Индоариски јазици

Индоариски јазици
	Индски
Географска; распространетост:	јужна Азија
Класификација:	индоевропски индоиранско индоариски јазици; ;
Прајазик:	ведско
Гранки:	северозападно подрачје северно подрачје централно подрачје источно подрачје јужно подрачје островски
ISO 639-2 и 639-5:	inc
	; Географска распределба на најважните индоариски јазици (урду не е прикажан бидејќи претежно е лингва франка и не е ничиј прв јазик. Вон картата треба да се споменат ромскиот, домскиот и ломавренскиот, кои се традиционално преселнички јазици). Црвена = централни; Виолетова = северни, Сина = северозападни; Жолта = источни; Светлосина = јужни; Зелена = островски.

Индоариските јазици (наречени и индски јазици) се доминантно јазично семејство на северниот дел од Индискиот Потконтинент. Претставуваат гранка на индоиранските јазици, кои се пак подгрупа на поголемото индоевропско семејство. Говорниците на индоариските јазици по сочинуваат половина од вкупниот број на индоевропски говорници (1,5 од 3 милијарди).

Најголеми јазици во групата по бројот на говорници се хиндустанскиот (хинду-урду) (240 милиони), бенгалскиот (230 милиони), пенџапскиот (90 милиони), маратски (70 милиони), гуџаратскиот (45 милиони), одиски (30 милиони), синдски (20 милиони), сераичкиот (18 милиони), непалскиот (14 милиони), читагонскиот (14 милиони), синхалскиот (16 милиони) и асамскиот (13 милиони). Вкупно овие јазици имаат преку 900 милиони говорници.

Историја

Стари индоариски јазици

Најраните сведоштва за групата доаѓаат од ведскиот јазик (ведски санскрит). Ова е јазикот на зачуваните древни ракописи наречени „веди“, кои претставуваат канонски темел за хинзуизмот. Со слична старост како Ригведата е индоарискиот суперстрат на Mитани (и речиси е истоветен), но единствените наоди се состојат од низа заемки.

Околу IV век п.н.е., граматичарот Панини го кодификувал и стандаризирал ведскиот јазик во облик кој денес се нарекува „класичен санскрит“.

Средни индоариски јазици (пракрити)

Вон учената сфера на санскритот, народните говори (пракрити) продолжиле да се развиваат и менуваат. Најстари прарити за кои имаме сведоштва се будистичкиот канонски јазик пали и џаинскиот верски јазик ардамадаги. Во средновековието, пракритите се видоизмениле и разграниле во разни средноиндски дијалекти. Преодните говори, збирно наречени „апабранша“, претставуваат мост помеѓу старите и помладите индоариски јазици во периодот од VI до XIII век. Некои од овие дијалекти доживеале значаен процут на книжевноста: делото Шравакачара (930-ти н.е.) денес се смета за првата книга напишана на хинди.

Двата најголеми јазика што ја сочинувале групата апабранша биле бенгалскиот и хинди-урду. Другите биле гуџаратскиот, одиски, маратски и пенџапскиот.

Современи индоариски јазици

Индските јазици на северна Индија (каде спаѓа и Асамската Долина со асамскиот) и Пакистан образуваат дијалектен континуум. Она што се нарекува „хинди“ во Индија најчесто е литературниот (стандарден) хинди, санскритизирана варијанта на народниот хиндустански говор во подрачјето на Делхи од времето на Могулите до денес. Меѓутоа, поимот хинди може да се употреби и за сите централни индски говори од Бихар до Раџастан. Индоариските пракрити also gave rise to languages like гуџаратскиот, асамскиот, бенгалскиот, одискиот, непалскиот, маратскиот и пенџапскиот — кои не се сметаат за хинди, иако се дел од целината на дијалектниот конинуум.

Класификација

Бидејќи не секогаш постојат јасни граници помеѓу јазиците, индоариските јазици немаат точно одредена класификација. Најчесто се делат вака:

дардски јазици, како што е кашмирскиот (иако досега не е утврдено каде се наоѓаат во индоариските, иранските и нуристанските јазици).
северни: непалски, кумаонски, гарвалски
северозападни, како што се ланда, синдскиот и западнопахарските јазици
централни, како што се пенџапски, хинди, гуџаратскиот, раџастанскиот, авади
источни (магадски), како што се асамскиот, бенгалскиот, одиски, мајтилски и боџпури
јужни, како што се малдивскиот (дивехи), конканскииот, маратски, синхалскиот и можеби дакинскиот

Споредба на јазиците

македонски	гуџаратски	маратски	хинди/урду	одиски	асамски	бенгалски/ мајтилски	пенџапски	синхалски	непалски	кашимирски	ведски јазик	пали	канадски	телушки	ромски	сераички
убав	sundar	sundar	sundar	sundara	dhuniya, xundar	shundor/sundar	sohnaa, sunakha	sonduru	sundar		sundara	sundaro	sundara	sundaram	shukar	sohnra
крв	lohī, khoon, rakt	rakt	khoon, rakta, lahoo	rakta	taez, rakta	rokto, lohit, lohoo, shonit	khoon, lahoo	le	ragat	khoon	rakta, loha		raktha	raktham	rat	Laho, Rat
леб	paũ, roťla	chapati,poli	chapati, roti	pauroti	roti	ruti,roti,paũroti	phulkaa, parshada, roti	paan	paũroti		rotika		chapati, rotti	rotti	manro	Roti, Ma(n)ri, dhodha
донесува	laavũ	aan	laao	nai ana	loi ana	anow,anaah	lyaa	ghenna	lyaunu		anayati		thegedu kondu Baa		anel	Ghin aa, Lai aa
брат	bhaai	bhaau, bandhu	bhai	bhai, bhaiyna	bhaatri, bhaitee	bhrata, bhaai	bhraa, veer, bai	Aiya/malli	bhaai, dai, daju		bhatar, bandhu		anna,thamma	anna	phral	Bharaa, Veer, Lala
доаѓа	aavvũ	ye	aao	aasa, aa	aanha, aanhok	eshow,aavah	aa, aajaa	enna	aaunu		agataah	aagaccha	baa	ra	avel	Aao
плаче	raďvũ	radu	ro, rona	kandu	kaanda	kanna	ro, ronaa	adanna	runu		rodana, rava	rodanam	alu, rodhane		rovel	rovanra
темно	andhaarũ	andhar	andhera	andhaara	aandhaar, andhakar	andhar, ondhokaar	haneraa	anduru	andhyaro		andhakara	andhakaaro	kathale, andakaara	adhakaram	kalo	Andhara
ќерка	dīkrī	leki	beti, putri	jhiya	jiyaree	putri, kanya, jhi	dhee, putri	duva	chhori		putri		magalu, putri	putri	chhai	Dhee
ден	divas	divas, din	din	dina	din	din,dibosh	din, dihada	dinaya	din		divasa, dina		dina, divasa	dinam	dives	Denh, Jehara
прави	karvũ	kara	kar, karna, karo	kara, karantu	karaan	koro,karu	kar, karnaa	karanna	garnu		karoti		maadu		kerel	karo
врата	kerel	baarņu, darvaajo	darvaazaa, kavad	darwaazaa	kabat, duaara	duaar, dorjaa	Booha, darwaja	boohaa, darwaazaa	dhoka	dora		dvara, kapat	baagilu	talupu	vudar	Buha, Dar
умира	marvũ	maran	mar, marna	mara, mrutyu	mrityu, maran	mrittu	mar, marnaa	maruna	marnu		marana, glah		saavu, marana	chavu	merel	marna
јајце	inďũ	and	andaa	andaa, dimba	dim/dimbah,aanda	deem	aandaa	bitharaya	andaa		andaka		motte	guddu	anro	anda, Aana
почва	pruthvī	pruthvi, dharani	prithvi, dharti, zameen	pruthibi	prithivi	prithibi	Dharti	pruthuvi, polova, bhoomi,bima	prithivi		pruthvi, mahi, bhuvana		bhoomi, pruthvi	bhoomi, pruthvi	phuv	Zameen, Dharti
око	aãkh	netra, dola	aankh	aakhi	naetra, soku	chokh, ainkh	akh, nain	esa, akshi, neth	aankha		netra, lochna		kannu, netra	netram, kannu	yakh	akh
татко	baap, pitaa	pitaa	pitaa, baap	baapa, baba	pitree, daeutaa	baba, pita	baapu, pyo, pita	Piya, thatha, thathi	buwaa, pitaa		pitra, janak		tandhe, appa, janaka	tandre, nanna,pita	dad	Abba, Piyoo
страв	bīk, ďar	bhiti, bhaya	dar	dara	bhoi	bhoy, bhay	dar, bhae	bhaya	dar		bhaya, bhi		bhaya, hedarike	bhayam	dar, trash	Darr
прст	aangļĪ	bote	anguli, ungli	aanguthi	aanguli	aangool,aangoor	ungli	angili	aunla		aguli, aguliyaka		beralu	velu	angusht	ungil
оган	agni, jvaļa	aag, agni	aag	agni, nia	agni, jui	aagun	agg	agni, gini	aago		agni, bhujyu		benki, agni	agni	yag	Bhaa
риба	maachhlī	masa	machhli	maacha	maas	maach	machhi	masun, mathasya, malu	maachaa		matsya		meenu	chapa	machho	machhey
храна	anna, khoraak, poshhaņ	jevana, bhojan	khana, bhojan	khadya, bhojana	aahaar, khadya	khabaar	khaana, roti, ann	aahara,kema, bojun	khaanaa, anna, aahar		bhojana, khadati		oota, aahaara, bhojana	bhojanam	xal	Roti-Tukkur, Khanra
оди	javũ	jaa	jaao	jaa, jaantu	junwa, jaaok	jao	jaa	yana	janu		gachati		hoogu, nirgamisu	po	jal	vanj
бог	parmeshvar, dev, bhagavaan	dev, parmeshwar, ishwar	bhagwaan, parmeshwar, eeshwar, khuda	bhagabaana, thaakura, diyan	debata, bhagawaan	bhawgobaan	rabb, bhagwaan, waheguru	devi	bhagawaan, dewataa, ishwor		deva, ishwara, parmeshwara, devata		devaru, paramathma, bhagavatha	bhagavan, devudu	devel	Rab, Malik, ALLAH
добро	saarũ	changala	achha, bhala	bhala	bhal	bhalo,neek,neeman	changa,wadia	hari, hodhai	raamro		shobhna, uttama		olleyadu, uttama	manchi	lachho, mishto	Changa
трева	ghaasthaaro	gavata	ghaas	ghaasa	ghaanh	ghaash	kaah	thana	ghaas		truna, kusha		hullu	gaddi	char	Ghaa
рака	haath, hast	haat, hast	haath	haata	haat	haath	hath	atha	haat, hasta		bhuj, hasta		kayi, hasta	hastam,cheyyi	vast	Hat
глава	maathũ, mastak	doke, mastak	sir, sheesh	mastishka, munda	mur, mastak	matha	sirr, sees	oluwa	tauko, seer		shir, mastak		thale, mastaka, runda	tala,mundam	shero	ser
срце	hraday	rudaya	dil	hriday	hridai	reedoy	dil	hada	hridaya, mutu		hridaya		hrudaya	hrudayam	ilo	Dil
коњ	ghoďũ, ashva	ghoda, ashva	ghorha	ghoda	ghuunda	ghora	ghorha	ashvaya	ghoda		ashva, ghotaka, hayi		kudure, ashva	gurram	khoro, grast	Ghora
куќа	ghar, gruha		ghar	ghara	ghar	ghor	ghar	gedhara	ghar		graha, alaya		maane, gruha, nilaya	illu, nilayam	kher	Ghar
глад	bhookh	bhookh	bhookh	bhoka	bhook	kheeday,kshudah	bhukh	badagini	bhok		bubuksa, ksudha		hasivu	akali	bokh	bhuk
јазик	bhaashhaa	bhasha	bhaashaa, zabaan	bhaasaa	bhaaxa	bhaashaa,bhaaxa	bhashaa, boli	bhashaawa	bhaashaa	paahsha, boli	bhasha, vaani		bhashe	bhasha	chhib	Boli, Zaban
се смее	hasvũ	haas	hansnaa	hasa	haanhi	haanshee	hasna	heena	hasnu		haasa, smera		haasya	hasyam	asal	Khill
живот	jīvan, jindagī	jivan	jeevan, zindagi	jibana, prana	jeevan	jibon,jiban	jeevan, zindgi	jeevithe	jeewan, jindagi		jivana, jani		badhuku, jeevana	jeevanam	jivipen	Zindgey
месечина	chandra, chaando	chandra	chandramaa, chandaa	chandra	junbaai	chann	chann, chand, chandarmaa	chandra, handa	chandramaa, juun		chandra, suma, bhanta		chandra	chandrudu	chhon	chandr
мајка	maa, maataa	aai, maai	maa, maataa	maa, bou	aai, maa, maatri	maa, myay	maa, mata, bebe	mawa,amma, ammi	aamaa, maataa		janani, martr		thayi, matru, janani	maata, talli, amma	dai	Amma, Maa
уста	moďhũ, mukh	tond, mukha	moonh	mukha,muha	mukh	mukh	moonh	kata	mukh		mukha, tunda		bhayi	noru	mui	mukh
име	naam, sanjñaa	naav	naam	naama, naa	naam	naam	naam, naa	nama	naam		naama		hesaru, namadheya	namadheyam	nav	naa
ноќ	raat, raatri, nishaa	raatra	raat, raatri, nisha	raati	raati	raat, raatri	raat	raatri	raat, raatri	raat	raatri, rajani		raatri	raatri		raat
отвора	khullũ	khol, Ughad	khulaa	kholaa	khula	khola	khol, khulla	arinna	khulla		uttana, udhatita		thegi, there	theyi	rat	Khulla
мир	shaanti, shaantataa	shanti	shaanti, aman	saanti	xaanti	shaanti	shaanti, aman	shanti, samaya	shaanti	aman, shaanti	shaanti		shaanti	shanti	kotor	aman, sakoon
место	jagyaa, sthaļ	sthan, sthal, jaaga	sthaan, jagah	jaagaa	jaegaah	jaegaah	jagah, thaan, asthaan	thaana	thaaun, sthal		stapana, sthala, bhu		sthala, jaaga, thaana	sthalam	than	Jaga
кралица	raaņī, madhuraaņī	raani, raajmata	raani, malka	raaņi	raani	raani	raani	rajina	raani		raani, raajpatni		raani	raani	rani, thagarni	ranri, Malka
чита	vaanchavu	vaach	parh, parhna	padha	podhna	poda	parh, parhna	kiyawanna	padhnu		pathati, vachana		chaduvu	odhu, vachana		Parhnra, Parh
одмор	aaram	vishram	aaraam	aaraam, visraam	jeerani	araam	Ramman, araam	Giman arinna	aaram, bishraam		vishrama		vishrama, sudarisu			Araam
вели	bol	bol, sang	bol, bolna, keh, kehna	kaha, kahantu	kunwaa	bola (bawla),baiju	bol, kaeh	khiyanna	bhannu		vadati		helu	cheppu	phenel	Bol, Aakh
сестра	banhen	bhagani, bahin	behen	bhauņi	bhantee	bone,didi, bahin	bhaen, Bhaengi	Akka/nangi	bahini, didi		bhagii		akka, thangi	chelli,akka	phen	bheinr
мал	nanu	lahan, laghu	chhota, nanha	chota, sana	xoruu	chhoto,chhoit	chhotaa, nikka	chuti, podi	saano		alpa, laghu		chikka	chinna	tikno, xurdo	Nikka, Chauta
син	chhokro	mulga	beta, putra	putra, pua	putro	putro	putt, putter, munda	putra, putha	chhora		tanaya, putra		maga, putra	putra	chhavo	Putr
душа	aatma	aatma	aatma, rooh	aatmaa	aatma	aantta	aatma, rooh	aatma	aatmaa		aatma, atasa		aatma	aatma	di	rooh
сонце	suraj, surya	surya	surya, suraj	surjya	xujya, baeli	shurjo, suruj	suraj	ira, hiru, surya	surya		surya		surya	surya	kham	Sijh
десет	das	daha	das	dasa	doh	dosh	das	dhaya	dus		dasha		hathu	padi	desh	Dah
три	trann	teen	teen	teeni	tini	tin	tinn	thuna	tin		tree, trayah		muru	moodu	trin	trai
село	gamdu	gaav, kheda	gaaon	gaan, graama	gaon	gram	pind, gran	gama	gaun		graam, kheda		haali, graama	gramam	gav	Dehat, jhoauk, vasti
требува	joiye	pahije, hava	chaah	darakara	logaa	chahida	chaah	oone	chaahanaa		amati, apekshita		beku, apekshisu		kamel, mangel	Chah
вода	panni	paanni	paani, jal	paaņi, jala	paani, jol	jol, paani	paani, jal	jalaya, wathura	paani, jal		paniya, jala		neeru, jala	neeru	pani	Panri
кога	jyare	kevha	kab	kebe	ketiyaan	kokhon, kakhan/kahiya	kad, kadon	kawadhadha	kahile		kada, ched		yavaga		kana	Kadanr
ветер	hava, pavan	vaara	havaa, pavan	pabana	botaanh, povan	haawa	hava, paun	hulang	huri, batas		pavan, vata		biru gaali	gaali	balval	hava, Phook
волк	shiyaal	Kolha	bherhiyaa	gadhiyaa	xiyaal	sheyaal, siyaar	bherhiya	vrukayaa	shyaal, bwanso		vruka, shwaka		thola		ruv	Baghiyaar
жена	mahila, naari	baai, mahila, stri	aurat, istree, mahila, naari	stree, naari	mahila	mohila, naari	aurat, zanaani, teeveen, istari	Kanthawa, gahaniya	mahilaa, naari, stri		nari, vanita, stri, mahila, lalana		mahile, naari, stri, vanita	mahila	juvli	aurat, treimat, zaal, zanaani
година	varash	varsh	saal, varsh	barsa	bosor	bochhor, barxa	saal, varah	Varshaya	barsha		varsh, shaarad		varsha		bersh	saal
да / не	ha/na	hoy, ha/ nahi, na	haan/naa, nahin	han	hoi/nohoi	haen, naa	haan, aaho/naheen, naa	Ow/naha	ho/hoina, la/nai		Hyah, kam/ na, ma		howdu/illa		va/na	ha/na
вчера	gai kale	kaal	kal	goto kali	juwa kaali	gawto kaal	kal	eeyeh	hijo		hyah, gatdinam, gatkale		nenne		ij	kal

Поврзано

Наводи

John Beames, A comparative grammar of the modern Aryan languages of India: to wit, Hindi, Panjabi, Sindhi, Gujarati, Marathi, Oriya, and Bangali. Londinii: Trübner, 1872-1879. 3 тома.
Cardona, George; Jain, Dhanesh, уред. (2003), The Indo-Aryan Languages, Routledge, ISBN 978-0-415-77294-5.
Madhav Deshpande (1979). Sociolinguistic attitudes in India: An historical reconstruction. Ann Arbor: Karoma Publishers. ISBN 0-89720-007-1, ISBN 0-89720-008-X (pbk).
Chakrabarti, Byomkes (1994). A comparative study of Santali and Bengali. Calcutta: K.P. Bagchi & Co. ISBN 81-7074-128-9
Erdosy, George. (1995). The Indo-Aryans of ancient South Asia: Language, material culture and ethnicity. Berlin: Walter de Gruyter. ISBN 3-11-014447-6.
Kobayashi, Masato.; & George Cardona (2004). Historical phonology of old Indo-Aryan consonants. Tokyo: Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies. ISBN 4-87297-894-3.
Masica, Colin (1991), The Indo-Aryan Languages, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-29944-2.
Misra, Satya Swarup. (1980). Fresh light on Indo-European classification and chronology. Varanasi: Ashutosh Prakashan Sansthan.
Misra, Satya Swarup. (1991–1993). The Old-Indo-Aryan, a historical & comparative grammar (Vols. 1-2). Varanasi: Ashutosh Prakashan Sansthan.
Sen, Sukumar. (1995). Syntactic studies of Indo-Aryan languages. Tokyo: Institute for the Study of Languages and Foreign Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies.
Vacek, Jaroslav. (1976). The sibilants in Old Indo-Aryan: A contribution to the history of a linguistic area. Prague: Charles University.

Надворешни врски

Индоариски јазици (2009) (англиски)
Транслитерација на индиските јазици и писма Архивирано на 14 април 2016 г. од Ентони Стоун (англиски)
Преглед на синтаксата на современите индоариски јазици од Раџеш Бат (2003) (англиски)

Индоариски јазици
Индски
Географска распространетост:	јужна Азија
Класификација:	индоевропски индоиранско индоариски јазици
Прајазик:	ведско
Гранки:	северозападно подрачје северно подрачје централно подрачје источно подрачје јужно подрачје островски
ISO 639-2 и 639-5:	`inc`
Географска распределба на најважните индоариски јазици (урду не е прикажан бидејќи претежно е лингва франка и не е ничиј прв јазик. Вон картата треба да се споменат ромскиот, домскиот и ломавренскиот, кои се традиционално преселнички јазици). Црвена = централни; Виолетова = северни, Сина = северозападни; Жолта = источни; Светлосина = јужни; Зелена = островски.