Википедија

Мурманска иницијатива

Мурманската иницијатива (руски: Мурманские инициати́вы) — серија на широк опсег на предлози за надворешна политика во врска со регионот на Арктикот направени во говорот на генералниот секретар на Комунистичката Партија на Советскиот Сојуз - Михаил Горбачов на 1 октомври 1987 година во Мурманск, Советски Сојуз, која се смета за заштитен знак на неговата надворешна политика[1].

Михаил Горбачов зборува за Мурманската иницијатива за време на говорот во 1987 година, означувајќи ја промената во Советскиот Сојуз

Иницијативата ги споила економските, еколошките и безбедносните прашања на Арктикот.[2]. Целта на Горбачов била да го трансформира Арктикот од воен театар во меѓународна зона на мир меѓу арктичките сили. Иницијативата била покрената како покана за разоружување на јадрено оружје и воспоставување дијалог Исток-Запад околу Арктикот[3].

Целите на говорот во Мурманск биле паралелни со амбициите на Горбачов во претходните говори, како оној во Владивосток (јули 1986 година) што се занимавал со азиско-тихоокеанските односи и подоцнежниот говор во Белград (март 1988 година), кој се однесувал на проблемите на безбедноста во средоземниот регион[4].

Мурманската иницијатива се сметала за главна пресвртница во арктичката политика на Советскиот Сојуз (СССР) и претставувала примена на „новото политичко размислување“ на Горбачов во Северна Европа. Тоа помогнало да се води надворешната политика на новоформираната руска влада на Арктикот по распадот на Советскиот Сојуз во 1991 година.

Историја

уреди

Пред крајот на 30-тите години на минатиот век, Арктикот не се сметал за зона со посебен стратешки интерес заради климата и тешкотијата за пристап. Меѓутоа, бидејќи развојот на морската и воздушната технологија го олеснувало пристапот, северниот дел на Арктикот можело да биде претворен во друг фронт во Втората светска војна. Советската инвазија на Финска и германската инвазија на Норвешка и Данска означиле невидена милитаризација на зоната, а по германската инвазија на Советскиот Сојуз, Мурманск им обезбедил бродови на снабдување на Сојузниците од Велика Британија, важна авенија преку која сојузниците ги снабдувале Советите.

 
Роналд Реган и Михаил Горбачов за време на Самитот во Рејкјавик во 1986 година

По крајот на Втората светска војна, подобрувањата во воздушната моќ и зголемените тензии меѓу Соединетите Американски Држави и Советскиот Сојуз дополнително ја интензивирале милитаризацијата на Арктикот. Она што традиционално претставувало бариера меѓу двете суперсили станало најкраткиот пат меѓу нив, а стравот од советски воздушни упади во Северна Америка го поттикнало создавањето на Северноамериканската команда за воздушна одбрана (НОРАД) и системот на далечно предупредување кон крајот на 1950-тите. Подоцнежните тензии околу интерконтиненталните балистички ракети и лансираните балистички ракети би довеле до тоа Арктикот да стане главната област на операции за подморниците на НАТО[5].

За Советите, стратешкото значење на Арктикот не можело да се прецени. Мурманск и Колскиот Залив требало да станат дом за најголемиот дел од советската подморничка флота, бидејќи присуството на НАТО на Дарданелите ја ограничувала можноста на нивната флота во Црното Море[6]. Колекцијата на советски воени инсталации долж полуостровот би се сметала од западните аналитичари како најсилно концентрираниот систем на воздушни, поморски и ракетни бази во светот. Овие места биле критични во заштитата на клучните воени и индустриски локалитети во Северна Русија, вклучително и зони за лансирање кон вселената и јадрено тестирање, места за извлекување и преработка на нафта, природен гас и ураниум и огромна мрежа на радари за рано предупредување за откривање на какви било западни упади во Советски воздушен простор. Овој одговор на трките со јадрено вооружување на САД и НАТО требало да доведе да Колскиот Залив и околните води станат најјадрениот регион во светот, останувајќи на овој начин сè додека не се донесат иницијативите за разоружување со говорот на Мурманск[7].

Идејата за јадрен Арктик, првата точка на говорот на Горбачов, не била ѝнова. Официјален советски предлог бил даден во 1958 година од тогашниот советски премиер Николај Булганин, а слични идеи станале популарни во следните децении, особено во специфични влади и организации во нордиските земји. Горбачов ги виде овие земји како потенцијално одговорни на неговото „ново политичко размислување“ и кон промена кон дијалог Исток-Запад, излегувајќи од самитот во Рејкјавик од 1986 година, што Горбачов експлицитно го нарекол слив на помирна политика на Студената војна во говорот во Мурманск[8][9].

Преглед

уреди
 
Карта што ја означува областа во рамките на Арктичкиот круг

На 1 октомври 1987 година, Михаил Горбачов одржал говор пред градот Мурманск кое го означило почетокот на промена во надворешната политика, која ќе се нарече „Мурманска иницијатива“[10]. Во говорот, Горбачов разговарал за надежите за јадрено разоружување и за поголема дипломатија во однос на Арктикот[9]. Тој изјавил дека воено-индустрискиот комплекс на Советскиот Сојуз претставува пречка за овие мирни дискусии и зборувал за важноста на Арктикот како место за средба на три континенти (Европа, Азија и Америка) и за постојаните безбедносни проблеми[11]. Неговиот говор ги поканил сите оние во регионот на Арктикот да се вклучат во дискусии за воспоставување на јадрена зона[12], ограничување на поморската активност и охрабрил мирна соработка на теми како извлекување ресурси, научно истражување, прашања на домородните народи, заштита на животната средина и патишта за северна испорака[13]. Говорот бил наречен почеток на крајот на Студената војна на Арктикот[14].

Предложена зона без јадрено оружје на Арктикот

уреди

За време на говорот на Мурманск, светот веќе постигнал договор за зони без јадрено оружје во Јужна Америка и Антарктикот[15]. Ниту едно од двете области не било од толку стратешко значење како Арктикот. Горбачов понудил да дејствува како „гарант“ за зоната; тој би се согласил да не користи или да се заканува со употреба на јадрено оружје против други земји во зоната[16]. Темата за јадрена зона главно се планирала да се дискутира со нордиските земји[17]. Норвешка и Шведска претходно изразиле интерес за ваквиот предлог и Советите се надевале дека демонтирањето ракети со долг и краток дострел ќе ги смири нивните приговори. Сепак, идејата била прифатена негативно на Запад во целина. Некои претпоставувале дека предлогот за денуклеаризација е обид СССР да постигне стратешка предност, нешто што Советскиот Сојуз жестоко го побивал. Како резултат на зголемениот притисок од САД, ниту една нордиска земја не презела преговори со Советскиот Сојуз за ова прашање[15].

Ова не било прв пат да се стави предлог за јадрена зона во регионот. Всушност, тоа било изнесено уште порано од тогашниот фински претседател - Урхо Кеконен - ​​во 1963 година, кој се залагал за нордиска безјадрена зона[18].

Морски ограничувања во Арктичкото море

уреди
 

Михаил Горбачов сакал да започне релевантни консултации за поморските ограничувања меѓу НАТО и Варшавскиот пакт. Тој предложил да се одржи состанок во Ленинград за да се разговара за забраната на поморските активности во меѓусебно договорените зони на меѓународните теснеци и интензивните бродски патишта на Арктикот[19]. Целта на овие дискусии била да се ограничи големината и зачестеноста на поморските вежби во Европскиот Арктик и целосно да се забрани поморската активност во заемно договорените зони, но Горбачов не ја одредил точната местоположба на зоните[20][21]. Можно е овие иницијативи да биле одговор на Напредната поморска стратегија на американската морнарица и на нејзиното зголемено присуство на подморници на Арктикот, дозволувајќи им на САД да имаат значителна предност на Арктикот во случај на целосна војна. Од 1985 година немало големи советски вежби поради ограничувања на буџетот, така што предлогот првенствено би влијаел на сојузниците на НАТО. Така, предлогот бил усвоен од западните земји, верувајќи дека овие поморски ограничувања ќе им дадат на Советите еднострана предност[22].

Развој на ресурси

уреди

Горбачов сметал дека соработката за развој на ресурси е важна за економското заживување на Советскиот Сојуз[23]. Ова било дел од поголем проект за стекнување на западна технологија и капитал[1]. Горбачов предложил поставување заеднички енергетски проекти во Баренцовото Море со Канада, Норвешка и други[24]. Норвежаните ја отфрлиле иницијативата за отворено дупчење поради територијални спорови[23].

Горбачов исто така бил заинтересиран да соработува со западни компании во однос на екстракција на минерали на Колскиот Залив. Ова претставувало голема промена во советската надворешна политика, но сепак, не довело до заеднички вложувања веднаш[23].

Научно истражување

уреди

Пред крајот на осумдесеттите години, постоела мала интеракција помеѓу советската и западната сфера во врска со научното истражување на Арктикот. Научниците од Советскиот Сојуз не биле вклучени во научни собири на западна територија и секоја соработка била опфатена со недоверба[25]. За да се промени ова, Горбачов во својот говор во Мурманск предложил меѓународна конференција што треба да се одржи во Мурманск со цел координација на научните истражувања во регионот на Арктикот[25].

 
Слика од руска жена во Сибир за време на Руското царство

Домородни народи

уреди

Односот меѓу домородните советски народи и домородните западни народи било деликатно прашање во тоа време. Постоеле 26 домородни групи со скоро 200.000 луѓе кои живееле во Советскиот Сојуз, а индустријализацијата и милитаризацијата на Арктикот имала негативно влијание врз нивната егзистенција како резултат на зголеменото загадување. Екстракцијата на ресурси, како што се рударството и преработката на руда, ги нарушило екосистемите што имале понатамошни последици врз квалитетот на животот на домородните жители[26]. Пред осумдесеттите години, недостатокот на соработка меѓу советската и западната сфера значело дека домородните групи во Советскиот Сојуз не добиле можност да го расветлат ова прашање во меѓународен контекст. Иницијативите од Мурманск го охрабриле советскиот Инуитски совет да присуствува на состанокот на Меѓународната конференција во 1989 година, давајќи можност да го сврти вниманието на овие прашања[27].

Заштита на животната средина

уреди

Пред Мурманската иницијатива, Советскиот Сојуз имал репутација или за игнорирање на деградација на животната средина или за спроведување изолационистичка политика. Тие не биле во пракса да ја следат или поттикнуваат меѓународната соработка во животната средина. Така, предлогот на Горбачов за зголемување на меѓународната соработка во животната средина во смисла на развој на заеднички план за заштита на ранливото опкружување на Арктикот, вклучително и набудување на зрачењето, отстапувал од претходните политички одлуки на СССР[21].

Северна морска рута

уреди

Михаил Горбачов, од зависноста од нормализирање на меѓународните односи, ветил дека ќе ја отвори Северноморската патека за премин на странски пловни објекти со помош на советски мразокршачи[28]. Североисточниот премин делувал како врска помеѓу Атлантскиот и Тихиот Океан, а Советскиот Сојуз го сметал за клучна стратешка и воена област. Сепак, како најкратко едриличарско растојание помеѓу Северозападна Европа и Североисточна Азија, тој исто така имач огромен потенцијал да обезбеди трговска и економска безбедност[29]. Аргументите од времето на Студената војна, кои претпочитале воен фокус над комерцијалниот сообраќај, биле сè повеќе нерелевантни со оглед на новата советска безбедносна сфера, и тоа придонело за притисок за отворање на Северноморскиот пат.

Прием

уреди
 
Голем Кремљски дворец,место на средба на раководството на Комунистичката партија

Мурманската иницијатива била прифатена позитивно низ целиот свет. Таа довела до враќање на довербата во дипломатските преговори на Европскиот север, кои биле изгубени за време на Студената војна, и ги поставила темелите за фундаментално нова арена за соработка[30].

Внатрешно, по говорот на Горбачов, Централниот комитет на Комунистичката партија на Советскиот Сојуз (СПСУ) ја донел Резолуцијата 338 во 1988 година со наслов „За мерките за забрзување на економскиот и социјалниот развој на Мурманската област од 1988-1990 до 2005 година“. Резолуцијата помогнала да се поттикне Мурманск на светската сцена во смисла на одобрување нови контакти преку Интернационалните сестрински градови и, локално, дозволувајќи му на градот и неговата околна да бидат вклучени повеќе во дискусиите што вклучуваат други нордиски окрузи на северот.

Сепак, самата резолуција 338 не била целосно спроведена поради недостаток на финансии и растечката дезорганизација на националната економија на СССР[31].

Исход

уреди

Со говорот на Горбачов во 1987 година започнал почеток на разни реформи наменети за постигнување на целта за зголемена соработка и стабилност на Арктикот. Иако немало значително намалување на воениот сектор, другите сектори забележале намалени тензии, па дури и соработка во одредени потфати.

Демилитаризација

уреди

После Мурманската иницијатива, се случила ограничена демилитаризација на Арктикот. Западните набљуувачи многу од понудите за демилитаризација дадени од СССР ги сметале за занемарливи[21]. Имало три главни делови во предлогот на Горбачов за демилитаризација: денуклеаризација, ограничувања на поморското вооружување и мерки за градење доверба. Иницијативите за денуклеаризација биле претежно неуспешни поради сомнежите на Западот кон намерите на СССР и неподготвеноста и на САД и на СССР да ги повлечат јадрените подморници од регионот[20]. На сличен начин, западните држави сметале дека договорот за поморско вооружување е премногу поволен за СССР, за да вреди практично да се разгледа. Мерките за градење доверба исто така биле главно отфрлени поради нордиските земји кои веќе воспоставиле процес за такви мерки.

И покрај тоа, имало некои позитивни резултати за демилитаризација што Горбачов ги припишал на Иницијативата: потпишување на Договорот за INF, отстранување на INF од областите во непосредна близина на Европскиот север, елиминација на јадрените ракети базирани во Балтичко Море и намалувањето на бројот на копнени трупи стационирани и во европскиот дел на СССР како и во земјите од Варшавскиот пакт за 200.000[18].

Меѓународни односи

уреди
 
Тековна карта на земјите-членки и набљудувачки земји на Арктичкиот совет

Односите меѓу државите вклучени во Арктикот се нормализирале по иницијативата Мурманск. Западните држави како Норвешка и Финска биле претпазливо оптимистички настроени во однос на предлозите дадени од Горбачов. Всушност, Норвешка и СССР потпишаа заеднички договор на 5 јуни 1991 година, во кој тие се согласиле да посветат посебно внимание на развојот на разновидна и заемно корисна соработка на Арктикот[32]. Небезбедните предлози изнесени од Горбачов биле примени релативно ентузијастички и се зголемила соработката за развој на Арктикот, особено во однос на економскиот развој.

По распадот на Советскиот Сојуз, новоформираната руска влада била ко-основач на Советот на земјите од Балтичко Море (1992), Евро-арктички совет на Баренц (1993), а подоцна и на Арктичкиот совет (1996). Сите меѓувладини организации се создадени со цел воспоставување мултилатерална соработка за прашања во нивните региони. Учеството на Русија во овие организации трага континуитет во нејзиниот курс за развој на надворешната политика што Михаил Горбачов го поставил претходно во својот говор.

Економски резултати

уреди

Патничката рута на Северното Море била отворена од Советскиот Сојуз на 1 јули 1991 година за странски бродови делумно како резултат на Мурманската иницијатива[33]. Извлекувањето на природни ресурси како нафта и природни гасови се зголемило по Мурманската иницијатива, како резултат на поголема соработка помеѓу различните арктички држави[23]. Особено, СССР се обидел да воспостави „специјална зона“ во Баренцовото Море, која ќе биде отворена за екстракција од СССР и Норвешка. Додека предлогот првично бил одбиен од Норвешка, СССР воспоставил подготвеност за соработка со странски компании во секторот.

Домородните народи

уреди

Забелешките на Горбачов за потребата од поблиски „културни врски“ довеле до поблиска интеракција помеѓу различните домородни групи од Север. До доцните 1980-ти, домородните народи имале малку прибегнување да разговараат за разни еколошки и економски проблеми со кои се соочувале во рамките на СССР. Со Иницијативата Мурманск, домородните групи добиле можност да учествуваат на конференции како Инуитскиот циркуполарен конференција што се одржала во Гренланд во 1989 година. Учеството на советските домородни групи било симболично важно; сепак, бил постигнат мал напредок во практичното подобрување на нивната состојба[27].

 
Арктичката лисица, ендемичен цицач во регионот на Арктикот

Научни иницијативи

уреди

Мурманската иницијатива охрабрила понатамошни научни истражувачки мисии во регионите на Северното Море и Арктикот. Повикот за акција на Горбачов за меѓународна соработка на Арктикот била катализатор во Меѓународниот комитет за арктички науки (IASC), непрофитна организација составена од меѓународни научни групи кои учествуваат во истражување на арктичките науки Во 1988 година, над 500 делегати од СССР, Канада, САД и петте нордиски држави се собрале во Ленинград на Конференцијата на арктичките држави за координација на научните истражувања на Арктикот. Соработката започнала во областите на истражување каде што немало чувствителност, како што се геофизиката и биологијата, и постепено биле вклучени дури и области како океанографија и развој на ресурси[34]. Ова било првпат двете сфери да се спојат за да соработуваат за вакво прашање. Овие иницијативи го демонстрирале успехот на повикот на Горбачов да го обезлодени Арктикот и помогнале да се олесни појавата на политичка соработка во други области во тоа време.

Наводи

уреди
  1. ↑ 1,0 1,1 Purver, Ronald (1988). „Arctic Security: The Murmansk Initiative and its Impact“. Current Research on Peace and Violence. 11 (4): 147–158. JSTOR 40725103.
  2. ↑ Janes, Robert W. (1990). „The Soviet Union and Northern Europe: New Thinking and Old Security Constraints“. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 512 (1): 167. doi:10.1177/0002716290512001015. ISSN 0002-7162.
  3. ↑ Åtland, Kristian (2008). „Mikhail Gorbachev, the Murmansk Initiative, and the Desecuritization of Interstate Relations in the Arctic“. Cooperation and Conflict. 43 (3): 290. doi:10.1177/0010836708092838. ISSN 0010-8367.
  4. ↑ Åtland (2008), p. 293.
  5. ↑ Nuttall, Mark (2005). Encyclopedia of the Arctic. New York: Routledge. стр. 1304–1306. ISBN 978-0-203-99785-7.
  6. ↑ Nuttall (2005), p. 1306.
  7. ↑ Nuttall (2005), pp. 1301–1302.
  8. ↑ Archer, Clive (1988). „Russia's Arctic Dimension“. The World Today. 44 (3): 47 – преку JSTOR.
  9. ↑ 9,0 9,1 Gorbachev, Mikhail (1987). „The Speech in Murmansk at the ceremonial meeting on the occasion of the presentation of the Order of Lenin and the Gold Star Medal to the city of Murmansk“ (PDF). Novosti Press Agency: Moscow. стр. 1.
  10. ↑ Nuttall (2005), p. 152.
  11. ↑ Gorbachev (1987), pp. 2-3.
  12. ↑ Gorbachev (1987), p. 4.
  13. ↑ Gorbachev (1987), pp. 5-6.
  14. ↑ Åtland (2008), p. 289.
  15. ↑ 15,0 15,1 Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име :6.
  16. ↑ Purver (1988), p. 148.
  17. ↑ Åtland (2008), p. 296.
  18. ↑ 18,0 18,1 Fokin, Yury E., and Smirnov, Anatoly I (2012). „Киркенесская Декларация о сотрудничестве в Баренцевом/Евроарктическом регионе: взгляд из России 20 лет спустя [Kirkenes Declaration on Cooperation in the Barents/Euro-Arctic Region: a view from Russia 20 years later]“ (PDF). стр. 8. Посетено на March 11, 2019.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  19. ↑ Fokin & Smirnov (2012), p. 9.
  20. ↑ 20,0 20,1 Åtland (2008), p. 298.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Purver (1988), p. 149.
  22. ↑ Åtland (2008), pp. 298-299.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Åtland (2008), p. 301.
  24. ↑ Åtland (2008), p. 300.
  25. ↑ 25,0 25,1 Åtland (2008), p. 302.
  26. ↑ Åtland (2008), pp. 302-303.
  27. ↑ 27,0 27,1 Åtland (2008), p. 303.
  28. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име :8.
  29. ↑ Åtland (2008), p. 304.
  30. ↑ Fokin & Smirnov (2012), p. 11.
  31. ↑ Fokin & Smirnov (2012), pp. 10-11.
  32. ↑ Fokin & Smirnov (2012), p. 14.
  33. ↑ Åtland (2008), p. 305.
  34. ↑ Åtland (2008), pp. 301-302.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Мурманска_иницијатива&oldid=5283815“