсбуршка Шпанија, Република Венеција, Република Џенова и некои други италијански држави. Четири месеци подоцна, на 7 октомври, поморските сили на Лигата, составени главно од венецијански, шпански и папски бродови под команда на Хуан Австриски (синот на Карло V), ја поразиле турската флота во битката кај Лепанто во една од одлучувачките битки во општите - и особено поморските битки - на светската историја. Меѓутоа, победата над Османлиите дошла предоцна за да му помогне на Кипар, а островот останал под османлиска власт во следните три века.

Во 1573 година, Венецијанците го напуштиле Кипар, отстранувајќи го влијанието на Римокатоличката црква.

Административна историја

Административна карта на Кипар, нацртана од Британците во 1878 година, на која е прикажана отоманската административна поделба на островот во времето на предавањето

Бакрорез кој ја прикажува Фамагуста во 1703 година

Штом Никозија била освоена, Кипар бил прогласен за ејалет под управа на бејлербег, а на таа функција бил назначен Лала Мустафа-паша, поранешниот бејлербег на Валона. Кипар бил поделен на три санџаци : Фамагуста, Киренија и Пафос. Дополнително, санџаците на Аланија, Тарс, Ичел, Сис, Зулкадрије и Триполи (Траблушам) на копното биле ставени под управа на кипарскиот ејалет. Кипар исто така бил поделен на неколку кази: Тузла, Лимасол, Епископија, Китреја, Пафос, Кукла, Лефка, Морфу, Хирсофу, Фамагуста, Киренија и Месарије.

Секој од овие кази имал свој кади или наиб. Меѓутоа, санџакот на Триполи бил отстранет од јурисдикцијата на Кипар во 1573 година поради неговата оддалеченост и даден на Дамаскиот ејалет. Санџаците на Ичел, Алаје и Тарсус исто така биле отстранети во 1610 година и биле дадени на новосоздадениот Адански ејалет.

Меѓутоа, по османлиското освојување на Крит, Кипарската православна црква тврдела дека Кипар ја изгубил важноста, дека обемот на трговијата е намален и дека луѓето емигрираат. Така, таа побарала промена на административниот статус бидејќи Кипар не може да си дозволи да остане ејалет. Така, во 1670 година, Кипар станал санџак под Архипелашкиот ејалет, под директна контрола на Капудан-паша, началникот на Отоманската морнарица. Оваа контрола се вршела преку назначен мутеселим. Меѓутоа, според овој систем, даночниците биле локални аги. Ова ја зголемило нивната моќ и резултирало со незадоволство, при што ривалството меѓу нив предизвикало двегодишен бунт во 1680-тите, предводен од Бојаџиоглу Мехмед-ага. Ова докажало дека постојниот систем предизвикал вакуум на моќта и бил неефикасен, па во 1703 година Кипар бил ставен директно под контрола на Големиот везир, управуван во негово име од мухасил. За да се намалат овластувањата на агаите, мухасилот добил овластување да собира даноци, како и зголемена политичка и воена власт. Помеѓу 1745 и 1748 година, Кипар накратко станал повторно ејалет. Овие три години, особено во време на владеењето на гувернерот Ебубекир-паша (1746–48), биле период на развој и релативен просперитет. По завршувањето на мандатот на Ебубекир-паша, Кипар се вратил на својот поранешен статус.

Кипарските Грци имале две многу важни административни позиции: архиепископот, кој раководел со Православната црква, бил признат како единствен претставник на кипарското грчко население од 1670-тите па наваму, и Драгоман, избран од кандидатите што ги определил архиепископот.

Администрацијата на мухасилот полека станувала сè понефункционална. Во 1764 година, мухасил Чил Осман-ага бил убиен во хаотична средина предизвикана од неговото владеење. Во меѓувреме, тековната војна со Русија значело влошување на благосостојбата на народот. Така, на барање на Архиепископот и Драгоманот, Кипар бил директно ставен под управа на Царскиот совет во 1785 година, при што мухасилот бил директно назначен. На овие нови мухасили им недостигало некои од нивните стари овластувања, што во голема мера го зголемило влијанието на православното свештенство кога тие станале даночници. Во 1839 година, со реформите на Абдулмеџид I, островот повторно станал санџак на Архипелашкиот ејалет, но добил значителна автономија. Островот бил управуван од мутасариф, казите биле консолидирани во шест поголеми кази со свои административни и судски совети. Формиран е санџачки управен совет, во кој пропорционално биле застапени Турците, Грците и другите малцинства.

Во 1861 година, Кипар станал независен, а мутасарифат бил под директна контрола на возвишената порта. Меѓутоа, ова повторно се променило во 1868 година, кога Кипар станал санџак под Архипелашкиот вилает под нововоспоставениот вилаетски систем. Ова не траело долго, бидејќи вилаетот бил управуван од Чанаккале, а големата оддалеченост ја направила управата непрактична. Со напорите на архиепископот Софрониос III Кипарски, како и со оглед на сушата и пустошот на скакулци, Кипар уште еднаш бил прогласен за независен мутасарифат во 1870 година. Овој аранжман траел до 1878 година, кога Британците го презеле островот.

Социјална историја

Традиционална облека на (од десно кон лево) христијански жител на Амохостос (Фамагуста, Кипар), христијанка од Магоса и грчки монах од манастирот Чико (Киккос), во близина на Лефка, 1873 година

Отоманската окупација донела две радикални промени во историјата на островот: нов етнички елемент се појавил на островот, Турците, додека Кипарците имале и нов владетел, Османлиите.

Отоманското Царство им давало тимари — земјишни грантови — на војниците под услов тие и нивните семејства трајно да останат таму. Ова било од голема важност бидејќи однапред дефинираните војници станале јадро на турската заедница на островот. Во текот на 17 век турското население брзо се зголемило, делумно поради грчкото преобратување (вклучувајќи ги и конвертитите кои задржале некои предисламски практики) што им се придружило. Поголемиот дел од Турците кои се населиле на островот во текот на тривековното отоманско владеење останале кога контролата на Кипар - иако не и суверенитет  — ѝ бил отстапен на Британија во 1878 година. Разликата меѓу двете групи била и по религија и по јазик.

Османлиите го примениле милетскиот систем на Кипар, кој им дозволувал на верските власти да управуваат со своите немуслимански малцинства. Овој систем ја зацврстил позицијата на Православната црква како етно-верска институција на етничкото грчко население. Постепено, архиепископот на Кипар станал не само верски, туку и етнички водач, нешто што го промовирале Турците Османлии, сакајќи да имаат некој одговорен за лојалноста на грчкото население. На овој начин, Црквата ја презела задачата на чувар на грчкото културно наследство сè додека островот не и бил отстапен на Британија.

Теќето Хала султан, изградено во 1817 година, било едно од многуте знаменитости изградени од Турците на Кипар.

Средновековниот замок Лимасол бил повторно изграден во 1590 година од страна на Османлиите.

Грчко движење за независност

1821–1829

Многу кипарски Грци ги поддржале напорите за независност на Грција чии борби започнале во 1821 година, што довело до тешки репресалии од страна на Отоманското Царство. На 15 октомври 1821 година, голема турска толпа запленила и обесила архиепископ, пет епископи, триесет и шест црковни лица и ги обесила повеќето кипарски Грци во Ларнака и другите градови. До септември 1822 година, шеесет и две кипарски села и села биле целосно уништени.

1849–1878

Во 1869 година се отворил Суецкиот канал, а Обединетото Кралство покажало зголемен интерес за островот како многу погодно место. Кога Османлиите биле поразени од Русите во 1877 година и Берлинскиот конгрес се одржал следната година со цел да се ревидира Договорот од Сан Стефано кој бил потпишан од Русија и Отоманското Царство. Британците и султанот тајно ја потпишале Цариградската конвенција, врз основа на која владеењето и управата на Кипар и биле доделени на Велика Британија. Како размена за контрола на Кипар, Британците се согласиле да го поддржат Отоманското Царство во Руско-турската војна. Овој договор бил формализиран како Кипарска конвенција.

Архитектура и јавни работи

Архитектура

Бујук Хан

За време на отоманскиот период, на Кипар биле изградени бројни џамии, цркви, јавни бањи, чаршии, каравансараи, медреси, училишта и библиотеки. Отоманската архитектура на Кипар е тесно поврзана со главната отоманска архитектура, меѓутоа, постојат некои одлики што ја прават јасно кипарска. Ова произлегува од фактот што, додека грчките православни цркви останале недопрени, многу згради користени од католиците, изградени во готска архитектура, биле претворени во џамии или палати, како што се џамијата Лала Мустафа-паша во Фамагуста и џамијата Селимије во Никозија. Овие градби подоцна биле модифицирани за употреба и на тој начин синтетизирани со изразито отомански елементи. Готската архитектура исто така влијаела на османлиската архитектура на островот бидејќи готските елементи биле користени од страна на Османлиите, како на пример во минарето на Ками Кебир во Ларнака.

Двата преживеани каравансараи се монументалните Бујук Хан и Кумарчилар Хан во Никозија, кои се сметаат за едни од најдобрите примери на отоманската архитектура на островот. Најпозната од многуте библиотеки е Библиотеката на Махмуд II. Чаршиите биле многу важни делови од отоманскиот трговски живот и во 1872 година само во Никозија биле присутни 23 чаршии, секоја со свој специјалитет. Во 1883 година, вакафските извештаи објавени од британските власти на Кипар наведуваат 81 џамии што и припаѓале на управата Евкаф на Кипар. Се верува дека оваа бројка е големо потценување од археологот Тунчер Багишкан. Две од најистакнатите муслимански верски места изградени во отоманскиот период се Хала Султан Теќе во Ларнака и Арапската Ахмет џамија во Никозија.

Инфраструктура

Бекир-пашиниот аквадукт

Османлиската администрација донела значително подобрување на Кипар во однос на снабдувањето со вода. Најзабележителен пример за ова е Аквадуктот Бекир-паша, изграден под покровителство на Ебубекир-паша помеѓу 1746 и 1748 година. Овој аквадукт ја снабдувал Ларнака со свежа вода и пред неговата изградба, локалните жители морале два часа да носат вода на грб. Аквадуктот Силихтар, изграден помеѓу 1801 и 1803 година, и арапскиот аквадукт Ахмет ја снабдувале Никозија со вода.

Властите, исто така, поттикнале изградба и подобрување на вештачки канали за водоснабдување и наводнување, што значително го зголемил приносот на културите и овозможило големо производство на овошје. Меѓу селата опишани како просперитетни поради вештачкото наводнување по британското преземање на островот се Морфу, Лапитос, Полис, Лефка, Авдиму и Колоси. Семјуел Бејкер, кој го посетил Кипар во 1879 година, забележал „мелници превртени од вода“ и „тесни ленти полни со вода“ во Лефка. Тој, исто така, напишал дека „секоја градина и фарма се наводнувале со вода спроведена од планините во вештачки канали“ на северните падини на планините Киренија кои се протегаат до полуостровот Карпас. Во Караваш, потоци биле пренасочени во вештачки канали за снабдување со вода на селото.

Во 19 век, серија османлиски гувернери презеле голем напор за да се исправи и регулира текот на Педиеос. Едхем-паша, кој служел како гувернер во 1840-тите, ја завршил изградбата на патот Ларнака-Никозија и неколку мостови. Гувернерот Мехмет Халет во 1850-тите дополнително ја подобрил патната мрежа и пристаништето во Ларнака и основал продавница и пазар за жито во Никозија за да го поттикне сточарството.

Извори

• Кипар под Отоманската империја од страна на официјалната веб-страница на Република Кипар Архивирано на 8 мај 2006 г..
• Foglietta, U. Опсадите на Никозија и Фамагуста. Лондон: Вотерлоу, 1903 година.
• Газиоглу, Ахмет Ц. Турците на Кипар: провинција на Отоманската Империја (1571–1878). Лондон: Рустем и Бро., 1990 година.
• 9780511751738
• Џенингс, Роналд Ц. Христијаните и муслиманите во османлискиот Кипар и средоземниот свет, 1571–1640. Њујорк: Њујорк Универзитетот Прес, 1993 година.
• Катсијаунис, Роландос. Труд, општество и политика на Кипар во втората половина на 19 век. Никозија: Кипарски истражувачки центар, 1996 година.
• Кумулидес, Џон. Кипар и војната за независност на Грција, 1821–1829 година. Лондон: Зенон, 1974 година.
• Кирис, Костас, П. Документите Канакарија, 1666–1850. Никозија: Кипарски истражувачки центар, 1978 година.
• Лук, Хари. Кипар под Турците, 1571-1878 година. Лондон: Херст, 1969 година. (Повторно издание од 1921 година. )
• Марити, Џовани. Патувања на островот Кипар. (ЦД Кобам преведувач). Лондон: Зенон, 1971 година. (Повторно издание од 1909 година.)
• Мајкл, Михалис Н.; Каплер, Матијас; Гавриел, Ефтихиос (ед. ). Османлиски Кипар. Збирка на студии за историја и култура. Висбаден: Harrassowitz Verlag, 2009 година.
• Papadopoullos, T. Социјални и историски податоци за населението:1570–1881. Никозија: Завалис прес, 1965 година.
• Proxenika egrafa tou 19o aionos. (Конзуларни документи од 19 век. ) Никозија: Кипарски истражувачки центар, 1980 година.
• Рос, Л. Патување во Кипар. (февруари и март 1845 година). (Преведувач на ЦДКобам). Никозија: Владина печатница, 1910 г.
• Салватор, Луис. Левкосија: Главниот град на Кипар. Лондонски триграф, 1983 година. (Повторно издание од 1881 година. )
• Сант Касија, Пол. Религијата, политиката и етничката припадност на Кипар за време на Туркократија (1571–1878). Archives Europeennes de Sociologie, Томе XXVII, бр. 1, 1986 г.