Википедија

Меморандум од Будимпешта

Меморандумот од Будимпешта за безбедносни гаранции се состои од три суштински идентични политички договори потпишани на конференцијата на ОБСЕ во Будимпешта, Унгарија, на 5 декември 1994 година, за да се обезбедат безбедносни гаранции од страна на нејзините потписници во врска со пристапувањето на Белорусија, Казахстан и Украина кон Договорот за неширење на јадрено оружје. Трите меморандуми првично биле потпишани од три нуклеарни сили: Руската Федерација, Обединетото Кралство и САД.[1] Кина и Франција дале нешто послаби индивидуални гаранции во посебни документи.[2]

Меморандум од Будимпешта
за безбедносни гаранции
Меморандум за безбедносни гаранции во врска со пристапувањето на Република Белорусија/Република Казахстан/Украина кон Договорот за неширење на нуклеарно оружје
Американскиот претседател Клинтон, рускиот Елцин и украинскиот Кравчук по потпишувањето на Трилатералната изјава во Москва на 14 јануари 1994 година
Потпишан5 декември 1994 (1994-12-05)
МестоБудимпешта, Унгарија
Изворни
потписници
Јазици
Викиизвор

Меморандумите, потпишани во Патрија Хол во конгресниот центар во Будимпешта со американскиот амбасадор Доналд М. Блинкен, меѓу другите присутни,[3] им забранува на Руската Федерација, Обединетото Кралство и САД да се закануваат или користат воена сила или економска принуда против Украина, Белорусија и Казахстан, „освен во самоодбрана или на друг начин во согласност со Повелбата на Обединетите нации“. Како резултат на другите договори и меморандумот, помеѓу 1993 и 1996 година, Белорусија, Казахстан и Украина се откажале од своето нуклеарно оружје.[4][5]

Содржина уреди

Според трите меморандуми,[6] Русија, САД и Обединетото Кралство го потврдиле признавањето на Белорусија, Казахстан и Украина кои станале страни во Договорот за неширење нуклеарно оружје и ефективно ѝ го напуштаат нуклеарниот арсенал на Русија, и дека тие се согласи на следново:

  1. Почитување на независноста и суверенитетот на потписникот во постоечките граници.[7]
  2. Воздржување од закана или употреба на сила против потписникот.
  3. Воздржување од економска принуда дизајнирана да го потчини на нивниот сопствен интерес остварувањето од страна на потписникот на правата својствени за неговиот суверенитет и на тој начин да обезбеди предности од секаков вид.
  4. Барање на итна акција на Советот за безбедност за да обезбеди помош на потписникот доколку тие „бидат жртва на акт на агресија или објект на закана од агресија во која се користи нуклеарно оружје“.
  5. Воздржување од употреба на нуклеарно оружје против потписникот.
  6. Консултирање еден со друг ако се појават прашања во врска со тие обврски.[8][9]

Историја уреди

Додека Украина не се откажала од советското нуклеарно оружје стационирано на нејзина почва, таа била трета по големина на залихи на нуклеарно оружје во светот,[10][11] од кои Украина имала физичка, но немала оперативна контрола. Русија ги контролирала шифрите потребни за управување со нуклеарното оружје преку електронски Дозволени акциони врски и рускиот систем за команда и контрола, иако тоа не може да биде доволна гаранција против украинскиот пристап.[12][13] Формално, ова оружје било контролирано од Заедницата на независни држави.[14] Белорусија имала само мобилни ракетни фрлачи, а Казахстан избрал брзо да ги предаде своите нуклеарни боеви глави и проектили на Русија. Украина поминала низ период на внатрешна дебата за нивниот пристап.[4][15]

Прелиминарање уреди

На 23 мај 1992 година, Русија, САД, Белорусија, Казахстан и Украина го потпишале Лисабонскиот протокол кон договорот СТАРТ I, пред да го ратификуваат договорот подоцна. Протоколот ги обврзал Белорусија, Казахстан и Украина што е можно поскоро да се придржуваат до договорот како земји кои немаат нуклеарно оружје. Сепак, условите за пренос на нуклеарните боеви глави не биле договорени, а некои украински официјални претставници и парламентарци почнале да разговараат за можноста за задржување на некои од современите украински ракети РТ-23 (СС-24) и советските боеви глави.[15][16]

Во 1993 година, два полка ракети УР-100Н (СС-19) во Украина биле повлечени во складиште бидејќи компонентите на боевата глава го поминале нивниот оперативен век, а политичкото раководство на Украина сфатило дека Украина не може да стане веродостојна нуклеарна воена сила бидејќи не може да одржува боеви глави и да се обезбеди долгорочна нуклеарна безбедност. Подоцна во 1993 година, украинската и руската влада потпишале серија билатерални договори со кои се откажале украинските претензии за нуклеарното оружје и Црноморската флота, во замена за откажување на долгот од 2,5 милијарди долари за гас и нафта и идни снабдувања со гориво за нејзините нуклеарни реактори. Украина се согласила веднаш да ги ратификува договорите СТАРТ I. Ова предизвикало сериозни критики во јавноста што довело до оставка на украинскиот министер за одбрана Морозов.[4] На 18 ноември 1993 година, Радата усвоила предлог со кој се согласува за СТАРТ I, но се откажува од Лисабонскиот протокол, сугерирајќи дека Украина ќе деактивира само 36% од ракетните фрлачи и 42% од боевите глави на нејзината територија и побарала финансиска компензација за отстранетото тактичко нуклеарно оружје во 1992 година. Ова предизвикало американско дипломатско запрепастување, а следниот ден украинскиот претседател Кравчук изјавил дека „мора да се ослободиме од [овие нуклеарно оружје]. Ова е мое гледиште од кое не отстапувам и нема да отстапам“. Потоа донел нов предлог до Рада.[15][16]

Елцин и Клинтон, 14 јануари1994

На 15 декември 1993 година, американскиот потпретседател Ал Гор ја посетил Москва. По страничните дискусии, делегација на САД и Русија, вклучително и заменик-секретарот за одбрана на САД, Вилијам Џ. Пери, отпатувале за Украина за да се согласати со контурите на трилатералниот договор, вклучувајќи американска помош за демонтирање на нуклеарните системи во Украина и компензација за ураниумот во нуклеарната боеви глави. Учесниците биле поканети во Вашингтон на 3-4 јануари за да го финализираат договорот. Била договорена трилатерална изјава со детален анекс, врз основа на претходно договорените услови, но со детални финансиски аранжмани и цврста заложба за ран почеток на трансферот на најмалку 200 боеви глави во Русија и производство во Русија на гориво за нуклеарни реактори за Украина. Боевите глави требало да бидат отстранети од сите RT-23 (SS-24) во рок од 10 месеци. Сепак, Украина не сакала обврзувањето за пренос на сите боеви глави до 1 јуни 1996 година да биде објавено јавно од внатрешно-политички причини, а Русија не сакала јавно да се објави финансиската компензација за ураниум бидејќи била загрижена дека тоа ќе го бараат и Белорусија и Казахстан. Било одлучено овие две работи да се изземат од објавениот договор, но да бидат опфатени со приватни писма меѓу претседателите на земјите.

Друга клучна точка било тоа што адвокатите на американскиот Стејт департмент направиле разлика помеѓу „безбедносна гаранција“ и „безбедносно осигурување“, мислејќи на безбедносните гаранции што ги посакувала Украина во замена за неширење. „Безбедносната гаранција“ би подразбирала употреба на воена сила за да им помогне на нејзините ненуклеарни страни нападнати од агресор (како што е член 5 од Северноатлантскиот договор за членките на НАТО), додека „безбедносното осигурување“ едноставно би го специфицирало некршењето на територијалниот интегритет на овие страни. На крајот, во записникот од преговорите била прочитана изјава дека (според адвокатите на САД) помалата смисла на англискиот збор „гаранција“ ќе биде единствениот имплициран превод за сите појави на двата термина во сите три јазични верзии на изјавата[17]

Претседателот Клинтон љубезно застанал во Киев на пат за Москва за потпишувањето на Трилатералната изјава, само за да открие дека Украина размислува за потпишување. Клинтон му рекол на Кравчук дека непотпишувањето ќе ризикува голема штета за односите меѓу САД и Украина. По некое ситно преформулирање, Трилатералната изјава била потпишана од тројцата претседатели во Москва пред медиумите на 14 јануари 1994 година [15][18]

Меморандуми од Будимпешта уреди

 
На 5 декември 1994 година за да ги потпишат трите документи, лидерите на седумте нации се собрале во Конгресниот центар во Будимпешта, прикажани овде на фотографија од октомври 2015 година
Надворешни видеоснимки
  "Претседателот Клинтон се врати во Белата куќа со хеликоптер од еднодневното патување во Будимпешта, Унгарија", C-SPAN

„Меморандумот од Будимпешта“ е всушност три документи потпишани поединечно на 5 декември 1994 година од тројцата лидери на поранешните советски нации, заедно со земјите гаранти: Соединетите Американски Држави, Обединетото Кралство и Русија. Така, порталот UNTERM забележува за еден: „За да се разликува ова од другите два Будимпештански меморандуми од истиот датум, овој може да се нарече „Будимпештански меморандум за Казахстан ‘“.[19]

Продолжение уреди

Откако ова било договорено, САД ја искористиле својата програма за намалување на кооперативните закани Nunn-Lugar за да обезбедат финансиска помош над 300 милиони американски долари (што е еквивалентно на 495 милиони американски долари во 2017) и техничка помош за деактивирање на нуклеарното оружје и системите за испорака, кои биле потребни до 2008 година за целосно да се завршат.[4] САД, исто така, ја удвоиле другата економска помош за Украина на 310 милиони долари (што е еквивалентно на 512 милиони долари во 2017) за 1994 година.[20]

Во 2009 година, Русија и Соединетите Држави објавиле заедничка изјава дека безбедносните гаранции од меморандумот сепак ќе се почитуваат по истекот на Договорот СТАРТ.[21]

Белоруски санкции од 2013 година уреди

Во 2013 година, владата на Белорусија се пожалила дека американските санкции против неа го прекршуваат членот 3 од Меморандумот. Американската влада одговорила дека нејзините санкции се насочени кон борба против кршењето на човековите права и другите незаконски активности на владата на Белорусија, а не на населението на Белорусија.[22]

Руската анексија на Крим во 2014 година уреди

Во февруари 2014 година, руските сили зазеле или блокирале различни аеродроми и други стратешки локации низ Крим.[23] Војниците биле приклучени на руската Црноморска флота стационирана на Крим,[24] со што Русија го прекршила Меморандумот од Будимпешта. Руското Министерство за надворешни работи го потврдило движењето на оклопните единици поврзани со Црноморската флота на Крим, но тврдела дека тие дејствуваат во рамките на различните договори меѓу двете земји. Русија одговорила со поддршка на референдумот за тоа дали Крим треба да и се придружи на федерацијата. Кримскиот парламент најавил референдум за иднината на Крим во согласност со законот „За автономна Република Крим“. На 16 март се одржал референдумот, на 17 март Крим прогласил независност и на 21 март бил инкорпориран во Руската Федерација. Украина енергично протестирала против акцијата како кршење на член 1 од Будимпештанскиот меморандум.

По анексијата на Крим од Русија во 2014 година, Канада,[25] Франција, Германија, Италија, Јапонија,[26] Обединетото Кралство,[27] и САД [28][29] изјавиле дека руската вмешаност е прекршување на нејзините Будимпештански меморандумски обврски кон Украина и во спротивност со украинскиот суверенитет и територијален интегритет.

На 1 март беше објавено обраќањето на Врховната Рада на Украина до земјите гаранти во согласност со Меморандумот од Будимпешта од 1994 година за безбедносни гаранции во врска со пристапувањето на Украина кон Договорот за неширење на нуклеарното оружје. [30][31]

На 4 март, рускиот претседател Владимир Путин одговорил на прашање за прекршување на Меморандумот од Будимпешта, опишувајќи ја моменталната ситуација во Украина како револуција: „Се појавува нова држава, но со оваа држава и во однос на оваа држава, ние не ги потпишавме сите задолжителни документи“.[32] Русија изјавила дека никогаш не била обврзана да „принуди кој било дел од цивилното население на Украина да остане во Украина против нејзината волја“. Русија сугерирала дека САД го кршат Меморандумот од Будимпешта и го опишал Евромајдан како државен удар поттикнат од САД.[33]

 
Американскиот државен секретар Џон Кери разговара со британскиот министер за надворешни работи Вилијам Хејг и украинскиот министер за надворешни работи Андриј Дешчиција на министерскиот состанок за украинската криза во Париз, Франција, на 5 март 2014 година.

На 24 март 2014 година, канадскиот премиер Стивен Харпер ги предводел партнерите на Г7 на ад хок состанок за време на Самитот за нуклеарна безбедност, во Хаг, за делумно суспендирање на руското членство во Г8 поради руското кршење на Меморандумот од Будимпешта. Тој изјавил дека Украина се откажала од своето нуклеарно оружје „врз основа на експлицитно руско уверување за нејзиниот територијален интегритет. Прекршувајќи го тоа гаранција, претседателот Путин обезбеди образложение за оние на други места на кои им требаше малку повеќе од она што веќе беше опремено со гордост или поплака да се вооружат до заби“. Харпер, исто така, укажал на поддршката за Украина, велејќи дека ќе работи со новата украинска влада за договор за слободна трговија.[34]

Во февруари 2016 година, Сергеј Лавров изјавил: „Русија никогаш не го прекршила меморандумот од Будимпешта. Содржеше само една обврска, да не се напаѓа Украина со нуклеарно оружје.“ [35] Меѓутоа, канадскиот новинар Мајкл Колборн истакнал дека „всушност има шест обврски во Меморандумот од Будимпешта“, а првата од нив е „да се почитува независноста и суверенитетот и постојните граници на Украина“. Колборн, исто така, истакнал дека емитувањето на тврдењето на Лавров на Твитер профилот на руската амбасада во Обединетото Кралство всушност „обезбеди врска до текстот на самиот Меморандум од Будимпешта со сите шест обврски, вклучувајќи ги и оние што Русија јасно ги прекршила - токму таму за сите да видат“. Стивен Пајфер, американски дипломат кој бил вклучен во изготвувањето на Меморандумот од Будимпешта, подоцна ја коментирал „лагата на руската дипломатија и нејзиниот презир кон меѓународното мислење кога министерот за надворешни работи вели нешто што може да се докаже дека не е во ред со помалку од 30 секунди на Google?" [36] Русија тврдеела дека САД ја прекршиле третата точка од договорот со воведување и заканување дополнителни санкции против владата на Јанукович.

На 20 април 2016 година, Украина формирала Министерство за реинтеграција на привремено окупирани територии,[37] за управување со окупираните делови од регионите Донецк, Луганск и Крим, кои се погодени од руската воена интервенција од 2014 година.

Инцидент во Керчкиот Проток уреди

На 25 ноември 2018 година, крајбрежната стража на руската Федерална служба за безбедност (ФСБ) пукала и заробила три брода на украинската морнарица откако тие се обиделе да транзитираат од Црното Море во Азовското Море преку Керчкиот Проток на пат кон пристаништето Мариупол.[38][39] На 27 ноември 2018 година, Министерството за надворешни работи на Украина апелирало до земјите потписнички на Меморандумот од Будимпешта да одржат итни консултации за да се обезбеди целосно почитување на обврските од меморандумот и итен прекин на руската агресија врз Украина.[40][41][42]

Руска инвазија на Украина во 2022 година уреди

Украинскиот претседател Володимир Зеленски јавно го коментирал Меморандумот од Будимпешта, тврдејќи дека тој не дава вистинска гаранција за безбедност поради принудната моќ на Русија. На 19 февруари 2022 година, Зеленски одржал говор на Минхенската безбедносна конференција во која изјавил:

„Од 2014 година, Украина се обиде три пати да свика консултации со земјите гаранти на Меморандумот од Будимпешта [т.е. Соединетите Американски Држави и Обединетото Кралство ]. Три пати без успех. Денес Украина ќе го направи тоа по четврти пат... Ако тие не се повторат или нивните резултати не гарантираат безбедност за нашата земја, Украина ќе го има целосното право да верува дека Меморандумот од Будимпешта не функционира и дека сите пакет-одлуки од 1994 година се доведени во прашање.“ [43] Путин ги искористил коментарите на Зеленски како дел од неговите тврдења дека Украина може да развие нуклеарно оружје. Критичарите ги оспориле тврдењата на Путин.[44] Овој договор оттогаш бил прекршен од Русија поради избувнувањето на руската инвазија на Украина во 2022 година.[1][45]

Анализа уреди

Според договорот, потписниците и понудиле на Украина „безбедносни гаранции“ во замена за нејзиното придржување до Договорот за неширење на нуклеарното оружје. Меморандумот собрал збир на гаранции што Украина веќе ги имала од конечниот акт на Конференцијата за безбедност и соработка во Европа (КЕБС), Повелбата на Обединетите нации и Договорот за неширење на оружјето [2], но украинската влада сметала дека е вредна да ги има овие гаранции во документ специфичен за Украина.[46]

Меморандумот од Будимпешта бил преговаран на политичко ниво, но не е сосема јасно дали инструментот е целосно лишен од законски одредби. Тоа се однесува на гаранции, но за разлика од гаранциите, не наметнува законска обврска за воена помош на нејзините страни.[2][46] Според Стивен МекФарлан, професор по меѓународни односи, „Тоа им дава оправдување на потписниците доколку преземат акција, но не принудува никого да дејствува во Украина“. Во САД, ниту администрацијата на Џорџ Х.В. Буш, ниту администрацијата на Клинтон не биле подготвени да дадат воена обврска за Украина, и тие не верувале дека американскиот Сенат ќе ратификува меѓународен договор и затоа меморандумот бил усвоен во поограничени рокови.[46] Меморандумот има барање за консултации меѓу страните

„во случај да се појави ситуација што покренува прашање во врска со ... обврски“ утврдени во меморандумот“.[47] Без разлика дали меморандумот ги утврдува правните обврски или не, тешкотиите со кои се соочила Украина од почетокот на 2014 година може да предизвикаат сомневање за кредибилитетот на идните безбедносни гаранции кои се нудат во замена за обврските за неширење.[48] Без разлика на тоа, САД јавно остануваат на ставот дека „Меморандумот не е правно обврзувачки“, нарекувајќи го „политичка определба“.

Украинските научници за меѓународно право, како што е Олександар Задорожни, тврдат дека Меморандумот е меѓународен договор бидејќи ги задоволува критериумите за еден, како што е утврдено со Виенската конвенција за правото на договори (VCLT) од 1969 година и е „меѓународен договор склучен меѓу државите во писмена форма и е регулиран со меѓународното право“.[49]

Кина и Франција дале безбедносни гаранции за Украина во посебни документи. Кинеската владина изјава од 4 декември 1994 година не повикува на задолжителни консултации доколку се појават прашања, туку само за „фер консултации“. Во декларацијата на Франција од 5 декември 1994 година не се споменуваат консултации.[2]

Научниците тогаш претпоставувале дека одлуката на Украина да го потпише Будимпештанскиот меморандум е доказ за развојот на Украина како демократија и нејзината желба да се оддалечи од постсоветскиот свет и да ги направи првите чекори кон европската иднина. За 20 години, до руската воена окупација на региони на Украина во 2014 година,[50] украинското нуклеарно разоружување бил примерен случај на неширење на нуклеарното оружје. Од инвазиите на Русија на Украина, мудроста на Украина да се откаже од своето нуклеарно оружје е доведена во прашање,[1] дури и од поранешниот претседател Бил Клинтон, еден од нејзините потписници.[51]

External links уреди

Наводи уреди

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Paull, John (2023). War in Ukraine: Treaty to Treachery,   in Proceedings of Russia-Ukraine War: Consequences for the World, 3rd International Scientific and Practical Internet Conference, March 2-3, 2023. WayScience, Dnipro, Ukraine (pp. 18-20)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Vasylenko, Volodymyr (15 December 2009). „On assurances without guarantees in a 'shelved document'“. The Day. Посетено на 7 March 2022.
  3. ↑ „1994 Public Papers 2146 - Remarks at the Denuclearization Agreements Signing Ceremony in Budapest“. Public Papers of the Presidents of the United States: William J. Clinton (1994, Book II). 5 December 1994.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Harahan, Joseph P. (2014). „With Courage and Persistence: Eliminating and Securing Weapons of Mass Destruction with the Nunn-Lugar Cooperative Threat Reduction Programs“ (PDF). DTRA History Series. Defense Threat Reduction Agency. стр. 101–134, 186. ASIN B01LYEJ56H. Архивирано од изворникот (PDF) на 28 February 2022. Посетено на 7 March 2022.
  5. ↑ „Memorandum on security assurances in connection with Ukraine's accession to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons“. treaties.un.org. 5 December 1994.
  6. ↑ „Budapest Memorandums on Security Assurances, 1994 - Council on Foreign Relations“. Cfr.org. 5 December 1994. Архивирано од изворникот на 12 March 2017. Посетено на 7 March 2017.
  7. ↑ „Joint Declaration of the Leaders of Ukraine, Russia, the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, and the United States of America, as well as a Memorandum on Security Assurances in Connection with Ukraine's Accession to the Non-Proliferation Treaty, signed in Budapest on 5 December 1994“. undocs.org (англиски). United Nations. 21 December 1994. CD/1285. Посетено на 19 March 2017.
  8. ↑ „Letter dated 94/12/07 from the Permanent Representative of the Russian Federation, Ukraine, the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and the United States of America to the United Nations addressed to the Secretary-General“ (PDF). United Nations. 19 December 1994. A/49/765; S/1994/1399. Архивирано од изворникот (PDF) на 19 October 2017. Посетено на 27 February 2017.
  9. ↑ Philipp Bleek (29 April 2014). „Why Ukraine wasn't a nuclear power in the early 1990s and the West has no legal obligation to come to its aid now“. Arms Control Wonk. Архивирано од изворникот на 19 August 2014. Посетено на 16 August 2014.
  10. ↑ Kuzio, Taras (November 2010). „The Crimea: Europe's Next Flashpoint“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 9 March 2014.
  11. ↑ „Budapest Memorandums on Security Assurances, 1994“. Council on Foreign Relations. 5 December 1994. Архивирано од изворникот на 17 March 2014. Посетено на 2 March 2014.
  12. ↑ Martel, William C. (1998). „Why Ukraine gave up nuclear weapons: non-proliferation incentives and disincentives“. Во Barry R. Schneider; William L. Dowdy (уред.). Pulling Back from the Nuclear Brink: Reducing and Countering Nuclear Threats. Psychology Press. стр. 88–104. ISBN 9780714648569. Посетено на 6 August 2014. There are some reports that Ukraine had established effective custody, but not operational control, of the cruise missiles and gravity bombs. ... By early 1994 the only barrier to Ukraine's ability to exercise full operational control over the nuclear weapons on missiles and bombers deployed on its soil was its inability to circumvent Russian permissive action links (PALs).
  13. ↑ Pikayev, Alexander A. (Spring–Summer 1994). „Post-Soviet Russia and Ukraine: Who can push the Button?“ (PDF). The Nonproliferation Review. 1 (3): 31, 40–45. doi:10.1080/10736709408436550. Посетено на 6 August 2014. Ukrainian officials always underline that they provide purely administrative control over the strategic weapons, while the Russians provide 'operational' control. ... technical features themselves could not be considered a sufficient guarantee against Ukraine gaining unauthorized access to weapons.
  14. ↑ Hanley, Jeremy (June 22, 1993). „Nuclear Weapons“. Hansard. UK Parliament. Column 154. Посетено на September 9, 2018. The Minister of State for the Armed Forces (Mr. Jeremy Hanley):... Some weapons are also possessed by Ukraine, Kazakhstan and Belarus, but these are controlled by the Commonwealth of Independent States.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Pifer, Steven (May 2011). „The Trilateral Process: The United States, Ukraine, Russia and Nuclear Weapons“ (PDF). Brookings Institution. стр. 5, 7, 10–13, 21–24. Arms Control Series Paper 6. Посетено на 1 March 2022.
  16. ↑ 16,0 16,1 Reif, Kingston (December 2020). „The Lisbon Protocol At a Glance“. Arms Control Association. Посетено на 1 March 2022.
  17. ↑ Pifer, Steven (May 2011). „The Trilateral Process: The United States, Ukraine, Russia and Nuclear Weapons“ (PDF). Brookings Institution. стр. 5, 7, 10–13, 21–24. Arms Control Series Paper 6. Посетено на 1 March 2022.
  18. ↑ „Trilateral Statement by the Presidents of the United States, Russia, Ukraine“. Harvard Ukrainian Studies. 20: 313–316. 1996. JSTOR 41036699. Посетено на 1 March 2022.
  19. ↑ „Memorandum on Security Assurances in Connection with the Republic of Kazakhstan's Accession to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons“. UNTERM portal. Архивирано од изворникот на 2022-08-19. Посетено на 2023-04-22.
  20. ↑ Nelson, Jack (11 January 1994). „Ukraine Agrees to Give Up Its Nuclear Arsenal, Clinton Says: Summit: President hails the accord as a breakthrough, but it faces parliamentary opposition. NATO endorses the U.S. 'Partnership for Peace' plan to broaden alliance“. Los Angeles Times. Посетено на 1 March 2022.
  21. ↑ „Ukraine, Nuclear Weapons, and Security Assurances at a Glance“. ArmsControl.org. Arms Control Association. Посетено на 2019-03-14.
  22. ↑ U.S. Department of State (12 април 2013). "Belarus: Budapest Memorandum". Соопштение за печат.
  23. ↑ „Political Legitimacy and International Law in Crimea: Pushing the U.S. and Russia Apart“. Diplomatic Courier. 8 May 2014. Архивирано од изворникот на 12 May 2014. Посетено на 9 May 2014.
  24. ↑ Booth, William; DeYoung, Karen (28 February 2014). „Reports of Russian military activity in Crimea prompts stern warning from Obama“. The Washington Post. Посетено на 1 March 2014.
  25. ↑ That, Corinne Ton; Commisso, Christina (22 March 2014). „In Kyiv, Harper calls for 'complete reversal' of Crimea annexation“. CTV News.
  26. ↑ Fisher, Matthew (24 March 2014). „Russia suspended from G8 over annexation of Crimea, Group of Seven nations says“. National Post. Посетено на 27 February 2017.
  27. ↑ Stevenson, Chris; Williams, Oscar (1 March 2014). „Ukraine crisis: David Cameron joins Angela Merkel in expressing anxiety and warns that 'the world is watching'“. The Independent.
  28. ↑ (1 март 2014). "Readout of President Obama's Call with President Putin". Соопштение за печат.
  29. ↑ „Condemnation isn't enough for Russian actions in Crimea“. The Washington Post. 28 February 2014.
  30. ↑ „Address of the Verkhovna Rada of Ukraine to the Guarantor States in accordance with the Budapest Memorandum of 1994 on Security Assurances in connection with Ukraine's accession to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons“. Ministry of Foreign Affairs of Ukraine. 1 March 2014.
  31. ↑ „Ukrainian parliament appeals to Budapest Memorandum signatories“. Interfax Ukraine. 28 February 2014. Посетено на 1 March 2014.
  32. ↑ „Putin at a press conference, 4 March 2014 (in Russian)“. YouTube. 4 March 2014. Архивирано од изворникот на 2023-04-04. Посетено на 15 December 2016.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
  33. ↑ Медведев: Россия не гарантирует целостность Украины [Medvedev: Russia does not guarantee the integrity of Ukraine] (руски). bbc.com. 20 May 2014. Посетено на 27 February 2017.
  34. ↑ Chase, Steven; MacKinnon, Mark (24 March 2014). „Harper leads charge to expel Russia from G8, ramp up sanctions“. The Globe and Mail. Посетено на 27 February 2017.
  35. ↑ „Lavrov: Russia never violated Budapest memorandum“. Russian Embassy in United Kingdom. 2016-01-27. Посетено на 2016-01-27.
  36. ↑ Colborne, Michael (4 February 2016). „Russia's bald-faced lies“. National Post.
  37. ↑ „У Гройсмана створили нове міністерство“ [Groisman created a new ministry]. Ukrayinska Pravda (украински). 20 April 2016.
  38. ↑ „Tension escalates after Russia seizes Ukraine naval ships“. BBC News. 26 November 2018. Архивирано од изворникот на 26 November 2018. Посетено на 26 November 2018.
  39. ↑ Osborn, Andrew; Polityuk, Pavel (25 November 2018). „Russia seizes Ukrainian ships near annexed Crimea after firing on them“. Reuters. Архивирано од изворникот на 26 November 2018. Посетено на 26 November 2018.
  40. ↑ „Україна скликає зустріч ядерних держав“ [Ukraine convenes a meeting of nuclear states]. uprom.info. 2018-12-05. Посетено на 2018-12-05.
  41. ↑ „Україна скликає зустріч ядерних держав за механізмом Будапештського меморандуму“ [Ukraine convenes a meeting of nuclear states under the mechanism of the Budapest Memorandum]. www.eurointegration.com.ua. Ukrayinska Pravda. 2018-12-05.
  42. ↑ „Заява МЗС України у зв'язку зі скликанням консультацій відповідно до Будапештського меморандуму“ [Statement of the Ministry of Foreign Affairs of Ukraine in connection with the convening of consultations in accordance with the Budapest Memorandum]. mfa.gov.ua. Ministry of Foreign Affairs of Ukraine. 2018-12-05.
  43. ↑ „Zelensky's full speech at Munich Security Conference“. Kyiv Post. 2022-02-19. Посетено на 2022-03-03.
  44. ↑ Sanger, David (2022-02-23). „Putin Spins a Conspiracy Theory That Ukraine Is on a Path to Nuclear Weapons“. The New York Times. New York. Архивирано од изворникот на 2022-02-23. Посетено на 2022-02-23.
  45. ↑ What is the Budapest Memorandum and how does it impact the current crisis in Ukraine?, CTV News (3 March 2022)
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 Steven Pifer (4 March 2014). „Ukraine crisis' impact on nuclear weapons“. CNN. Посетено на 6 March 2014.
  47. ↑ Budapest Memorandum, paragraph 6.
  48. ↑ „The Budapest Memorandum and Beyond: Have the Western Parties Breached a Legal Obligation?“. EJIL: Talk!. 18 February 2015.
  49. ↑ Zadorozhny, Olexander (2015). „Russian Aggression against Ukraine, the annexation of the Crimean peninsula and the 1994 Budapest Memorandum“. European Political and Law Discourse.
  50. ↑ Shymanska, Alina (1 March 2018). „The 'Double Standard' of Nonproliferation: Regime Type and the U.S. Response to Nuclear Weapons Program“. International Journal of Nuclear Security.
  51. ↑ Bill Clinton says he feels 'terrible' for pushing a 1994 agreement with Russia that resulted in Ukraine giving up its nuclear weapons at Business Insider, April 4th, 2023
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Меморандум_од_Будимпешта&oldid=5097478“